ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 6.12.2023

JOIN(2023) 51 final

ΚΟΙΝΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Το μίσος δεν έχει θέση εδώ: η Ευρώπη ενωμένη ενάντια στο μίσος

Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες.

Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών.

Άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση

1.ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΜΙΣΟΥΣ

Οι αξίες που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες της ΕΕ δεν είναι ούτε θεωρητικές ούτε προαιρετικές: αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις στις οποίες θεμελιώνονται οι δημοκρατικές και πλουραλιστικές κοινωνίες μας και πρέπει να ισχύουν για όλους στην ΕΕ. Κάθε άτομο, κάθε κοινότητα, κάθε θρησκεία αξίζει ισότιμο σεβασμό. Όταν ασκείται πίεση σε συγκεκριμένες ομάδες, η συνοχή της κοινωνίας μας υπονομεύεται.

Τις τελευταίες εβδομάδες είδαμε στην Ευρώπη σκηνές που ελπίζαμε ότι δεν θα συνέβαιναν ποτέ ξανά. Οι βίαιες εγκληματικές επιθέσεις κατά της εβραϊκής κοινότητας μας υπενθύμισαν με σοκαριστικό τρόπο ότι δεν μπορούμε να επαναπαυόμαστε ποτέ όσον αφορά την αναζωπύρωση του μίσους. Είναι απαράδεκτο να αισθάνονται ανασφάλεια οι εβραϊκές κοινότητες και να υπάρχουν άνθρωποι που φοβούνται να ζήσουν κανονικά την καθημερινότητά τους, να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο, να πάνε στις πανεπιστημιουπόλεις ή στον χώρο εργασίας τους. Είναι απαράδεκτο το γεγονός ότι οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια οδήγησαν πολλούς ανθρώπους να μεταναστεύσουν εκτός της ΕΕ και ευθύνονται εν μέρει για τη μείωση του εβραϊκού πληθυσμού στην ΕΕ τα τελευταία χρόνια. Οι εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας μας, του πολιτισμού μας και της κοινωνίας μας, και ο αντισημιτισμός είναι ασυμβίβαστος με όλα όσα πρεσβεύει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η σημερινή κατάσταση δεν συνάδει με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις αξίες μας και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής μας.

Το ίδιο ισχύει για όλες τις μορφές μίσους. Διαπιστώνουμε αύξηση του μίσους κατά των μουσουλμάνων, οι οποίοι αντιμετωπίζουν εκφοβισμό, παρενόχληση και διακρίσεις. Όλες οι διαφορετικές πτυχές που καθιστούν την ευρωπαϊκή κοινωνία τόσο μοναδικά ποικιλόμορφη απαιτούν σεβασμό 1 , καθώς αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της πολυμορφίας μας ως Ευρωπαίων.

Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι τις τελευταίες εβδομάδες σημειώθηκε γενικότερη αύξηση του μίσους. Το μίσος οδηγεί σε μεγαλύτερο μίσος: αποτελεί καταστροφική δύναμη όχι μόνο για συγκεκριμένες κοινότητες, αλλά για όλους μας. Το μίσος αποτελεί κίνδυνο για την κοινωνία και τη δημοκρατία μας. Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι κάποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να επιτελέσουν πλήρως τον ρόλο τους λόγω της εμφάνισής τους, των πεποιθήσεών τους, της προέλευσής τους ή εξαιτίας όσων αγαπούν. Η ευρωπαϊκή ιστορία δείχνει ότι το να παρατηρούμε αμέτοχοι και σιωπηλοί αφήνει περιθώρια για αύξηση του μίσους. Η υιοθέτηση μιας γλώσσας που υποβαθμίζει τα γεγονότα τροφοδοτεί την αίσθηση ατιμωρησίας για τις επιθέσεις κατά συγκεκριμένων κοινοτήτων ή ατόμων. Η παραπληροφόρηση, καθώς και η χειραγώγηση των πληροφοριών και οι παρεμβάσεις από το εξωτερικό, χρησιμοποιούνται από όσους επιθυμούν να υπονομεύσουν τις δημοκρατίες μας για να εντείνουν τις συγκρούσεις. Εκμεταλλεύονται άλλες κοινωνικές εντάσεις, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια, ώστε να απομονώσουν ορισμένες ομάδες και να τις στιγματίσουν. Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και πολύτιμη αξία, αλλά σύμφωνα με το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν πρέπει να αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης για την υποκίνηση μίσους και βίας. Επίσης, δεν θα πρέπει να υπάρχει ατιμωρησία για όσους ξεπερνούν τα όρια.

Η ιστορία μας και οι κοινές μας αξίες συνεπάγονται την ευθύνη να προστατεύουμε τις εβραϊκές κοινότητες στην Ευρώπη και να τους δείχνουμε από κοινού την αλληλεγγύη μας — καθώς και να καταπολεμούμε το μίσος, τον εξοστρακισμό και τη δυσφήμιση οποιουδήποτε ατόμου λόγω της φυλετικής και εθνοτικής καταγωγής, της πίστης, του φύλου ή της σεξουαλικότητάς του. Οι πράξεις βίας και μίσους που παρατηρήθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες —τόσο οι άμεσες πράξεις όσο και η υποκίνησή τους— είναι απαράδεκτες και απαιτούν ισχυρή και αποφασιστική αντίδραση.

Η ανακοίνωση αυτή αποτελεί έκκληση για δράση, για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Ευρώπη είναι ένας μέρος όπου όλοι και όλες απολαμβάνουν τις θεμελιώδεις αξίες μας, σε ισότιμη βάση. Η αδιαφορία ή η άγνοια δεν απειλεί μόνο τα άτομα που αντιμετωπίζουν διακρίσεις, αλλά και την ανοικτή και ποικιλόμορφη κοινωνία, τη δημοκρατία και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Η αδράνεια δεν αποτελεί επιλογή. Πρέπει να υψώσουμε το ανάστημά μας και να μείνουμε ενωμένοι.

***

Το μίσος μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές: από τον εκφοβισμό, την παρενόχληση, τη λεκτική κακοποίηση ή τις προσβολές, την παραπληροφόρηση, τις απειλές ή εκκλήσεις για βία, έως τη βία αυτή καθαυτή. Η διασπορά του μίσους σε όλο το κοινωνικό και πολιτικό φάσμα απαιτεί μια ολοκληρωμένη απάντηση.

Τα τελευταία χρόνια, η Επιτροπή συνεργάζεται με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για την ανάπτυξη ενός συνόλου νομικών μέσων και πρωτοβουλιών πολιτικής για την προώθηση και την προστασία των κοινών αξιών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες μας και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.

Το βασικό πλαίσιο της ΕΕ για μια ισχυρή κοινή απάντηση στη ρατσιστική και ξενοφοβική ρητορική μίσους και στα εγκλήματα μίσους είναι η απόφαση-πλαίσιο του 2008 για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας 2 . Καθορίζει ένα πλαίσιο ποινικού δικαίου που διασφαλίζει ότι οι σοβαρές εκδηλώσεις ρατσισμού και ξενοφοβίας τιμωρούνται με αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές ποινικές κυρώσεις σε ολόκληρη την ΕΕ. Ειδικότερα, απαιτεί από τα κράτη μέλη να ποινικοποιήσουν τη ρητορική μίσους —τη δημόσια υποκίνηση βίας ή μίσους, λόγω φυλής, χρώματος, θρησκείας, γενεαλογικών καταβολών, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής 3 —και να λαμβάνουν δεόντως υπόψη τα ρατσιστικά κίνητρα κατά την καταδίκη των δραστών εγκληματικών πράξεων. Οι εθνικές αρχές πρέπει να ερευνούν, να διώκουν και να εκδικάζουν υποθέσεις εικαζόμενων εγκλημάτων ή ρητορικής μίσους, συμπεριλαμβανομένης της δημόσιας επιδοκιμασίας, άρνησης και κατάφωρης υποβάθμισης του Ολοκαυτώματος.

Έχουν καταβληθεί σημαντικές προσπάθειες για να εξασφαλιστεί η πλήρης και ορθή μεταφορά της απόφασης-πλαισίου, ιδίως μέσω της κίνησης διαδικασιών επί παραβάσει κατά δεκατριών κρατών μελών από τον Οκτώβριο του 2020, που οδήγησαν στην ανάληψη δράσης από δέκα κράτη μέλη. Απαιτείται επιπλέον δράση από τα άλλα κράτη μέλη για την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων αυτών σε πλήρη ισχύ.

Τον Δεκέμβριο του 2021, η Επιτροπή πρότεινε να διευρυνθεί ο ισχύων κατάλογος «εγκλημάτων της ΕΕ» που ορίζεται στις Συνθήκες ώστε να συμπεριλάβει τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους 4 , για να αντιμετωπιστούν οι αποκλίνουσες και κατακερματισμένες τρέχουσες προσεγγίσεις του ποινικού δικαίου των κρατών μελών και να διασφαλιστεί η συνεπής προστασία των θυμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ. Αυτό απαιτεί ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου, με τη συγκατάθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία θα επιτρέψει στην Επιτροπή να υποβάλει νομοθετική πρόταση για την ενίσχυση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου σχετικά με την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους σε ολόκληρη την ΕΕ. Τα πρόσφατα γεγονότα τονίζουν την επιτακτική ανάγκη για ταχεία έγκριση της εν λόγω απόφασης του Συμβουλίου, προκειμένου να προστατευθούν οι κοινές μας ενωσιακές αξίες, οι οποίες υπονομεύονται από κάθε μορφή ρητορικής μίσους και εγκλημάτων μίσους, ανεξάρτητα από τα πρόσωπα και τις ομάδες που στοχοποιούνται.

2.ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝ

«Κανένας άνθρωπος δεν γεννιέται με μίσος για τον συνάνθρωπό του εξαιτίας του χρώματος του δέρματός του ή της καταγωγής του ή της θρησκείας του. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να μισούν και, εφόσον μπορούν να διδαχθούν το μίσος, τότε μπορούν να διδαχθούν και την αγάπη, διότι η αγάπη έρχεται πιο φυσικά στην ανθρώπινη καρδιά απ’ ό,τι το αντίθετό της.»

Νέλσον Μαντέλα — Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής (1994-1999)

Η στρατηγική για την Ένωση Ασφάλειας για την περίοδο 2020-2025 5 υπογράμμισε την ανάγκη ασφάλειας για όλους στην ΕΕ, σύμφωνα με τις αξίες και τις αρχές της ΕΕ. 

Η Ευρώπη βιώνει σήμερα μια ανησυχητική αύξηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους 6 . Αυτά περιλαμβάνουν τόσο σωματικές 7 όσο και διαδικτυακές 8 επιθέσεις και έρχονται να προστεθούν στις υφιστάμενες φυλετικές διακρίσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, η ρητορική μίσους και η εχθρότητα επηρεάζουν ιδίως τις εβραϊκές και μουσουλμανικές κοινότητες 9 . Οι ανησυχίες για την ασφάλεια, καθώς και η εκλαμβανόμενη έλλειψη αποφασιστικότητας στην αντιμετώπιση του αντισημιτισμού, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο 10 στη λήψη προηγούμενων μέτρων, τα οποία τώρα πρέπει να ενταθούν. 

-Προστασία από απειλές κατά της σωματικής ακεραιότητας

Οι αρχές επιβολής του νόμου έχουν ιδιαίτερη ευθύνη να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στη δράση κατά των κινδύνων που ενέχουν η ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους για την προσωπική ασφάλεια. Η ομάδα υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους 11 βοηθάει τα κράτη μέλη στην ανάπτυξη κατάρτισης και τη δημιουργία ικανοτήτων για την επιβολή του νόμου, στη βελτίωση της καταγραφής των εγκλημάτων μίσους και της συλλογής δεδομένων, καθώς και στην ενθάρρυνση των θυμάτων να καταγγέλλουν τα εγκλήματα μίσους. Συνεργάζεται με τους οργανισμούς της ΕΕ για τη βελτίωση της κατάρτισης της αστυνομίας σχετικά με τα εγκλήματα μίσους και τη στήριξη των θυμάτων εγκλημάτων μίσους 12 . Σε κάθε περίπτωση, είναι κρίσιμη η συμμετοχή των κοινοτήτων που διατρέχουν κίνδυνο στην ανάπτυξη και την υλοποίηση στρατηγικών ασφάλειας 13 .

Οι τρέχουσες δράσεις περιλαμβάνουν τα εξής:

·Ο Οργανισμός της ΕΕ για την Κατάρτιση στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (CEPOL) σχεδιάζει στοχευμένες εκδηλώσεις και ηλεκτρονικά προγράμματα κατάρτισης που εστιάζουν ειδικότερα στον αντισημιτισμό, στο μίσος κατά των μουσουλμάνων και γενικότερα στις δικλείδες κατά του ρατσισμού. Η συνάντηση με τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου των κρατών μελών στη Βουδαπέστη, τον Απρίλιο του 2024, θα επικεντρωθεί στη βελτίωση του συντονισμού και της αποτελεσματικής εφαρμογής της νομοθεσίας για τα εγκλήματα μίσους.

