INT/1044

Καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ

Τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση»

Καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού με την αξιοποίηση της δύναμης της κοινωνικής οικονομίας και των κοινωνικοοικονομικών καινοτομιών

(διερευνητική γνωμοδότηση)

Εισηγητής: Alain COHEUR

Συνεισηγητής: Ferre WYCKMANS

1.Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού πρέπει να εξεταστεί λαμβανομένων υπόψη των πολλαπλών διαστάσεων της έννοιας της φτώχειας που επηρεάζει την πρόσβαση στην απασχόληση, την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη, τη στέγαση, τη σίτιση, την κινητικότητα, τα ψηφιακά εργαλεία, την ενέργεια, τον πολιτισμό κ.λπ. Η διατομεακή προσέγγιση της φτώχειας είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της κοινωνικής ένταξης. Μολονότι η καταπολέμηση της φτώχειας αφορά όλους τους οικονομικούς φορείς, εναπόκειται στο κράτος να αναλάβει την πλήρη και απόλυτη ευθύνη στον τομέα αυτόν. Λόγω της ποικιλομορφίας των δραστηριοτήτων της και του κοινωνικού σκοπού της, η κοινωνική οικονομία συμβάλλει σε αυτήν με οργανικό και οριζόντιο τρόπο.

1.2Προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως το οικονομικό, βιομηχανικό και κοινωνιακό δυναμικό της κοινωνικής οικονομίας και να προωθηθεί η κοινωνική ένταξη όλων, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεχίσει να εφαρμόζει το σχέδιο δράσης της για την κοινωνική οικονομία, να το αξιολογήσει το 2025 ώστε να τροφοδοτήσει ένα νέο σχέδιο δράσης, να διευκολύνει ενεργά την εφαρμογή της σύστασης από τα κράτη μέλη και να ενσωματώσει ρητά την κοινωνική οικονομία και την πολιτική κοινωνικής καινοτομίας στο επόμενο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

1.3Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας ισχυρής εδαφικής προσέγγισης με τη συμμετοχή των περιφερειών και των δήμων, που θα συνενώσει πολλούς φορείς στις πολιτικές ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας. Με την ώθηση του δημόσιου τομέα, είναι δυνατόν να προωθηθεί η τοπική ανάπτυξη, η επανεγκατάσταση των εργαλείων παραγωγής, η δημιουργία θέσεων αξιοπρεπούς εργασίας που δεν θα μπορούν να μετεγκατασταθούν, η συνεργασία μεταξύ οικονομικών φορέων (αλληλέγγυα χρήση εργαλείων, ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών) και η δημιουργία ενός ευνοϊκού οικοσυστήματος στο οποίο συναντώνται οι συλλογικοί φορείς, οι συνεταιρισμοί, τα αλληλασφαλιστικά ταμεία, οι παραδοσιακές επιχειρήσεις, οι επενδυτές του τραπεζικού τομέα, η κοινωνία των πολιτών, οι κοινωνικοί εταίροι, η ακαδημαϊκή κοινότητα κ.λπ.

1.4Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών της για την κοινωνική καινοτομία, να υιοθετήσει μια εγκάρσια προσέγγιση που να συνενώνει πολλούς φορείς προερχόμενους από τις παραδοσιακές επιχειρήσεις και την κοινωνική οικονομία, η οποία θα περιλαμβάνει περιβαλλοντικές και κοινωνικές προοπτικές.

1.5Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συμπεριλάβει την κοινωνική οικονομία και την κοινωνική καινοτομία στις πρωτοβουλίες που θα αναλάβει στο πλαίσιο της ανάπτυξης των αξόνων δράσης στην έκθεση προοπτικής της, ώστε να αυξηθεί κυρίως η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Η αύξηση αυτή εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για άλλα ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού: τα άτομα με αναπηρία, τους νέους, άλλες υποεκπροσωπούμενες ή αποκλεισμένες ομάδες, που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης ή ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.

1.6Η εφαρμογή μιας φιλόδοξης στρατηγικής για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας την καθιστά πηγή δημιουργίας ποικίλων θέσεων εργασίας και, ως εκ τούτου, καταπολέμησης της φτώχειας, μέσω της ανάπτυξης συστημάτων κοινωνικοεπαγγελματικής ένταξης ή απασχόλησης μέσω της κατάρτισης, της στήριξης των φορέων υλοποίησης σχεδίων για τη σύσταση πολύ μικρών επιχειρήσεων, συνεταιρισμών, ενώσεων ή κοινωνικών επιχειρήσεων κ.λπ.

1.7Η στρατηγική αυτή, η οποία είναι μακροπρόθεσμη και οικοδομείται από κοινού, πρέπει να βασίζεται σε μια νομική βάση, σε ένα φορολογικό πλαίσιο προσαρμοσμένο στο επιχειρηματικό μοντέλο που προωθείται από την κοινωνική οικονομία, σε μια ειδική διοίκηση και υπαλλήλους εκπαιδευμένους στην κοινωνική οικονομία, καθώς και σε ειδικά εργαλεία.

