Γνωμοδότησητης Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπήςγια την Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «Ένα ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας»

COM(2008) 800 τελικό

(2009/C 182/15)

Γενικός εισηγητής: ο κ. DELAPINA

Στις 26 Νοεμβρίου 2008, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για το θέμα:

«Ένα ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας»

COM(2008) 800 τελικό.

Το Προεδρείο της ΕΟΚΕ ανέθεσε στο ειδικευμένο τμήμα «Οικονομική και Νομισματική Ένωση, Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή» την προετοιμασία των σχετικών εργασιών.

Λόγω του επείγοντος χαρακτήρα των εργασιών, η ΕΟΚΕ κατά την 450ή σύνοδο ολομέλειάς της που πραγματοποιήθηκε στις 14 και 15 Ιανουαρίου 2009 (συνεδρίαση της 15ης Ιανουαρίου 2009) όρισε τον κ. DELAPINA ως γενικό εισηγητή και υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 179 ψήφους υπέρ, 1 ψήφο κατά και 3 αποχές:

1.   Σύνοψη και συμπεράσματα

1.1   Με το παγκόσμιο πρόγραμμα για τη σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα σε όλες τις επιμέρους εθνικές του παραλλαγές, η διεθνής κοινότητα έστειλε ένα σαφές μήνυμα: η οικονομική πολιτική έχει αναλάβει εμφανώς ευθύνη για την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα. Με το ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιδείξει πλέον με σαφή τρόπο την ετοιμότητά της να αντιμετωπίσει αποφασιστικά την κρίση με όλα τα διαθέσιμα μέσα.

1.2   Ο ψυχολογικός αντίκτυπος αυτού του σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας είναι εξίσου σημαντικός με τον αντίκτυπο των χρηματικών ποσών που επενδύονται για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αυτά τα μηνύματα της οικονομικής πολιτικής μπορούν να έχουν σημαντική σταθεροποιητική επίδραση στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών και των επενδυτών. Ωστόσο, πρέπει να αναληφθούν άμεσα δράσεις από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς — ιδίως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη, ώστε να μην επιβεβαιωθούν οι απαισιόδοξες προσδοκίες.

1.3   Οι ενέργειες για την αναζωογόνηση της πραγματικής οικονομίας μπορούν να έχουν την επιθυμητή τους επίδραση μόνον όταν αποκατασταθεί πλήρως η λειτουργικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα. Για τον σκοπό αυτό, εκτός από τις διάφορες δέσμες μέτρων διάσωσης, χρειάζεται αναδιοργάνωση και ένα νέο σύστημα ρύθμισης των χρηματοπιστωτικών αγορών σε όλα τα επίπεδα.

1.4   Οι ευρωπαϊκοί φορείς της οικονομικής πολιτικής αναγνώρισαν την ανάγκη μιας ενεργούς αντικυκλικής μακροοικονομικής πολιτικής που θα συμπληρώσει τον μέχρι σήμερα προσανατολισμό της οικονομικής πολιτικής σε μέτρα που εστιάζονται στην προσφορά. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τη δέσμευση για την καλύτερη προστασία των πιο ευάλωτων μελών της κοινωνίας και τον αποτελεσματικότερο συντονισμό της οικονομικής πολιτικής. Εντούτοις, η κλίμακα του ευρωπαϊκού σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας είναι σχετικά μικρή σε σύγκριση με δέσμες μέτρων που υιοθετήθηκαν σε άλλες περιοχές του κόσμου.

1.5   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι θέμα ζωτικής σημασίας τα προγράμματα δημόσιων επενδύσεων και δημοσιονομικών κινήτρων που υποβλήθηκαν για την ανάκαμψη της οικονομίας να συμβάλουν επίσης και στην προσπάθεια μετάβασης προς την οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα που καθίσταται απαραίτητη για το μέλλον. Καλεί δε την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να διαμορφώσουν αναλόγως τα σχετικά σχέδια και προγράμματα ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας.

