23.7.2011

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 218/1

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι συνέπειες της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης στην κατανομή του εργατικού δυναμικού μεταξύ των παραγωγικών τομέων, με ιδιαίτερη έμφαση στις ΜΜΕ»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

2011/C 218/01

Εισηγητής: ο κ. PEZZINI

Συνεισηγητής: ο κ. HAVLÍČEK

Στις 15 Νοεμβρίου 2010, και εξ ονόματος της μελλοντικής Ουγγρικής Προεδρίας, ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Δημοκρατίας της Ουγγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση κ. Péter GYÖRKÖS ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή την κατάρτιση διερευνητικής γνωμοδότησης με θέμα:

Οι συνέπειες της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης στην κατανομή του εργατικού δυναμικού μεταξύ των παραγωγικών τομέων, με ιδιαίτερη έμφαση στις ΜΜΕ

Η Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI), στην οποία ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή της στις 4 Απριλίου 2011.

Κατά την 471η σύνοδο ολομέλειάς της, της 4ης και 5ης Μαΐου 2011 (συνεδρίαση της 4ης Μαΐου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 153 ψήφους υπέρ, 5 ψήφους κατά και 11 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την προσοχή που επιδεικνύει η Ουγγρική Προεδρία σε ένα ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας για την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, το οποίο αφορά εν προκειμένω τις συνέπειες της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης στην κατανομή του εργατικού δυναμικού μεταξύ των διαφόρων παραγωγικών τομέων, με ιδιαίτερη έμφαση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ).

1.2   Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει εξάλλου ότι της έχει επανειλημμένως δοθεί η ευκαιρία να εκφέρει γνώμη σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ, οι οποίες –μαζί με τον δημόσιο τομέα και την κοινωνική οικονομία– αποτελούν τον συνεκτικό ιστό της οικονομίας και της απασχόλησης στην Ευρώπη.

1.3   Οι ΜΜΕ έχουν πληγεί σοβαρά από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, παρότι σε πολλές περιπτώσεις αντέδρασαν επιδεικνύοντας μεγαλύτερη ευελιξία και εφευρίσκοντας καινοτόμες λύσεις.

1.4   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, πέραν ορισμένων δηλώσεων αρχής, η ΕΕ μπορεί να καταβάλει περισσότερες προσπάθειες για τη στήριξη των ΜΜΕ. Πλέον είναι όμως απολύτως αναγκαία η ανάληψη συνεκτικής και συντονισμένης δράσης εκ μέρους της ΕΕ, εστιασμένης σε μια δέσμη προτεραιοτήτων, με στόχο να υποστηριχθεί η βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς και να επιδιωχθεί η διεθνοποίηση των ΜΜΕ.

1.4.1   Μεταξύ των δράσεων προτεραιότητας η ΕΟΚΕ επισημαίνει ειδικότερα τις εξής: την ανάπτυξη των δυνατοτήτων που παρέχει το νέο επιχειρηματικό πνεύμα, ιδίως στην περίπτωση των γυναικών, την απασχόληση των νέων και την υποστήριξη του εμβληματικού στόχου «Νεολαία σε κίνηση» (Youth on the Move).

1.4.2   Συνιστά την τακτική διοργάνωση ετήσιας διάσκεψης για τις ΜΜΕ με στόχο τον απολογισμό της κατάστασης των ΜΜΕ στην Ευρώπη, ιδίως όσον αφορά την απασχόληση. Σε αυτήν την «πρότυπη» διάσκεψη θα πρέπει να συμμετέχουν διάφορες εθνικές και ευρωπαϊκές επαγγελματικές οργανώσεις, καθώς και εκπρόσωποι του συνόλου των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

1.5   Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ ζητά την κατάρτιση Οδικού Χάρτη προκειμένου να διασφαλιστούν άμεσα οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη νέων καινοτόμων επιχειρήσεων και τη στήριξη των υπαρχουσών ΜΜΕ, με σκοπό να ενθαρρυνθεί η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας οι οποίες είναι αναγκαίες για την έξοδο από την κρίση και την επάνοδο σε μια βιώσιμη ανάπτυξη· οι προβλεπόμενες δράσεις θα πρέπει να αναληφθούν σε ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο και να εκτείνονται τόσο στις εμπορικές και τις μη εμπορικές επιχειρήσεις όσο και στις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας. Παράλληλα με την εκπόνηση του εν λόγω Οδικού Χάρτη, κρίνεται σκόπιμο να ληφθεί μέριμνα για την κατάρτιση των ανέργων και των νέων με σκοπό την πρόσβασή τους σε νέες θέσεις εργασίας.

1.5.1   Η ΕΕ θα μπορούσε να προωθήσει, από κοινού με τα κράτη μέλη, τη χρήση των διαρθρωτικών ταμείων στις περιφέρειες σύγκλισης με στόχο τη στήριξη των ΜΜΕ.

1.6   Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να επιταχυνθεί η διεθνοποίηση των ΜΜΕ, μεγιστοποιώντας την πρόσβασή τους σε νέες αγορές και, άρα, την ικανότητά τους να δημιουργούν θέσεις εργασίας. Η συμμετοχή σε σχέδια συνεργατικής έρευνας θα μπορούσε να διευκολύνει τόσο την πρόσβαση σε νέες αγορές όσο και την εταιρική σχέση για την ανάπτυξη της γνώσης.

