4.8.2009

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 182/65

---

Γνωμοδοτηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την«Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών Ανανεωμένη κοινωνική ατζέντα: Ευκαιρίες, πρόσβαση και αλληλεγγύη στην Ευρώπη του 21ου αιώνα»

COM(2008) 412 τελικό.

(2009/C 182/14)

Εισηγητής: κ. REGNER

Συνεισηγητής: κ. PEZZINI

Στις 2 Ιουλίου 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, σύμφωνα με το άρθρο 262 της ΣΕΚ, να καταρτίσει γνωμοδότηση με θέμα:

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών Ανανεωμένη κοινωνική ατζέντα: Ευκαιρίες, πρόσβαση και αλληλεγγύη στην Ευρώπη του 21ου αιώνα

COM(2008) 412 τελικό.

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 10 Δεκεμβρίου 2008 με βάση την έκθεση της εισηγήτριας κ. REGNEr και του συνεισηγητή κ. PEZZINI.

Κατά την 450η σύνοδο ολομέλειας της 14ης και 15ης Ιανουαρίου 2009 (συνεδρίαση της 14ης Ιανουαρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 162 ψήφους υπέρ, 21 ψήφους κατά και 25 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση:

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ανακοίνωση της Επιτροπής για την ανανεωμένη κοινωνική ατζέντα και θεωρεί ότι η ανακοίνωση αυτή, σε συνδυασμό με άλλες τρέχουσες πρωτοβουλίες στον κοινωνικό τομέα, συνιστά ένα ορθό βήμα προς τον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκού κράτους προνοίας, με έμφαση στην παροχή βοήθειας και δυνατοτήτων στους πολίτες για να αναπτύξουν πλήρως το δυναμικό τους, αλλά και την ενίσχυση του κοινωνικού προσώπου της Ε.Ε.

1.2   Ενόψει της τρέχουσας, παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, οι προσπάθειες της Ε.Ε. για την προβολή μιας ισχυρής κοινωνικής και ανταγωνιστικής Ευρώπης είναι ακόμη περισσότερο σημαντικές. Για το λόγο αυτό και πέραν της ανανεωμένης κοινωνικής ατζέντας, η ΕΟΚΕ τάσσεται ρητώς υπέρ της θέσπισης ενός κοινωνικοπολιτικού προγράμματος δράσης.

1.3   Η ανακοίνωση της Επιτροπής επικεντρώνεται κατά το μάλλον σε μια προσπάθεια ανταπόκρισης στα νέα δεδομένα. Πρόκειται κυρίως για την προσαρμογή της κοινωνικής πολιτικής στις κοινωνικές εξελίξεις, αλλά κυρίως στις αλλαγές που συντελούνται στο χώρο της οικονομίας και της αγοράς εργασίας. Η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως σύγχρονες πολιτικές για την αγορά εργασίας και βιώσιμα, φιλικά προς το περιβάλλον συστήματα κοινωνικής προστασίας.

1.4   Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει την επιφυλακτική στάση που τηρεί η Επιτροπή σε ό,τι αφορά στην περαιτέρω εξέλιξη των βασικών προτύπων στο χώρο της εργατικής νομοθεσίας, τα οποία στο παρελθόν αποτελούσαν τη σπονδυλική στήλη της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής και της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, λόγοι για τους οποίους θα πρέπει και στο μέλλον να αποτελούν μέρος κάθε κοινωνικής ατζέντας, όπου αυτό είναι απαραίτητο και σκόπιμο.

1.5   Η ΕΟΚΕ επιμένει ότι ο κοινωνικός διάλογος εξακολουθεί πάντα να είναι ένας από τους βασικότερους πυλώνες του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής εξέλιξης, γι' αυτό και πρέπει να συμμετέχουν στην κατάρτιση, την εφαρμογή και την αξιολόγηση όλων των μέτρων της ανανεωμένης κοινωνικής ατζέντας. Ο διάλογος με την κοινωνία πολιτών θα συνεχίσει και στο μέλλον να έχει θεμελιώδη σημασία.

1.6   Η ανοιχτή μέθοδος συντονισμού πρέπει να ενισχυθεί. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά την ενίσχυση της συμμετοχής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και την υποχρεωτική συνεκτίμηση των κοινωνικών στόχων ή των κατευθυντήριων γραμμών που ισχύουν για τις δημόσιες συμβάσεις.

1.7   Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη την υποστήριξη των κρατών μελών εκ μέρους της Ένωσης — σε στενή συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους — κατά την εφαρμογή, την εναρμόνιση και την παρακολούθηση των κοινών βασικών αρχών του συστήματος ευελιξία με ασφάλεια. Για το λόγο αυτό, ζητά να υπάρξει μια στενότερη διασύνδεση της συζήτησης για το σύστημα της ευελιξίας με ασφάλεια και της ανάπτυξης του κοινωνικού διαλόγου σε όλα τα επίπεδα, αλλά και των διαπραγματεύσεων για τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας στα εκάστοτε επίπεδα.

1.8   Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι οι κοινωνικές δράσεις για την προώθηση της εξίσωσης, την παροχή βοήθειας σε άτομα με ειδικές ανάγκες, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και την προαγωγή της ενεργού ένταξης πρέπει να πλαισιωθούν από ενισχυμένα πολιτικά μέτρα, τα οποία πρέπει να είναι προσανατολισμένα και στην απασχόληση των ηλικιωμένων, των μειονεκτικών πληθυσμιακών ομάδων και των ανέργων. Στις προτεραιότητες πρέπει να περιλαμβάνεται και η καταπολέμηση της φτώχειας.