2.   Από την κρίση των ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου στην παγκόσμια ύφεση

2.1   Οι αιτίες της σημερινής χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης είναι πολλές και διάφορες. Στη δήλωσή τους μετά τη σύνοδο κορυφής της 15ης Νοεμβρίου, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων προσδιόρισαν τις εξής: νομισματικές και συναλλαγματικές πολιτικές που οδήγησαν σε υπερβολική ρευστότητα, ανύπαρκτη ή ανεπαρκής ρύθμιση συγκεκριμένων τομέων ή παραγόντων, η επιδίωξη εξωπραγματικά υψηλών αποδόσεων σε συνδυασμό με ανεπαρκή αξιολόγηση ή κατανόηση των κινδύνων από τους παράγοντες της αγοράς, καθώς και από τα εποπτικά και ρυθμιστικά όργανα, υπέρμετρη μόχλευση, ανεπαρκής συντονισμός των μακροοικονομικών πολιτικών, καθώς και έλλειψη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Αυτές οι αιτίες οδήγησαν σε δυσμενείς εξελίξεις, οι οποίες κατέστησαν σαφή την ανάγκη αναθεώρησης των κανόνων που ισχύουν για τους παράγοντες, τα προϊόντα και τις αγορές.

2.2   Στα μέσα Μαρτίου του 2007 κατέρρευσε στις ΗΠΑ η πυραμίδα των στεγαστικών δανείων, όταν σταμάτησε πλέον η αύξηση των τιμών των ακινήτων. Σε μια υπερθερμασμένη αγορά ακινήτων με ανεδαφικά φιλόδοξες προσδοκίες χορηγήθηκαν δάνεια σε δανειολήπτες χαμηλής φερεγγυότητας, τα οποία, στη συνέχεια, τιτλοποιήθηκαν και πωλήθηκαν περαιτέρω. Δημιουργήθηκαν νέα κερδοσκοπικά και αδιαφανή χρηματοπιστωτικά προϊόντα, τα οποία δεν υποβάλλονταν σε καμία μορφή εποπτείας ή ρύθμισης. Πολλοί από τους εμπλεκόμενους δεν κατανόησαν το μέγεθος του κινδύνου.

2.3   Το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων στις ΗΠΑ, αλλά και σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, επέφερε την κατάρρευση αμοιβαίων κεφαλαίων υψηλού κινδύνου, επενδυτικών και εμπορικών τραπεζών, καθώς και ασφαλιστικών εταιρειών. Η τιτλοποίηση των κινδύνων επέφερε ισχυρότατους κραδασμούς στον παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό τομέα. Η αβεβαιότητα και η δυσπιστία μεταξύ ακόμη και υγειών χρηματοπιστωτικών οργανισμών οδήγησαν σε καθήλωση του διατραπεζικού δανεισμού, και σε συρρίκνωση της διατραπεζικής αγοράς.

2.4   Η χρηματοπιστωτική κρίση μεταδόθηκε τελικά μέσω διαφόρων διαύλων και στην πραγματική οικονομία. Στις συνέπειες συγκαταλέγονται η εξάντληση των πιστώσεων, η αύξηση του κόστους χρηματοδότησης, οι αρνητικές συνέπειες της κατάρρευσης των τιμών των μετοχών στα περιουσιακά στοιχεία, η υποχώρηση των εξαγωγικών αγορών, η απώλεια εμπιστοσύνης, καθώς και απομειώσεις και κίνδυνο διαγραφών στους ισολογισμούς. Είναι πλέον σαφές, ότι στις αρχές του 2009 όλες οι χώρες του ΟΟΣΑ βρίσκονται σε ύφεση, η διάρκεια και το βάθος της οποίας δεν μπορούν να εκτιμηθούν με βεβαιότητα ούτε από τους εμπειρογνώμονες.