1.6.1   Η σύναψη ισχυρών εμπορικών συμφωνιών –στις οποίες θα πρέπει να προβλέπονται απλά διαδικαστικά πρωτόκολλα άμεσης εφαρμογής– εκ μέρους των ΜΜΕ, καλό θα ήταν να προηγείται της πρόσβασής τους σε νέες αγορές.

1.7   Η ΕΟΚΕ θεωρεί κεφαλαιώδους σημασίας τη διάδοση της επιχειρηματικότητας και του πνεύματος πρωτοβουλίας σε ένα περιβάλλον το οποίο θα πρέπει να υποστηρίζει τους επιχειρηματίες, να κατανοεί τους κινδύνους της αγοράς και να αξιοποιεί το ανθρώπινο δυναμικό.

1.8   Η κατάρτιση, η μεταφορά γνώσεων και δεξιοτήτων, οι νέες μέθοδοι εργασίας και η ανάπτυξη δυνατοτήτων διαφοροποίησης χρήζουν ενθάρρυνσης, ιδίως κατά την παρούσα κρίση, με στόχο να διασφαλιστεί η διατήρηση των θέσεων εργασίας και να ενισχυθεί ο ρόλος των εργαζομένων, ως μέσο ενδυνάμωσης των επιχειρήσεων.

1.9   Η ΕΟΚΕ εξαίρει τη σημασία των δημοσίων συμβάσεων, με παράλληλη τήρηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων, ως μέσου για την υποστήριξη της επιβίωσης των επιχειρήσεων και της απασχόλησης σε τοπική κλίμακα. Η «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις» πρέπει να καθίσταται υποχρεωτική όταν μια κρίση εγκυμονεί κινδύνους για σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας: η ορθή, υπεύθυνη και συνετή χρήση της δημόσιας ζήτησης πιστεύεται ότι θα μπορούσε να ενθαρρύνει τον ανοιχτό ανταγωνισμό και να τονώσει την καινοτομία.

1.10   Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα ήταν σκόπιμο να προαχθεί περαιτέρω η ανάπτυξη επιχειρηματικών «ομίλων» («clusters») και τομεακών ομάδων ΜΜΕ. Η από κοινού σύναψη συμβάσεων και η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ μεγάλων και μικρών επιχειρήσεων θα μπορούσε να ευνοήσει την πραγματοποίηση καινοτόμων αλμάτων διαμέσου συστημάτων δικτύωσης, ακόμη και σε τομεακό επίπεδο.

1.11   Η ΕΟΚΕ συνιστά τη βελτίωση του συντονισμού των πρωτοποριακών τομεακών πρωτοβουλιών όσον αφορά τις παραμέτρους που σχετίζονται με την τεχνολογία, την απασχόληση, τις επενδύσεις και την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, με στόχο να αποκομισθούν τα μέγιστα δυνατά οφέλη από τις εν λόγω πρωτοβουλίες.

1.12   Η ανάγκη καθιέρωσης νέων χρηματοδοτικών μηχανισμών χρήζει αναγνώρισης: η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι δημοσιονομικές προκλήσεις και οι υπόλοιπες παράμετροι της κρίσης με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωπες οι ΜΜΕ επιτάθηκαν λόγω της αδυναμίας προγραμματισμού νέων παρεμβάσεων και θεωρεί, συνεπώς, σκόπιμη την ενίσχυση πρωτοβουλιών όπως οι JEREMIE, JASPER και JESSICA.

1.13   Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, η Επιτροπή θα πρέπει να επιταχύνει τον «έλεγχο καταλληλότητας» («Fitness check») της ισχύουσας νομοθεσίας, προκειμένου να δώσει το καλό παράδειγμα στα κράτη μέλη, με στόχο τόσο την άμβλυνση των σωρευτικών επιπτώσεων της νομοθεσίας όσο και τη μείωση των επιβαρύνσεων και του κόστους.

1.14   Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι νέες νομοθετικές προτάσεις θα πρέπει να υποβληθούν σε εκ των προτέρων ανάλυση για τον προσδιορισμό του αντικτύπου τους στην ανταγωνιστικότητα, με τη βοήθεια επιχειρησιακών δελτίων εκτίμησης των επιπτώσεων, κοινοτικών και εθνικών.

1.15   Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να επιτείνει και να αυξήσει τις παρεμβάσεις της για την προώθηση των τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και της πράσινης οικονομίας, οι οποίες αποτελούν πηγή νέων και καλύτερων θέσεων εργασίας.

1.16   Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα ήταν χρήσιμο να υποστηριχθεί και να προαχθεί η ευρύτερη διάδοση διεθνών, αλλά και τομεακών, δικτύων για τους πρωτοστάτες της δημιουργικότητας και της καινοτομίας. Συνιστά, εν προκειμένω, το ευρωπαϊκό επιχειρηματικό δίκτυο (Enterprise Europe Network) να παρέχει πληροφορίες και συμβουλές όχι μόνο σε γενικό αλλά και σε τομεακό επίπεδο και να αναλάβει διοικητικά καθήκοντα ενιαίας θυρίδας.