1.9   Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να υπάρξει η κατάλληλη ανταπόκριση στις πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σχετικά με την απόσπαση εργαζομένων και τη λήψη συνδικαλιστικών μέτρων. Το βήμα συζήτησης που προβλέπεται από την Επιτροπή είναι μια πρώτη προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση. Πρέπει κυρίως να επισημανθούν διάφορες εναλλακτικές λύσεις για τη ρύθμιση της έντασης που υφίσταται μεταξύ των ελευθεριών της εσωτερικής αγοράς και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Εφόσον είναι απαραίτητο και ενδεδειγμένο, πρέπει να ληφθούν το συντομότερο δυνατό ειδικά και συγκεκριμένα μέτρα που να καθιστούν σαφές ότι οι οικονομικές ελευθερίες και οι κανόνες περί ανταγωνισμού δεν έχουν προτεραιότητα έναντι των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων.

1.10   Ενόψει των φόβων που επικρατούν σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης ότι σε 20 χρόνια δεν θα είναι πλέον εξασφαλισμένη η πρόσβαση σε μιαν υγειονομική προστασία υψηλού επιπέδου (1), πρέπει να οριστούν σαφείς και διαφανείς στόχοι και η προσπάθεια για την υλοποίηση αυτών πρέπει να συνοδευτεί από το κατάλληλο σύστημα παρακολούθησης και ενημέρωσης του κοινού.

1.11   Εκτός, από τη δημιουργία νέων ευκαιριών και την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας, η μετανάστευση έχει και ορισμένες σκοτεινές πλευρές. Η Επιτροπή πρέπει στο μέλλον να ασχοληθεί και με αυτές τις αρνητικές πλευρές του φαινομένου και να λάβει μέτρα για την αποφυγή τους.

1.12   Όπως η Επιτροπή, έτσι και η ΕΟΚΕ αποδίδει μεγάλη σημασία στην εφαρμογή και την προώθηση των ισχυουσών νομοθετικών διατάξεων. Οι απλές εκκλήσεις στα κράτη μέλη δεν επαρκούν στην περίπτωση αυτή, ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά στην οδηγία για την απόσπαση εργαζομένων. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην υλοποίηση αποτελεσματικών μέτρων για την επίλυση διασυνοριακών διαφορών. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει ιδιαίτερα την έκκληση της Επιτροπής προς όλα τα κράτη μέλη να δώσουν το παράδειγμα επικυρώνοντας και θέτοντας σε εφαρμογή τις συμβάσεις της ΔΟΕ όπως έχουν ταξινομηθεί από τη ΔΟΕ μέχρι σήμερα.

2.   Η πρόταση της Επιτροπής

2.1   Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε στις 2 Ιουλίου 2008 ανακοίνωση σχετικά με μια ανανεωμένη κοινωνική ατζέντα (2). Στην ανακοίνωση αυτή διαπιστώνεται ότι η νέα κοινωνική πραγματικότητα απαιτεί νέες απαντήσεις. Ο ρυθμός των αλλαγών είναι ταχύς. Η πολιτική πρέπει να μείνει στο ύψος των περιστάσεων και να αντιδρά με καινοφανείς και ευέλικτες μεθόδους στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, της τεχνολογικής προόδου και της δημογραφικής εξέλιξης.

2.2   Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι το δυνητικό πεδίο δράσης είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, πράγμα που επιβαρύνει τον ορισμό προτεραιοτήτων. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η ατζέντα αναφέρεται σε περισσότερους βασικούς τομείς, στους οποίους τα μέτρα της Ε.Ε. αποφέρουν σαφή προστιθέμενη αξία και δεν θίγουν σε καμία περίπτωση τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Πρόκειται για τα ακόλουθα θέματα:

—	Παιδιά και νέοι — η Ευρώπη του αύριο.

—	Επενδύσεις σε άτομα, σε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και σε νέες δεξιότητες.

—	Κινητικότητα.

—	Υγιέστερη και μεγαλύτερη σε διάρκεια ζωή.

—	Καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

—	Καταπολέμηση των διακρίσεων

—	Ευκαιρίες, πρόσβαση και αλληλεγγύη στην παγκόσμια σκηνή.

2.3   Τα μέτρα που θεσπίζονται σε όλους αυτούς τους τομείς συμβάλλουν στην υλοποίηση των τριών στόχων της ατζέντας που είναι η δημιουργία ευκαιριών, η εξασφάλιση πρόσβασης και η επίδειξη αλληλεγγύης.

2.4   Σύμφωνα με την Επιτροπή, η καταγραφή της κοινωνικής πραγματικότητας επιβεβαιώνει ότι οι πολίτες και γενικά οι ενδιαφερόμενοι παράγοντες προσδοκούν από την Ε.Ε. την προσφορά μιας ευρωπαϊκής προστιθέμενης αξίας στο χώρο της κοινωνικής ανάπτυξης.