·Η Ευρωπόλ θα ενισχύσει επίσης τη στήριξη των αρχών επιβολής του νόμου όσον αφορά τη χρήση εργαλείων έρευνας στον κυβερνοχώρο για τον εντοπισμό των δραστών που δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο και των δικτύων που εμπλέκονται σε εγκλήματα μίσους.

·Η στρατηγική για την ευρωπαϊκή δικαστική κατάρτιση 2021-2024 14 περιλαμβάνει εργασίες ειδικά για την κατάρτιση σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης κατάρτισης στο πλαίσιο της δράσης της ΕΕ κατά του μίσους.

·Εκπαιδευτικό υλικό κατά των διακρίσεων, συμπεριλαμβανομένου του αντισημιτισμού, διατίθεται στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα κατάρτισης στη διαδικτυακή πύλη της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Αυτό θα αξιοποιηθεί για την επόμενη φάση της ευρωπαϊκής δικαστικής κατάρτισης.

Τα μέτρα αυτά πρέπει να υποστηρίζονται από ένα δίκτυο εθνικών σημείων επαφής των αρχών επιβολής του νόμου που ειδικεύονται στις ποινικές έρευνες για τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους, για την ενίσχυση του συντονισμού με δραστηριότητες σε επίπεδο ΕΕ, όπως στο πλαίσιο της ομάδας υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, καθώς και της διασυνοριακής υποστήριξης στις έρευνες και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών και εργαλείων 15 .

Στη στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων (2020-2025) 16 υπογραμμίζεται η ανάγκη να εξασφαλιστεί ειδική στήριξη και προστασία για τα θύματα των εγκλημάτων μίσους. Τονίζεται ότι τα εγκλήματα μίσους πλήττουν δυσανάλογα ορισμένες κοινότητες, όπως οι Εβραίοι ή οι μουσουλμάνοι. Η στρατηγική προβλέπει δράσεις που ενθαρρύνουν την καταγγελία των εγκλημάτων 17 , την καλύτερη διερεύνηση των κινήτρων που πηγάζουν από προκαταλήψεις και την ενίσχυση της στήριξης προς τα θύματα ρατσιστικών και ξενοφοβικών εγκλημάτων. Το έργο αυτό υποστηρίζεται από χρηματοδότηση της ΕΕ για τα θύματα εγκλημάτων μίσους και από πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Πολίτες, ισότητα, δικαιώματα και αξίες» (CERV) και του προγράμματος «Δικαιοσύνη». Τον Ιούλιο του 2023, η Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για την αναθεώρηση της οδηγίας για τα δικαιώματα των θυμάτων 18 . Η ταχεία έγκριση της αναθεώρησης αυτής θα ενισχύσει την προστασία των ευάλωτων θυμάτων, όπως είναι τα θύματα εγκλημάτων μίσους, και θα συμβάλει στον καλύτερο εντοπισμό των ειδικών αναγκών των θυμάτων εγκλημάτων μίσους και σε μια πιο ολοκληρωμένη εφαρμογή εξειδικευμένων μέτρων στήριξης και προστασίας.

Μια σειρά βίαιων επιθέσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη έχουν καταδείξει ότι οι τόποι λατρείας και τα κοινοτικά κέντρα χρειάζονται προστασία. Παρότι για την προστασία των πολιτών υπεύθυνες είναι οι εθνικές αρχές, οι περισσότερες εβραϊκές κοινότητες και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών χρειάστηκε να επενδύσουν σημαντικά κεφάλαια για τη λήψη ίδιων μέτρων προστασίας. Γι’ αυτό, η στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού 19 έχει δώσει προτεραιότητα στη στήριξη των κρατών μελών και των εβραϊκών κοινοτήτων όσον αφορά την ενίσχυση της προστασίας των τόπων λατρείας στο πλαίσιο των προσπαθειών για την προστασία των δημόσιων χώρων. Η ΕΕ έχει προσδιορίσει την προστασία των δημόσιων χώρων ως προτεραιότητα και έχει κινητοποιήσει χρηματοδότηση από το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας στο πλαίσιο του θεματολογίου της για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας του 2020 20 . Μεταξύ των δημόσιων χώρων που χρήζουν προστασίας, ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στους τόπους λατρείας.

Από το 2020, το πρόγραμμα PROTECT στηρίζει μια σειρά διακρατικών και διαθρησκευτικών έργων για τη διενέργεια αξιολόγησης τρωτότητας στους τόπους λατρείας και την παροχή κατάρτισης σε θρησκευτικούς ηγέτες και στις κοινότητές τους 21 . Η εμπειρία αυτή τροφοδότησε νέα χρηματοδότηση το 2022 για την επέκταση του προγράμματος και την προστασία των τόπων λατρείας και των κοινοτήτων όλων των θρησκειών, με έργα που εστιάζουν στην προστασία των εβραϊκών τόπων λατρείας, στην εκπαίδευση και στις κοινοτικές συναθροίσεις, σε συνεργασία με οργανισμούς στους οποίους περιλαμβάνεται και το Κέντρο Ασφάλειας και Κρίσεων του Ευρωπαϊκού Εβραϊκού Συνεδρίου 22 . Τώρα η χρηματοδότηση αυξάνεται περαιτέρω με την επικείμενη πρόσκληση υποβολής προτάσεων για την προστασία των δημόσιων χώρων, στο πλαίσιο της οποίας οι τόποι λατρείας, όπως οι συναγωγές και τα τζαμιά, τα θρησκευτικά σχολεία και οι κοινοτικές συναθροίσεις αποτελούν βασικές προτεραιότητες. Λόγω του επείγοντος της κατάστασης, αυτή η πρόσκληση υποβολής προτάσεων θα μεταφερθεί στο 2023, αντί του αρχικού προγραμματισμού της για το 2024, και θα περιλαμβάνει ειδική χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση του αντισημιτισμού 23 . Επιπλέον, η Επιτροπή υποστηρίζει τα κράτη μέλη στην προσαρμογή της εθνικής τους αντίδρασης, μεταξύ άλλων με πρόσθετη χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας για την αντιμετώπιση των άμεσων προτεραιοτήτων 24 .

Κατόπιν αιτήματος, διοργανώνονται ειδικές αποστολές συμβούλων της ΕΕ για θέματα προστασίας της ασφάλειας 25 , με βάση μια δεξαμενή εμπειρογνωσίας, με σκοπό τη στήριξη των κρατών μελών με αξιολογήσεις τρωτότητας: οι αξιολογήσεις αυτές χρησιμοποιούνται για τη χαρτογράφηση τόσο των τρωτών σημείων που υπάρχουν στους τόπους λατρείας και σε άλλους δημόσιους χώρους, όσο και σε υποδομές ζωτικής σημασίας 26 . Το 2021, η Επιτροπή δημοσίευσε έναν συνοπτικό οδηγό για την στήριξη της προστασίας των τόπων λατρείας 27 , ο οποίος χρησιμοποιήθηκε σε εκδηλώσεις για την εκπαίδευση των εκπαιδευτών στην Πολωνία και τη Σουηδία σχετικά με την προστασία των τόπων λατρείας που είναι αφιερωμένοι στην εβραϊκή πίστη. Το 2022 προστέθηκε ένα εγχειρίδιο για την ασφάλεια εκ σχεδιασμού 28 , το οποίο χρησιμεύει ως πηγή έμπνευσης για τις αρχές ώστε να ενσωματώνουν πτυχές ασφάλειας κατά τον σχεδιασμό των μελλοντικών δημόσιων χώρων και την ανακαίνιση των υφιστάμενων. Η βάση δεδομένων για το μίσος κατά των μουσουλμάνων που αναπτύχθηκε από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την περαιτέρω αντιμετώπιση αυτής της μορφής μίσους 29 .

—     Προστασία από απειλές στο διαδίκτυο

Το διαδικτυακό περιβάλλον έχει εξελιχθεί σε βασικό παράγοντα για τις δημοκρατίες μας, αλλά δίνει και χώρο για παράνομο περιεχόμενο, ρητορική μίσους, καθώς και για δόλιες απόπειρες διάδοσης και υποδαύλισης του μίσους και του βίαιου εξτρεμισμού 30 . Σημαντική κινητήρια δύναμη για την εντατικοποίηση της δράσης υπήρξαν ιδίως οι ανησυχίες σχετικά με τον αντισημιτισμό και γενικότερα τη ρητορική μίσους.

Η ΕΕ έχει αναπτύξει σειρά νομοθετημάτων και πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση των διαφόρων απειλών στην ψηφιακή σφαίρα. Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες 31 (DSA) έχει ως επίκεντρο την ασφάλεια των χρηστών. Περιλαμβάνει νέες υποχρεώσεις για τις επιγραμμικές πλατφόρμες όσον αφορά την καταπολέμηση του παράνομου περιεχομένου. Οι πλατφόρμες που χαρακτηρίζονται ως πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες ή μηχανές αναζήτησης έχουν την υποχρέωση να αξιολογούν και να μετριάζουν τους συστημικούς κινδύνους που είναι εγγενείς στη διάδοση παράνομου περιεχομένου και τον αρνητικό του αντίκτυπο στα θεμελιώδη δικαιώματα, στις δημοκρατικές διαδικασίες, στον πολιτικό λόγο και στις εκλογικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων παραπληροφόρησης, καθώς και στη δημόσια ασφάλεια. Για τις πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες και τις πολύ μεγάλες επιγραμμικές μηχανές αναζήτησης, η Επιτροπή διαθέτει άμεσες εξουσίες εποπτείας και επιβολής 32 . Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες δίνει στην Επιτροπή τη δυνατότητα να ζητεί από τις πλατφόρμες να παρέχουν δεδομένα που αποδεικνύουν ότι τηρούν τις δικές τους δεσμεύσεις. Η Επιτροπή ήρθε γρήγορα σε επαφή με τις σημαντικότερες εταιρείες τεχνολογίας, υπογραμμίζοντας τους κινδύνους που προκάλεσε η τρέχουσα σύγκρουση και στέλνοντας επίσημα αιτήματα παροχής πληροφοριών σχετικά με τις εκτιμήσεις κινδύνου και τα μέτρα μετριασμού που απαιτούνται. Αρχικά, οι ιρλανδικές αρχές ενεργοποίησαν έναν νέο μηχανισμό αντιμετώπισης περιστατικών, μετά τα βίαια επεισόδια στο Δουβλίνο στις 23 Νοεμβρίου 2023 33 .

Ένα από τα μέτρα για τον μετριασμό του κινδύνου του παράνομου περιεχομένου στο πλαίσιο της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες είναι η υιοθέτηση αναγνωρισμένων κωδίκων δεοντολογίας. Οι κώδικες δεοντολογίας συνιστούν βασικό μέρος του πλαισίου επιβολής της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες για τον μετριασμό του κινδύνου συγκεκριμένων τύπων παράνομου περιεχομένου. Η Επιτροπή, ήδη από το 2016, συνεργάζεται με σημαντικές πλατφόρμες στο πλαίσιο του κώδικα δεοντολογίας για την καταπολέμηση της παράνομης ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο. Μία από τις βασικές δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι συμμετέχουσες πλατφόρμες στο πλαίσιο του κώδικα δεοντολογίας είναι να αξιολογούν τα περιστατικά παράνομης ρητορικής μίσους που τους κοινοποιούνται στην πλειονότητα των περιπτώσεων εντός 24 ωρών και να αφαιρούν άμεσα τυχόν παράνομο περιεχόμενο. Οι διαπραγματεύσεις για έναν νέο κώδικα δεοντολογίας για την καταπολέμηση της παράνομης ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο, οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη από τον Μάρτιο του 2023, ολοκληρώνονται γρήγορα και ο νέος κώδικας θα καταστεί επίσημος κώδικας δεοντολογίας στο πλαίσιο της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες 34 . Κύριος στόχος της αναθεώρησης του κώδικα είναι η βελτίωση της προληπτικής του ικανότητας και η μετατροπή του σε ένα εργαλείο που θα συμβάλει στον έγκαιρο εντοπισμό των αναδυόμενων απειλών ρητορικής μίσους προτού το περιεχόμενο διαδοθεί μαζικά.

Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες αναγνωρίζει ειδικά τον ρόλο των αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου να εντοπίζουν και να επισημαίνουν τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο και να παρέχουν τη δυνατότητα ανάληψης δράσης εναντίον της. Στο πλαίσιο του κώδικα δεοντολογίας για την καταπολέμηση της παράνομης ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο έχει ήδη ενεργοποιηθεί ένα ευρύ δίκτυο αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου, το οποίο έχει αποτελέσει μία από τις πιο εντυπωσιακές επιτυχίες του κώδικα. Στο σημερινό πλαίσιο, ο ρόλος των αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου στον εντοπισμό παράνομης αντισημιτικής και αντιμουσουλμανικής ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Η Επιτροπή θα ενισχύσει τη χρηματοδότηση για τη στήριξη του δικτύου αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου 35 . Η χρηματοδότηση θα περιλαμβάνει ειδικό σκέλος για τη δημιουργία και τη στήριξη ενός δικτύου αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου σχετικά με την αντισημιτική ρητορική μίσους, όπως προβλέπεται στη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού. Θα διοργανωθεί ένας μαραθώνιος προγραμματιστών (hackathon) για την ανάπτυξη νέων καινοτόμων τρόπων αντιμετώπισης του αντισημιτισμού στο διαδικτυακό και ψηφιακό περιβάλλον. Σύμφωνα με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, οι πάροχοι επιγραμμικών πλατφορμών θα πρέπει να αντιμετωπίζουν κατά προτεραιότητα τις ειδοποιήσεις που υποβάλλονται από αξιόπιστες πηγές επισήμανσης παράνομου περιεχομένου και να λαμβάνουν τις σχετικές αποφάσεις χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση.