3.   Οι πιο επείγουσες προκλήσεις

3.1   Το πρώτο βήμα ήταν να αναχαιτισθεί η αλυσιδωτή αντίδραση στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι κεντρικές τράπεζες, ιδίως η ΕΚΤ, διοχέτευσαν ρευστότητα στις αγορές, για να διασφαλίσουν την περαιτέρω λειτουργία τους. Σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο καταρτίστηκαν διάφορα σχέδια διάσωσης, τα οποία περιελάμβαναν μέτρα όπως κεφαλαιακές ενισχύσεις και συμμετοχές έως και την κρατικοποίηση χρηματοπιστωτικών οργανισμών που κατέρρευσαν, κρατικές εγγυήσεις, καλύτερη προστασία των αποταμιευτικών καταθέσεων, κλπ. Αυτά τα μέτρα βοήθησαν ως ένα βαθμό τις τράπεζες να ξαναβρούν τον κανονικό ρυθμό τους.

3.2   Το δεύτερο σημαντικό βήμα συνίσταται στην ενδυνάμωση της πραγματικής οικονομίας. Πρέπει να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών και των επενδυτών. Για τον σκοπό αυτό χρειάζονται μέτρα για την τόνωση της εσωτερικής ζήτησης και τη σταθεροποίηση των αγορών εργασίας. Πρέπει να ενισχυθούν κυρίως οι ομάδες ατόμων χαμηλού εισοδήματος, διότι αυτές πλήττονται σε μεγάλο βαθμό από τις επιπτώσεις της κρίσης, αλλά και επειδή ασκούν την μεγαλύτερη επιρροή στην εσωτερική κατανάλωση.

3.3   Παράλληλα, πρέπει να δημιουργηθεί το πλαίσιο που θα απορροφήσει τις επιπτώσεις στον τομέα των επιχειρήσεων οι οποίες, με την ιδιότητά τους ως παραγωγοί, επενδυτές, εξαγωγείς, καθώς και με τις ερευνητικές και αναπτυξιακές τους δραστηριότητες, μπορεί να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην αναζωογόνηση της οικονομίας, και να συμβάλουν αποφασιστικά στη δημιουργία θέσεων εργασίας και, ως εκ τούτου, στην οικοδόμηση της εσωτερικής αγοράς. Ωστόσο, πέρα από τις συγκυριακές πτυχές, δεν πρέπει να παραβλεφθούν θέματα βιωσιμότητας και διαρθρωτικές πτυχές.

3.4   Επιπλέον, χρειάζεται η αναδιάρθρωση της διεθνούς χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής και αποτελεσματικότερη ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών. Επίσης, πρέπει να τροποποιηθούν οι κανόνες που εφαρμόζονται στις εποπτικές αρχές και στο συντονισμό τους, στους οργανισμούς πιστοληπτικής αξιολόγησης και στη λογιστική, ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η αποφυγή παρόμοιων κρίσεων στο μέλλον.

4.   Ο ρόλος της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής

4.1   Ακόμη και αν η κρίση ξεκίνησε στις ΗΠΑ, η ευρωπαϊκή οικονομία συμπαρασύρθηκε λόγω της παγκόσμιας δικτύωσης. Το ευρώ αποδείχθηκε ότι αποτελεί άγκυρα σταθερότητας. Χωρίς το κοινό νόμισμα οι επιπτώσεις στις εθνικές οικονομίες θα ήταν πολύ σοβαρότερες. Μια διεθνής κρίση χρειάζεται διεθνείς απαντήσεις. Η ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική χρειάζεται την ανάληψη δράσεων σε ευρεία κλίμακα. Οι προκλήσεις που περιγράφηκαν στην ενότητα 3 απαιτούν τη λήψη άμεσων, αποφασιστικών, μαζικών, στοχευμένων, συντονισμένων και ενεργητικών μέτρων, πολλά από τα οποία έχουν προσωρινό χαρακτήρα.

4.2   Ταυτόχρονα, πρέπει να διδαχθούμε από το παρελθόν. Όταν, στην αρχή της δεκαετίας, μετά το σκάσιμο της κερδοσκοπικής «φούσκας» στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις ΗΠΑ, όλες οι σημαντικές περιοχές του κόσμου παρουσίασαν σοβαρή οικονομική ύφεση, η Ευρώπη ήταν η μόνη που δεν επέλεξε να εφαρμόσει μια ενεργό δημοσιονομική και νομισματική πολιτική για την τόνωση της οικονομίας σε συνδυασμό με την ενίσχυση της ζήτησης. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να μπορέσει να ξεπεραστεί η κρίση, ενώ μεγάλο μέρος της Ευρώπης εξακολουθεί να πάσχει μέχρι σήμερα από αδύναμη εσωτερική ζήτηση, γεγονός που ενίσχυσε την ευάλωτη οικονομική κατάσταση αυτών των περιοχών λόγω της διεθνούς πτώσης της ζήτησης.