2.5   Η Επιτροπή έχει την πρόθεση να συνεχίσει να χρησιμοποιεί τα εργαλεία που προσφέρει η ΣΕΚ (θέσπιση νομοθετικών διατάξεων, κοινωνικός διάλογος, κοινοτική μέθοδος, ανοιχτή μέθοδος συντονισμού, κοινοτική χρηματοδότηση, συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών), συνδυάζοντας μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και ένα «έξυπνο» μείγμα πολιτικών μέτρων, εξαντλώντας το δυναμικό συνέργειας που υφίσταται μεταξύ αυτών των μέσων. Στο πεδίο αυτό, σημαντικός είναι και ο ρόλος του συντονισμού και της παρακολούθησης της οικονομικής και της δημοσιονομικής πολιτικής.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1   Η Επιτροπή ισχυρίζεται στην ανανεωμένη κοινωνική ατζέντα ότι η πολιτική της Ε.Ε. περιέχει ήδη μια ισχυρή κοινωνική διάσταση και έχει θετικό κοινωνικό αντίκτυπο. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί και θεωρεί ότι αυτό πρέπει να συμβαίνει, ιδιαιτέρως σε μια περίοδο που το «παγκόσμιο χωριό» διέρχεται χρηματοπιστωτική κρίση. Η κρίση αυτή εγκυμονεί και μια οικονομική κρίση, και διαπιστώνεται ήδη ότι στα κράτη μέλη της Ε.Ε. παρουσιάζονται σημεία ύφεσης. Αυτό με τη σειρά του συνεπάγεται δυσχέρειες για τις επιχειρήσεις και χαλεπούς καιρούς για τους εργαζόμενους αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Παρά το γεγονός ότι η κοινωνική πολιτική υπάγεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στην αρμοδιότητα των κυβερνήσεων των κρατών μελών, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις πρωτοβουλίες της Επιτροπής από το 2007 με την καταγραφή της κοινωνικής πραγματικότητας και ακόμη περισσότερο με την πρόταση της ανανεωμένης κοινωνικής ατζέντας, και θεωρεί ότι η χάραξη κοινής στρατηγικής θα βοηθήσει στην αποδυνάμωση των φόβων που επικρατούν σχετικά με τη μελλοντική εξέλιξη του βιοτικού επιπέδου. Όμως, οι ευρωπαίοι πολίτες χρειάζονται ένα ισχυρότερο κοινωνικό μήνυμα.

3.2   Θετική εντύπωση προξενεί το γεγονός ότι η ατζέντα δεν περιορίζεται στους κλασικούς τομείς της κοινωνικής πολιτικής, αλλά καλύπτει και τομείς όπως η εκπαίδευση, υγεία και ο διαπολιτιστικός διάλογος.

3.3   Η ΕΟΚΕ θεωρεί όμως ότι, στη σημερινή κατάσταση, δεν επαρκεί η ανάληψη μιας «παραδοσιακής» κοινοτικής πρωτοβουλίας, ακόμη και αν αυτή είναι ανανεωμένη και επεκτείνεται σε άλλους τομείς. Δεν πρέπει να παραμεριστεί το ερώτημα του θεμελιώδους σημασίας προσανατολισμού της μακροοικονομικής πολιτικής. Διαφορετικά, υπάρχει κίνδυνος σημαντικά θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος να στερούνται κοινωνικής διάστασης.

3.4   Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η κοινωνική διάσταση της Ευρώπης πρέπει, μεταξύ άλλων, να εκφραστεί σε ένα πραγματικά κοινωνικό πρόγραμμα δράσης. Δεν επαρκεί η ανανέωση της κοινωνικής ατζέντας. Το πρόγραμμα δράσης πρέπει να βασίζεται στην εποικοδομητική συνεργασία των κρατών μελών και όχι σε έναν ανταγωνιστικό «μειοδοτικό αγώνα δρόμου» όσον αφορά τα κοινωνικά δικαιώματα, την κοινωνική προστασία και τις συνθήκες εργασίας (3). Πρέπει να επικεντρώνεται στις πτυχές που τελεσφορούν σε ό,τι αφορά στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, την ενίσχυση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και από την άποψη της βιωσιμότητας τους, να επιδρά θετικά στην απασχόληση, την ανταγωνιστικότητα, την ικανότητα προσαρμογής των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, καθώς και στην δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας.

3.5   Επιβάλλεται μια δραστήρια προώθηση των κοινωνικών στόχων. Δεν επαρκεί η τήρηση παθητικής στάσης με βάση την οποία θεωρείται ότι η αποστολή της κοινωνικής πολιτικής είναι να αντιδρά στις αλλαγές και να προσαρμόζει τους ανθρώπους στις νέες προκλήσεις της οικονομίας. Οι άνθρωποι και η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό πρέπει να ευρίσκονται στο επίκεντρο των προσπαθειών, ο στόχος πρέπει να είναι η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, και η σπονδυλική στήλη μιας ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής πρέπει να είναι μια σειρά αποτελεσματικών και δεσμευτικών μέτρων.

3.6   Ιδιαίτερα ενόψει της τρέχουσας κρίσης, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η συλλογική κοινωνική ευθύνη για την ευημερία κάθε μεμονωμένου ατόμου. Αυτό προϋποθέτει κυρίως δίκαιη κατανομή εισοδημάτων, επαρκείς δυνατότητες απασχόλησης σε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, κοινωνική εξασφάλιση έναντι κινδύνων όπως οι ασθένειες, οι αναπηρίες, η ανεργία και το γήρας, την υποστήριξη των οικογενειών, την παροχή εκπαιδευτικών δυνατοτήτων σε όλους, την εξασφάλιση από τη φτώχεια και την παροχή κοινωφελών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας σε προσιτές τιμές.

