51998AC0110

Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την «Ανακοίνωση της Επιτροπής "Η προώθηση της μαθητείας στην Ευρώπη"»

(98/C 95/12)

Στις 23 Ιουνίου 1997, και σύμφωνα με το άρθρο 198 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την ανωτέρω ανακοίνωση.

Το τμήμα κοινωνικών, οικογενειακών, εκπαιδευτικών και πολιτισμικών θεμάτων, στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών με το θέμα εργασιών της ΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 15 Ιανουαρίου 1998 με βάση εισηγητική έκθεση του κ. Dantin, εισηγητή, και του κ. Rodrνguez Garcνa Caro, συνεισηγητή.

Κατά την 351η σύνοδο ολομέλειάς της (συνεδρίαση της 28ης Ιανουαρίου 1998), η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την παρούσα γνωμοδότηση με 105 ψήφους υπέρ, 2 κατά και 5 αποχές.

1. Εισαγωγή

1.1. Στις 21 και 22 Ιουνίου 1996, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φλωρεντίας ζήτησε από την Επιτροπή να διεξαγάγει μελέτη σχετικά με «το ρόλο της μαθητείας όσον αφορά τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης».

1.2. Το εν λόγω αίτημα τόνιζε τη βούληση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων να καταπολεμήσουν, κυρίως μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, την ανεργία των νέων, ιδιαίτερα των νέων κάτω των 25 ετών, η οποία σήμερα πλησιάζει το 20 %.

1.3. Από τη μελέτη προκύπτει κυρίως ότι η μεγαλύτερη προώθηση της μαθητείας ανταποκρίνεται στη μέριμνα αυτή. Σύμφωνα με τη μελέτη, η μαθητεία βελτιώνει τις προοπτικές απασχόλησης, δεδομένου ότι η ανεργία των νέων που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τη μαθητεία είναι χαμηλότερη του μέσου όρου.

1.4. Η ανακοίνωση της Επιτροπής που υποβάλλεται για γνωμοδότηση στην ΟΚΕ έχει ως στόχο την ενημέρωση σχετικά με την εν λόγω μελέτη και τη διατύπωση, μέσω μιας προοπτικής θεώρησης, ορισμένων προτάσεων ενεργειών, οι οποίες κατατάσσονται σε πέντε «συνταγές» για αποτελεσματικότερη μαθητεία.

1.4.1. Όσον αφορά τη μελέτη, τα στοιχεία της οποίας προέρχονται από διάφορες πηγές δεδομένων και πληροφοριών, η ανακοίνωση, με βάση την κατάσταση και την αξιοσημείωτη πρόοδο διαφόρων Κρατών μελών, επισημαίνει τα χαρακτηριστικά και τους επιδιωκόμενους στόχους στον τομέα της μαθητείας:

- προσέγγιση σχολείων και επιχειρήσεων 7

- ανταπόκριση της μαθητείας στις ανάγκες της αγοράς εργασίας 7

- προώθηση της ευελιξίας της απασχόλησης και της κινητικότητας 7

- καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού 7

- αναβάθμιση των πτυχίων των μαθητευομένων 7

- δυνατότητα πρόσβασης των μαθητευομένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

1.4.2. Ως προς τους τομείς δράσης, η ανακοίνωση προτείνει τις ακόλουθες πέντε «συνταγές»:

- επέκταση της μαθητείας και ανάπτυξη νέων μορφών μαθητείας 7

- βελτίωση της ποιότητας της κατάρτισης 7

- προώθηση της κινητικότητας των μαθητευόμενων 7

- εξασφάλιση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων 7

- πορεία προς πραγματικές στρατηγικές για τη μαθητεία.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1. Η ΟΚΕ χαιρετίζει την πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Φλωρεντίας, χάρη στην οποία εξεδόθη η υπό εξέταση ανακοίνωση της Επιτροπής.

2.1.1. Η ΟΚΕ επισημαίνει την πρωτοποριακή θεώρηση της ανακοίνωσης που εξετάζει εύστοχα το θέμα της μαθητείας και που ακολουθεί τους προσανατολισμούς που έχει ήδη προτείνει η Επιτροπή στο Λευκό Βιβλίο της για την εκπαίδευση και την κατάρτιση «Διδασκαλία και εκμάθηση: προς την κοινωνία της γνώσης» τους οποίους η ΟΚΕ έχει υποστηρίξει ().

2.2. Θεωρεί, όντως, ότι η μαθητεία αποτελεί μία μέθοδο απόκτησης δεξιοτήτων η οποία, χάρη στις ιδιαιτερότητές της, εάν αναπτυχθεί ποσοτικά και ποιοτικά, μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στην ένταξη στην απασχόληση. Αυτό μπορεί να ισχύει επίσης και για ορισμένα άλλα πρότυπα επαγγελματικής κατάρτισης στα πλαίσια των οποίων οι επιχειρήσεις λαμβάνουν ενεργό μέρος στην εκπαίδευση. Συμβάλλει επίσης στην επαγγελματική κατάρτιση των νέων και, επειδή ανεβάζει το επίπεδο των δεξιοτήτων, αποτελεί επιχείρημα για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης. Διαπιστώνει, ωστόσο, ότι η πολιτική της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης δεν υποκαθιστά την ενεργό πολιτική για την απασχόληση και την αγορά εργασίας, μπορεί όμως να την στηρίξει, ιδιαίτερα στα πλαίσια μιας ενεργού πολιτικής για τη μαθητεία, και κυρίως στο μέτρο που ανταποκρίνεται στις ικανότητες και τις φιλοδοξίες των νέων.