4.3   Η σοβαρότητα της τρέχουσας κρίσης αναγνωρίστηκε πολύ αργά από τα όργανα που είναι αρμόδια όργανα για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής. Έως και τον Σεπτέμβριο οι Υπουργοί Οικονομίας και Οικονομικών του Συμβουλίου ECOFIN ήταν επιφυλακτικοί όσον αφορά την ανάγκη εφαρμογής ενός σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας. Παρόλο που η οικονομία της ευρωζώνης συρρικνώθηκε ήδη κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2008, το καλοκαίρι, η ΕΚΤ αύξησε για άλλη μια φορά το βασικό επιτόκιο. Επίσης, ασυμφωνία των αρχηγών κυβερνήσεων στη σύνοδο κορυφής του Παρισιού για την χρηματοπιστωτική κρίση εξανέμισε τις ελπίδες για ταχεία ανάληψη κοινής δράσης. Εκτός αυτού, τα μονομερή εθνικά μέτρα για τη βελτίωση της προστασίας των αποταμιεύσεων δεν έδωσαν την εντύπωση συντονισμένης δράσης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από αυτό συμπεραίνεται ότι απλώς και μόνο η ανάληψη δράσης δεν αρκεί. Πρέπει να προωθηθεί ο καλύτερος συντονισμός των προγραμμάτων και των δεσμών μέτρων, κυρίως σε εθνικό επίπεδο.

5.   Το ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας

5.1   Ενόψει των προαναφερθέντων, είναι πολύ ευχάριστο το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταδείξει πλέον κατηγορηματικά τη βούληση και την ετοιμότητά της να αναλάβει αποφασιστική και συντονισμένη δράση. Η στρατηγική της για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης αποσκοπεί στην επίλυση των ευρύτερων προβλημάτων της οικονομίας και στην ανάληψη ηγετικού ρόλου από την Ευρώπη στην παγκόσμια αντίδραση απέναντι στην χρηματοπιστωτική κρίση. Επιπροσθέτως, η Επιτροπή κλήθηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων να καταρτίσει προτάσεις για την ανάληψη συντονισμένης δράσης, οι οποίες υποβλήθηκαν προς συζήτηση στη σύνοδο του Δεκεμβρίου. Αυτές οι προτάσεις υποβλήθηκαν στα τέλη Νοεμβρίου υπό τη μορφή ενός «ευρωπαϊκού σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας», το οποίο πρέπει να είναι έγκαιρο, συγκεκριμένο, προσωρινό και συντονισμένο. Στη συνέχεια, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 11ης και 12ης Δεκεμβρίου 2008 που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες ενέκρινε ένα σχέδιο σύμφωνα με αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές.

5.2   Συγκεκριμένα, προτείνεται η παροχή φορολογικών κινήτρων που αντιστοιχούν στο 1,5 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ, δηλαδή 200 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2009-2010. Τα 170 δισεκατομμύρια θα προέλθουν από τα κράτη μέλη και τα 30 δισεκατομμύρια θα διατεθούν από τον κοινοτικό προϋπολογισμό και από την ΕΤΕ.

5.3   Πέρα από την ενίσχυση των δραστηριοτήτων της ΕΤΕ, ιδίως σε ό,τι αφορά τις ΜΜΕ, επιδιώκεται η απλούστευση και η επιτάχυνση των διαδικασιών για την έγκαιρη διάθεση πόρων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία και το Ταμείο Συνοχής, καθώς και από το Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο θα χρηματοδοτηθούν μέτρα για την προώθηση της απασχόλησης, ιδίως υπέρ των περισσότερο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, ενώ επιδιώκεται βελτίωση της αποτελεσματικότητας του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση. Επίσης, προβλέπονται ειδικές συνθήκες για τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων και μέτρα για την επιτάχυνση των διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων.