1.17   Η ΕΟΚΕ ζητά να επισπευσθεί η έγκριση του Καταστατικού ευρωπαϊκής εταιρείας για τις ΜΜΕ και η εφαρμογή στα μεμονωμένα κράτη μέλη της πρωτοβουλίας «Small Business Act» (SBA), επί των οποίων η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει ήδη εκφέρει γνώμη.

2.   Εισαγωγή

2.1   Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 2008, η θετική τάση που καταγράφηκε μεταξύ του 2002 και του 2008 όσον αφορά τις ΜΜΕ, διακόπηκε αιφνιδίως επιφέροντας την κατ’ εκτίμηση απώλεια 3,25 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στον τομέα των ΜΜΕ, κατά την περίοδο 2009-2010 (1).

2.2   Το 2010, το ποσοστό ανεργίας ανήλθε σε 9,6 % στην ΕΕ και το ποσοστό αυτό είναι ακόμη υψηλότερο στους τομείς της δημόσιας διοίκησης, των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών. Μια μικρή αύξηση σημειώθηκε στους τομείς της λιανικής πώλησης και της μεταποίησης, ενώ η αγορά εργασίας για τους νέους –ηλικίας 15 έως 24 ετών– παραμένει καταβαραθρωμένη με ποσοστό ανεργίας κυμαινόμενο γύρω στο 21 %, δηλαδή στο υψηλότερο επίπεδο από τότε που ξέσπασε η κρίση.

2.2.1   Εξάλλου, η οικονομική κρίση, καθώς και παράγοντες όπως η παγκοσμιοποίηση, οι τεχνολογικές εξελίξεις, η γήρανση του πληθυσμού και η σταδιακή μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και σωματιδίων, συνετέλεσαν σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ταχεία διαφοροποίηση των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που απαιτούνται στην αγορά εργασίας, αλλά και στη ραγδαία εμφάνιση νέων επαγγελμάτων.

2.3   Σε τομεακό επίπεδο, η ύφεση φαίνεται να έχει επιταχύνει την υφιστάμενη τάση μετατόπισης των θέσεων εργασίας από τις πρωτογενείς και τις βασικές μεταποιητικές δραστηριότητες προς τον τομέα των υπηρεσιών· σύμφωνα με τις προβλέψεις αναμένεται σημαντική μείωση της απασχόλησης στον πρωτογενή και στον γεωργικό τομέα, αλλά και απώλεια θέσεων εργασίας στον μεταποιητικό και τον παραγωγικό τομέα, κατά την περίοδο 2010-2020, ενώ εκτιμάται ότι η απασχόληση θα σημειώσει άνοδο στον τομέα των υπηρεσιών, ιδίως όσον αφορά τις παρεχόμενες υπηρεσίες προς τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες αγοράς· επιπλέον, σημαντικές αυξήσεις προβλέπονται στους τομείς της διανομής, των μεταφορών, της φιλοξενίας, της εστίασης και του τουρισμού, της υγείας, της παιδείας και της ασφάλειας.

2.4   Όσον αφορά τις επαγγελματικές δεξιότητες, η τάση –η οποία αναμένεται να παγιωθεί και να αυξηθεί έως το 2020– φαίνεται να ευνοεί ένα ενδιάμεσο έως υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων (40 %), όπως εκείνο των διευθυντικών στελεχών και των ειδικευμένων επαγγελματιών και τεχνικών που εκλαμβάνονται ως επαγγέλματα τα οποία απαιτούν υψηλή ένταση γνώσης και δεξιοτήτων («knowledge and skill-intensive jobs»).

2.4.1   Η σημαντικότερη μείωση προβλέπεται να σημειωθεί στην περίπτωση των εργαζομένων με χαμηλά τυπικά προσόντα ή χαμηλή εξειδίκευση. Παρατηρήθηκε ότι η απασχόληση σε τομείς που παράγουν επενδυτικά αγαθά είναι πιο ευάλωτη στις γενικευμένες οικονομικές κρίσεις διότι οι ικανότητες είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην προκειμένη περίπτωση, καθώς οι εν λόγω τομείς συναρτώνται συχνά με συγκεκριμένες δεξιότητες.

2.5   Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα υπενθυμίσει (2) ότι «ο κρίσιμος ρόλος που διαδραματίζουν οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) στην οικονομία της ΕΕ αναγνωρίζεται παγκοσμίως» και επιβεβαιώσει (3) ότι «καθώς η οικονομική παραγωγή, η καινοτομία και η απασχόληση εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις ΜΜΕ, προτεραιότητα πρέπει να αποτελεί η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας μεταξύ των νέων».

2.6   Οι ανεξάρτητες επιχειρήσεις στην ΕΕ υπερβαίνουν τα 20 εκατομμύρια, εκ των οποίων ποσοστό υψηλότερο του 99 % είναι ΜΜΕ με λιγότερους από 250 εργαζόμενους. Στη συντριπτική πλειονότητά τους (92 %) πρόκειται για πολύ μικρές επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερους από δέκα εργαζόμενους. Εξάλλου, η απασχόληση στις ΜΜΕ αντιστοιχεί στο 67 % του ποσοστού απασχόλησης στην ΕΕ (4). Πολλές ΜΜΕ κατάφεραν να επιβιώσουν από την κρίση χάρη στην προσήλωση του προσωπικού τους.