2.3. Η μαθητεία συνδέει μία επιχείρηση με ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα μέσω μιας διαδικασίας εναλλασσόμενης κατάρτισης. Η πρωτοτυπία της διαδικασίας, η οποία και τη διαφοροποιεί από την εναλλασσόμενη κατάρτιση, έγκειται στον πρωταρχικό ρόλο της επιχείρησης στη χάραξη της πορείας της επαγγελματικής κατάρτισης. Κατ' αυτόν τον τρόπο, μπορεί να οδηγήσει, κυρίως όσον αφορά τη βιοτεχνία, στην προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος.

2.4. Η ΟΚΕ επικροτεί το περιεχόμενο της ανακοίνωσης, με την επιφύλαξη των παρατηρήσεων που προαναφέρονται και των παρατηρήσεων και προτάσεων που ακολουθούν.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1. Στην ανακοίνωσή της, και ιδιαίτερα στο κεφάλαιο 2, η Επιτροπή αναφέρει και αναλύει ένα συγκεκριμένο αριθμό μεταρρυθμίσεων που έχουν δρομολογηθεί στα Κράτη μέλη για τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της μαθητείας.

Σχετικά με αυτό το συγκεκριμένο κεφάλαιο, η ΟΚΕ διατυπώνει τις ακόλουθες παρατηρήσεις:

3.1.1. Προσέγγιση σχολείων και επιχείρησης

Η γεφύρωση του χάσματος επιβάλλεται προκειμένου να μειωθεί η απόσταση που μπορεί να υφίσταται μεταξύ θεωρητικής εκπαίδευσης και πρακτικής εφαρμογής και να επιτευχθεί η προσέγγιση μεταξύ κατάρτισης και διαθέσιμων θέσεων απασχόλησης, μεταξύ προσφοράς και αναγκών της ζήτησης.

Η έννοια της προσέγγισης σχολείων και επιχειρήσεων συμβάλλει στην πράξη στην υλοποίηση της έννοιας της προσέγγισης των αναγκών της αγοράς, καθότι η πρώτη αποτελεί μία από τις προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση της δεύτερης.

Ωστόσο, μία από τις ιδιαιτερότητες έγκειται στο γεγονός ότι η χάραξη της πορείας της κατάρτισης, που συνδέει την επιχείρηση ή/και έναν επαγγελματικό κλάδο με ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, πρέπει να γίνεται κατά τρόπον ώστε οι μελλοντικές προϋποθέσεις εξέλιξης να λαμβάνονται υπόψη εγκαίρως και ώστε η μαθητεία να συνιστά, για τον μαθητευόμενο, το θεμέλιο λίθο για μία δια βίου κατάρτιση.

3.1.2. Προώθηση της ευελιξίας της απασχόλησης και της κινητικότητας

Η επιλογή μιας εκπαίδευσης που περιλαμβάνει ευρείες έννοιες, και δεν περιορίζεται σε έναν υπερβολικά μαθητειακό ή υπερβολικά επαγγελματικό προσανατολισμό, δίνει στα άτομα τη δυνατότητα να εξελίσσονται και να προσαρμόζονται.

Η συνδρομή για την ευρωπαϊκή κινητικότητα πρέπει να παρέχεται, κυρίως, για τους οικονομικούς και τους νομικούς τομείς.

3.1.3. Καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού

Όπως τονίζεται στην ανακοίνωση, η μαθητεία μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, ευνοώντας την κοινωνική ένταξη, χάρη στο ειδικό σύστημα κατάρτισης που παρέχει.

Ωστόσο, αξίζει να επισημανθεί μία άλλη πτυχή που χαρακτηρίζει τη μαθητεία. Το είδος εκπαίδευσης που παρέχει η μαθητεία μπορεί να μειώσει τη σχολική αποτυχία σε διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Συνδυάζοντας αρμονικά την πρακτική τεχνογνωσία με τη θεωρητική γνώση, συνδέοντας δηλαδή τις πρακτικές εφαρμογές με τις θεωρητικές αναλύσεις, έχει την ιδιαιτερότητα να απευθύνεται επιτυχώς και στους νέους εκείνους οι οποίοι δεν έχουν ιδιαίτερη κλίση προς την κυρίως θεωρητική εκπαίδευση. Εξηγώντας τη θεωρία με βάση την πρακτική και την τεχνογνωσία, η μαθητεία παρέχει τη δυνατότητα να παραμείνουν στο χώρο της εκπαίδευσης ορισμένοι νέοι τους οποίους η θεωρητική γνώση, όπως συνήθως παρέχεται, δεν θα είχε οδηγήσει στην επιτυχία. Προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες επιτυχίας της ενέργειας αυτής, θα πρέπει να συνδυαστεί, στα πρώτα στάδια, με ένα αποτελεσματικό σύστημα παρακολούθησης και προσανατολισμού των νέων.