5.4   Τα μέτρα που υιοθετούν τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμοστούν στο πλαίσιο της αυξημένης ευελιξίας του αναθεωρημένου συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης πέραν της επίδρασης των αυτόματων σταθεροποιητών, για την τόνωση της ζήτησης μέσω κρατικών δαπανών ή/και μείωσης της φορολογίας·η Επιτροπή παραθέτει συγκεκριμένα παραδείγματα στην πρότασή της. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η προσωρινή αύξηση των επιδομάτων προς τους ανέργους ή στα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, οι δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές και στην κατάρτιση, η ενίσχυση των ΜΜΕ (όπως λόγου χάρη δάνεια ή επιμερισμός των κινδύνων), μέτρα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, μείωση των φόρων και των κοινωνικών εισφορών για εργοδότες και εργαζομένους, καθώς και προσωρινές μειώσεις του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ. Η διάρκεια των μέτρων πρέπει να εξασφαλίσει ότι το σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας δεν θα υπονομεύσει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών.

5.5   Τα μέτρα των κρατών μελών πρέπει να είναι συντονισμένα, καθότι η κατάσταση εκκίνησης και τα περιθώρια ανάληψης δράσης των επιμέρους κρατών μελών διαφέρουν. Πρέπει να είναι χρονικά περιορισμένα, δεδομένου ότι πρέπει να συνυπολογιστούν οι μεσοπρόθεσμοι δημοσιονομικοί στόχοι. Αυτά τα μέτρα πρέπει να υποστηριχθούν με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες αποσκοπούν στην καλύτερη λειτουργία των αγορών και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.

5.6   Στόχο αποτελεί ο στενός συντονισμός του σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας με τους τομείς προτεραιότητας της στρατηγικής της Λισσαβώνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση (άνθρωποι, επιχειρήσεις, υποδομές και ενέργεια, έρευνα και καινοτομία). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε μια δέσμη μέτρων για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας και την ενίσχυση της στρατηγικής της Λισσαβώνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Η υιοθέτηση των κεφαλαίων ανά χώρα, στα οποία αξιολογείται η πρόοδος των κρατών μελών όσον αφορά την υλοποίηση της στρατηγικής της Λισσαβώνας θα πραγματοποιηθεί το νέο έτος (1). Το σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας συμπεριλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μέτρων και κάθε κυβέρνηση καλείται να επιλέξει τα κατάλληλα γι' αυτήν μέτρα.

5.7   Ένας άλλος σημαντικός άξονας του σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας εστιάζεται στην «πράσινη» οικονομία, δηλαδή, σε έξυπνα προϊόντα για μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Σε αυτά συγκαταλέγονται επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση, στο περιβάλλον και στην προστασία του κλίματος. Επίσης, τα μέτρα στήριξης τομέων που επλήγησαν σοβαρά από την κρίση, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία και ο κατασκευαστικός κλάδος, πρέπει να συνδυαστούν με τους στόχους για το περιβάλλον και την εξοικονόμηση ενέργειας.

5.8   Τέλος, στο εν λόγω σχέδιο τονίζεται η ανάγκη για μια παγκόσμια συντονισμένη προσέγγιση με τη συμμετοχή των αναδυόμενων οικονομιών, προκειμένου να αποκατασταθεί η οικονομική ανάπτυξη.

6.   Μια πρώτη εκτίμηση της ΕΟΚΕ

6.1   Ποιοτική αξιολόγηση

6.1.1   Το έγγραφο της Επιτροπής εντοπίζει ορθά τις υφιστάμενες προκλήσεις, τις ανάγκες και τις απαιτήσεις για την ανάληψη δράσης. Η Ευρώπη πρέπει να προβεί άμεσα σε τολμηρές, φιλόδοξες και καλά στοχευμένες ενέργειες. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να συνειδητοποιήσει τη σημασία της και να εστιάσει την προσοχή της στις διεθνείς προσπάθειες.