2.Γενικές παρατηρήσεις

2.1Πλαίσιο

2.1.1Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ δίνει συνέχεια στο αίτημα της βελγικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, διερευνώντας τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η κοινωνική οικονομία και οι κοινωνικοοικονομικές καινοτομίες στο πλαίσιο αυτό.

2.1.2Αυτό το αίτημα γνωμοδότησης συμπίπτει με μια συγκυρία που χαρακτηρίζεται από πολύπλοκες κοινωνιακές προκλήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με την κινητοποίηση όλων των σχετικών πόρων της κοινωνίας, στην οποία η κοινωνική οικονομία και η κοινωνία των πολιτών διαδραματίζουν καίριο ρόλο ως καταλύτες για την κοινωνική καινοτομία.

2.1.3Η καταπολέμηση της φτώχειας αφορά όλους τους παράγοντες της κοινωνίας μας· αν και οι δραστηριότητες των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας δεν περιορίζονται στις κοινωνικές δράσεις, πολλές από αυτές παρέχουν βασικές υπηρεσίες που συνδέονται με ακραίες (και ολοένα συχνότερες) καταστάσεις, όπως η έλλειψη στέγης (μέσω της στέγασης και των υπηρεσιών πρώτης γραμμής), η ακραία φτώχεια (μέσω της επισιτιστικής βοήθειας). Παρέχουν επίσης ευκαιρίες απασχόλησης σε όσους βρίσκονται μακριά από την αγορά εργασίας, προωθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ένταξη και υποστηρίζοντας πολιτικές που καταπολεμούν τα διαρθρωτικά αίτια της φτώχειας.

2.1.4Από το 2014, τα στοιχεία της Eurostat 1 δείχνουν μείωση του αριθμού των ατόμων που εκτίθενται σε τουλάχιστον έναν από τους ακόλουθους τρεις κινδύνους φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού: τον κίνδυνο φτώχειας, σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης, και/ή ζουν σε νοικοκυριό οιονεί ανέργων. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι, το 2022, 95,3 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη (το 22 % του πληθυσμού, ήτοι ένας στους πέντε) ήρθαν αντιμέτωποι με τη φτώχεια· το επίπεδο αυτό είναι ασυνήθιστα υψηλό για μια ευημερούσα Ευρώπη.

2.1.5Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, τον Μάρτιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισήγαγε ως γενικό στόχο στο σχέδιο δράσης της για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων τη μείωση του αριθμού των ατόμων που πλήττονται από τη φτώχεια κατά τουλάχιστον 15 εκατομμύρια έως το 2030 2 .

2.1.6Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού πρέπει να εξεταστεί λαμβανομένων υπόψη των πολλαπλών διαστάσεων της έννοιας της φτώχειας. Η φτώχεια δεν περιορίζεται σε ένα μόνο κριτήριο, έχει επίπτωση σε διάφορες πτυχές και επηρεάζει την πρόσβαση στην απασχόληση, την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη, τη στέγαση, τη σίτιση, την κινητικότητα, τα ψηφιακά εργαλεία, την ενέργεια, τον πολιτισμό κ.λπ. Ως εκ τούτου, η διατομεακή προσέγγιση της φτώχειας είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση κοινωνικής ένταξης για όλους.

2.1.7Το σωρευτικό αποτέλεσμα των διάφορων μορφών φτώχειας επιτείνεται από την ανομοιογένεια των επιπέδων ευπάθειας σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat του Ιουνίου 2023 3 , οι γυναίκες, οι νεαροί ενήλικες, τα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, οι άνεργοι και οι φτωχοί εργαζόμενοι 4 είναι, κατά μέσο όρο, πιθανότερο να διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Η φτώχεια πλήττει επίσης ιδιαίτερα παιδιά νηπιακής ηλικίας, τις μονογονεϊκές οικογένειες, τα άτομα που υφίστανται διακρίσεις (λόγω αναπηρίας, ρατσισμού, φύλου) ή ακόμη και τους ηλικιωμένους.

2.1.8Τον Μάρτιο του 2021, στο σχέδιο δράσης της για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει την κοινωνική οικονομία ως μία από τις ευκαιρίες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τονίζει ότι οι μείζονες κοινωνικές προκλήσεις σε ένα ευρύ φάσμα τομέων μπορούν συχνά να αντιμετωπιστούν μέσω της κοινωνικής καινοτομίας. Για την Επιτροπή, η κοινωνική οικονομία διαθέτει σημαντικό αναξιοποίητο οικονομικό δυναμικό και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της δημιουργίας τόσο κοινωνικής όσο και οικονομικής αξίας.