2.7   Ωστόσο, κρίνεται σκόπιμο να συνεκτιμηθεί ότι υφίστανται πολυάριθμα εμπόδια, όπως:

—	μη ενδεδειγμένο περιβάλλον για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας·

—	δυσχερής πρόσβαση σε πιστώσεις·

—	δυσκολίες ως προς τη διεθνοποίηση και την πρόσβαση στις αγορές·

—	ανεπαρκής ροή γνώσεων και διαχειριστικών ικανοτήτων·

—	πλημμελής προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας,

τα οποία ενδέχεται να παρακωλύσουν τόσο την άνθηση νέου επιχειρηματικού πνεύματος όσο και τη δημιουργία και την ταχεία ανάπτυξη καινοτόμων ΜΜΕ και, συγχρόνως, να τροχοπεδήσουν την υλοποίηση της πολιτικής πλήρους απασχόλησης.

2.8   Το 2009, ο αριθμός των μεγάλων επιχειρήσεων των οποίων τα επίπεδα απασχόλησης συρρικνώθηκαν ήταν διπλάσιος του αριθμού των μικρών επιχειρήσεων και υπερτριπλάσιος εκείνου των πολύ μικρών επιχειρήσεων. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν την ικανότητα των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων να διαδραματίζουν σταθεροποιητικό ρόλο έναντι των οικονομικών κύκλων.

2.9   Πάντως, οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας της ΕΕ συνεχίζουν να εμφανίζουν τεράστιες αποκλίσεις μεταξύ των διαφόρων χωρών, με απαράδεκτα υψηλά επίπεδα ανεργίας των νέων τα οποία προκαλούν φόβο για μια «χαμένη γενιά»· εάν δε όντως επαληθευτεί η πρόβλεψη ότι, κατά τη διετία 2010-2011, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος θα φθάσει σε ένα κρίσιμο επίπεδο υψηλότερο του 10 %, τότε η κατανομή του εργατικού δυναμικού μεταξύ τομέων, περιφερειών και, κυρίως, ηλικιακών ομάδων προξενεί ακόμη σοβαρότερες ανησυχίες.

2.9.1   Στην τελευταία έκθεση για την «Απασχόληση στην Ευρώπη το 2010» καταδεικνύεται ότι τα μεγαλύτερα θύματα της κρίσης είναι οι νέοι, με ένταση της ανεργίας στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ 15 και 24 ετών ανερχόμενη σε 30 % ή και σε ακόμη υψηλότερο ποσοστό σε ορισμένα κράτη μέλη.

2.10   Η ανάλυση των εξελίξεων ως προς την κατανομή του εργατικού δυναμικού της ΕΕ στους διάφορους τομείς (5) –συμπεριλαμβανομένης και της κατανομής ανά ηλικία, ανά φύλο και ανά ανά είδος επιχείρησης– καταδεικνύει τα εξής:

—	μεταβολή του ποσοστού της συνολικής απασχόλησης στην ΕΕ των 27 (6) από 62,2 % το 2000 σε 64,6 % το 2009·

—	μεταβολή του ποσοστού της απασχόλησης των νέων (7), κατά το ίδιο διάστημα, από 37,5 % σε 35,2 %·

—	μεταβολή του ποσοστού της απασχόλησης των γυναικών εν γένει από 53,7 % σε 58,6 % και των νέων, από 34,1 % σε 33,1 %·

—	μεταβολή του ποσοστού της απασχόλησης στον βιομηχανικό τομέα, στην ΕΕ των 27, από 26,8 % το 2000 σε 24,1 % το 2009·

—	μεταβολή του ποσοστού του τομέα των υπηρεσιών από 65,9 % το 2000 σε 70,4 % το 2009·

—	μεταβολή του ποσοστού της απασχόλησης στον γεωργικό τομέα από 7,3 % το 2000 σε 5,6 % το 2009.

2.11   Στην ΕΕ των 15, τα στοιχεία προβάλλουν μια ελαφρώς καλύτερη εικόνα, τόσο όσον αφορά το ποσοστό της συνολικής απασχόλησης (63,4 % / 65,9 %) όσο και το ποσοστό της απασχόλησης των γυναικών (54,1 % / 59,9 %).

2.12   Η παροχή στους νέους της δυνατότητας να εμπλουτίσουν τις ικανότητές τους και να αποκτήσουν νέες δεξιότητες είναι ένας από τους στόχους της ενωσιακής πρωτοβουλίας «Νεολαία σε κίνηση», παρότι ο στόχος αυτός θεωρείται μάλλον περιορισμένης εμβέλειας σε σχέση με την τεράστια έκταση του συγκεκριμένου προβλήματος και κρίνεται σκόπιμο να συνδυαστεί και με άλλες πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων και τη δημιουργία καινούριων επιχειρήσεων.