6.1.2   Απαιτείται να ενισχυθούν η εμπιστοσύνη και η ζήτηση, προκειμένου να διακοπεί αυτή η καθοδική σπείρα. Κυρίως οι αρνητικές συνέπειες της κρίσης στην αγορά εργασίας και στα πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας πρέπει να καταπολεμηθούν σφοδρά. Το μίγμα μακροοικονομικής πολιτικής που εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα δεν παρείχε κατάλληλες απαντήσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, διότι παραβλέφθηκε η σημασία της εσωτερικής ζήτησης για τον οικονομικό κύκλο. Η Επιτροπή λαμβάνει τώρα υπόψη, αν και σχετικά καθυστερημένα, την ανάγκη να διαδραματίσει η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική ενεργό ρόλο στην ενίσχυση της ζήτησης, μια θέση που υποστήριζε επί χρόνια η ΕΟΚΕ, παράλληλα με την εφαρμογή μέτρων από πλευράς προσφοράς για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη αναγνώρισαν επιτέλους ότι στη δημοσιονομική πολιτική πρέπει να εφαρμοστούν επεκτατικά μέτρα, δεδομένου ότι η επίδραση των μέτρων νομισματικής πολιτικής είναι εξαιρετικά περιορισμένη υπό τις δεδομένες συνθήκες.

6.1.3   Από αυτή την άποψη εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά της Επιτροπής στην ενίσχυση της ευελιξίας του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης μετά τη μεταρρύθμιση του 2005. Αυτή η ευελιξία πρέπει να αξιοποιηθεί στην τρέχουσα κατάσταση, γεγονός που σημαίνει ότι, υπό τις σημερινές συνθήκες ταυτόχρονης εμφάνισης της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της ύφεσης, κρίνεται σκόπιμο να επιτραπεί προσωρινή υπέρβαση του ορίου του 3 % του δημοσιονομικού ελλείμματος.

6.1.4   Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη βαρύτητα που αποδίδει η Επιτροπή στον θετικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ΕΚΤ στη στήριξη της πραγματικής οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή κάνει αναφορά στη σημαντική συμβολή της ΕΚΤ όσον αφορά τη σταθεροποίηση των αγορών με τη χορήγηση δανείων σε τράπεζες και με την προσφορά ρευστότητας καθώς επίσης σε ό,τι αφορά τα περιθώρια μείωσης των επιτοκίων.

6.1.5   Είναι προφανές, ότι αφότου ξεπεραστεί η κρίση και επανέλθει η οικονομική άνοδος, πρέπει να τηρηθούν για άλλη μια φορά οι μεσοπρόθεσμοι στόχοι της δημοσιονομικής πολιτικής για να μην τεθεί σε κίνδυνο η βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην επέλθουν νέες πολλαπλές επιβαρύνσεις του συντελεστή εργασία και να μην επιβληθούν απαράδεκτοι περιορισμοί όσον αφορά τις δαπάνες. Για τον λόγο αυτόν, πρέπει να αναπτυχθούν ήδη σήμερα προσεγγίσεις, οι οποίες θα επιτρέπουν την αξιοποίηση νέων πηγών εσόδων. Πέραν τούτου, πρέπει, μεταξύ άλλων, να συνυπολογιστεί ότι η αποκατάσταση των κυβερνητικών δαπανών στα προ της κρίσης επίπεδα δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Εάν ληφθούν υπόψη η γήρανση του πληθυσμού και οι υψηλές κοινωνικές προδιαγραφές, όπως απαιτεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο, η αύξηση του επιπέδου των κρατικών δαπανών δεν είναι οπωσδήποτε κάτι κακό. Εν τέλει, ακόμη και στα κράτη που επαινούνται για τις επιτυχημένες στρατηγικές τους στον τομέα της ευελιξίας με ασφάλεια, το ποσοστό των κρατικών δαπανών υπερβαίνει τον μέσο όρο.