3.7   Η σχέση μεταξύ δυναμικής οικονομίας και κοινωνικής προόδου δεν είναι αντιθετική αλλά συμπληρωματική. Η κοινωνική οικονομία της αγοράς συνδέει την ανταγωνιστικότητα με την κοινωνική δικαιοσύνη. Γι' αυτό και είναι σημαντική η εξίσωση του κοινωνικού στοιχείου με την οικονομία και το περιβάλλον.

4.   Στόχοι και προτεραιότητες

4.1   Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο και απαραίτητο τα κράτη μέλη και η Ε.Ε. — σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους — να στηρίξουν την εφαρμογή, την εναρμόνιση και την παρακολούθηση των κοινών αρχών του συστήματος της ευελιξίας με ασφάλεια. Επίκεντρο της προσπάθειας αυτής πρέπει να είναι η υποστήριξη των ανθρώπων και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί σε θέματα κοινωνικής φύσεως. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να επιδιώξουν να προωθήσουν σε όλα τα επίπεδα τη συζήτηση σχετικά με πιθανές μεταρρυθμίσεις, με την ενίσχυση και τον εκσυγχρονισμό των εργασιακών σχέσεων. Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητά να υπάρξει μια στενότερη διασύνδεση της συζήτησης για το σύστημα της ευελιξίας με ασφάλεια και της ανάπτυξης του κοινωνικού διαλόγου σε όλα τα επίπεδα, αλλά και των εκάστοτε διαπραγματεύσεων για τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Η έννοια της ευέλικτης ασφάλειας θα πρέπει να ενισχύσει την ευελιξία και την ασφάλεια με ισόρροπο τρόπο. Η έννοια της ευέλικτης ασφάλειας δεν σημαίνει την μονομερή και αθέμιτη συρρίκνωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, μια ιδέα την οποία απορρίπτει η ΕΟΚΕ (4).

4.2   Ιδιαίτερες δυσχέρειες για την ανεύρεση απασχόλησης αντιμετωπίζουν κυρίως οι νέοι. Η υποδοχή της «γενιάς των ασκουμένων» στην αγορά εργασίας συχνά γίνεται με άτυπες μορφές απασχόλησης, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να καταλήξουν σε επισφαλείς εργασιακές σχέσεις (5). Επιδοκιμάζεται ρητώς η θέσπιση μέτρων για την ενεργό ένταξη και την υποστήριξη της δια βίου μάθησης Η ανεύρεση ποιοτικών και ασφαλών θέσεων εργασίας προϋποθέτει σε μεγάλο βαθμό καλή και ευρεία κατάρτιση. Η Ε.Ε. και ιδιαιτέρως τα κράτη μέλη πρέπει όμως να αναπτύξουν ένα μίγμα πολιτικής για τον καλύτερο συνδυασμό των δεξιοτήτων και των προσόντων με τις απαιτήσεις των επιχειρήσεων. Πρέπει να εξασφαλιστεί η βελτίωση της «απασχολησιμότητας» των πτυχιούχων και να βελτιωθούν οι γενικές συνθήκες που απαιτούνται στις επιχειρήσεις για την δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας. Πέραν αυτών, πρέπει να θεσπιστούν μέτρα για την αποφυγή των επισφαλών εργασιακών σχέσεων. Την παραμονή της αξιολόγησης του ευρωπαϊκού συμφώνου για τη νεολαία (2005) θα ήταν χρήσιμο να γίνουν επιτέλους κάποια βήματα.

4.3   Σκόπιμη θα ήταν επίσης η ανάληψη κοινοτικής πρωτοβουλίας για την προαγωγή της δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας για τους νέους. Η πρωτοβουλία αυτή πρέπει να έχει ως στόχο να προάγει, με την ενεργό υποστήριξη των κοινωνικών εταίρων, την ποιότητα των προσόντων και τις επιδόσεις των πτυχιούχων, με τη βοήθεια ενός νέου γραφείου επαφής που θα δημιουργηθεί στα πλαίσια του προγράμματος μικροπιστώσεων JASMINE (6).

4.4   Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό το αίτημα των εμπορικών επιχειρήσεων για την προαγωγή των επιχειρηματικών δεξιοτήτων και τη στήριξη της εκπαίδευσης στον χρηματοοικονομικό κλάδο στην Ε.Ε. Στην Ατζέντα της Λισαβόνας πρέπει να υπογραμμιστεί το επιχειρηματικό πνεύμα, με την ευρύτερη έννοιά του, δεδομένου ότι τούτο μπορεί να υποκινήσει και να ενθαρρύνει καινοτόμες και δημιουργικές νοοτροπίες, αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία για τη δημιουργία περισσότερης ανάπτυξης και καλύτερης απασχόλησης και μπορεί να επιτύχει την κοινωνική συνοχή και να καταπολεμήσει τον κοινωνικό αποκλεισμό (7).