3.1.4. Αναβάθμιση των πτυχίων των μαθητευομένων

Η ΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη σύμφωνα με την οποία η μαθητεία πρέπει να ενταχθεί περισσότερο στο σύστημα της γενικής εκπαίδευσης και να επεκταθεί και σε κλάδους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (όπως για παράδειγμα στον κλάδο των πτυχιούχων μηχανικών), λαμβανομένων υπόψη των εθνικών συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης στις διάφορες χώρες μέλη.

Η άποψη αυτή υποστηρίζεται για διάφορους λόγους:

- ο περιορισμός της μαθητείας στις κατώτερες δεξιότητες, μειώνει το κύρος της. Η μείωση αυτή δυσχεραίνει την ποσοτική ανάπτυξη της εν λόγω μεθόδου απόκτησης προσόντων, και περιορίζει στην πράξη την πιθανή επίδρασή της στην ένταξη και επομένως στην απασχόληση 7

- η σταθερή και αύξουσα μεταβολή του παραγωγικού μηχανισμού και των αναγκών όσον αφορά τις υπηρεσίες, απαιτούν όλο και πιο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Η μαθητεία οφείλει να ανταποκριθεί στις ανάγκες αυτές, προκειμένου να παράσχει σε όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα την πρόσβαση στην εν λόγω εξειδίκευση, μέσω της απόκτησης των γνώσεων που προσφέρει, και που υπερβαίνουν τις γνώσεις της παραδοσιακής εκπαίδευσης, και να δώσει τη δυνατότητα της δια βίου κατάρτισης.

3.2. Πέντε «συνταγές» για αποτελεσματικότερη μαθητεία

3.2.1. Επέκταση της μαθητείας και ανάπτυξη νέων μορφών μαθητείας

3.2.1.1. Η υπό εξέταση ανακοίνωση αναφέρει ότι η μαθητεία υπερεκπροσωπείται κατά κανόνα σε τομείς της οικονομίας με σχετικά περιορισμένες προοπτικές ανάπτυξης.

Ο όρος «υπερεκπροσώπηση» δεν φαίνεται να είναι ο κατάλληλος. Αυτό που χαρακτηρίζει ορθότερα την υπάρχουσα κατάσταση είναι μία έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των διαφόρων τομέων της οικονομίας όσον αφορά την εισαγωγή της μαθητείας.

Αυτή η έλλειψη ισορροπίας μειώνει την εικόνα της μαθητείας.

Η εισαγωγή της μαθητείας σε επαγγέλματα όπου δεν εφαρμόζεται παραδοσιακά, θα επέφερε κάποια ισορροπία και θα πρόσφερε μία ανάπτυξη που να προσεγγίζει το εκπεφρασμένο αίτημα της αγοράς.

Η μειονεκτική εικόνα της μαθητείας, σε ορισμένα κράτη μέλη, μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες. Η οικονομική, κοινωνική και τομεακή εξέλιξη καθιστά αναγκαία την αναζήτηση νέων μορφών και διαδικασιών μαθητείας.

Θα ήταν σκόπιμο:

- να βελτιωθούν οι σημερινές της μορφές, κυρίως με την αξιοποίηση της διάδοσης ορθών πρακτικών 7

- να αναπτυχθούν νέες μορφές μαθητείας, λαμβανομένων υπόψη των εθνικών και τομεακών ιδιαιτεροτήτων, στα πλαίσια κινήτρων που πρέπει να καθοριστούν 7

- να επεκταθεί η μαθητεία σε άλλους οικονομικούς τομείς και σε άλλα επίπεδα εξειδίκευσης.

Το οικονομικό βάρος που αντιπροσωπεύει ένας μαθητευόμενος μπορεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, να μειωθεί εάν καταβληθούν προσπάθειες σχετικά με την παιδαγωγική αντίληψη και τη διάρκεια της εκπαίδευσης. Ωστόσο, η ΟΚΕ τονίζει ρητώς ότι αυτό δεν πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με το στόχο της όσο το δυνατόν πιο ευρείας βασικής και ποιοτικής κατάρτισης.

Η μείωση του κόστους μπορεί να επιτευχθεί εάν αποφεύγεται η παρακολούθηση μαθημάτων τα οποία ήδη κατέχουν οι μαθητευόμενοι. Αυτό προϋποθέτει την εξακρίβωση του επιπέδου των γνώσεων κατά τη στιγμή της ένταξης στη μαθητεία.

Η δυνατότητα κοινωνικής ανόδου που προσφέρει η μαθητεία συμβάλλει στην απήχησή της, που συνδέεται αναπόσπαστα με την αίγλη της επαγγελματικής κατάρτισης. Οι προσπάθειες για μεταχείριση ισότιμη με τους άλλους κλάδους της εκπαίδευσης εναπόκεινται στην καταξίωση του συνόλου των κλάδων της επαγγελματικής κατάρτισης.