Η κατανόηση της προέλευσης και του τρόπου διάδοσης της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο είναι προϋπόθεση για την αποτελεσματική και τεκμηριωμένη αντιμετώπισή της. Η Επιτροπή θα προωθήσει τη χρηματοδότηση μελετών σχετικά με τα «οικοσυστήματα» μίσους στο διαδίκτυο στο πλαίσιο του προγράμματος «Πολίτες, ισότητα, δικαιώματα και αξίες» (CERV), δίνοντας προτεραιότητα στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους. Όπως αναφέρεται στη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, η Επιτροπή θα προβεί επίσης σε μια ολοκληρωμένη ανάλυση δεδομένων ώστε να κατανοηθεί καλύτερα η διάδοση του αντισημιτισμού στο διαδίκτυο, ο τρόπος με τον οποίο ταξιδεύει και επεκτείνεται.

Το τρομοκρατικό περιεχόμενο, το οποίο συνδέεται στενά με τις πιο σοβαρές μορφές ρητορικής μίσους, είναι μια από τις εμφανέστατα επικίνδυνες μορφές περιεχομένου στο διαδίκτυο. Ο κανονισμός για το τρομοκρατικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο 36 παρέχει ένα ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο ώστε τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν ότι το τρομοκρατικό περιεχόμενο αφαιρείται από το διαδίκτυο εντός μίας ώρας. Οι πάροχοι επιγραμμικών πλατφορμών υποχρεούνται να ενεργούν αμέσως μόλις λάβουν εντολή αφαίρεσης από τις εθνικές αρχές 37 . Η Επιτροπή και η Ευρωπόλ θα εντείνουν τη στήριξή τους προς τα κράτη μέλη και τους παρόχους υπηρεσιών φιλοξενίας επιγραμμικών πλατφορμών, ώστε να μπορέσουν να υπερβούν τα πρακτικά εμπόδια και να εφαρμόσουν τον κανονισμό με τρόπο αυστηρό και ομαλό. Για τον σκοπό αυτό, στις 24 Νοεμβρίου 2023 πραγματοποιήθηκε ένα εργαστήριο με τη συμμετοχή των εθνικών αρμόδιων αρχών και των παρόχων υπηρεσιών φιλοξενίας, ενώ επί του παρόντος υλοποιούνται τρία έργα για να συνδράμουν τους μικρούς παρόχους υπηρεσιών φιλοξενίας στη συμμόρφωσή τους με τους κανόνες 38 .

Το φόρουμ της ΕΕ για το διαδίκτυο είναι μια πρωτοβουλία οικειοθελούς συμμετοχής υπό την ηγεσία της Επιτροπής που έχει ως στόχο τη συνεργασία με τον κλάδο της τεχνολογίας και με άλλα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη για την αντιμετώπιση του βίαιου εξτρεμιστικού και τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο 39 . Παρέχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη και στις εταιρείες τεχνολογίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει το κακόβουλο και το παράνομο περιεχόμενο στο διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένου του περιεχομένου που είναι μεν επιβλαβές, αλλά προστατεύεται από το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με αφαίρεση περιεχομένου. Για παράδειγμα, το 2023, το φόρουμ δημοσίευσε ένα εγχειρίδιο σχετικά με το «οριακά παράνομο περιεχόμενο» για να καθοδηγήσει τις εταιρείες τεχνολογίας ώστε να μπορούν να εντοπίζουν το εν λόγω περιεχόμενο. Όσον αφορά την έννοια του περιεχομένου μίσους, μπορεί να περιλαμβάνει κάθε ρητορική που είναι εμπρηστική, διχαστική, και τροφοδοτεί στερεότυπα για ομάδες ή μειονότητες και μπορεί να προκαλέσει ριζοσπαστικοποίηση, χωρίς όμως να φτάνει στο επίπεδο της υποκίνησης ρατσιστικής και ξενοφοβικής βίας ή μίσους, η οποία θα πρέπει να ποινικοποιηθεί από τα κράτη μέλη βάσει του δικαίου της ΕΕ. Το εγχειρίδιο περιέχει ένα σύνολο κατηγοριών, π.χ. νόμιμο αλλά επιβλαβές αντισημιτικό περιεχόμενο, οριακά παράνομο περιεχόμενο που σχετίζεται με την κρίση COVID-19, την επίθεση κατά των ΛΟΑΤΚΙ στη Μπρατισλάβα και περιεχόμενο κατά των ΛΟΑΤΚΙ εν γένει. Στην αναθεωρημένη έκδοση του 2024 θα προστεθεί ένα κεφάλαιο για το οριακά παράνομο αντιμουσουλμανικό περιεχόμενο, σε συνεργασία με τη συντονίστρια της Επιτροπής για την καταπολέμηση του μίσους κατά των μουσουλμάνων. Το φόρουμ θα παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη για την αντιμετώπιση του οριακά παράνομου περιεχομένου, ενώ θα συνεχίσει να ευαισθητοποιεί το κοινό σχετικά με αυτό το περιεχόμενο που μπορεί να οδηγήσει σε ριζοσπαστικοποίηση, αλλά και να στηρίζει τις εταιρείες τεχνολογίας στις προσπάθειές τους για έλεγχο του περιεχομένου.

Επιπλέον, το φόρουμ της ΕΕ για το διαδίκτυο κατάρτισε ένα πρωτόκολλο κρίσεων της ΕΕ (το 2019 και αναθεωρήθηκε το 2023) μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Christchurch της Νέας Ζηλανδίας. Το πρωτόκολλο είναι ένας μηχανισμός οικειοθελούς συμμετοχής, ο οποίος συμβάλλει στον συντονισμό της ταχείας, συλλογικής και διασυνοριακής αντίδρασης στη μαζική διάδοση τρομοκρατικού και βίαιου εξτρεμιστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο κατόπιν πραγματικών περιστατικών. Στις αρχές του 2024, το φόρουμ της ΕΕ για το διαδίκτυο και η μονάδα της ΕΕ για την αναφορά διαδικτυακού περιεχομένου της Ευρωπόλ θα διοργανώσουν μια άσκηση επί χάρτου για να δοκιμάσουν την εφαρμογή αυτού του πρωτοκόλλου κρίσεων, μαζί με τις σχετικές υποχρεώσεις και επιχειρησιακές διαδικασίες στο πλαίσιο του κανονισμού για το τρομοκρατικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο, και να αξιολογήσουν τον αντίκτυπο της κατάστασης στη Μέση Ανατολή στο διαδικτυακό περιβάλλον.

Τα τελευταία χρόνια η ΕΕ εργάζεται για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να καταπολεμήσουν τη ριζοσπαστικοποίηση, ένα γόνιμο έδαφος για την τρομοκρατία 40 , αλλά και για τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους. Το δίκτυο ευαισθητοποίησης για τη ριζοσπαστικοποίηση (RAN) 41 συλλέγει εμπειρογνωσία και πείρα σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού. Σε αυτή τη φάση, το RAN διερευνά τον τρόπο με τον οποίο το διαδικτυακό οικοσύστημα πληροφοριών στην Ευρώπη ανταποκρίνεται στις πρόσφατες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Τα αποτελέσματα θα συζητηθούν με τα κράτη μέλη τον Δεκέμβριο του 2023, ώστε να στηριχθούν οι προσπάθειές τους στον τομέα της στρατηγικής επικοινωνίας και να αντιμετωπιστούν τα αφηγήματα μίσους στο διαδίκτυο.

Διαπιστώθηκε ότι τα αλγοριθμικά συστήματα των διαδικτυακών πλατφορμών χρησιμοποιούνται καταχρηστικά για την ενίσχυση της διάδοσης παράνομης ρητορικής, βίαιου εξτρεμιστικού και τρομοκρατικού περιεχομένου. Στην ΕΕ, η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες απαιτεί ειδικά από τις πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες να αξιολογούν τον αντίκτυπο της αλγοριθμικής ενίσχυσης στα συστήματά τους και να λαμβάνουν μέτρα για τον μετριασμό των πιθανών κινδύνων αρνητικών επιπτώσεων στις δημοκρατικές διαδικασίες, τον πολιτικό λόγο και τις εκλογικές διαδικασίες, καθώς και στη δημόσια ασφάλεια. Η διάδοση του διαδικτυακού περιεχομένου δεν σταματά στα σύνορα, οπότε είναι καίριας σημασίας να ευαισθητοποιηθούν οι εταίροι και τα ενδιαφερόμενα μέρη πέραν της ΕΕ. Οι εργασίες συνεχίζονται με αφετηρία τον άξονα εργασίας της Έκκλησης του Christchurch για την αλγοριθμική ενίσχυση, ενώ, στις 7 Δεκεμβρίου 2023, η Επιτροπή διοργανώνει συνάντηση με την Έκκληση του Christchurch 42 .

Τέλος, στην επικαιροποίηση του 2022 της ευρωπαϊκής στρατηγικής για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά, αλλά και κατά την επιβολή της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον κίνδυνο που ενέχει η ρητορική μίσους για τα παιδιά 43 . Για την αντιμετώπιση του μισογυνισμού στο διαδίκτυο, η πρόταση οδηγίας για τη βία κατά των γυναικών ποινικοποιεί την υποκίνηση βίας και μίσους στον κυβερνοχώρο με βάση το βιολογικό ή το κοινωνικό φύλο και διευκολύνει την αφαίρεση τέτοιου περιεχομένου 44 .

3.ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ

«Η αδιαφορία είναι πιο ένοχη απ’ τη βία. Είναι η ηθική απάθεια όσων γυρνούν την πλάτη στους άλλους: το ίδιο συμβαίνει και σήμερα με τον ρατσισμό και τις άλλες φρικαλεότητες του κόσμου».

Liliana Segre, Ιταλίδα ισόβια γερουσιάστρια, επιζώσα του Ολοκαυτώματος

-Ενότητα μέσω της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, των μέσων ενημέρωσης και του αθλητισμού

Η γνώση και η ευαισθητοποίηση είναι ουσιαστικοί όροι για τον αμοιβαίο σεβασμό και την ανεκτικότητα, ενώ η έλλειψη ευαισθητοποίησης αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη του μίσους. Η άγνοια δημιουργεί ένα κενό που μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από την παραπληροφόρηση, τον εξτρεμισμό και τη χειραγώγηση πληροφοριών από το εξωτερικό. Η κατανόηση των διαφόρων κοινοτήτων και παραδόσεων αυξάνει την ανθεκτικότητα απέναντι σ’ όσους επιδιώκουν να παρουσιάσουν την πολυμορφία και τη διαφορετικότητα ως κίνδυνο για τον κοινωνικό μας ιστό.

Η Επιτροπή έχει δρομολογήσει μια έρευνα σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με τις αντισημιτικές προκαταλήψεις στον γενικό πληθυσμό όλων των κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένων των νέων. Επίσης, θα συστήσει έναν ευρωπαϊκό ερευνητικό κόμβο για τον σύγχρονο αντισημιτισμό, την εβραϊκή ζωή και τον εβραϊκό πολιτισμό, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη. Το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» στηρίζει επίσης ερευνητικά έργα για την εμβάθυνση της κατανόησης του μίσους, των αιτίων, των συνεπειών και του τρόπου αντιμετώπισής του, ενώ το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης προσφέρει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα συνδρομής στον σχεδιασμό και την εφαρμογή στρατηγικών για την καταπολέμηση του μίσους. 

Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού σε ενωσιακό ή εθνικό επίπεδο, όπως η εκστρατεία ευαισθητοποίησης σχετικά με την εβραϊκή ζωή που προβλέπεται στη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού ή η εκστρατεία «Eyes Open» του 2023 45 για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα δικαιώματα των θυμάτων, συμπεριλαμβανομένων των θυμάτων εγκλημάτων μίσους, μπορούν να τονώσουν το ενδιαφέρον και να καταρρίψουν ψευδείς ισχυρισμούς.