4.5   Στα πλαίσια της στρατηγικής για την απασχόληση και της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού, πρέπει να οριστούν περισσότερο φιλόδοξοι, αποδοτικοί και μετρήσιμοι στόχοι και να εκχωρηθούν περισσότερες εκτελεστικές αρμοδιότητες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Χρειάζεται και πάλι μια συγκέντρωση του ενδιαφέροντος σε ποιοτικούς ευρωπαϊκούς στόχους, ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά στην δραστηριοποίηση, την εκπαίδευση, τη δια βίου μάθηση και την απασχόληση των νέων, την πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας υγειονομική προστασία και την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών (8).

4.6   Στα πλαίσια της προσπάθειας για την υποστήριξη της δια βίου μάθησης, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο εκπαιδευτικό παράδοξο, δηλαδή την περίπτωση στην οποία τα άτομα με χαμηλότερη κατάρτιση περιέρχονται σε μειονεκτική θέση σε ό,τι αφορά στην επιμόρφωση.

4.7   Πρέπει να επιδιωχθεί η καταπολέμηση της μακρόχρονης ανεργίας και της ανεργίας των νέων, η προαγωγή της εξίσωσης των δύο φύλων και η αύξηση του ποσοστού των εργαζομένων γυναικών, η ενίσχυση του κοινοτικού προγράμματος για την απασχόληση και την κοινωνική αλληλεγγύη — Progress 2007-2013 (9) — ιδιαιτέρως μέσω της αύξησης του δυναμικού των σημαντικότερων δικτύων της Ένωσης για την προώθηση και την στήριξη των κοινοτικών πολιτικών και με την καθιέρωση προοδευτικών μέσων για την εξέταση των αναγκών και των προοπτικών (Foresight) με συμμετοχικές διαδικασίες και σύμφωνα με τη μέθοδο «από τη βάση προς την κορυφή».

4.8   Πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες για τον κοινωνικό διάλογο. Σε σχέση με αυτό, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη ένα πλαίσιο για τη διενέργεια διεθνικών διαπραγματεύσεων για τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας στα πλαίσια της Ατζέντας κοινωνικής πολιτικής 2005 (10).

4.9   Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι έχει μεγάλη σημασία να επιτευχθεί σύντομα συναίνεση επί της πρότασης οδηγίας για το χρόνο εργασίας (11) και για την προσωρινή απασχόληση (12). Από την άποψη αυτή, χαιρετίζει την υιοθέτηση της οδηγίας για την προσωρινή εργασία εκ μέρους Συμβουλίου.

4.10   Πολλές πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (υπόθεση Laval (13), Viking (14) και Rüffert (15)) κατέδειξαν με εμφανή τρόπο την ένταση που υφίσταται μεταξύ των δικαιωμάτων που απορρέουν από την εσωτερική αγορά και των θεμελιωδών δικαιωμάτων (ιδιαιτέρως των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων) και έθεσαν θεμελιώδη ερωτήματα. Από αυτό προκύπτει στο ανάγκη να αναληφθούν πρωτοβουλίες. Το βήμα συζήτησης που προβλέπεται από την Επιτροπή είναι μια πρώτη προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Τώρα, η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει τον αντίκτυπο που έχει η εσωτερική αγορά στα δικαιώματα των εργαζομένων και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Σε περίπτωση που κριθεί απαραίτητο, πρέπει να ληφθούν το συντομότερο δυνατό συγκεκριμένα και εύστοχα μέτρα για την προστασία των εργαζομένων τα οποία να καθιστούν σαφές ότι οι οικονομικές ελευθερίες και οι κανόνες περί ανταγωνισμού δεν έχουν προτεραιότητα έναντι των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων.

4.11   Η κυκλοφορία προσώπων προσφέρει πολλαπλές ευκαιρίες και συμβάλλει στην αύξηση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας. Πέραν από αυτές τις θετικές πτυχές, η ΕΟΚΕ θεωρεί πως είναι απαραίτητο να φωτιστούν και οι αρνητικές πλευρές της κινητικότητας, ιδιαιτέρως σε σχέση με την αύξηση των μεταναστευτικών κυμάτων. Η παρατήρηση αυτή αναφέρεται ιδιαιτέρως στις κοινωνικές επιπτώσεις του φαινομένου, όπως η κοινωνική και οικογενειακή κατάσταση των μεταναστών και των συγγενών τους, το κοινωνικό ντάμπινγκ κυρίως σε σχέση με την παράνομη απασχόληση, οι συνθήκες στέγασης των μεταναστών, καθώς και οι πιθανές επιπτώσεις για την αγορά εργασίας. Πέραν αυτών, πρέπει να φωτιστούν και οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα των χωρών προέλευσης, καθώς και της «αφαίμαξης εγκεφάλων» (16). Τα πορίσματα θα πρέπει στη συνέχεια να αποτελέσουν τη βάση για την θέσπιση μέτρων που θα αποσκοπούν στην αναχαίτιση παρόμοιων επιπτώσεων.