Η ΟΚΕ φρονεί ότι η επέκταση της μαθητείας και η ανάπτυξή της σε νεοεμφανιζόμενα επαγγέλματα θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί πλήρως μόνο υπό τον όρο ότι η εν λόγω ανάπτυξη δεν θα αποτελεί αυτοσκοπό. Η μαθητεία επιβάλλεται να παρέχει, μετά την ολοκλήρωσή της, την ευκαιρία παρακολούθησης σπουδών, μέσω της δημιουργίας συστημάτων πρόσβασης προς την κατεύθυνση κυρίως της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Είναι συνεπώς αναγκαίο να προσδιοριστούν και κατόπιν να εφαρμοστούν σχέσεις συνέχειας μεταξύ μαθητείας και άλλων μεθόδων κατάρτισης. Τούτο αποτελεί βασική προϋπόθεση προκειμένου να βελτιωθεί η εικόνα της μαθητείας και να καταστεί μία ελκυστική μέθοδος κατάρτισης.

3.2.1.2.

- Η συνέχιση και μάλιστα η αύξηση των οικονομικών κινήτρων που να αφορούν κυρίως την ανάληψη του παιδαγωγικού κόστους και να απευθύνονται ιδιαίτερα στις ΜΜΕ υψηλής τεχνολογίας και στους νέους αναπτυσσόμενους τομείς ή/και στους τομείς όπου η προσφορά μαθητείας υπερβαίνει τη ζήτηση, ενδέχεται να λειτουργήσουν ως καταλύτης για μία δυναμική της μαθητείας. Θα ήταν ωστόσο πρόσφορο για τη διαδικασία να προβλεφθούν οι λεπτομέρειες εφαρμογής της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων.

- Η ευελιξία, με την έννοια της διαρκούς προσαρμογής των διαδικασιών της εκπαίδευσης, ανταποκρίνεται σε μία πραγματική ανάγκη, αρκεί να αναφέρεται στην ποιότητα της κατάρτισης και να μην θέτει ενδεχομένως υπό αμφισβήτηση τις διατάξεις που αφορούν την προστασία των υπό κατάρτιση ατόμων. Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν μέτρα που να ελαφρύνουν τα προγράμματα σπουδών της κατάρτισης με την εισαγωγή μηχανισμού κατοχύρωσης των κεκτημένων.

Η διεύρυνση της μαθητείας είναι σκόπιμο να συμπεριλάβει το σύνολο των οικονομικών πεδίων: τους τομείς στους οποίους δεν εκπροσωπείται, καθώς και τους νεοεμφανιζόμενους τομείς απασχόλησης.

- Η αυξανόμενη σημασία της χρήσης πολυμέσων καθώς και οι νέες διδακτικές μέθοδοι αξίζει να μελετηθούν εις βάθος ως προς την παιδαγωγική προσφορά τους, μεταξύ άλλων υπό το πρίσμα της απαραίτητης σχέσης μεταξύ μαθητευόμενων και εκπαιδευτών. Η χρήση όμως των πολυμέσων δεν πρέπει να συνεπάγεται την κατάργηση της αρχής της εναλλαγής.

- Η ΟΚΕ επικροτεί την απόφαση της Επιτροπής να διεξαγάγει ποιοτική έρευνα για τη μαθητεία. Πέρα όμως από τις ποιοτικές πτυχές (εντοπισμός των ορθών πρακτικών, των καινοτομιών, των παραγόντων που συμβάλλουν στην αύξηση θέσεων κατάρτισης...), θα ήταν χρήσιμο, επίσης, να αξιολογηθεί η επίδραση της μαθητείας στην ένταξη και την απασχόληση.

3.2.2. Βελτίωση της ποιότητας της κατάρτισης

3.2.2.1. Μία εναλλασσόμενη κατάρτιση, όπως είναι η μαθητεία, αντλεί την υπεροχή της, όχι μόνο από το περιεχόμενό της, αλλά και από τις τακτικές ανταλλαγές μεταξύ του εκπαιδευτικού ιδρύματος, της επιχείρησης, και του μαθητευόμενου.

Η προετοιμασία των παραγόντων της μάθησης και ο προγραμματισμός συναντήσεων, τακτικών αξιολογήσεων της πορείας της κατάρτισης, συμβάλλουν στην ποιότητα της κατάρτισης.

Είναι λοιπόν αναγκαίο να τονιστούν ρητώς στην ανακοίνωση οι απαραίτητες διασυνδέσεις μεταξύ:

- του μαθητευόμενου και της οικογένειάς του, αφενός, και του εκπαιδευτή της επιχείρησης καθώς και του διδάσκοντα που έχουν την ευθύνη του μαθητευομένου, αφετέρου, προκειμένου, μεταξύ άλλων, να δοθεί στον μαθητευόμενο η δυνατότητα να επηρεάσει την οργάνωση της κατάρτισής του 7

- του εκπαιδευτή της επιχείρησης και του διδάσκοντα, με σκοπό να αξιολογούν την πρόοδο ή τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μαθητευόμενος, προκειμένου να συνεχίζουν, να μεταβάλλουν ή να συντονίζουν καλύτερα την παρεχόμενη εκπαίδευση, θεωρητική και πρακτική, ούτως ώστε να τείνουν προς το βέλτιστο αποτέλεσμα. Αυτό είναι απαραίτητο για να καθιερωθούν μόνιμες συμπράξεις και συμφωνίες συνεργασίας, και θα συμβάλει στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και ποιότητας.