2.1.9Η πρόταση οδηγίας της 5ης Σεπτεμβρίου 2023, η οποία αποσκοπεί στη διευκόλυνση των διασυνοριακών δραστηριοτήτων των μη κερδοσκοπικών ενώσεων 5 , αποτελεί επίσης σημαντικό βήμα για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, δεδομένου ότι οι δομές αυτές συχνά δραστηριοποιούνται σε αυτούς τους τομείς. Με την οδηγία αυτή θα προωθηθούν οι ενώσεις, θα τους δοθεί η δυνατότητα να απολαμβάνουν πλήρως τα δικαιώματα της εσωτερικής αγοράς, θα ενισχυθεί η ενσωμάτωση και θα διευκολυνθεί η αποτελεσματική άσκηση των θεμελιωδών ελευθεριών των Ευρωπαίων πολιτών.

2.2    Η κοινωνική οικονομία και οι κοινωνιακές αξίες της

2.2.1Οι αξίες της συμμετοχικής και δημοκρατικής διακυβέρνησης στις οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας συμβάλλουν και στην ανάπτυξη της ενδυνάμωσης όσων βρίσκουν εργασία σε αυτές. Αυτή η ενεργός συμμετοχή μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τα άτομα αυτά να συμμετέχουν περισσότερο στις κοινότητές τους, να προωθήσει την κοινωνική τους ένταξη και, ως εκ τούτου, να τους επιτρέψει να διαδραματίσουν τον ρόλο τους ως πολίτες και να συμβάλουν στην ευημερία του πληθυσμού. Λειτουργώντας κατά τρόπο προορατικό και έγκαιρο, η κοινωνική οικονομία μπορεί να αποτρέψει την ολίσθηση ορισμένων πληθυσμιακών ομάδων σε καταστάσεις ένδειας.

2.3Η διεθνής δυναμική

2.3.1Η πρόσφατη σύσταση του Συμβουλίου 6 αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό βήμα στη διεθνή δυναμική που εμφανίζει η κοινωνική οικονομία μετά τη δρομολόγηση του σχεδίου δράσης που την αφορά. Αυτό μαρτυρούν το ψήφισμα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας σχετικά με την αξιοπρεπή εργασία και την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία (Ιούνιος 2022) 7 , η σύσταση του ΟΟΣΑ για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία και την κοινωνική καινοτομία (Ιούνιος 2022) 8 ή ακόμη και το ψήφισμα του ΟΗΕ σχετικά με την προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας για τη βιώσιμη ανάπτυξη (Απρίλιος 2023) 9 .

2.3.2Στο πλαίσιο αυτό, είναι πολύ σημαντικό να δώσει η ΕΕ προτεραιότητα στην ανάπτυξη των βασικών προϋποθέσεων για την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας στα 27 κράτη μέλη και την πλήρη ανάπτυξή της διατομεακά. Η κοινωνική οικονομία διαδραματίζει καίριο ρόλο για την πρόσβαση στην απασχόληση, μεταξύ άλλων για τις ευάλωτες ομάδες που είναι απομακρυσμένες από την αγορά εργασίας, αλλά καλύπτει και ένα ευρύ φάσμα οικονομικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων (ενέργεια, τρόφιμα, υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση, πολιτισμός, παραγωγή, μεταπώληση και επαναχρησιμοποίηση κ.λπ.). Ως εκ τούτου, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή για τη διασφάλιση μιας δίκαιης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς μετάβασης.

2.3.3Αυτός ο διατομεακός χαρακτήρας της αντικατοπτρίζεται και στη συστημική και ολιστική προσέγγιση της σύστασης, καθώς τη συνδέει με διάφορες πολιτικές και μείζονες στρατηγικούς προσανατολισμούς, όπως η Πράσινη Συμφωνία, η Ένωση ισότητας, η στρατηγική για τη φροντίδα, τα δικαιώματα του παιδιού, οι ενισχυμένες εγγυήσεις για τη νεολαία, η πορεία μετάβασης «Εγγύτητα και κοινωνική οικονομία» κ.λπ.

2.3.4Προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως το οικονομικό, βιομηχανικό και κοινωνιακό δυναμικό της κοινωνικής οικονομίας και να προωθηθεί η κοινωνική ένταξη όλων, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεχίσει να εφαρμόζει το σχέδιο δράσης της για την κοινωνική οικονομία, να προβλέψει την αξιολόγησή του το 2025, να συντάξει ένα νέο σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία και να διευκολύνει ενεργά την εφαρμογή της σύστασης από τα κράτη μέλη.