6.1.6   Απαιτείται όχι μόνο η συμπλήρωση των εθνικών μέτρων με ευρωπαϊκά, αλλά και ο συντονισμός τους. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να προκύψουν θετικές διασυνοριακές επιδράσεις και να αποφευχθεί το πρόβλημα των «λαθρεπιβατών». Τα κράτη που δεν στηρίζουν το σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας μπορεί να αμβλύνουν την επίδραση των μέτρων. Αντίθετα, οι χώρες που επιδιώκουν ενεργά τη σταθεροποίηση της οικονομικής ανάκαμψης μπορεί να στηλιτευθούν για τα ελλείμματά τους. Από μια σφαιρική σκοπιά, αναλογεί ιδιαίτερη ευθύνη στα κράτη μέλη που, λόγω του μεγέθους τους, μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά της συνολική εξέλιξη και διαθέτουν σχετικά εκτενή περιθώρια για φορολογικές διευκολύνσεις.

6.1.7   Ένα επίσης θετικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι, όσον αφορά την τόνωση της ανάπτυξης, αφενός δεν παραβλέφθηκαν οι στόχοι όσον αφορά το περιβάλλον, την αλλαγή του κλίματος και την ενέργεια, και, αφετέρου, το έγγραφο δεν περιορίζεται αποκλειστικά στις μεγάλες βιομηχανοποιημένες χώρες. Από μια παγκόσμια προοπτική, είναι επίσης ζωτικής σημασίας η αντίθεση στην υιοθέτηση αδικαιολόγητων προστατευτικών μέτρων.

6.2   Ποσοτική αξιολόγηση

6.2.1   Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να εστιάσει το ενδιαφέρον της κυρίως στη γενική μακροοικονομική εκτίμηση. Σκοπεύει ωστόσο να συνεχίσει τις εργασίες της και θα εξετάσει και θα αξιολογήσει λεπτομερώς τις προτάσεις και τις αποφάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να συζητηθούν επίσης οι αναγκαίες τροποποιήσεις στη νομοθεσία περί κρατικών ενισχύσεων, καθώς και οι αλλαγές στους κανόνες του Ταμείου Παγκοσμιοποίησης. Ορισμένα μέτρα από την πλούσια «εργαλειοθήκη» της Επιτροπής πρέπει να εξεταστούν μεθοδικά. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η αμφιλεγόμενη μείωση των κοινωνικών εισφορών και του ΦΠΑ για τις υπηρεσίες υψηλής έντασης εργατικού δυναμικού. Επίσης, στο πλαίσιο αυτό πρέπει να αξιολογηθεί η συμβατότητα των επιδοτήσεων και των μέτρων στήριξης με την ανταγωνιστικότητα.

6.2.2   Καθότι η δέσμη δημοσιονομικών κινήτρων για την ανάκαμψη της οικονομίας θα συνοδευθεί από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, πρέπει να δοθεί προσοχή, ώστε οι τελευταίες να μην υπονομεύσουν τον στόχο της αναζωογόνησης της ζήτησης. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να σχεδιαστούν κατά τρόπο ώστε να είναι κοινωνικά αποδεκτές και να προάγουν την ανάπτυξη και την απασχόληση.

6.2.3   Εντούτοις, ένα άλλο σημείο για το οποίο εκφράζεται κριτική είναι ότι το ποσό των 200 δισεκατομμυρίων ευρώ για δύο έτη φαίνεται πολύ υψηλότερο απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Τα «νέα κονδύλια» είναι σαφώς λιγότερα. Η χρηματοδότηση που θα προέλθει από πόρους του κοινοτικού προϋπολογισμού και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων αφορά την επίσπευση ήδη προβλεπόμενων πληρωμών. Στην περίπτωση της εθνικής χρηματοδότησης δεν πρόκειται για νέες, πρόσθετες πρωτοβουλίες, αλλά για έναν κατάλογο μέτρων που είχαν ήδη προγραμματιστεί ή ακόμη και εγκριθεί από τις εθνικές κυβερνήσεις, ανεξάρτητα από το ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας.