Δεδομένου ότι ο ρόλος του εκπαιδευτή της επιχείρησης είναι πρωταρχικός στη διαδικασία αυτής της μεθόδου απόκτησης γνώσεων, είναι απαραίτητο να προσδιοριστεί το καθεστώς του. Θα πρέπει να διευκρινιστούν ο ρόλος του, τα απαιτούμενα προσόντα του και οι προϋποθέσεις προετοιμασίας του, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του.

3.2.2.2. Η μαθητεία πρέπει να συνδυάζει προγράμματα γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, ειδικά καταρτισμένα για εναλλασσόμενη παιδαγωγική, δηλαδή μία παιδαγωγική μέθοδο που να στηρίζεται ακριβώς στις συνθήκες εργασίας (πρόληψη, υγιεινή, ασφάλεια). Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια, η εκπαίδευση δεν εγκλωβίζει τον μαθητευόμενο σε μία υπερβολικά εξειδικευμένη και κλαδική εκπαίδευση. Ευνοεί το άνοιγμα προς την κοινωνία, την ομαδική εργασία, την ανάπτυξη της αυτονομίας και την τόνωση του ενδιαφέροντος.

3.2.2.3. Πέρα από τη θεωρητική αξία της πρακτικής εκπαίδευσης στην επιχείρηση, είναι απαραίτητο η εν λόγω εκπαίδευση να παρέχεται κατά τρόπο συνεχή και σταθερό. Για το λόγο αυτό είναι σκόπιμο να επιδεικνύεται προσοχή ώστε ο μαθητευόμενος να μην χρησιμοποιείται για υποδεέστερες εργασίες που έχουν πολύ μικρή ή και καμία σχέση με την εκπαίδευση την οποία προορίζεται να λάβει 7 θα πρέπει ειδικότερα να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην εκπαίδευση των εκπαιδευτών, στη διαρκή και σταθερή κατάρτισή τους, όχι μόνο από τεχνικής, αλλά και από παιδαγωγικής απόψεως.

Εξάλλου, το σύστημα εγγύησης της ποιότητας που εφαρμόζεται στο εν λόγω εκπαιδευτικό σύστημα θα μπορούσε να επιτρέψει τη συνεχή αξιολόγησή του, ώστε να πραγματοποιούνται οι απαραίτητες βελτιώσεις.

3.2.3. Προώθηση της κινητικότητας των μαθητευομένων

3.2.3.1. Η δυνατότητα των μαθητευομένων να παρακολουθήσουν πρόγραμμα κατάρτισης σε μία χώρα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας προσδίδει αξία στη μαθητεία και συμβάλλει ταυτόχρονα στην ενίσχυση της ταυτότητας της ευρωπαϊκής ιθαγένειας.

Η κινητικότητα των μαθητευομένων παρεμποδίζεται σήμερα από την έλλειψη κατάλληλου κοινοτικού πλαισίου.

- Η ΟΚΕ αναμένει με ενδιαφέρον το σχεδιασμό ενός μέσου που θα οδηγήσει στην κατάρτιση κοινού νομικού πλαισίου για την προώθηση της μαθητείας στην Ευρώπη. Ένα τέτοιο κοινό νομικό πλαίσιο θα πρέπει, κατά κύριο λόγο, να προσδιορίζει τις εγγυήσεις ως προς το χρόνο εργασίας και εκπαίδευσης, τους όρους υποδοχής (διαμονή - διατροφή, υπεύθυνος εκπαίδευσης, κριτήρια ποιότητας), την κοινωνική και νομική κάλυψη. Γενικότερα, το νομικό πλαίσιο πρέπει να αποσκοπεί στη μείωση, ει δυνατόν και την εξάλειψη, των διαφόρων δυσχερειών που είχε επισημάνει η ΟΚΕ σχετικά με την ενδοκοινοτική κατάρτιση στη γνωμοδότησή της για το Πράσινο Βιβλίο της Επιτροπής «Εκπαίδευση, κατάρτιση, έρευνα: τα εμπόδια στη διακρατική κινητικότητα (1)

(1) CES 239/97 της 27.2.97 - ΕΕ C 133 της 28.4.1997.».

Εξάλλου, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην αναγνώριση των διπλωμάτων που απονέμονται στο εσωτερικό της Κοινότητας στα πλαίσια της μαθητείας, ιδιαίτερα όσον αφορά τους νέους τομείς, όπως έχει ήδη επισημάνει η ΟΚΕ στην προαναφερθείσα γνωμοδότηση.

- Το πρόγραμμα για την κινητικότητα των μαθητευόμενων αντανακλά το ενδιαφέρον που επιδεικνύεται για τη μαθητεία και συμβάλλει στη δυναμικότητά της και στον ποιοτικό εμπλουτισμό της.