Οι πιο σημαντικοί παράγοντες ευαισθητοποίησης και γνώσης είναι εκείνοι που είναι ενσωματωμένοι στην καθημερινή ζωή — τα μέσα ενημέρωσης, η εκπαίδευση και η κατάρτιση, ο πολιτισμός και ο αθλητισμός. Το έργο αυτό πρέπει να γίνεται πάντα σε στενή συνεργασία με τις ίδιες τις διάφορες κοινότητες, γεγονός που με τη σειρά του προϋποθέτει βαθύτερο διαπολιτισμικό και διαθρησκευτικό διάλογο. Τα πρόσωπα που διαμορφώνουν την κοινή γνώμη σε αυτούς τους τομείς έχουν ευθύνη απέναντι στην κοινωνία συνολικά, αλλά και απέναντι στη συνοχή της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα παρατηρούνται στον αθλητισμό, ιδίως στο ποδόσφαιρο, όπου ορισμένες εθνικές ομοσπονδίες και σύλλογοι έχουν ήδη καταγγείλει αντισημιτικές και ρατσιστικές συμπεριφορές και επεισόδια. Οι μεγάλες αθλητικές εκδηλώσεις στην Ευρώπη μπορούν να γίνουν ευκαιρίες για την ευαισθητοποίηση κατά του μίσους και την προώθηση των ευρωπαϊκών αξιών, και πρέπει να αξιοποιηθούν. Περισσότερες σημαίνουσες προσωπικότητες από τον κόσμο του πολιτισμού, των μέσων ενημέρωσης και του αθλητισμού θα πρέπει να ορθώσουν το ανάστημά τους για την υπεράσπιση της πολυμορφίας. Σημαντικές περιστάσεις που συγκεντρώνουν την προσοχή του κοινού, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα διεθνή πρωταθλήματα ή οι πολιτιστικές εκδηλώσεις υψηλής προβολής, θα πρέπει να αξιοποιηθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό.

Τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο παρέχοντας αξιόπιστες πληροφορίες στους πολίτες. Στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, οι προσπάθειες της ΕΕ για την προστασία της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Οι δράσεις που ενισχύουν τη θέση της επαγγελματικής δημοσιογραφίας, καθώς και η κατάρτιση των δημοσιογράφων όσον αφορά την τήρηση και την ανάπτυξη προτύπων για τα μέσα ενημέρωσης, περιλαμβάνουν την αναγνώριση όλων των μορφών αντισημιτισμού, αντιμουσουλμανικού μίσους και ευρύτερου ρατσισμού, καθώς και την ανάδειξη των προκαταλήψεων και των αρνητικών στερεοτύπων στο δημοσιογραφικό ρεπορτάζ — και θα προωθηθούν στο πλαίσιο προγραμμάτων για τα μέσα ενημέρωσης. Οι δράσεις για την ενίσχυση των βασικών ψηφιακών ικανοτήτων των πολιτών, ιδίως του γραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης και του ψηφιακού γραμματισμού, έχουν καθοριστική σημασία για την ευαισθητοποίηση του κοινού και την προώθηση της κριτικής σκέψης, για τη στήριξη των πολιτών ώστε να αναγνωρίζουν και να αποφεύγουν τη διάδοση παραπληροφόρησης, καθώς και για την προώθηση ενός αξιόπιστου ψηφιακού περιβάλλοντος στο οποίο μπορεί να ευδοκιμήσει ο πλουραλιστικός δημόσιος διάλογος.

Η εκπαίδευση πρέπει να προάγει την ευαισθητοποίηση των μαθητών, των σπουδαστών, των φοιτητών και των εκπαιδευτικών και την ετοιμότητά τους να αντιδρούν απέναντι στις προκαταλήψεις, τα εξτρεμιστικά αφηγήματα, τις θεωρίες συνωμοσίας, τα αρνητικά στερεότυπα και τις ιδεολογίες που γεννούν διακρίσεις και μίσος. Τα κράτη μέλη είναι μεν το καθένα υπεύθυνο για τα προγράμματα σπουδών του, ωστόσο η αμοιβαία μάθηση και πείρα μπορεί να είναι εξαιρετικά πολύτιμες σ’ αυτόν τον τομέα. Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Εκπαίδευσης 46 και το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 47 προτείνουν μια σειρά πρωτοβουλιών που μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση του μίσους τόσο εντός των συστημάτων εκπαίδευσης και της κατάρτισης, όσο και μέσω αυτών. Η Επιτροπή θα προωθήσει τα νέα συμπεράσματα του Συμβουλίου 48  σχετικά με τη συμβολή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην ενίσχυση των κοινών ευρωπαϊκών αξιών και της δημοκρατικής ιδιότητας του πολίτη 49 , δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση, στις αρχές του 2024, στη θεματική με τίτλο «Το μίσος δεν έχει θέση εδώ». Η στήριξη της αμοιβαίας μάθησης και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών θα πρέπει να εστιάζει ιδιαίτερα σε εκπαιδευτικούς πόρους και παιδαγωγικές προσεγγίσεις κατά του μίσους, καλύπτοντας διάφορα επίπεδα και είδη εκπαίδευσης. Επίσης, είναι σημαντικό να αντιμετωπιστούν οι διά ζώσης εκδηλώσεις μίσους στα σχολεία με την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού και της σχολικής βίας 50 .

Τα προγράμματα του Erasmus+ 51 και του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης 52 προσφέρουν δυνατότητες χρηματοδότησης στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, του πολιτισμού, της νεολαίας και του αθλητισμού, μεταξύ άλλων και για την αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων. Η «ένταξη και η πολυμορφία» αποτελούν προτεραιότητα και αμφότερα τα προγράμματα στηρίζουν πολλά έργα που προωθούν την ένταξη, την πολυμορφία, τον διαπολιτισμικό διάλογο, την καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας και του ρατσισμού, συμπεριλαμβανομένου του αντισημιτισμού 53 και του μίσους κατά των μουσουλμάνων. Η προτεραιότητα αυτή θα εξακολουθήσει να ενισχύεται, ιδίως μέσω πρόσθετων προσπαθειών από τους φορείς υλοποίησης στα κράτη μέλη για την ενθάρρυνση της εφαρμογής σχεδίων κατά του μίσους.

Το 2022 η Επιτροπή δημοσίευσε μια δέσμη κατευθυντήριων γραμμών για διδάσκοντες και εκπαιδευτικούς σχετικά με την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και την προώθηση του ψηφιακού γραμματισμού μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης 54 . Οι κατευθυντήριες γραμμές βοηθούν τους εκπαιδευτικούς να ενδυναμώσουν τα παιδιά και τους νέους που αντιμετωπίζουν διαδικτυακές προκλήσεις, όπως η ρητορική μίσους. Κατά την επανεξέταση του σχεδίου δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση το 2024, η Επιτροπή θα εξετάσει τον βαθμό εφαρμογής των κατευθυντήριων γραμμών και θα διερευνήσει τρόπους αξιοποίησης αυτού του έργου σε όλο το φάσμα της κοινότητας εκπαίδευσης και κατάρτισης 55 . 

Το 2023, η Επιτροπή δρομολόγησε ένα έργο για την αντιμετώπιση του αντισημιτισμού μέσω της εκπαίδευσης, σε συνεργασία με την UNESCO και τον ΟΑΣΕ, με διά ζώσης κατάρτιση σε 12 κράτη μέλη. Την περίοδο 2024-2025, το έργο αυτό θα επεκταθεί ώστε να καλύψει όλα τα κράτη μέλη και να καταρτίσει τους εκπαιδευτικούς και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ στην αντιμετώπιση του σύγχρονου αντισημιτισμού στην τάξη.

Η συμμετοχή σε κοινές δραστηριότητες εντός της κοινότητας μπορεί να είναι ισχυρό εργαλείο για τη συγκρότηση νέων κοινωνικών δεσμών και την εμβάθυνση της κατανόησης 56 . Η Επιτροπή στηρίζει τον ρόλο που διαδραματίζει ο αθλητισμός στην προώθηση μιας ανεκτικής και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνίας και στην αντιμετώπιση της βίας και του ρατσισμού στην κοινωνία. Η συνεργασία με το Συμβούλιο της Ευρώπης στο κοινό έργο με τίτλο «Καταπολέμηση της ρητορικής μίσους στον αθλητισμό» μπορεί να αξιοποιηθεί ώστε να αναπτυχθούν καινοτόμες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους στον αθλητισμό, συμπεριλαμβανομένης της διαδικτυακής της διάστασης. Το Erasmus+ μπορεί επίσης να συμβάλει στην προώθηση της ένταξης, της ισότητας και της απαγόρευσης των διακρίσεων μέσω του αθλητισμού. Η ισχύουσα συμφωνία συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και της Ένωσης Ευρωπαϊκών Ποδοσφαιρικών Ομοσπονδιών 57 παρέχει ένα πλαίσιο για την προώθηση της ισότητας, της πολυμορφίας και της ένταξης, την καταπολέμηση κάθε μορφής διακρίσεων, αναδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο το ποδόσφαιρο μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση του ρατσισμού και του αντισημιτισμού στην Ευρώπη 58 .

Οι τέχνες και ο πολιτισμός διαδραματίζουν επίσης καίριο ρόλο στην οικοδόμηση ανεκτικότητας και τη διατήρηση του διαλόγου σε δημοκρατικές, ποικιλόμορφες και ανοικτές κοινωνίες. Η έκθεση της Επιτροπής του 2023 με τίτλο «Culture and Democracy – the evidence» 59 καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη και ο πολιτισμός ενισχύουν την ανοχή των πολιτών, την ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους από διαφορετικά περιβάλλοντα, την αλληλεγγύη και την κοινωνική συνοχή, και μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των εγκλημάτων μίσους. Περιλαμβάνει στοιχεία από μια ιταλική μελέτη του 2022 60 που δείχνουν πώς η αύξηση της πολιτιστικής κατανάλωσης κατά 1 % σχετίστηκε με μείωση κατά 20 % των εγκλημάτων μίσους.

Το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» εξαλείφει τους διαχωρισμούς, καταπολεμά τα στερεότυπα στην ευρωπαϊκή κοινωνία και θα υλοποιήσει δράση για τη στήριξη ενός βραβείου για ένα εξαιρετικό έργο εβραϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, με σκοπό να προωθήσει και να επεκτείνει την εβραϊκή πολιτιστική κληρονομιά.

Η τέχνη και ο πολιτισμός μπορούν επίσης να έχουν σημαντικό ρόλο στην αγωγή του πολίτη. Το πρόγραμμα εργασιών της ΕΕ στον πολιτιστικό τομέα 2023-2026 61 επιδιώκει την ανάπτυξη διατομεακών συνεργειών μεταξύ σχολείων, πολιτιστικών οργανώσεων, της κοινωνίας των πολιτών και άλλων φορέων, ώστε να αξιοποιηθεί το μετασχηματιστικό δυναμικό του πολιτισμού για την ενίσχυση της δημοκρατίας 62 . Επί του παρόντος, η Επιτροπή συλλέγει συγκεκριμένα παραδείγματα και γνώσεις σχετικά με τον τρόπο οικοδόμησης αποτελεσματικών και προσανατολισμένων στην κοινωνία συνεργειών μεταξύ σχολείων και πολιτιστικών παραγόντων. Τα αποτελέσματα θα κοινοποιηθούν στα ενδιαφερόμενα μέρη και στα κράτη μέλη, ώστε να στηρίξουν τις προσπάθειές τους να ενισχυθεί η αγωγή των μαθητών ως πολιτών, καθώς και η ευαισθητοποίηση και η ετοιμότητά τους να αντιδρούν στις προκαταλήψεις, τα εξτρεμιστικά αφηγήματα, τις θεωρίες συνωμοσίας και τις ιδεολογίες που προωθούν τις διακρίσεις και το μίσος 63 .

Ένας από τους τρόπους αύξησης της ευαισθητοποίησης είναι η αξιοποίηση των ημερών μνήμης που μπορούν να διαδοθούν περαιτέρω στα μέσα ενημέρωσης, στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, από πολιτικές οργανώσεις και άλλους φορείς, ώστε να υπάρξει προβληματισμός σχετικά με τη σημασία της καταπολέμησης του μίσους. Θα πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες για να αξιοποιηθούν πιο αποτελεσματικά οι υφιστάμενες ημέρες μνήμης, όπως η Διεθνής Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου), η Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά (2 Αυγούστου), η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων (21 Μαρτίου), η Διεθνής Ημέρα για την Αντιμετώπιση της Ρητορικής Μίσους (18 Ιουνίου) ή η Διεθνής Ημέρα κατά της Ομοφοβίας, της Αμφιφοβίας, της Ιντερφοβίας και της Τρανσφοβίας (17 Μαΐου). Όσο πιο πλούσια και προβεβλημένη είναι η συμμετοχή και όσο ευρύτερη είναι η εμπλοκή των διαφόρων κοινοτήτων, τόσο πιο ισχυρό είναι το μήνυμα που στέλνουν αυτές οι εκδηλώσεις. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο θα μπορούσαν να προαγάγουν ευρύτερα την απήχηση αυτών των ημερών μνήμης.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, η Επιτροπή θα προωθήσει τη μνήμη του Ολοκαυτώματος στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ιδρύματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Επίσης, η Επιτροπή στήνει ένα δίκτυο τοποθεσιών «όπου συνέβη το Ολοκαύτωμα», σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες.