4.12   Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόθεση της Επιτροπής θα προωθήσει την ανάπτυξη ποιοτικών, ευπρόσιτων και βιώσιμων κοινωνικών υπηρεσιών. Εκφράζει δε ρητώς την άποψή της ότι το στοιχείο που πρέπει να συνεχίσει να έχει προτεραιότητα στην περίπτωση αυτών των υπηρεσιών είναι το κοινό συμφέρον και όχι οι κανόνες της εσωτερικής αγοράς και του ανταγωνισμού. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται διασαφήνιση των αντίστοιχων εννοιών και ρυθμίσεων. Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ προτείνει μια πολυδιάστατη, προοδευτική μέθοδο, η οποία συνδέει τομεακά και θεματικά στοιχεία. Αυτό πρέπει να οδηγήσει στην έκδοση νομοθετικών πράξεων, όπου χρειάζεται, και/ή στην προσαρμογή αυτών των αρχών και όρων στους διάφορους ενδιαφερόμενους κλάδους (οριζόντια μέθοδος με ειδικό τομεακό προσανατολισμό) (17).

4.13   Ενόψει των φόβων που διακατέχουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης ότι σε 20 χρόνια δεν θα είναι πλέον εξασφαλισμένη η πρόσβαση σε μιαν υγειονομική προστασία υψηλού επιπέδου (18), πρέπει να οριστούν σαφείς και διαφανείς στόχοι, και η προσπάθεια για την υλοποίηση αυτών πρέπει να συνοδευτεί από το κατάλληλο σύστημα παρακολούθησης και ενημέρωσης του κοινού.

4.14   Εάν ληφθεί υπόψη η απόφαση του ΔΕΚ στην υπόθεση Rüffert, η αναφορά σε ένα «ισχυρό κοινωνικό αντανακλαστικό» (19) στην περίπτωση της νομοθεσίας περί δημόσιων συμβάσεων αποτελεί θαρραλέα πράξη. Επίσης, δεν πρέπει να λησμονηθεί ότι οι ευρωπαϊκές οδηγίες περί δημοσίων συμβάσεων είναι ως επί το πλείστον προσανατολισμένες στις οικονομικές πτυχές, ενώ αυτό ισχύει σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα για την πρακτική που τηρείται σε ό,τι αφορά στην ανάθεση δημόσιων συμβάσεων. Για να μπορούν να συνεκτιμώνται κατά τον δέοντα τρόπο οι κοινωνικές πτυχές, οι αρχές που είναι αρμόδιες για την ανάθεση δημοσίων συμβάσεων χρειάζονται σαφείς και δεσμευτικούς όρους. Οι δημόσιες συμβάσεις θα αποκτήσουν κοινωνικό πρόσωπο από τη στιγμή που ορισμένες κοινωνικές πτυχές όχι μόνο θα λαμβάνονται υπόψη, αλλά θα έχουν και δεσμευτικό χαρακτήρα. Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να στρέψει η Επιτροπή την προσοχή της προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν να προσεγγίζονται οι δημόσιες συμβάσεις με βάση τις ευρωπαϊκές οδηγίες, ώστε να αξιοποιούνται καλύτερα οι δυνατότητες που προσφέρει η ανοικτή μέθοδος συντονισμού.

4.15   Στη γνωμοδότηση που εξέδωσε με θέμα την οδηγία για το χρόνο εργασίας (20), η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η Ε.Ε. θα έχανε μια ευκαιρία, εάν δεν συνεκτιμούσε το θέμα του συνδυασμού του ιδιωτικού με τον επαγγελματικό βίο. Έτσι, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τα πορίσματα των διαβουλεύσεων που πραγματοποίησε η Επιτροπή με τους κοινωνικούς εταίρους γύρω από το θέμα του συνδυασμού του ιδιωτικού με τον επαγγελματικό βίο, τη δημοσίευση προτάσεων για τη βελτίωση των συνθηκών στην περίπτωση της άδειας μητρότητας (21) και την αύξηση των δικαιωμάτων των γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα (22). Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης την αναθεώρηση της οδηγίας για την γονική άδεια εκ μέρους των κοινωνικών εταίρων στην Ευρώπη.

4.16   Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι οι κοινωνικές δράσεις για την προώθηση της εξίσωσης, την παροχή βοήθειας σε άτομα με ειδικές ανάγκες, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και την προαγωγή της ενεργού ένταξης, πρέπει να πλαισιωθούν από ενισχυμένα πολιτικά μέτρα, προσανατολισμένα και στην απασχόληση των ηλικιωμένων, των μειονεκτικών πληθυσμιακών ομάδων και των ανέργων. Στις προτεραιότητες πρέπει να περιλαμβάνεται και η καταπολέμηση της φτώχειας. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις γυναίκες και τους μόνους γονείς. Ταυτόχρονα, πρέπει να επιδιωχθεί η ενίσχυση των μέτρων για την ισορροπημένη ένταξη των μεταναστών. Η ΕΟΚΕ μπορεί να συμβάλει ενεργά στις αναλύσεις αυτές μέσω του παρατηρητηρίου της αγοράς εργασίας.

5.   Μέσα

5.1   Τις τελευταίες δεκαετίες, η Ε.Ε. έχει θεσπίσει βασικά νομικά πρότυπα σε ό,τι αφορά στην εξίσωση των δύο φύλων και την καταπολέμηση των διακρίσεων, καθώς και σε ορισμένους τομείς που αφορούν στις συνθήκες εργασίας και τη συλλογική τήρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Οι εν λόγω νομοθετικές διατάξεις συνιστούν ουσιαστικό τμήμα της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής. Παρόλο που έχουν γίνει ορισμένα θετικά βήματα, υπάρχουν ακόμη πολλά περιθώρια βελτίωσης.