- Η πραγματοποίηση «εμπορικής έκθεσης» των επιχειρήσεων που δέχονται μαθητευομένους θα προσέδιδε αξιοπιστία στην ανάπτυξη της κινητικότητας των μαθητευομένων. Θα διευκόλυνε τη ρύθμιση της ροής των ανταλλαγών. Εξάλλου η υλοποίηση της εν λόγω κινητικότητας θα ήταν διαφανέστερη και αποτελεσματικότερη εάν, σε πρώτη φάση, καταρτίζονταν πρότυπα προγράμματα που να συνδέουν δύο ή περισσότερα Κράτη μέλη ή/και επαγγελματικούς κλάδους.

Πέρα από τη γεωγραφική κινητικότητα, θα πρέπει να εξετασθούν επίσης:

- η επαγγελματική κινητικότητα 7

- η κινητικότητα των εκπαιδευτών, τόσο της δημόσιας εκπαίδευσης όσο και των επιχειρήσεων 7

- Έχουν ήδη καταρτισθεί μερικά σχέδια στα πλαίσια του προγράμματος Leonardo προκειμένου να προωθηθεί η κινητικότητα των μαθητευομένων. Τα προγράμματα αυτά πρέπει να μελετηθούν ώστε να αντληθεί εμπειρία απ' αυτά και να χρησιμοποιηθούν ως ορθά παραδείγματα.

3.2.4. Εξασφάλιση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων

3.2.4.1. Η συμμετοχή της επιχείρησης στη μαθητειακή δραστηριότητα νομιμοποιεί την εκπροσώπηση του συνόλου των κοινωνικών εταίρων (εργοδοτών και μισθωτών) κατά τον καθορισμό των προσανατολισμών και τη διαχείριση του όλου μηχανισμού. Τους δίνεται έτσι η δυνατότητα, μέσω των φορέων που τους εκπροσωπούν, να επιδρούν θετικά στην εικόνα της μαθητείας, να παρεμβαίνουν στον εντοπισμό των αναγκών και στην υποστήριξη των νέων στην επιχείρηση.

3.2.4.2. Τα δίκτυα προτύπων σχεδίων μπορούν να συντελέσουν στην κατάκτηση νέων επαγγελμάτων και την ανάδειξη μιας ισορροπημένης ανάληψης ευθυνών μεταξύ κοινωνικών εταίρων, όπως γίνεται ήδη με επιτυχία σε ορισμένα κράτη μέλη.

Η Επιτροπή και τα Κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρύνουν την αμοιβαία ανάληψη ευθυνών μεταξύ κοινωνικών εταίρων (εργοδοτών και μισθωτών) όσον αφορά τη λειτουργία της μαθητείας, ιδιαίτερα στους οργανισμούς κατάρτισης. Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων, κυρίως λόγω της γνώσης της επιχείρησης και του κόσμου της εργασίας που έχουν αποκτήσει, είναι όντως θεμελιώδης για την οργάνωση, το παιδαγωγικό περιεχόμενο και την ποιοτική και ποσοτική ανάπτυξη της μαθητείας, είτε σε επίπεδο επιχείρησης είτε σε επίπεδο επαγγελματικού κλάδου.

Ωστόσο, θα πρέπει να αναληφθεί ειδική δράση προς την κατεύθυνση των επιχειρήσεων ως προς την ποσοτική ανάπτυξη της μαθητείας, ούτως ώστε η μαθητεία να παρουσιάζει ενδιαφέρον για τις επιχειρήσεις.

Πράγματι, η ανάπτυξη αυτή εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από τη βούληση ή/και την ικανότητα των επιχειρήσεων να αυξήσουν τον αριθμό θέσεων που προσφέρουν για τη μαθητεία. Αποτελεί γενική διαπίστωση ότι η διατήρηση και μάλιστα η αύξηση του όγκου της μαθητείας εξασφαλίζεται συχνά κυρίως από τις ΜΜΕ και τις βιοτεχνίες, και όχι από επιχειρήσεις σημαντικότερων διαστάσεων και τομέων που παραδοσιακά είναι πιο δεκτικές όσον αφορά τη μαθητεία.

Για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι σκόπιμο να σχεδιαστούν πρωτοβουλίες ή κίνητρα που να αίρουν τα εμπόδια τα οποία ενδεχομένως δικαιολογούν την έλλειψη ενδιαφέροντος για τη δημιουργία θέσεων μαθητευόμενων, κυρίως τα εμπόδια που σχετίζονται με το κόστος και τους νομικούς όρους.

Στη Γαλλία και τη Δανία, έχει τεθεί σε εφαρμογή μία λύση που αφορά όλες τις επιχειρήσεις, στα πλαίσια μιας κατ' αποκοπήν εισφοράς. Ανάλογες ρυθμίσεις συζητώνται στη Γερμανία και την Αυστρία, ενώ οι απόψεις επί του παρόντος διίστανται. Οι ρυθμίσεις αυτές μπορούν να αποκτήσουν το πλήρες νόημά τους στα πλαίσια μιας συλλογικής συμφωνίας μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, και θα ληφθεί βεβαίως υπόψη, ανάλογα με τις σχετικές πρακτικές των κρατών μελών, ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η φορολογική πτυχή του θέματος.