2.13   Η ΕΟΚΕ είχε ήδη τη δυνατότητα, διαμέσου και της Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιομηχανικών Μεταλλαγών (ΣΕΒΜ), να εκφέρει γνώμη σχετικά με τις επιπτώσεις της κρίσης στην απασχόληση τόσο στον τομέα της μεταποίησης, της αυτοκινητοβιομηχανίας, της κλωστοϋφαντουργίας, της μεταλλουργίας, της αεροναυπηγικής, του πολιτισμού και της δημιουργικότητας, της ναυτιλίας και της ναυπηγικής, του άνθρακα και του χάλυβα, των οικιακών ηλεκτρικών συσκευών, όσο και σε διάφορους άλλους τομείς μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται η δασοκομία, η γεωργία και η παροχή υπηρεσιών.

2.14   Οι ΜΜΕ έχουν ισχυρή παρουσία δίπλα στις μεγάλες επιχειρήσεις σε όλους τους τομείς, όπως στον τομέα της μεταποίησης (μεταξύ των 2 376 000 ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, οι 2 357 000 είναι ΜΜΕ), στον κατασκευαστικό τομέα (2 914 000 ΜΜΕ επί συνόλου 2 916 000 επιχειρήσεων), αλλά και στον τομέα του χονδρικού και λιανικού εμπορίου, των επισκευών οχημάτων και μοτοσικλετών, των καταναλωτικών αγαθών των νοικοκυριών (6 491 000 ΜΜΕ επί συνόλου 6 497 000 επιχειρήσεων), χωρίς βεβαίως να λησμονηθούν οι τομείς των κτηματομεσιτικών υπηρεσιών, της εστίασης, της φιλοξενίας και των μεταφορών.

2.15   Η ΕΟΚΕ εξαίρει την πλήρη συμπληρωματικότητα που υφίσταται μεταξύ μεγάλων, μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων, η οποία συχνά αντικατοπτρίζεται στην ποιότητα της υπεργολαβίας, στην αποτελεσματικότητα της παροχής υπηρεσιών από εξωτερικούς φορείς (outsourcing), αλλά και στη σύσταση καινοτόμων εταιρειών τεχνοβλαστών (spin-off).

2.16   Η δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, ως μέσο για την καταπολέμηση της κρίσης και την τόνωση μιας βιώσιμης και ανταγωνιστικής οικονομικής ανάπτυξης με τη βοήθεια των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνικής οικονομίας, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ορισμένους τομείς υπηρεσιών (8), όπως:

—	οι εταιρείες τεχνοβλαστοί (spin-off) στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης·

—	ο τομέας της πληροφορικής και οι συναφείς δραστηριότητες·

—	οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τη συντήρηση και την αναδιάρθρωση της ακίνητης περιουσίας·

—	οι δραστηριότητες που είναι συναφείς με τις δραστηριότητες ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών οργανισμών·

—	ο ξενοδοχειακός τομέας και ο τομέας της εστίασης·

—	ο τομέας του τουρισμού και του πολιτισμού·

—	ο ταχυδρομικός τομέας και ο τομέας των τηλεπικοινωνιών και των μεταφορών·

—	ο τομέας της ηλεκτροδότησης, της προμήθειας φυσικού αερίου και της υδροδότησης·

—	οι τομείς που προβλέπονται στο πλαίσιο των πρωτοπόρων αγορών (lead market): ηλεκτρονική υγεία, αειφόρος δόμηση, έξυπνα υφάσματα, βιοτεχνολογικά προϊόντα, ανακύκλωση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και πράσινη οικονομία.

2.17   Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή της συνεισφοράς των ΜΜΕ στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης στην ΕΕ κατά την περίοδο 2002-2007, διαπιστώνεται ότι –ενώ ως προς την απασχόληση δεν φαίνεται να υπάρχουν σημαντικές διαφορές– η συνεισφορά των ΜΜΕ από πλευράς προστιθέμενης αξίας μοιάζει να εμφανίζει έντονες διαφορές μεταξύ της ΕΕ των 12 και της ΕΕ των 15, με χάσμα παραγωγικότητας έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων το οποίο δείχνει να είναι βαθύτερο στα νέα κράτη μέλη απ’ ό,τι στα παλαιότερα.

2.18   Επιπλέον, εκτός από την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, οι ΜΜΕ έχουν τεράστια συμβολή στη δυναμική ανάπτυξη της οικονομίας και στις επιδόσεις της στον τομέα της καινοτομίας, με την ιδιότητά τους ως σημαντικό μέσο μετατροπής των επιστημονικών και τεχνολογικών γνώσεων σε απτές εφαρμογές, χάρη στη μεταφορά και την εμπορευματοποίηση των διαφόρων ιδεών και ανακαλύψεων. Εν προκειμένω, αξίζει να σημειωθεί ότι οι νέες προσεγγίσεις που διαμορφώνονται από την αρχή «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις» και τη ρυθμιστική πράξη για τις μικρές επιχειρήσεις (Small Business Act) δεν έχουν ακόμη τεθεί σε πλήρη εφαρμογή στην Ευρώπη, ιδίως σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

2.19   Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα ήταν σκόπιμο να προαχθεί περαιτέρω η ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών «ομίλων» («clusters») ΜΜΕ με υψηλή αναπτυξιακή ικανότητα που θα μπορούσαν να ευνοήσουν την πραγματοποίηση καινοτόμων βημάτων διαμέσου συστημάτων δικτύωσης, ικανών να προωθήσουν τάχιστα στην αγορά προϊόντα υψηλής ποιότητας και διαθεσιμότητας.