-Προστασία της δημοκρατίας από το μίσος

Οι εκδηλώσεις μίσους δεν αποτελούν απλώς στοχευμένη απειλή κατά ατόμων και κοινοτήτων, αλλά υπονομεύουν την κοινωνία στο σύνολό της και απειλούν τα θεμέλια των δημοκρατιών μας. Η παραπληροφόρηση, συμπεριλαμβανομένης της χειραγώγησης των πληροφοριών και των παρεμβάσεων από το εξωτερικό, συχνά επιδιώκει να ενισχύσει την πόλωση και το μίσος. Περίοδοι κοινωνικών και γεωπολιτικών εντάσεων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αύξηση της διάδοσης της παραπληροφόρησης, κάτι που κατέστη εμφανές τις τελευταίες εβδομάδες, με τη συμμετοχή ξένων παραγόντων. Σκοπός της είναι να εκτοπίσει ένα ισορροπημένο αφήγημα, να πολώσει και να ριζοσπαστικοποιήσει, σε μια απόπειρα να υπονομεύσει τις προσπάθειες πολλών μελών της εβραϊκής και της μουσουλμανικής κοινότητας, καθώς και του ευρύτερου πληθυσμού, τα οποία επιθυμούν να δείξουν την προσήλωσή τους στην ειρήνη, τον σεβασμό και τη συνύπαρξη.

Η προστασία των δημοκρατιών της Ευρώπης από τις απειλές και τις επιβλαβείς συνέπειες της παραπληροφόρησης, της χειραγώγησης των πληροφοριών και των παρεμβάσεων, ιδίως από ξένους παράγοντες, αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα για την ΕΕ. Στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία 66 , η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος έχουν αναπτύξει μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης.

Έχουν αναληφθεί επίσης διάφορες πρωτοβουλίες για την αύξηση της λογοδοσίας των παρόχων επιγραμμικών πλατφορμών 67 . Ειδικότερα, σημαντικό στοιχείο της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες είναι η υποχρέωση των πολύ μεγάλων επιγραμμικών πλατφορμών να εκτιμούν και να περιορίζουν τους κινδύνους παραπληροφόρησης. Η υποχρέωση αυτή έρχεται να προστεθεί στον ενισχυμένο κώδικα δεοντολογίας για την παραπληροφόρηση, ένα ευέλικτο εργαλείο που υπάρχει εδώ και χρόνια και δεσμεύει τους υπογράφοντες, μεταξύ άλλων και τις επιγραμμικές πλατφόρμες, να αντιδρούν γρήγορα σε κινδύνους σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων πρωτοβουλιών από τη βάση της κοινωνίας, και με τις αρχές 68 .

Η αντίληψη της κατάστασης και η αντίδραση στην παραπληροφόρηση μέσω στρατηγικής επικοινωνίας, με την αξιοποίηση του δικτύου της Επιτροπής κατά της παραπληροφόρησης και του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης υπό τη διαχείριση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, τα οποία συνδέουν σημεία επαφής από τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και, σε περιόδους εκλογών, με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Συνεργασίας για τις Εκλογές, συνέβαλαν στην ταχεία αντίδραση στην παραπληροφόρηση. Πρόκειται για ενεργητικές εκστρατείες κατάρριψης και στοχευμένες εκστρατείες (που ενισχύθηκαν για την αντιμετώπιση της χειραγώγησης των πληροφοριών και των παρεμβάσεων από το εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης της παραπληροφόρησης σχετικά με τη νόσο COVID-19 και την παράνομη επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας), καθώς και για ολοκληρωμένη και συνεχή στοχευμένη αντίδραση σε συγκεκριμένα περιστατικά. Η ενίσχυση της στήριξης προς τους ελεγκτές γεγονότων έχει επίσης σημαντικό αντίκτυπο στην παραπληροφόρηση. Η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος θα εντείνουν τη δράση κατά της παραπληροφόρησης και θα στηρίξουν ανεξάρτητους ελεγκτές γεγονότων, οι οποίοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Μεταξύ άλλων, θα στηρίξουν ψηφιακούς εθελοντές από τη βάση της κοινωνίας με τη διάθεση ή την ανάπτυξη περαιτέρω εργαλείων ανοικτού κώδικα — συμπεριλαμβανομένων εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης— ώστε να μπορούν να καταπολεμούν αποτελεσματικότερα τη ρητορική μίσους και την παραπληροφόρηση.

Η Επιτροπή θα τονώσει την ευαισθητοποίηση και τη συμμόρφωση μέσω της ενίσχυσης των επαφών με τους υπογράφοντες τον κώδικα δεοντολογίας και με το δίκτυο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Ψηφιακών Μέσων (EDMO), με στόχο να αυξήσει την ικανότητα των ελεγκτών γεγονότων τους. Η ταχύτητα του ελέγχου περιεχομένου είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική αντίδραση. Οι επαφές θα αξιοποιηθούν για να υπενθυμιστούν στα βασικά ενδιαφερόμενα μέρη οι υφιστάμενοι κανόνες και να ενισχυθεί η προσήλωσή τους στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Σκοπός είναι να χρησιμοποιηθεί το EDMO ως ανεξάρτητος διαμεσολαβητής που μπορεί να οργανώσει τα καθήκοντα μεταξύ των πλατφορμών και των αξιόπιστων πηγών επισήμανσης παράνομου περιεχομένου και άλλων εμπειρογνωμόνων. Αυτό θα συμβάλει στον ταχύ και αποτελεσματικό έλεγχο και την αφαίρεση επισημασμένου περιεχομένου παραπληροφόρησης (και, ορισμένες φορές, στον εντοπισμό δυνητικά παράνομου περιεχομένου).

Η ΕΕ μπορεί να αξιοποιήσει μια σειρά ήδη υφιστάμενων μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της εργαλειοθήκης για την αντιμετώπιση της χειραγώγησης των πληροφοριών και των παρεμβάσεων από το εξωτερικό. Θα χρησιμοποιηθούν στοχευμένα προγράμματα δημόσιας διπλωματίας με νέους διαμορφωτές της κοινής γνώμης / πρεσβευτές νεολαίας στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική για την ενίσχυση της προβολής του θέματος. Ένα υφιστάμενο έργο για την προώθηση ενός αραβικού δικτύου ελεγκτών γεγονότων θα διευρυνθεί για να αναπτυχθούν περαιτέρω οι πλατφόρμες ελέγχου γεγονότων και το λογισμικό που βοηθά τις πλατφόρμες να εντοπίζουν παρεμβάσεις από το εξωτερικό και ρητορική μίσους.

Η Επιτροπή προετοιμάζει μια σειρά πρωτοβουλιών για την «προάσπιση της δημοκρατίας» με σκοπό τη στήριξη κοινών προτύπων της ΕΕ για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων απειλών και την ενθάρρυνση της συμπεριληπτικής συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στις δημοκρατίες μας, με βάση το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία. Μια νομοθετική πρόταση θα καθορίσει κοινά πρότυπα διαφάνειας και λογοδοσίας στην εσωτερική αγορά για τις δραστηριότητες εκπροσώπησης συμφερόντων που επιδιώκουν να επηρεάσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην ΕΕ και διεξάγονται για λογαριασμό τρίτων χωρών. Οι προτάσεις θα περιέχουν επίσης συστάσεις για συμπεριληπτικές και ανθεκτικές εκλογές με μέτρα για την αποφυγή παραπλανητικού περιεχομένου ή περιεχομένου που προωθεί το μίσος καθώς και για την προαγωγή ενός δημοκρατικού περιβάλλοντος με σεβασμό προς όλα τα άτομα μέσω της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά.

Η ανεξάρτητη δημοσιογραφία είναι καίριας σημασίας για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων από τους πολίτες και για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και της ρητορικής μίσους. Παρόλα αυτά, η ανεξάρτητη δημοσιογραφία υφίσταται αυξανόμενες πιέσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. 69 Η ΕΕ παραμένει βαθιά προσηλωμένη στην προστασία της ανεξάρτητης και ποιοτικής δημοσιογραφίας σε ολόκληρο τον κόσμο, παρέχοντας ισχυρή και χειροπιαστή στήριξη προς τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Διάφορα προγράμματα της ΕΕ εφαρμόζονται σε παγκόσμιο επίπεδο για τη στήριξη των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, την ανάπτυξη ικανοτήτων, την ενίσχυση της προστασίας των δημοσιογράφων και την παροχή ευκαιριών επαγγελματικής εξέλιξης. Έχουν θεσπιστεί ειδικά προγράμματα εντός της ΕΕ και παγκοσμίως, με συνολικό ποσό στήριξης άνω των 180 εκατ. EUR κατά τα τελευταία 5 έτη. Η ΕΕ προστατεύει επίσης ειδικά τους ανεξάρτητους δημοσιογράφους που διατρέχουν κίνδυνο 70 και τον τοπικό συμπεριληπτικό δημοκρατικό χώρο στην ψηφιακή εποχή. 71

4.ΕΝΩΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΜΙΣΟΣ

«Εάν θέλουμε να πετύχουμε τον στόχο μας, τότε πρέπει να εφοδιαστούμε με το όπλο της γνώσης και να υπερασπιζόμαστε τους εαυτούς μας με ενότητα και συλλογικότητα.»

Malala Yousafzai — νικήτρια βραβείου Νόμπελ

Η ισότητα και η απαγόρευση των διακρίσεων αποτελούν κεντρικές αξίες κάθε δημοκρατίας. Είναι το θεμέλιο που διασφαλίζει ότι όλοι οι άνθρωποι, όποιοι και αν είναι, μπορούν να ζουν μαζί χωρίς να φοβούνται. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να οικοδομήσει μια κοινωνία στην οποία όλα τα άτομα έχουν ίσες ευκαιρίες να ακμάσουν, είναι ελεύθερα να εκφράζουν την ατομικότητά τους, να διατυπώνουν την άποψή τους, να ασκούν ελεύθερα τα λατρευτικά τους καθήκοντα και να αγαπούν όποιο άτομο θέλουν. Η προώθηση μιας τέτοιας κοινωνίας είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος προστασίας από το μίσος.

Σε έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ του 2019 υπογραμμίστηκε η ανησυχία ότι οι διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή έκφρασης φύλου και χαρακτηριστικών φύλου σημείωναν αύξηση στην ΕΕ. Ένα στα δέκα μέλη της κοινότητας ΛΟΑΤΙ που απάντησαν στην έρευνα (11 %) είχε δεχθεί σωματική ή σεξουαλική επίθεση κατά την πενταετία πριν από το 2020 επειδή ήταν ΛΟΑΤΙ. Τα διεμφυλικά (17 %) και τα ίντερσεξ (22 %) άτομα που απάντησαν αντιμετώπισαν τα υψηλότερα ποσοστά επιθέσεων 72 . Η βία κατά των γυναικών και η εξ οικείων βία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες σε ολόκληρη την ΕΕ.  Τα στοιχεία δείχνουν ότι μία στις τρεις γυναίκες έπεσε θύμα βίας κατά των γυναικών 73 , ενώ μία στις πέντε υπέστη εξ οικείων βία στην ΕΕ 74 . Όσον αφορά την κοινότητα των Ρομά, το 2021 σημειώθηκε θετική εξέλιξη στην αντιμετώπιση της παρενόχλησης και της βίας λόγω μίσους σε σύγκριση με τα προηγούμενα ευρήματα του 2016, αλλά δεν έχουν καταγραφεί πραγματικές βελτιώσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση των διακρίσεων 75 .

Γι’ αυτό ακριβώς η Επιτροπή έχει θέσει την ισότητα και την απαγόρευση των διακρίσεων στο επίκεντρο της ατζέντας της. Οι στρατηγικές για την Ένωση Ισότητας  76 που εγκρίθηκαν το 2020 και το 2021 καθορίζουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη δημιουργία των συνθηκών που θα επιτρέπουν σε όλα τα άτομα να ζουν, να ακμάζουν και να διαδραματίζουν ηγετικό ρόλο στην κοινωνία ανεξάρτητα από διαφορές με βάση το βιολογικό φύλο, το κοινωνικό φύλο, τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις, την αναπηρία, την ηλικία ή τον γενετήσιο προσανατολισμό. Για τον σκοπό αυτόν, οι στρατηγικές δίνουν έμφαση στην αντιμετώπιση των στερεοτύπων, στην καταπολέμηση του δομικού ρατσισμού και των διακρίσεων, όπου υπάρχουν, και στην αποκατάσταση της έλλειψης ουσιαστικής ισότητας στις κοινωνίες μας μέσω θετικής δράσης.

Βασικό στοιχείο των στρατηγικών αυτών είναι η συμμετοχή των κρατών μελών και της κοινωνίας των πολιτών με σκοπό τη μεταφορά των στόχων από το ενωσιακό στο εθνικό επίπεδο, μεταξύ άλλων μέσω εθνικών στρατηγικών και σχεδίων δράσης σύμφωνα με τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί. Η ομάδα υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση των διακρίσεων, την ισότητα και τη διαφορετικότητα συνιστά ένα σημαντικό φόρουμ για την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και επιδιώκει τη βελτίωση της ανάπτυξης και της εφαρμογής πολιτικών και προγραμμάτων που καταπολεμούν τις διακρίσεις και προάγουν την ισότητα. Η ενωσιακή πλατφόρμα χαρτών πολυμορφίας βοηθά επίσης τις οργανώσεις που επιθυμούν να δεσμευτούν οικειοθελώς να προωθήσουν την πολυμορφία και την ισότητα των ευκαιριών στον χώρο εργασίας μέσω των ευρωπαϊκών χαρτών πολυμορφίας.