3.2.5. Πορεία προς πραγματικές στρατηγικές για τη μαθητεία

3.2.5.1. Ο στόχος της συμμετοχής του συνόλου των παραγόντων της μαθητείας στην παραγωγή και τη διάδοση των πληροφοριών θέτει τα θεμέλια μιας κοινής αντίληψης.

Η ομοιογένεια των δεδομένων είναι απαραίτητη για τη συνοχή μιας στρατηγικής. Τα προβλήματα οφείλονται ίσως λιγότερο στις διαφορές μεταξύ προγραμμάτων και ορολογίας και περισσότερο στις διαφορές των κοινωνικών πολιτικών που αφορούν τους νέους. Η βαρύτητα της μαθητείας και η εικόνα της σε μία χώρα εξαρτώνται επίσης από άλλα μέτρα για την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την απασχόληση.

- Ο τακτικός απολογισμός της κατάστασης σε κάθε χώρα θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση μιας κοινής στρατηγικής για την ανάπτυξη της μαθητείας.

- Θα ήταν ίσως χρήσιμες κάποιες διευκρινίσεις σχετικά με το σύστημα συγκριτικής αξιολόγησης. Τί είναι αυτό που αξιολογείται και με ποιο σκοπό;

3.2.5.2. Η ΟΚΕ φρονεί ότι η Επιτροπή θα έπρεπε να είναι σε θέση να παράσχει διευκρινίσεις σχετικά με την έναρξη, τη διεξαγωγή και το περιεχόμενο της «ποιοτικής έρευνας», με την ευκαιρία της οποίας η ΟΚΕ θα μπορέσει να συμβάλει στην ανάλυση των ζητημάτων που θα ανακύψουν.

Κανονικά, η προβλεπόμενη έρευνα θα έπρεπε να οδηγήσει στην κατανόηση των «αξιών αναφοράς» ή των ελάχιστων θεμελιωδών κριτηρίων που μπορούν να συγκροτήσουν το πλαίσιο που θα επιτρέψει την προσαρμογή και βελτίωση των συστημάτων μαθητείας, στα πλαίσια σεβασμού των εθνικών και τομεακών ιδιαιτεροτήτων. Στόχος της θα έπρεπε να είναι ο εντοπισμός των κύριων συστατικών στοιχείων ενός ευρωπαϊκού προτύπου μαθητείας, ο καθορισμός των κατευθυντήριων γραμμών του, προκειμένου να ευνοηθεί η ανάπτυξη της μαθητείας στην Ευρώπη, και να επιτραπεί ταυτόχρονα ο συνυπολογισμός, σε ευρεία κλίμακα, των ιδιαιτεροτήτων των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης του κάθε κράτους μέλους.

Μεταξύ των ελάχιστων θεμελιωδών κριτηρίων, θα μπορούσαν να εξετασθούν: οι νομικές - ρυθμιστικές ή συμβασιακές - βάσεις που οριοθετούν τα πλαίσια της μαθητείας, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των διδασκόντων και των μαθητευομένων, οι γενικές διατάξεις σχετικά με τη σύμβαση της μαθητείας και τις λεπτομέρειες της εφαρμογής και λειτουργίας της, το στάδιο και ο βαθμός παρέμβασης των κοινωνικών εταίρων, ο τρόπος και ο βαθμός ενοποίησης καθώς και η συνεργασία μεταξύ σχολείου και επιχείρησης, τα προγράμματα κατάρτισης, οι διαδικασίες εξετάσεων, η αναγνώριση των διπλωμάτων, κ.λπ.

3.2.5.3. Η ΟΚΕ προτείνει να αποδυθούν η Επιτροπή και τα κράτη μέλη σε εκστρατείες πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης που να απευθύνονται στους νέους και τους γονείς, προκειμένου να βελτιωθεί η εικόνα της μαθητείας. Θα πρέπει να απευθύνονται επίσης στο διδακτικό προσωπικό, στους εκπαιδευτές, στα κέντρα επαγγελματικού προσανατολισμού και στους κοινωνικούς εταίρους, οι οποίοι συνιστούν τους καθοριστικούς παράγοντες της ποσοτικής και ποιοτικής ανάπτυξης της μαθητείας.

Στα πλαίσια των εν λόγω εκστρατειών, και δεδομένου ότι η μαθητεία αφορά σήμερα κατά πλειοψηφία τους τομείς ανδρικής κυρίως απασχόλησης, η πληροφόρηση θα πρέπει να τονίζει ιδιαίτερα το γεγονός ότι η ανάπτυξη του συστήματος θα ευνοήσει επίσης την πρόσβαση των νέων γυναικών στο σύνολο των επαγγελματικών κλάδων, μετά την περάτωση της κατάρτισης. Τα σχολικά προγράμματα του προσανατολισμού θα πρέπει να δώσουν έμφαση στη δυνατότητα των γυναικών να έχουν πρόσβαση στο επάγγελμα της επιλογής τους μέσω της μαθητείας.