5.2   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι πρέπει να αξιοποιηθεί το σύνολο των κοινωνικοπολιτικών μέσων (νομοθετικές διατάξεις, ανοικτή μέθοδος συντονισμού, αυτόνομες συμφωνίες των κοινωνικών εταίρων) και να χρησιμοποιηθεί αυτό που είναι καταλληλότερο για κάθε περίπτωση. Είναι γεγονός ότι ορισμένα ζητήματα — όπως η συνέχεια της χορήγησης αποζημίωσης σε περίπτωση ασθένειας, ο προσδιορισμός της ιδιότητας του εργαζόμενου ή η προστασία που παρέχεται σε περίπτωση μετάθεσης — δεν έχουν ακόμη εξετασθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αντίθετα, άλλοι τομείς καλύπτονται μόνο εν μέρει, όπως συμβαίνει με το συνδυασμό του εργασιακού με τον οικογενειακό βίο και την προστασία κατά της απόλυσης.

5.3   Είναι αναμφισβήτητο ότι αυτό που έχει σημασία είναι η αποτελεσματική ενσωμάτωση, εφαρμογή και τήρηση των ισχυουσών νομοθετικών διατάξεων. Στο σημείο αυτό η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η τήρηση των βασικών προτύπων, που πρέπει να λειτουργεί ως εφαλτήριο για την πραγματική βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης και όχι ως σημείο κατάληξης της όλης εξέλιξης. Για να εφαρμοστούν με ορθό τρόπο οι διατάξεις αυτές χρειάζονται αποτελεσματικά και προσαρμοσμένα εργαλεία, καθώς και υποστήριξη, κυρίως στην περίπτωση διασυνοριακών καταστάσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στην περίπτωση της χρήσης και της εφαρμογής της οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων (23). Αυτό που χρειάζεται δεν είναι μια απλή έκκληση συνεργασίας, αλλά η θέσπιση δεσμευτικών όρων σε όλη την Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην υλοποίηση αποτελεσματικών μέτρων για την επίλυση διασυνοριακών διαφορών

5.4   Ο διεπαγγελματικός, τομεακός και διεθνικός κοινωνικός διάλογος παραμένει ένας από τους βασικούς πυλώνες του κοινωνικού προτύπου στα κράτη μέλη αλλά και σε επίπεδο Ε.Ε.. Οι εργοδότες και οι συνδικαλιστικές ενώσεις διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων, δεδομένου ότι αποτελούν ισχυρές κινητήριες δυνάμεις οικονομικής και κοινωνικής προόδου (24).

5.5   Ο διάλογος των πολιτών-ο οποίος πρέπει να διακριθεί σαφώς από τον κοινωνικό διάλογο– θα είναι άλλος ένας βασικός πυλώνας στο μέλλον. Η εξασφάλιση της συμμετοχής των πολιτών και των οργανώσεών τους σε όλα τα επίπεδα για την οικοδόμηση μιας κοινωνικής Ευρώπης θα αποτελέσει πραγματική πρόκληση (25).

5.6   Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω το δυναμικό που προσφέρει η ανοιχτή μέθοδος συντονισμού (ΑΜΣ) και ότι στα πλαίσια αυτά πρέπει να ορισθούν ποσοτικοί αλλά και ποιοτικοί στόχοι. Τονίζει δε ότι η ανοιχτή μέθοδος συντονισμού πρέπει να εφαρμόζεται περισσότερο σε τοπικό επίπεδο, έτσι ώστε να αντανακλά μια συμμετοχική διαδικασία από τη βάση προς την κορυφή και να διασφαλίζει τον απαραίτητο συντονισμό των εταίρων και των πολιτικών μέτρων που θεσπίζονται (26). Πέραν αυτού όμως, συνιστάται η ενίσχυση της συμμετοχής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην ΑΜΣ. Έτσι θα μπορούσε να ενισχυθεί η δημοκρατική νομιμότητα της μεθόδου αυτής.

5.7   Επιδοκιμάζεται η ανάπτυξη στόχων που αποβλέπουν στην ευημερία των πολιτών και υπερβαίνουν τον συνηθισμένο δείκτη του κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ. Αυτό θα μπορούσε να συμβάλει στον περιορισμό της κατά βάση οικονομίστικης θεώρησης των επιδόσεων των εθνικών οικονομιών (27).

---

(1)  Βλ «Expectations of European citizens regarding the social reality in 20 years' time», Αναλυτική έκθεση, Μάιος 2008, Σημείο 2.9.; Flash Eurobarometer Series #227;.

(2)  COM(2008) 412 τελικό Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών Ανανεωμένη κοινωνική ατζέντα: Ευκαιρίες, πρόσβαση και αλληλεγγύη στην Ευρώπη του 21ου αιώνα.

(3)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, με θέμα «Ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα κοινωνικής δράσης», Εισηγητής: ο κ. OLSSON (ΕΕ C 27 της 3.2.2009), σημείο 4.1, σ. 99.

(4)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευέλικτη ασφάλεια (διάσταση εσωτερικής ευελιξίας — συλλογικές διαπραγματεύσεις και ο ρόλος του κοινωνικού διαλόγου ως μέσα ρύθμισης και μεταρρύθμισης της αγοράς εργασίας», εισηγητής: ο κ. JANSON, ΕΕ C 256, 27.10.2007, σημείο 1.4, σ. 108.