7.   Αναδιοργάνωση των χρηματοπιστωτικών αγορών

7.1   Δύο διαδοχικές σοβαρές κρίσεις αποτελούν επαρκή λόγο για μια νέα ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών, δηλαδή των εμπορικών συναλλαγών, των προϊόντων, των παραγόντων που συμμετέχουν, της εποπτείας, των οργανισμών πιστοληπτικής αξιολόγησης, κλπ., τόσο στην ΕΕ όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να αποκατασταθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα η εμπιστοσύνη στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, μεταξύ των οργανισμών, καθώς και μεταξύ των επενδυτών και των καταναλωτών. Η μεταρρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών και η ταχεία αποκατάσταση της αποτελεσματικής τους λειτουργίας είναι καθοριστικής σημασίας προκειμένου αυτές να είναι σε θέση να εκπληρώσουν και πάλι τον υποστηρικτικό τους ρόλο για την πραγματική οικονομία και έτσι να διασφαλίσουν την επιτυχία των μέτρων για την ανάκαμψη της οικονομίας.

7.2   Η Ευρώπη υιοθέτησε άκριτα πολλές από τις εξελίξεις που προέρχονται από τις ΗΠΑ, από την εισαγωγή των λεγόμενων καινοτόμων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, τη χρηματοδότηση των συνταξιοδοτικών συστημάτων έως και τους λογιστικούς κανόνες — με τα γνωστά αρνητικά αποτελέσματα. Επομένως, στο μέλλον πρέπει να δοθεί εκ νέου μεγαλύτερη σημασία στις ευρωπαϊκές αντιλήψεις, στα ισχυρά σημεία, στις εμπειρίες και στις παραδόσεις της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται ειδικές μορφές επιχειρηματικής οργάνωσης, όπως οι συνεταιρισμοί. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να αξιοποιηθεί περισσότερο η «κρίσιμη μάζα» της ευρωζώνης, η οποία αυξήθηκε με τις διευρύνσεις. Η σύνοδος κορυφής της G-20 (Ομάδα των 20) που πραγματοποιήθηκε στην Ουάσιγκτον έστειλε ελπιδοφόρα μηνύματα και τα επιτεύγματα αυτής της διάσκεψης πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω ενόψει της επικείμενης συνόδου κορυφής της G-20 στις 2 Απριλίου 2009 στο Λονδίνο.

7.3   Η αναγκαία αναδιοργάνωση και νέα ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών δεν εξετάζονται στο σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας που προτείνει η Επιτροπή. Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι αυτό δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι η Επιτροπή προτίθεται να αναπτύξει πρωτοβουλία σχετικά με την εποπτεία των χρηματοπιστωτικών αγορών της ΕΕ, η οποία προβλέπεται να εγκριθεί τον Ιούλιο του 2009. Στην αναδιοργάνωση του ρυθμιστικού πλαισίου πρέπει να ληφθούν επίσης υπόψη οι επιστημονικές μελέτες που καταδεικνύουν ότι οι κερδοσκοπικές αγορές παρουσιάζουν σε συστηματική βάση ακραίες διακυμάνσεις και προς τις δύο κατευθύνσεις, οι οποίες λαμβάνουν τη μορφή αγελαίας συμπεριφοράς, κυρίως λόγω των συστημάτων συναλλαγών και λήψης αποφάσεων που βασίζονται σε υπολογιστικά πρότυπα και τα οποία χρησιμοποιούν οι μείζονες παράγοντες της αγοράς. Η ΕΟΚΕ επιφυλάσσεται να υποβάλει σε μεταγενέστερη χρονική στιγμή τις παρατηρήσεις και τις προτάσεις της για το εν λόγω θέμα και εφιστά, στο πλαίσιο αυτό, την προσοχή στο συνέδριο που διοργανώνει στις Βρυξέλλες στις 22 και 23 Ιανουαρίου 2009 με θέμα «Rien ne va plus — Τρόποι ανοικοδόμησης της ευρωπαϊκής κοινωνικής οικονομίας της αγοράς μετά την κατάρρευση του τυχοδιωκτικού καπιταλισμού».

(1)  Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη δέσμη μέτρων πρβλ. την ανακοίνωση τύπου «Αποφάσεις της Επιτροπής σχετικά με τη στρατηγική της Λισσαβώνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση» (IP/08/1987).