Η κινητοποίηση κονδυλίων της ΕΕ και η διασφάλιση ότι διατίθενται στα άτομα που τα χρειάζονται περισσότερο είναι επίσης καίριας σημασίας για την προώθηση της ισότητας και την καταπολέμηση των διακρίσεων. Για τον σκοπό αυτόν, είναι απαραίτητο οι δικαιούχοι κονδυλίων της ΕΕ να σέβονται τις αξίες της Ένωσης. 

Ο οριζόντιος αναγκαίος πρόσφορος όρος σχετικά με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς για να διασφαλίσουν ότι τα προγράμματα και η υλοποίησή τους συμμορφώνονται με τον Χάρτη 77 . Η θέσπισή τους αποτελεί προϋπόθεση για την επιστροφή των σχετικών δαπανών.

Το σύστημα έγκαιρου εντοπισμού και αποκλεισμού της Επιτροπής παρέχει ήδη τη δυνατότητα αποκλεισμού οντοτήτων που συνδέονται με τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας ή με εγκλήματα που συνδέονται με τρομοκρατικές δραστηριότητες από τη λήψη ενωσιακής χρηματοδοτικής στήριξης 78 . Η χρηματοδοτική στήριξη προς τους δικαιούχους μπορεί να ανασταλεί, να μειωθεί ή να ανακτηθεί σε περίπτωση σοβαρής αθέτησης συμβατικών υποχρεώσεων και μπορούν να ληφθούν κατάλληλα μέτρα σε περίπτωση σοβαρού επαγγελματικού παραπτώματος, μεταξύ άλλων σε περιπτώσεις παραβίασης των αξιών της ΕΕ. Το σημαντικότερο είναι ότι, για να ενισχυθεί η αρχή που ορίζει ότι τα προγράμματα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ πρέπει να σέβονται τις αρχές της ισότητας και να συμμορφώνονται με το δίκαιο της ΕΕ, η Επιτροπή πρότεινε να προστεθεί η «υποκίνηση διακρίσεων, μίσους ή βίας» ως νέος ρητός λόγος αποκλεισμού, στο πλαίσιο της αναθεώρησης του δημοσιονομικού κανονισμού. Ο σεβασμός των αξιών της ΕΕ περιλαμβάνεται ήδη στη συμφωνία επιχορήγησης που πρέπει να υπογράφει κάθε δικαιούχος χρηματοδότησης της ΕΕ και η Επιτροπή έχει καταρτίσει κατευθυντήριες γραμμές για τον σαφέστερο προσδιορισμό των συνεπειών που έχουν για τους δικαιούχους οι παραβιάσεις των αξιών της ΕΕ. Η Επιτροπή αναπτύσσει επίσης πιλοτικά έργα για την ενίσχυση των διαδικασιών ελέγχου και επαλήθευσης των δημοσιονομικών προγραμμάτων σε σχετικούς τομείς δαπανών που ενέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για κατάχρηση και έλλειψη σεβασμού των αξιών της ΕΕ.

Εξίσου σημαντικό είναι να διασφαλιστεί ότι δεν χρησιμοποιείται αδιαφανής ξένη χρηματοδότηση για την υπονόμευση των αξιών της ΕΕ. Η ΕΕ θα συνεχίσει να καταπολεμά τη συγκεκαλυμμένη και κακόβουλη ξένη χρηματοδότηση πολιτιστικών, πολιτικών και θρησκευτικών οργανώσεων. Η διαφάνεια και η λογοδοσία είναι ο καλύτερος τρόπος προστασίας από την πιθανή, εσκεμμένη ή όχι, προώθηση απόψεων και ενθάρρυνση συμπεριφορών που αντιβαίνουν στις δημοκρατικές αρχές, τα θεμελιώδη και τα ανθρώπινα δικαιώματα με τη βοήθεια ξένης χρηματοδότησης 79 . Επιπλέον, η ΕΕ διατηρεί ένα ισχυρό πλαίσιο για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

5.ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ

«Μόνοι μας μπορούμε να κάνουμε τόσο λίγα· μαζί μπορούμε να κάνουμε τόσο πολλά».

Helen Keller — Αμερικανίδα συγγραφέας και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία

Η δυναμική των διαφόρων πρωτοβουλιών σε επίπεδο ΕΕ αξιοποιείται πλήρως με τη συμμετοχή όλων των κρατών μελών, όλων των κοινοτήτων και του ευρύτερου δυνατού φάσματος της κοινωνίας των πολιτών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όσον αφορά τη μακροχρόνια δέσμευση της ΕΕ για ισότητα, με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την προώθηση ίσων δικαιωμάτων και τη διευκόλυνση της συμμετοχής των περιθωριοποιημένων ατόμων σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας μας.

Η προσέγγιση της Επιτροπής για την κινητοποίηση της στήριξης της ΕΕ μέσω συντονιστών για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού και τη διαφύλαξη της εβραϊκής ζωής και για την καταπολέμηση του μίσους κατά των μουσουλμάνων, καθώς και μέσω της θέσης συντονιστή για την καταπολέμηση του ρατσισμού που δημιουργήθηκε πρόσφατα, έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών. Η προσέγγιση αυτή θα ενισχυθεί με τη θέσπιση ρητής εντολής για κάθε συντονιστή. Η εντολή θα ορίζει τους συντονιστές ως απεσταλμένους και θα καθορίζει τον ρόλο τους, σε τομείς που θα περιλαμβάνουν συγκεκριμένα έργα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ, ώστε να μεγιστοποιηθεί η δυνατότητα των πολιτικών της ΕΕ να καταπολεμούν το μίσος, στο διαδίκτυο και εκτός διαδικτύου 81 . Οι εντολές θα περιλαμβάνουν επίσης ετήσιες  εκθέσεις σχετικά με τάσεις, ορθές πρακτικές και επιτεύγματα σε θέματα πολιτικής. Η ενθάρρυνση στενής σχέσης με ευρύ φάσμα οργανώσεων, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων βάσης που συμβάλλουν στην προώθηση του σεβασμού και της κατανόησης και στη στήριξη της κινητοποίησης ολόκληρης της κοινωνίας για την προώθηση και τη διαφύλαξη των αξιών και των θεμελιωδών αρχών της ΕΕ, θα αποτελεί βασικό στοιχείο του ρόλου τους. 

Η συμβολή των οργανισμών της ΕΕ, και ιδίως του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA), είναι καίρια για την ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ. Η συλλογή και η ανάλυση δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων για την ισότητα 82 , είναι απαραίτητες για τη βαθύτερη επίγνωση και την καλύτερη κατανόηση των σημερινών απειλών. Ένας άλλος βασικός ρόλος του οργανισμού είναι η στήριξη και παρακολούθηση των εθνικών σχεδίων δράσης για τον αντισημιτισμό, την καταπολέμηση του ρατσισμού, την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά και την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ. Η Επιτροπή θα διερευνήσει πώς μπορεί να μεγιστοποιηθεί η δυνατότητα του FRA να συμβάλει στις προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση του μίσους, μεταξύ άλλων με τη θέσπιση κοινής μεθοδολογίας για την καταγραφή αντισημιτικών περιστατικών.

Οι θρησκευτικές ενώσεις μπορούν επίσης να αποτελέσουν ισχυρούς παράγοντες δράσης υπέρ και μεταξύ των κοινοτήτων. Ο διάλογος βάσει του άρθρου 17 μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των εκκλησιών, των θρησκευτικών ενώσεων και των φιλοσοφικών και μη ομολογιακών οργανώσεων παρέχει ένα καθιερωμένο φόρουμ όπου συγκεντρώνονται διαφορετικές θρησκείες. Υπό το πρίσμα των αυξανόμενων ανησυχιών σχετικά με τη θρησκευτική μισαλλοδοξία, το έργο του διαλόγου βάσει του άρθρου 17 είναι ακόμη σημαντικότερο, καθώς ενδέχεται να χρειάζεται ένα πλαίσιο για να διερευνηθούν οι τρόποι ενίσχυσης της ανεκτικότητας και προώθησης του σεβασμού των θρησκευτικών και μη ομολογιακών κοινοτήτων.

Τέλος, η προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία της πολυμορφίας και της καταπολέμησης του μίσους αποτελεί παράλληλα στόχο της εξωτερικής δράσης της ΕΕ. Στα προγράμματα σε χώρες εταίρους για την προώθηση της ισότητας, της ένταξης και του σεβασμού της πολυμορφίας που λαμβάνουν στήριξη από την ΕΕ και υλοποιούνται από την κοινωνία των πολιτών σε βασικές χώρες εταίρους συγκαταλέγεται και το θεματικό πρόγραμμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία του μηχανισμού Παγκόσμια Ευρώπη 83 .

Η καταπολέμηση του μίσους αποτελεί παγκόσμιο ζήτημα και η διεθνής συνεργασία είναι αναγκαιότητα. Μολονότι πρωταρχική μας ευθύνη είναι η καταπολέμηση του μίσους και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός της ΕΕ, έχουμε ευθύνη αλλά και συμφέρον να ενισχύσουμε την εξωτερική δράση της ΕΕ στον τομέα αυτόν. Όλες οι στρατηγικές για την Ένωση ισότητας και η στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού περιλαμβάνουν ειδικές δράσεις για την καταπολέμηση του μίσους και των διακρίσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ΕΕ είναι ένας από τους πιο δραστήριους παγκόσμιους παράγοντες σε πολυμερές επίπεδο, όπως στα Ηνωμένα Έθνη και στο Συμβούλιο της Ευρώπης, για την προώθηση της θρησκευτικής ελευθερίας και της ελευθερίας των πεποιθήσεων 84 και διαθέτει ειδικό απεσταλμένο για την προώθηση της θρησκευτικής ελευθερίας και της ελευθερίας των πεποιθήσεων εκτός της ΕΕ. Καταβάλλει επίσης προσπάθειες μέσω διαλόγων και δράσεων στις χώρες-εταίρους σε συνεργασία με κυβερνήσεις εταίρους, τοπικούς ενδιαφερόμενους φορείς, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και παράγοντες θρησκευτικού χαρακτήρα. Η στενή συνεργασία με τα πρόσωπα που είναι αρμόδια για την προώθηση των δικαιωμάτων σε παγκόσμιο, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο 85 ενισχύει την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα της δράσης της ΕΕ εντός και εκτός της Ένωσης: η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος θα ενισχύσουν τη συμμετοχή και τα δίκτυά τους σε όλα τα επίπεδα, αξιοποιώντας το διπλωματικό έργο της ΕΕ και συγκεκριμένες δράσεις και εξωτερικές εταιρικές σχέσεις. Η συμμετοχή της ΕΕ στη Διεθνή Συμμαχία για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος επιτρέπει τη στενότερη συνεργασία για την καταπολέμηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος και την πρόληψη του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και του αντισημιτισμού.

Τέλος, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, οι χώροι εργασίας τους και το προσωπικό τους τηρούν τα υψηλότερα πρότυπα όσον αφορά την αντιμετώπιση των διακρίσεων και την καταπολέμηση του μίσους. Πρόκειται για μείζονα προτεραιότητα της Επιτροπής και το επικαιροποιημένο σχέδιο δράσης για την πολυμορφία και την ένταξη 2023-2024 θα αποτελέσει το επίκεντρο των εσωτερικών πολιτικών ανθρωπίνων πόρων, δεοντολογίας και επικοινωνίας.

6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

«Αυτό που πληγώνει περισσότερο τα θύματα δεν είναι η βαναυσότητα του δυνάστη αλλά η σιωπή του παρατηρητή».

Elie Wiesel — νικητής του βραβείου Νόμπελ, επιζών του Ολοκαυτώματος

Η ΕΕ γεννήθηκε από την αποφασιστικότητα των μελών της να ενώσουν τις δυνάμεις τους μετά τον πόλεμο γύρω από τις αξίες που βρίσκονται στο επίκεντρο μιας συμπεριληπτικής, ποικιλόμορφης και δημοκρατικής κοινωνίας. Με δύο πολέμους σε γειτονικές της χώρες και με τα σημάδια του διχασμού να εισβάλλουν καθημερινά στα σπίτια και στις κοινότητές της, η Ευρώπη πρέπει να δείξει την αποφασιστικότητά της για τον σεβασμό και την προώθηση αυτών των αξιών.

Στις αρχές του 2024 η Επιτροπή θα διοργανώσει διάσκεψη υψηλού επιπέδου κατά του μίσους με συνέδρους υψηλού επιπέδου που ασχολούνται με την καταπολέμηση του μίσους και των διακρίσεων. Θα ανοίξει έναν πανευρωπαϊκό χώρο διαλόγου και συμφιλίωσης, ώστε να μπορέσουμε να μεταβούμε από το μίσος και τον διχασμό σε ένα περιβάλλον στο οποίο θα απολαμβάνουμε μαζί τις ευρωπαϊκές αξίες της ισότητας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας. Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή θα συγκεντρώσει επίσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο πολίτες από ολόκληρη την ΕΕ, ιδίως νέους και νέες, και φορείς λήψης αποφάσεων, εμπειρογνώμονες και μέλη των κοινοτήτων που πλήττονται περισσότερο. Αυτοί οι ευρωπαϊκοί διάλογοι σχετικά με τη συμφιλίωση αναμένεται να καταλήξουν σε συστάσεις σχετικά με το πώς μπορούμε να γεφυρώσουμε τις κατακερματισμένες κοινότητες και να ζήσουμε κάνοντας πραγματικότητα το σύνθημα της ΕΕ «Ενωμένοι στην πολυμορφία». Η Επιτροπή θα ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να διοργανώσουν ανάλογους διαλόγους σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.