3.2.5.4. Εξάλλου, η ΟΚΕ διαπιστώνει ότι δεν γίνεται καμία αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP). Εκφράζει την επιθυμία να τονιστεί ο ρόλος που διαδραματίζει το CEDEFOP, γενικά για την κατάρτιση και ειδικότερα για τη μαθητεία, και να δοθεί έμφαση στη δράση που θα μπορούσε να αναπτύξει περισσότερο στο μέλλον σχετικά με το τελευταίο αυτό θέμα, όσον αφορά την πληροφόρηση σχετικά με τις πρακτικές που αναπτύσσονται στις χώρες της Κοινότητας και την αξιολόγησή τους.

4. Συμπεράσματα

4.1. Η ΟΚΕ χαιρετίζει την πρωτοβουλία που ανέλαβε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φλωρεντίας.

4.2. Επικροτεί την ανακοίνωση της Επιτροπής, με την επιφύλαξη ορισμένων παρατηρήσεων και προτάσεων. Επισημαίνει με ενδιαφέρον τη νεωτεριστική θεώρηση της Ανακοίνωσης, η οποία τονίζει δεόντως το θετικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η μαθητεία συμβάλλοντας στην ένταξη των νέων στην απασχόληση.

4.3. Ωστόσο, η ΟΚΕ διατυπώνει τις ακόλουθες κυρίως παρατηρήσεις και προτάσεις:

4.3.1. Θα πρέπει να αναληφθούν ειδικές δράσεις προς την κατεύθυνση των επιχειρήσεων όσον αφορά την ποσοτική ανάπτυξη της μαθητείας, καθότι η εν λόγω ανάπτυξη εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τη βούληση ή/και την ικανότητα των επιχειρήσεων να αυξήσουν τον αριθμό των θέσεων που προσφέρουν για τη μαθητεία.

4.3.2. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποδυθούν σε εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των νέων, των γονέων, των διδασκόντων, των κέντρων επαγγελματικού προσανατολισμού και των κοινωνικών εταίρων, προκειμένου να βελτιωθεί η εικόνα της μαθητείας. Προς την κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος του CEDEFOP.

4.3.3. Η πρακτική εκπαίδευση επιβάλλεται να παρέχεται κατά τρόπο συνεχή. Για τούτο πρέπει να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μην χρησιμοποιούνται οι μαθητευόμενοι για υποδεέστερες εργασίες που δεν σχετίζονται με την εκπαίδευση την οποία προορίζονται να λάβουν.

4.3.4. Η επέκταση της μαθητείας μπορεί να έχει αξιόλογη ανάπτυξη, και μάλιστα σε νεοεμφανιζόμενα επαγγέλματα, μόνο υπό τον όρο ότι δεν θα αποτελεί αυτοσκοπό. Η μαθητεία οφείλει να παρέχει διεξόδους προς τη συνέχιση των σπουδών, με τη δημιουργία προσβάσεων, ειδικότερα προς την κατεύθυνση της πανεπιστημιακής ή/και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, λαμβανομένων υπόψη των εθνικών συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης στις διάφορες χώρες μέλη.

4.3.5. Επιβάλλεται να τονιστούν ρητώς οι απαραίτητες διασυνδέσεις μεταξύ:

- του μαθητευόμενου και της οικογένειάς του, αφενός, και του εκπαιδευτή καθώς και του διδάσκοντα που έχουν την ευθύνη του μαθητευομένου, αφετέρου, προκειμένου να έχει ο τελευταίος τη δυνατότητα να επηρεάσει τη διοργάνωση της κατάρτισής του 7

- του εκπαιδευτή (του οποίου είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί το καθεστώς, ο ρόλος του, τα απαραίτητα προσόντα και οι προϋποθέσεις προετοιμασίας του, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του) και του διδάσκοντα.

4.3.6. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να ενθαρρύνει την αμοιβαία ανάληψη ευθύνης από τους κοινωνικούς εταίρους (εργοδότες και μισθωτούς) για τη λειτουργία της μαθητείας, ιδιαίτερα στους οργανισμούς κατάρτισης.

4.3.7. Η ΟΚΕ επιθυμεί τη διενέργεια ποιοτικής έρευνας. Με την έρευνα αυτή θα προβληθούν οι αξίες αναφοράς ή τα ελάχιστα κριτήρια που απαιτούνται για τη διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού προτύπου μαθητείας. Είναι επίσης σκόπιμο να υπολογιστεί η επίδραση της μαθητείας στην απασχόληση και στην ένταξη στον επαγγελματικό βίο.

Βρυξέλλες, 28 Ιανουαρίου 1998.

Ο Πρόεδρος της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Tom JENKINS

() Βλέπε Λευκό Βιβλίο για την εκπαίδευση και την κατάρτιση «Διδασκαλία και εκμάθηση: προς την κοινωνία της γνώσης», κυρίως σημείο ΙΙ, Α [έγγρ. COM(95) 590 τελικό και γνωμοδότηση ΟΚΕ: ΕΕ C 295 της 7.10.1996].