2.20   Ο ακρογωνιαίος λίθος για την προαγωγή της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ είναι η υποστήριξη της διεθνοποίησής τους στις παγκόσμιες αγορές και η ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους στην εσωτερική αγορά, με τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού και λειτουργίας.

2.21   Ενώ η συμβολή των ΜΜΕ στο εθνικό ΑΕγχΠ ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 50 %, η συμβολή τους στις εξαγωγές εκτός ΕΕ αντιστοιχεί κατά μέσο όρο μόλις σε 30 %, παρότι συχνά η εν λόγω συμβολή περιλαμβάνεται στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

2.22   Από την άλλη πλευρά, έχει δοθεί τεράστια έμφαση στην απλούστευση της πρόσβασης σε πιστώσεις. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, η ΕΕ προσέφερε την υποστήριξή της σε κυβερνήσεις, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και μεγάλες επιχειρήσεις και εξακολουθεί ακόμη να προασπίζεται την ασφάλεια των γεωργικών προϊόντων διατροφής στην Ευρώπη, ενώ αντίθετα καταβάλλονται ελάχιστες –έως μηδενικές– προσπάθειες για τη στήριξη των ΜΜΕ και την επίτευξη παραγωγικής και βιώσιμης απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο. Κρίνεται επίσης σκόπιμη η ενίσχυση πρωτοβουλιών όπως οι JEREMIE, JASPER και JESSICA.

2.23   Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι κυβερνήσεις της ΕΕ οφείλουν να υποστηρίξουν με αποφασιστικότητα τα εξής:

—	τα εθνικά και περιφερειακά προγράμματα για την προώθηση της επιχειρηματικότητας·

—	τα μέσα για τη διασφάλιση της λειτουργίας των ΜΜΕ·

—	την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων σχετικών με έξυπνα προϊόντα και υπηρεσίες·

—	τη μείωση των γραφειοκρατικών κωλυμάτων·

—	την κατάρτιση των ανέργων και των νέων με σκοπό την πρόσβασή τους σε νέες θέσεις εργασίας·

—	τη δια βίου επιμόρφωση και κατάρτιση του εργατικού δυναμικού·

—	τον κοινωνικό διάλογο·

—	τη βελτίωση της πρόσβασης στα ευρωπαϊκά προγράμματα, με επίδειξη ιδιαίτερης προσοχής στη χρηματοδότηση των ΜΜΕ·

—	την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της αδήλωτης εργασίας·

—	τον περιορισμό και την ελάφρυνση του διοικητικού φόρτου, με την περαιτέρω ενίσχυση των γραφείων ενιαίας εξυπηρέτησης (one-stop shops) και των τομεακών δικτύων.

2.24   Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ συνιστά να επιταχυνθεί η εν εξελίξει αναθεώρηση με στόχο να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε προγράμματα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ.

2.25   Επιβάλλεται να ξεπερασθούν οι ελλείψεις της αγοράς όσον αφορά, μεταξύ άλλων, την προαγωγή μόνιμων θέσεων εργασίας, την καλλιέργεια του επιχειρηματικού πνεύματος, την προώθηση της καινοτομίας και τη διασφάλιση βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, καταφεύγοντας σε δέσμες δυναμικών δράσεων οι οποίες να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν και να υποστηρίξουν τη δημιουργία και την ανάπτυξη των επιχειρήσεων, καθώς και την έξοδό τους από την αγορά, υπό δεόντως σαφείς και διαφανείς συνθήκες.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1   Η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση, η κατάρτιση της οποίας ζητήθηκε από την Ουγγρική Προεδρία, έχει ως θέμα τις επιπτώσεις που συνεπάγεται η τρέχουσα οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση τόσο για το εργατικό δυναμικό όσο για την κατανομή του εν λόγω δυναμικού μεταξύ των διαφόρων τομέων παραγωγής, με ιδιαίτερη εστίαση στις ΜΜΕ.

3.2   Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι –προκειμένου να επιτευχθεί η έξοδος από την κρίση και η ανάληψη ηγετικού ρόλου στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης– απαιτείται να αναληφθεί πάραυτα κοινή δράση, συνεκτική και συντονισμένη, επικεντρωμένη σε ένα φάσμα προτεραιοτήτων· η δράση αυτή θα πρέπει να μην είναι μόνο λόγια και να αποδειχθεί αποτελεσματική για τη βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας τόσο στην εσωτερική αγορά όσο και στις παγκόσμιες αγορές, να προωθήσει την καινοτομία στις ΜΜΕ, να δώσει νέα πνοή στο επιχειρηματικό πνεύμα, να χαράξει νέες κατευθύνσεις για την κατάρτιση και την επιμόρφωση των εργαζομένων και να βοηθήσει την αγορά εργασίας να προσαρμοστεί στις νέες προκλήσεις.