Το μίσος δεν έχει θέση ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε και στον κόσμο. Οι πολιτικοί και τα δημόσια πρόσωπα, καθώς και οι πολίτες από όλα τα κοινωνικά στρώματα, θα πρέπει να είναι έτοιμοι και έτοιμες να ορθώσουν το ανάστημά τους και να μιλήσουν. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία όσον αφορά την αποφασιστικότητά μας όχι απλώς να προστατεύσουμε τις αξίες μας, αλλά και να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τις εφαρμόσουμε στην πράξη. Η προστασία των ατόμων που κινδυνεύουν από το μίσος είναι απαραίτητη για την προστασία της κοινωνίας μας και του τρόπου ζωής μας. Ενεργώντας συλλογικά, η ΕΕ μπορεί να αναλάβει δυναμικό ρόλο επιδεικνύοντας αυτή την αποφασιστικότητα και καλώντας όλους τους Ευρωπαίους να ορθώσουν το ανάστημά τους απέναντι στο μίσος και να υπερασπιστούν την ισότητα, την ένταξη και τον σεβασμό.

(1)

     Στις 6 Νοεμβρίου 2023, οι ειδικοί απεσταλμένοι και συντονιστές για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού εξέδωσαν κοινή δήλωση σχετικά με την καταπολέμηση του αντισημιτικού μίσους. Στις 29 Νοεμβρίου 2023, οι συντονιστές, ειδικοί εκπρόσωποι και πρέσβεις που ασχολούνται με το μίσος και τον ρατσισμό κατά των μουσουλμάνων εξέδωσαν διεθνή δήλωση για την καταπολέμηση κάθε μορφής μίσους και ιδίως του αντιμουσουλμανικού μίσους .

(2)

   Απόφαση-πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 28ης Νοεμβρίου 2008, για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκφράσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου (ΕΕ L 328 της 6.12.2008, σ. 55). 

(3)

   Άρθρο 1 της απόφασης-πλαισίου.

(4)

   « Μια πιο συμπεριληπτική και προστατευτική Ευρώπη : επέκταση του καταλόγου των εγκλημάτων της ΕΕ ώστε να περιλαμβάνει τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους» []. Η πρωτοβουλία αυτή είναι ένα από τα παραδοτέα που ανακοινώθηκαν το 2020 στο σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία.

(5)

     Στρατηγική της ΕΕ για την Ένωση Ασφάλειας [ COM(2020) 605 final της 24.7.2020 ].

(6)

   Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέρχονται από το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο «European Observatory on Online Hate» (Ευρωπαϊκό παρατηρητήριο για το μίσος στο διαδίκτυο), σε οκτώ εκατομμύρια διαδικτυακά μηνύματα που αναλύθηκαν στην ΕΕ το επίπεδο τοξικότητας λόγω μίσους έχει αυξηθεί κατά 30 % από τις αρχές του 2023, περισσότερο δε στη γαλλική, στη ρωσική, στη σλοβακική και στην ισπανική γλώσσα. https://eooh.eu/

(7)

     Μολονότι οι δημόσιες αρχές δεν έχουν ακόμη συγκεντρώσει στατιστικά στοιχεία, αναφέρονται πολυάριθμα παραδείγματα από την κοινωνία των πολιτών ή τα μέσα επικοινωνίας. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στη Γερμανία διαπίστωσαν ξαφνική αύξηση τόσο σε αντισημιτικά (πηγή: RIAS) όσο και σε αντιμουσουλμανικά (πηγή: CLAIM) περιστατικά. Δημοσιεύματα στον Τύπο κατέγραψαν σημαντική αύξηση των αντισημιτικών επιθέσεων στη Γαλλία (πηγή: Le Monde), στην Αυστρία (πηγή: euractiv) και στις Κάτω Χώρες (πηγή: jta.org).

(8)

   Μια μελέτη κατέγραψε πάνω από 50πλάσια αύξηση στον απόλυτο όγκο των αντισημιτικών σχολίων στα βίντεο του YouTube σχετικά με τη σύγκρουση Ισραήλ/Παλαιστίνης κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου. Το συνολικό ποσοστό αντισημιτικών μηνυμάτων κατά την ίδια περίοδο υπερδιπλασιάστηκε (πηγή: isdglobal.org, 31 Οκτωβρίου 2023). Παρόμοια έρευνα που διεξήχθη στην πλατφόρμα Χ δείχνει ότι ο αριθμός των αναρτήσεων με αντιμουσουλμανικές λέξεις-κλειδιά αυξήθηκε απότομα το σαββατοκύριακο των τρομοκρατικών επιθέσεων της Χαμάς, πάνω από τέσσερις φορές σε σχέση με τις δύο προηγούμενες ημέρες (πηγή: isdglobal.org, 2 Νοεμβρίου 2023).

(9)

   Μια έκθεση που δημοσίευσε ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων τον Οκτώβριο του 2023, με τίτλο «Being Black in the EU» (Ζώντας ως μαύρος στην ΕΕ), επισημαίνει ότι το ένα τρίτο των ερωτηθέντων έχουν υποστεί ρατσιστική παρενόχληση κατά τα 5 έτη που προηγήθηκαν της έρευνας, ενώ το 4 % των ερωτηθέντων έχουν υποστεί ρατσιστική βία.

(10)

   Στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού και τη διαφύλαξη της εβραϊκής ζωής (2021-2030) [ COM(2021) 615 final της 5.10.2021 ].

(11)

      https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/combatting-discrimination/racism-and-xenophobia/combating-hate-speech-and-hate-crime_en

(12)

   Ιδίως ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) και ο Οργανισμός για την Κατάρτιση στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (CEPOL), καθώς και το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ).

(13)

     Από το 2021, η Επιτροπή συνδιοργάνωσε, μαζί με τον ΟΑΣΕ/ODIHR και το Παγκόσμιο Εβραϊκό Συνέδριο, επτά εκδηλώσεις μεταξύ των εθνικών αρχών επιβολής του νόμου και των εβραϊκών κοινοτήτων για την ενίσχυση της συνεργασίας τους στον τομέα της ασφάλειας. Η επόμενη εκδήλωση έχει προγραμματιστεί για τις 11 Δεκεμβρίου 2023 στην Ιταλία.

(14)

   Διασφάλιση της δικαιοσύνης στην ΕΕ — Στρατηγική για την ευρωπαϊκή δικαστική κατάρτιση 2021-2024 [ COM(2020) 713 final της 2.12.2020].

(15)

   Η πρόταση αυτή αποτελεί στόχο της ισπανικής Προεδρίας του Συμβουλίου.

(16)

     Στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων (2020-2025) [ COM(2020) 258 final της 24.6.2020 ].

(17)

   Η ελλιπής καταγγελία των εγκλημάτων προκαλεί περαιτέρω θυματοποίηση, οδηγεί σε ατιμωρησία των δραστών και σε χαμηλότερο επίπεδο ασφάλειας για το σύνολο των ομάδων που πλήττονται από εγκλήματα μίσους. Σύμφωνα με μελέτη του FRA σχετικά με τον αντισημιτισμό, το 79 % των Εβραίων που έχουν βιώσει αντισημιτική παρενόχληση δεν κατήγγειλαν τα σοβαρότερα περιστατικά. Έρευνα του FRA με τίτλο «Εμπειρίες και αντιλήψεις αντισημιτισμού — Δεύτερη έρευνα σχετικά με τις διακρίσεις και τα εγκλήματα μίσους κατά των Εβραίων στην ΕΕ», 2018.

(18)

     Πρόταση οδηγίας περί τροποποίησης της οδηγίας 2012/29/ΕΕ για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας ( COM/2023/424 final ). 

(19)

   Στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού και τη διαφύλαξη της εβραϊκής ζωής (2021-2030) [ COM(2021) 615 final της 5.10.2021].

(20)

   «Θεματολόγιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας: πρόβλεψη, πρόληψη, προστασία και αντιμετώπιση» 2020 [ COM(2020) 795 final της 9.12.2020].

(21)

   Η πρόσκληση υποβολής προτάσεων PROTECT του 2020 ανήλθε σε 14,5 εκατ. EUR για έργα σχετικά με την προστασία των τόπων λατρείας, επί συνόλου 22,7 εκατ. EUR. Στην πρόσκληση υποβολής προτάσεων του 2022, τα έργα για την προστασία των τόπων λατρείας έλαβαν 8,3 εκατ. EUR από τον συνολικό προϋπολογισμό ύψους 17,8 εκατ. EUR. Στο πλαίσιο των προσκλήσεων αυτών, επιλέχθηκαν έντεκα έργα για την προστασία των τόπων λατρείας, εκ των οποίων έξι έχουν Εβραίους εταίρους και ένα, το EUCARE , επικεντρώνεται πλήρως στην ενίσχυση της προστασίας των εβραϊκών κοινοτήτων. Πέντε έργα έχουν μουσουλμάνους εταίρους στις κοινοπραξίες τους.

(22)

     Το έργο αυτό, το οποίο ολοκληρώθηκε φέτος και του οποίου η χρηματοδότηση ανήλθε σε 2,5 εκατ. EUR, επέτρεψε τον εξοπλισμό 1000 τόπων λατρείας στην Ευρώπη με ταμπλέτες έκτακτης ανάγκης.

(23)

     Η νέα πρόσκληση υποβολής προτάσεων PROTECT θα δημοσιευτεί έως το τέλος του 2023· ο συνολικός της προϋπολογισμός θα είναι 30 εκατομμύρια, αυξημένος κατά 5 εκατομμύρια για την αντιμετώπιση των απειλών που προκύπτουν από την άνοδο του αντισημιτισμού.

(24)

    Προβλέπεται πρόσθετη χρηματοδότηση ύψους 3 εκατ. EUR.

(25)

   Οι σύμβουλοι της ΕΕ για θέματα προστασίας της ασφάλειας (PSA) είναι μια πρωτοβουλία στο πλαίσιο του θεματολογίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.

(26)

     Ο πρακτικός οδηγός της Επιτροπής για την προστασία των τόπων λατρείας υποστηρίχθηκε από συναντήσεις που επικεντρώθηκαν στην προστασία εβραϊκών μνημείων στην Πολωνία το 2021 και στη Σουηδία το 2022.

(27)

Συνοπτικός οδηγός της ΕΕ για την υποστήριξη της προστασίας των τόπων λατρείας  

(28)

https://counterterrorism.ec.europa.eu/book.php

(29)

     Η βάση δεδομένων παρέχει πορίσματα των εθνικών φορέων για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε σχέση με περιστατικά μίσους κατά των μουσουλμάνων, όπως βία, αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας, υποκίνηση βίας ή μίσους, άλλες μορφές ρητορικής μίσους, διακρίσεις, παρενόχληση — https://fra.europa.eu/en/databases/anti-muslim-hatred/  

(30)

     Βλ. έκθεση του FRA για τον έλεγχο διαδικτυακού περιεχομένου με τίτλο « Current challenges in detecting hate » (τρέχουσες προκλήσεις όσον αφορά τον εντοπισμό μίσους)

(31)

     Πρόταση κανονισμού σχετικά με την ενιαία αγορά ψηφιακών υπηρεσιών (πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες) και την τροποποίηση της οδηγίας 2000/31/ΕΚ [COM(2020) 825 final της 15.12.2020].

(32)

     Η Επιτροπή εξέδωσε πρόσφατα σύσταση για τον συντονισμό της αντιμετώπισης περιστατικών που προκύπτουν, ιδίως, από τη διάδοση παράνομου περιεχομένου. Έτσι, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να αντιδρούν σε τυχόν περιστατικά με τρόπο συντονισμένο και συνεπή.

(33)

     Από την Coimisiún na Meán (ιρλανδική επιτροπή ρύθμισης ραδιοτηλεοπτικών φορέων και διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης) (www.cnam.ie)

(34)

     Τούτο προϋποθέτει η διακυβέρνηση της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες να τεθεί υπό τον πλήρη έλεγχο του συμβουλίου ψηφιακών υπηρεσιών, το οποίο θα συσταθεί έως τον Φεβρουάριο του 2024 και το οποίο θα απαρτίζεται από συντονιστές ψηφιακών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και την Επιτροπή.

(35)

     Επιπλέον 2,5 εκατ. EUR το 2024.

(36)

     Κανονισμός (ΕΕ) 2021/784 για την αντιμετώπιση της διάδοσης τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο (ΕΕ L 172 της 17.5.2021, σ. 79).

(37)

      Με βάση τις πληροφορίες που έχει στη διάθεσή της η Επιτροπή, από τις αρχές Οκτωβρίου του 2023 έχουν εκδοθεί τουλάχιστον 100 εντολές αφαίρεσης τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο που σχετίζονται με την κατάσταση στη Μέση Ανατολή.