(5)  Βλ. Τη δέσμη σχετικών μέτρων που προτείνει η ΕΟΚΕ για να δώσει στους νέους μελλοντικές προοπτικές πέρα από επισφαλείς εργασιακές σχέσεις. Ειδικότερα βλ. Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας «Απασχόληση των κατηγοριών προτεραιότητας», της 12ης Ιουλίου 2007, εισηγητής ο κ. GREIF- κεφάλαιο 5: Αποτελεσματική καταπολέμηση της ανεργίας των νέων, ΕΕ C 256 της 27ης Οκτωβρίου 2007, σ. 93.

(6)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Μικροπιστώσεις», εισηγητής: ο κ. PEZZINI, ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 23.

(7)  Βλ. γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ, με θέμα «Επιχειρηματικό πνεύμα και Ατζέντα της Λισαβόνας», Εισηγήτρια: η κυρία SHARMA, συνεισηγητής: ο κ. OLSSON, ΕΕ C 44 της 16-2-2008, σημείο 1.1, σ. 84.

(8)  Βλ. γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα Κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης· Εισηγητής: ο κ. GREIF, ΕΕ C 162 της 25.6. 2008, σημείο 2.1, σ. 92.

(9)  Απόφαση αριθ. 1672/2006/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Οκτωβρίου 2006, για τη θέσπιση κοινοτικού προγράμματος για την απασχόληση και την κοινωνική αλληλεγγύη — Progress (ΕΕ L 315 της 15-11-2006).

(10)  Ανακοίνωση της Επιτροπής «Η Ατζέντα κοινωνικής πολιτικής»9-2-2005, COM(2005) 33 τελικό.

(11)  Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2003/88/ΕΚ σχετικά με ορισμένα στοιχεία της οργάνωσης του χρόνου εργασίας COM(2005) 246 τελικό.

(12)  Τροποποιημένη πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί των όρων εργασίας των προσωρινά απασχολουμένων μέσω εταιρείας προσωρινής απασχόλησης COM(2002) 701 endg.

(13)  ΔΕΚ, υπόθεση C-341/05: Laval un Partneri Ltd/Svenska Byggnadsarbetareförbundet (σουηδικό σωματείο οικοδόμων).

(14)  ΔΕΚ, υπόθεση C-438/05: International Transport Workers’ Federation κα../. Viking Line ABP κα.

(15)  ΔΕΚ, υπόθεση C-346/06: Συνήγορος ο Dr. Dirk Rüffert ως σύνδικος για την περιουσία της Objekt und Bauregie GmbH & Co. KG κατά του κρατιδίου της Κάτω Σαξωνίας.

(16)  Μετανάστευση υψηλά καταρτισμένων ή ταλαντούχων ανθρώπων από μία χώρα.

(17)  Βλ. γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ με θέμα Ενιαία αγορά για την Ευρώπη του 21ου αιώνα. Εισηγητής ο κ. Cassidy, συνεισηγητές οι κ. Hencks και Cappellini, σημεία 1.13 1.15. (ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 15)

(18)  Βλ «Expectations of European citizens regarding the social reality in 20 years' time», Αναλυτική έκθεση, Μάιος 2008, Σημείο 2.9.; Flash Eurobarometer Series #227;.

(19)  COM(2008) 412 τελικό, σημείο 5.6.

(20)  Βλ. γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ, με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2003/88/ΕΚ σχετικά με ορισμένα στοιχεία της οργάνωσης του χρόνου εργασίας», εισηγήτρια: η κυρία ENGELEN-KEFER (ΕΕ C 267, 27-10-2005, σ. 16).

(21)  Πρόταση τροποποίησης της οδηγίας 92/85/ΕΟΚΕ, της 3ης Οκτωβρίου 2008, COM(2008)600/4.

(22)  Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή επαγγελματική δραστηριότητα και την κατάργηση της οδηγίας 86/613/EΟΚ 2008, KOM(2008) 636 τελικό.

(23)  Οδηγία 96/71/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την απόσπαση εργαζομένων στα πλαίσια της παροχής υπηρεσιών ΕΕ L 18, 21-1-1997.

(24)  Βλ γνωμοδότηση ΕΟΚΕ, 9-7-2008 με θέμα «Ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα κοινωνικής δράσης», Εισηγητής: ο κ. N (ΕΕ C 27 της 3.2.2009, σ. 99) σημείο 5.6.

(25)  Βλ γνωμοδότηση ΕΟΚΕ, 9-7-2008 με θέμα «Ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα κοινωνικής δράσης», Εισηγητής: ο κ. N (ΕΕ C 27 της 3.2.2009, σ. 99) σημείο 5.7.

(26)  Βλ γνωμοδότηση ΕΟΚΕ, 9-7-2008 με θέμα «Ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα κοινωνικής δράσης», Εισηγητής: ο κ. N (ΕΕ C 27 της 3.2.2009, σ. 99) σημείο 7.9.3.

(27)  Βλ γνωμοδότηση ΕΟΚΕ, 9-7-2008 με θέμα «Ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα κοινωνικής δράσης», Εισηγητής: ο κ. N (ΕΕ C 27 της 3.2.2009, σ. 99) σημείο 7.9.2.

---