3.3   Για να είναι σε θέση να αξιοποιήσουν πλήρως τη θετική συμβολή τους στην απασχόληση, ακόμη και στο νέο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και παρά τη διεθνή κρίση που εξακολουθεί να πλήττει τις βιομηχανικές χώρες, οι ΜΜΕ πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τα εξής:

—	την κατάρτιση Οδικού Χάρτη με στόχο την επίτευξη των προϋποθέσεων που είναι αναγκαίες για να διασφαλιστεί ότι οι ΜΜΕ μπορούν να έχουν πλήρη συμβολή στη δημιουργία απασχόλησης·

—	την ανάπτυξη της ικανότητας καινοτομίας των ΜΜΕ και την υποστήριξη των δικτύων, των ζωνών παραγωγής και παροχής υπηρεσιών, καθώς και των τεχνολογικών πάρκων (9)·

—	την εξασφάλιση της πρόσβασης στις αγορές του εξωτερικού, τη χρηματοδότηση και την ενίσχυση των διαβεβαιώσεων και των εγγυήσεων πληρωμής κατά τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές·

—	την καθιέρωση ευφυών δομών οικονομικής στήριξης των αγορών (10), σε συνδυασμό με πλήρη αμοιβαιότητα ως προς το άνοιγμα των αγορών της ΕΕ και του εξωτερικού·

—	την τήρηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων και τον σεβασμό της βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας·

—	τη λήψη μέτρων κατά της ασύμμετρης πληροφόρησης όσον αφορά την πρόσβαση σε πιστώσεις, προκειμένου να εξασφαλιστεί η δέουσα προσφορά πιστώσεων και δανείων και η συμμετοχή σε κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου·

—	τη δημιουργία δομών δια βίου κατάρτισης τόσο για την προαγωγή της επιχειρηματικότητας και της διοίκησης επιχειρήσεων όσο και για την εξασφάλιση εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού σε ένα πλαίσιο ευελιξίας με ασφάλεια, ως προϊόν διαπραγμάτευσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων·

—

την καθιέρωση κοινωνικού διαλόγου, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με αναγνώριση της ιδιαιτερότητας των ΜΜΕ για την εξασφάλιση της ενδεδειγμένης εκπροσώπησής τους σε επίπεδο ΕΕ, αλλά και διαλόγου ο οποίος να παρέχει στους κοινωνικούς εταίρους τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν δεόντως τις επιπτώσεις της κρίσης·

—	την καταπολέμηση της άτυπης οικονομίας και την ενδυνάμωση της πολιτικής ανταγωνισμού στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων.

3.4   Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι απαιτείται η εκλογίκευση και η απλούστευση των διοικητικών και κανονιστικών περιορισμών που τίθενται ως προς τη σύσταση επιχειρήσεων, ιδιαίτερα σε επίπεδο κρατών μελών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν τις παρεχόμενες τεχνολογικές και εμπορικές ευκαιρίες για την ανάπτυξή τους, καθώς και ότι οι νέες ΜΜΕ έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, θέτοντας σε πλήρη εφαρμογή τις αρχές που ορίζονται στην «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις» και στη ρυθμιστική πράξη για τις μικρές επιχειρήσεις (Small Business Act).

3.4.1   Κρίνεται επίσης αναγκαία η έγκριση του Καταστατικού ευρωπαϊκής εταιρείας για τις ΜΜΕ, καθώς και η εξέταση του θέματος της ευρωπαϊκής συνεταιριστικής εταιρείας με στόχο να ενισχυθεί η ευρύτερη διάδοσή της.

3.5   Θεωρείται σκόπιμο να διευκολυνθεί η διαδικασία διεθνοποίησης των ΜΜΕ, μεγιστοποιώντας τη συμμετοχή των επιχειρήσεων σε εταιρικές σχέσεις στον τομέα της έρευνας και εξασφαλίζοντας την πρόσβασή τους στις αγορές του εξωτερικού.

3.5.1   Ο στόχος αυτός απαιτείται επίσης να επιδιωχθεί μέσω μιας στρατηγικής η οποία θα πρέπει να διευκολύνει τη δημιουργία διεθνών δικτύων μεταξύ των πρωτοστατών στους τομείς της δημιουργικότητας και της καινοτομίας: διευθυντικών στελεχών, ερευνητών, ελεύθερων επαγγελματιών, προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ανάληψη συνεργιών και να βελτιωθεί η διεθνοποίηση των ελεύθερων επαγγελμάτων.

3.6   Κρίνεται εξάλλου αναγκαία η διάδοση του επιχειρηματικού πνεύματος, αλλά και η ενδυνάμωση του πνεύματος πρωτοβουλίας και της επιχειρηματικότητας των γυναικών, με την ανάπτυξη των απαιτούμενων στρατηγικών και διαχειριστικών ικανοτήτων και με την περαιτέρω ενίσχυση της κατάρτισης.

3.6.1   Θεωρείται επίσης σκόπιμη η κατάρτιση Οδικού Χάρτη με εξαμηνιαία στατιστικά στοιχεία για τις οικονομικές και κοινωνικές μεταβλητές που αφορούν τις ευρωπαϊκές ΜΜΕ.