(38)

      ALLIES , FRISCO και TATE .

(39)

      Φόρουμ της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το διαδίκτυο (EUIF). . 

(40)

   «Θεματολόγιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας: πρόβλεψη, πρόληψη, προστασία και αντιμετώπιση» [ COM(2020) 795 final της 9.12.2020].

(41)

      Δίκτυο ευαισθητοποίησης για τη ριζοσπαστικοποίηση (RAN) .

(42)

   Η Έκκληση του Christchurch είναι μια κοινότητα από περισσότερες από 130 κυβερνήσεις, παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που ενεργούν από κοινού για την εξάλειψη του τρομοκρατικού και βίαιου εξτρεμιστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο.

(43)

     «Μια ψηφιακή δεκαετία για τα παιδιά και τις νέες / τους νέους: η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά (BIK+)» [ COM(2022) 212 final της 11.5.2022].

(44)

     Πρόταση κανονισμού για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της εξ οικείων βίας [ COM (2022) 105 final της 8.3.2022].

(45)

      Έχε τα μάτια σου ανοικτά απέναντι στις διάφορες μορφές βίας. | Δικαιώματα των θυμάτων (europa.eu)  

(46)

     «Υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης έως το 2025» [ COM(2020) 625 final της 30.9.2020].

(47)

     «Σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση (2021-2027): Επαναπροσδιορίζοντας την εκπαίδευση και την κατάρτιση για την ψηφιακή εποχή» [ COM(2020) 624 final ].

(48)

      Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τη συμβολή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην ενίσχυση των κοινών ευρωπαϊκών αξιών και της δημοκρατικής πολιτειότητας , 23 Νοεμβρίου 2023.

(49)

     Το 2023, η ομάδα εργασίας του στρατηγικού πλαισίου του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης για την ισότητα και τις αξίες στην εκπαίδευση και την κατάρτιση δημοσίευσε δύο θεματικά έγγραφα σχετικά με την αντιμετώπιση των διαφόρων μορφών διακρίσεων στην εκπαίδευση και μέσω αυτής και σχετικά με την αγωγή του πολίτη .

(50)

     Βλ. σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με δρόμους προς τη σχολική επιτυχία.

(51)

   Κανονισμός (ΕΕ) 2021/817 (ΕΕ L 189 της 28.5.2021, σ. 1).

(52)

     Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1475, της 2ας Οκτωβρίου 2018, για τη θέσπιση του νομικού πλαισίου του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης.

(53)

     Για παράδειγμα, μέσω του προγράμματος Erasmus+, η Επιτροπή χρηματοδότησε το έργο «Ποδοσφαιρική ιστορία για την ένταξη», το οποίο συντονίζεται από τον Ευρωπαϊκό Σύλλογο Ιστορικών Εκπαιδευτικών σε συνεργασία, μεταξύ άλλων, με το Ίδρυμα Άννας Φρανκ, το μουσείο ποδοσφαίρου της Άιντραχτ Φρανκφούρτης και τη ρουμανική ποδοσφαιρική ομοσπονδία. Στόχος ήταν να βοηθηθούν οι εκπαιδευτικοί που έρχονται αντιμέτωποι με περιστατικά αποκλεισμού και επιθυμούν να βοηθήσουν τους μαθητές τους να συμμετάσχουν σε ουσιαστικές συζητήσεις σχετικά με την ένταξη και να αναπτύξουν κοινωνικές ικανότητες και ικανότητες που σχετίζονται με την ιδιότητα του πολίτη, μέσω της χρήσης της ιστορίας του ποδοσφαίρου.

(54)

      Κατευθυντήριες γραμμές για διδάσκοντες και εκπαιδευτικούς σχετικά με την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και την προώθηση του ψηφιακού γραμματισμού μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης ( https://op.europa.eu/el/publication-detail/-/publication/a224c235-4843-11ed-92ed-01aa75ed71a1/language-en ).

(55)

     Η καταπολέμηση του μίσους μέσω απαιτήσεων ποιότητας στο ψηφιακό εκπαιδευτικό περιεχόμενο θα πρέπει να αποτελέσει θέμα παρακολούθησης σε σχέση με την πρόσφατα εκδοθείσα σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με τους βασικούς παράγοντες που διευκολύνουν την ψηφιακή εκπαίδευση και κατάρτιση , της 23ης Νοεμβρίου 2023.

(56)

     Αυτό ήταν ένα από τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την προπαρασκευαστική δράση της ΕΕ με τίτλο «Πολιτισμός για την υγεία» (2021-2023).

(57)

      Arrangement for Cooperation between the European Commission and the Union of European Football Associations (UEFA) [ C(2022) 3721 final ].

(58)

     Ένα παράδειγμα είναι το έργο «Football for UNITY 2.0», το οποίο χρηματοδοτείται από το ενωσιακό Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης και θα υλοποιηθεί από το ίδρυμα της UEFA για τα παιδιά. Το έργο θα αξιοποιήσει τη δημοφιλία του ποδοσφαίρου και θα χρησιμοποιήσει την πλατφόρμα του EURO 2024 για την καταπολέμηση των διακρίσεων και την προώθηση της κοινωνικής ένταξης των προσφύγων.

(59)

     Culture and Democracy – the evidence. How citizens’ participation in cultural activities enhances civic engagement, democracy and social cohesion. Lessons from international research (Πολιτισμός και δημοκρατία — τα στοιχεία. Πώς η συμμετοχή των πολιτών σε πολιτιστικές δραστηριότητες ενισχύει τη συμμετοχή τους στα κοινά, τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή. Διδάγματα από τη διεθνή έρευνα).

(60)

     Denti D., Crociata A., και Faggian A. (2022). Knocking on Hell’s door: dismantling hate with cultural consumption [Χτυπώντας την πόρτα της κόλασης: εξάρθρωση του μίσους μέσω της πολιτιστικής κατανάλωσης], Journal of Cultural Economics, σ. 1-47.

(61)

    Ψήφισμα του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα εργασιών της ΕΕ στον πολιτιστικό τομέα (2023–2026)  (ΕΕ C 466 της 7.12.2022, σ. 1).

(62)

   Τα πολυετή προγράμματα εργασιών στον πολιτιστικό τομέα καθοδηγούν την πολιτική συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ μεταξύ των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον τομέα του πολιτισμού.

(63)

     Η διαδικασία αυτή περιγράφεται στο ετήσιο πρόγραμμα εργασίας 2024 για την υλοποίηση του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη»: https://culture.ec.europa.eu/el/resources/creative-europe-annual-work-programmes .

(64)

     Από το 2024, το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» θα χρηματοδοτεί ερευνητικά έργα για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους εντός και εκτός διαδικτύου .

(65)

     Η Επιτροπή αύξησε σε 12 εκατ. EUR τη διαθέσιμη χρηματοδότηση για το 2024 στο πλαίσιο του σκέλους «Μνήμη» του προγράμματος CERV, μεταξύ άλλων για έργα που τιμούν τη μνήμη του Ολοκαυτώματος και αντιμετωπίζουν τις προσπάθειες στρέβλωσής του, μεταξύ άλλων μέσω της ψηφιοποίησης αρχείων και μαρτυριών των επιζώντων και των επιζωσών του Ολοκαυτώματος.

(66)

COM(2020) 790. Επίκειται επανεξέταση των δράσεων του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία.

(67)

     Άλλες βασικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την πρόταση σχετικά με τη διαφάνεια της πολιτικής διαφήμισης που συμφωνήθηκε πρόσφατα, με την οποία θεσπίζονται σαφείς κανόνες σχετικά με τη διαφάνεια και τη στόχευση της πολιτικής διαφήμισης, καθώς και την πρόταση στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού κανονισμού για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, η οποία, μόλις εγκριθεί, θα εγγυάται αποτελεσματικότερη συντακτική ελευθερία και ανεξαρτησία των παρόχων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης.

(68)

     Ο επικείμενος κανονισμός για την πολιτική διαφήμιση θα προβλέπει κοινά πρότυπα διαφάνειας που θα επιτρέπουν τη διάκριση της πολιτικής διαφήμισης από άλλο περιεχόμενο και τον προσδιορισμό των μηνυμάτων που επιδιώκουν να διαμορφώσουν πολιτικές απόψεις και αποφάσεις. Θα περιορίσει επίσης την κατάχρηση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για τη διάδοση πολιτικών διαφημίσεων.

(69)

   Σύμφωνα με την έκθεση του 2023  Freedom in the World («Ελευθερία στον κόσμο»,  του οργανισμού Freedom House), η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης είναι ένας από τους δείκτες που έχουν σημειώσει τη μεγαλύτερη επιδείνωση τα τελευταία 17 χρόνια. Σήμερα, το 85 % των ανθρώπων ζουν σε χώρες όπου η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης έχει επιδεινωθεί την τελευταία πενταετία (πηγή: ΟΗΕ).

(70)

   Μέσω του μηχανισμού ProtectDefenders.eu και άλλων μέτρων.

(71)

   Μεταξύ άλλων μέσω συνεργασίας με τη Δανία σχετικά με την πρωτοβουλία για την ψηφιακή δημοκρατία.

(72)

     Έρευνα του FRA (2020) με τίτλο «A long way to go for LGBTI equality» (Ο μακρύς δρόμος προς την ισότητα των ΛΟΑΤΙ) | Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (europa.eu)

(73)

     Έρευνα του FRA: « Βία κατά των γυναικών: πανευρωπαϊκή έρευνα» , 5.3.2014

(74)

     Ο αριθμός αυτός βασίζεται σε στοιχεία των διοικήσεων και περιλαμβάνει μόνο πράξεις που καταγγέλλονται στις αρχές. EIGE, Gender Statistics Database (Βάση δεδομένων για τις στατιστικές φύλου),  https://eige.europa.eu/gender-statistics/dgs ., 2019.

(75)

     Έρευνα του FRA (2021) με τίτλο  «Roma in 10 European countries» (Οι Ρομά σε 10 ευρωπαϊκές χώρες), Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

(76)

      Στρατηγικές για την Ένωση Ισότητας: «Στρατηγική για την ισότητα των φύλων 2020-2025» [ COM(2020) 152 final της 5.3.2020]· «Στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά 2020-2030» [ COM(2020) 620 final της 7.10.2020] «Ένωση Ισότητας: Στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ 2020-2025» [COM(2020) 698   final της 12.11.2020]· «Μια Ένωση ισότητας: σχέδιο δράσης της ΕΕ για την καταπολέμηση του ρατσισμού 2020-2025» [ COM(2020) 565 final της 18.9.2020]· στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2021-2030  [COM(2021) 101 final της 3.3.2021]. Οι στρατηγικές αυτές συμπληρώθηκαν από τη «Στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού και τη διαφύλαξη της εβραϊκής ζωής (2021-2030)» στις 5.10.2021 ( COM (2021) 615 final ) .

(77)

     Άρθρο 15 του κανονισμού (EΕ)  2021/1060 – κανονισμός περί κοινών διατάξεων.

(78)

     Άρθρο 135 του κανονισμού (ΕΕ, Ευρατόμ)  2018/1046 – Δημοσιονομικός κανονισμός

(79)

     Πρόταση αναδιατύπωσης του δημοσιονομικού κανονισμού  COM/2022/223

(80)

    Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την καταπολέμηση του ρατσισμού και του αντισημιτισμού , 2.3.2022.

(81)

     Στο έργο αυτό θα συμμετέχει και ο συντονιστής της Επιτροπής για τον διάλογο μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των εκκλησιών, των θρησκευτικών ενώσεων ή κοινοτήτων, καθώς και των φιλοσοφικών και μη ομολογιακών οργανώσεων που ορίζονται στο άρθρο 17 της ΣΛΕΕ.

(82)

     Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή συνεργάζεται με τον FRA για τον συντονισμό των εργασιών της υποομάδας για τα δεδομένα σχετικά με την ισότητα στο πλαίσιο της ομάδας υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση των διακρίσεων, την ισότητα και την πολυμορφία.

(83)

     Κοινή ανακοίνωση με τίτλο «Σχέδιο δράσης της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία 2020-2024» [ JOIN(2020) 5 final της 25.3.2020]. Η υποβολή αιτήσεων για μια νέα πρόσκληση υποβολής προτάσεων με στόχο την προώθηση της θρησκευτικής ελευθερίας και της ελευθερίας των πεποιθήσεων έχει ξεκινήσει —  Προσκλήσεις υποβολής προτάσεων και υποβολής προσφορών (europa.eu) .

(84)

   Βλ. επίσης το  σχέδιο δράσης του Ραμπάτ για την απαγόρευση της επίκλησης εθνικού, φυλετικού ή θρησκευτικού μίσους .

(85)

     Για παράδειγμα, με την ειδική εισηγήτρια των Ηνωμένων Εθνών για τη θρησκευτική ελευθερία και την ελευθερία των πεποιθήσεων, την επίτροπο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον ειδικό εκπρόσωπο για την αντισημιτική και την αντιμουσουλμανική μισαλλοδοξία και άλλες μορφές θρησκευτικής μισαλλοδοξίας και τα εγκλήματα μίσους του Συμβουλίου της Ευρώπης.