3.7   Η δια βίου κατάρτιση των διευθυντικών στελεχών και των υπαλλήλων πρέπει να συμβάλλει στην απόκτηση εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού προσαρμοσμένου στις σύγχρονες ανάγκες, εντός πλαισίου ικανού να προάγει την ισότητα των δύο φύλων. Η ΕΟΚΕ απευθύνει έκκληση για την κατά προτεραιότητα ανάληψη δράσης σε ενωσιακό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο με στόχο την πάταξη της ανεργίας των νέων, πολλαπλασιάζοντας τις ευκαιρίες μαθητείας, ποιοτικής πρακτικής άσκησης (work placements), υποστήριξης των αποφοίτων (sponsoring), ιδίως σε επιστημονικά γνωστικά πεδία, και διοργανώνοντας μια εκστρατεία προβολής τόσο των βιομηχανικών και μεταποιητικών δραστηριοτήτων όσο και των –κυρίως γυναικείων– επιχειρηματικών πρωτοβουλιών.

3.8   Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ικανότητα απορρόφησης της καινοτομίας των ΜΜΕ χρήζει ενδυνάμωσης: κρίνεται σκόπιμο να ενισχυθούν τα δίκτυα ικανοτήτων και γνώσεων και να αναπτυχθεί μια νέα γενιά βιομηχανικών περιοχών, αλλά και κατάλληλες υποδομές για τη μεταφορά τεχνολογίας και τη διευκόλυνση της κινητικότητας του ανθρώπινου δυναμικού μεταξύ βιομηχανίας, ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων, καθώς και στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Τεχνολογίας (ΕΙΤ) στο οποίο πρέπει να συμπεριληφθούν οι ΜΜΕ.

3.9   Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι η υλοποίηση των πρωτοποριακών τομεακών πρωτοβουλιών προϋποθέτει καλύτερο συντονισμό όσον αφορά τόσο τις τεχνολογικές και επενδυτικές παραμέτρους όσο και την κατάρτιση και την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού.

3.10   Οι ευρωπαϊκές αγορές εργασίας θα εξέλθουν από την κρίση ριζικά αλλαγμένες και γι’ αυτό τον λόγο οι εργαζόμενοι και οι επιχειρηματίες οφείλουν να είναι έτοιμοι – με τις κατάλληλες ικανότητες και ενισχύσεις – να προσαρμοστούν σε μια μεταβαλλόμενη πραγματικότητα: «Η κρίση εξάλειψε όλα τα βήματα προόδου που έγιναν στο παρελθόν. Συνεπώς, πρέπει επειγόντως να μεταρρυθμίσουμε τις αγορές εργασίας, να εξασφαλίσουμε την προσαρμογή των δεξιοτήτων στις αντίστοιχες ανάγκες και να μεριμνήσουμε ώστε οι συνθήκες εργασίας να είναι κατάλληλες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας (11).»

---

(1)  Έκθεση του 2010 με τίτλο « SME’s UNDER PRESSURE » (ΟΙ ΜΜΕ ΥΠΟ ΠΙΕΣΗ).

(2)  Πρβλ. γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Τα διάφορα πολιτικά μέτρα, εκτός της κατάλληλης χρηματοδότησης, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων», ΕΕ C 27 της 3.2.2009, σ. 7· γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Τρόποι στήριξης των ΜΜΕ για την προσαρμογή τους στις αλλαγές της παγκόσμιας αγοράς», ΕΕ C 255 της 22.9.2010, σ.24»· και γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα την ανακοίνωση της Επιτροπής: «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις – Μια “Small Business Act” για την Ευρώπη», ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σ. 30.

(3)  Πρβλ. γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα on «The post-2010 Lisbon Strategy», ΕΕ C 128 της 18.5.2010, σ. 3.

(4)  Πηγή EUROSTAT.

(5)  EUROSTAT - LABOR MARKET INDICATORS / EUROPEAN UNION 27 – 2010 (ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΑΣΕΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ / ΕΕ των 27).

(6)  Ορισμός της EUROSTAT για την ηλικιακή ομάδα μεταξύ 15 και 64 ετών.

(7)  Ορισμός της EUROSTAT για την ηλικιακή ομάδα μεταξύ 15 και 24 ετών.

(8)  Πρβλ. Hartmut Schrör, Enterprise Births, Survivals and Deaths - Employment effects (Γέννηση, επιβίωση και διάλυση επιχειρήσεων – Επιπτώσεις στην απασχόληση) (Eurostat, Statistics in Focus, 44/2008).

(9)  Πρβλ. γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Οι ευρωπαϊκές βιομηχανικές περιοχές και τα νέα δίκτυα της γνώσης», ΕΕ C 255 της 14.10.2005, σ. 1· γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Ο ρόλος των τεχνολογικών πάρκων στη βιομηχανική μεταλλαγή των νέων κρατών μελών της ΕΕ», ΕΕ C 65 της 17.3.2006, σ. 51· και γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Βιομηχανικές μεταλλαγές, εδαφική ανάπτυξη και ευθύνη των επιχειρήσεων», ΕΕ C 175 της 28.7.2009, σ. 63.

(10)  Πρβλ. πρόσβαση και απλοποιημένες δομές της βάσης δεδομένων πρόσβασης στην αγορά (Market Access Database - MADB).

(11)  Πρβλ. László ANDOR, Επίτροπος αρμόδιος για την απασχόληση - IP/10/1541 της 23ης Νοεμβρίου 2010.

---