2.4Η κοινωνική οικονομία ως καταλύτης για την κοινωνική καινοτομία

2.4.1Στην τρέχουσα κατάσταση πολλαπλών κρίσεων, οι κοινωνιακές προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με την κινητοποίηση όλων των πόρων της κοινωνίας σε μια πολυεπίπεδη και διατομεακή προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται ως κοινωνική καινοτομία η οποία, στη σύσταση, ορίζεται ως «δραστηριότητα που είναι κοινωνική τόσο ως προς τον σκοπό της όσο και ως προς τα μέσα της και ιδίως μια δραστηριότητα που αφορά την ανάπτυξη και εφαρμογή νέων ιδεών (για προϊόντα, υπηρεσίες, πρακτικές και πρότυπα) που ταυτόχρονα ικανοποιεί κοινωνικές ανάγκες και δημιουργεί νέες κοινωνικές σχέσεις ή συνεργασίες μεταξύ δημόσιων οργανισμών, οργανισμών της κοινωνίας των πολιτών ή ιδιωτικών οργανισμών, ωφελώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την κοινωνία και ενισχύοντας την ικανότητά της να αναλαμβάνει δράση». Στη σύσταση διευκρινίζεται ότι η κοινωνική καινοτομία συχνά υποστηρίζεται από την κοινωνική οικονομία.

2.4.2Στο επίκεντρο της κοινωνικής καινοτομίας βρίσκονται η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση, με μια μάλλον μακροπρόθεσμη προσέγγιση, αντί της εστίασης στα βραχυπρόθεσμα κέρδη. Η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται συχνά ως κοινωνική επένδυση. Οι κοινωνικές επενδύσεις συνδέονται στενά με τη δίκαιη μετάβαση και ευθυγραμμίζονται με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Το να δίνεται έμφαση σε προορατικά μέτρα δημιουργεί ανθεκτικότερες κοινωνίες και μειώνει το κοινωνικό κόστος μακροπρόθεσμα, ενώ παράλληλα προωθείται η βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Η κοινωνική οικονομία μπορεί να αποτελέσει τη βασική κινητήρια δύναμη των μεταβάσεων, καθώς προσφέρει ένα μοναδικό σύνολο πλεονεκτημάτων για τις κοινωνικές επενδύσεις, τονώνοντας την καινοτομία για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων σε πεδία όπου άλλοι τομείς αντιμετωπίζουν περιορισμούς.

2.4.3Η κοινωνική καινοτομία έχει ως κινητήρια δύναμη την ανάγκη να καλυφθούν ανικανοποίητες κοινωνικές ανάγκες, ενώ επίσης ανταποκρίνεται στην ανάγκη αντιμετώπισης των κοινωνιακών προκλήσεων και επίτευξης των κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών. Η κοινωνική καινοτομία σχετίζεται με όλους τους τομείς της κοινωνίας, την κοινωνική οικονομία, την κοινωνία των πολιτών και μια πληθώρα μη κρατικών φορέων καθώς και τον δημόσιο τομέα σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών της για την κοινωνική καινοτομία, να υιοθετήσει μια εγκάρσια προσέγγιση που να συνενώνει πολλούς φορείς προερχόμενους από τις παραδοσιακές επιχειρήσεις και την κοινωνική οικονομία, η οποία θα περιλαμβάνει περιβαλλοντικές και κοινωνικές προοπτικές.

2.4.4Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι τα κυριότερα μέσα όπως οι δημόσιες συμβάσεις, τα διαρθρωτικά ταμεία και οι κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας χρησιμοποιούνται για τη στήριξη της κοινωνικής καινοτομίας.

3.Ειδικές παρατηρήσεις

3.1Το τοπικό και περιφερειακό επίπεδο

3.1.1Στην πρόσφατη σύσταση του Συμβουλίου γίνεται αναφορά στη δημιουργία πρεσβευτών της κοινωνικής οικονομίας σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο στα κράτη μέλη για την προώθηση του οικοσυστήματος, τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε ενωσιακή ή εθνική χρηματοδότηση ή τη στήριξη μεταξύ ομοτίμων. Πρέπει συνεπώς να υπάρξει αναζωογόνηση της τοπικής αυτοδιοίκησης και της τοπικής ανάπτυξης. Τα τοπικά έργα έχουν θετικό αντίκτυπο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στην επανένταξη των αποκλεισμένων και στην παροχή υπηρεσιών στους πολίτες. Ως εκ τούτου, μπορούν να οδηγήσουν στην αναστροφή των κύκλων φτωχοποίησης. Στη γνωμοδότησή της INT/1037, η ΕΟΚΕ 10 τονίζει τη σημασία του τοπικού επιπέδου.

3.1.2Πολλές πρωτοβουλίες της κοινωνικής οικονομίας έχουν βαθιές ρίζες πολύ κοντά στην κοινότητά τους. Το γεγονός αυτό ευνοεί τις βραχείες αξιακές αλυσίδες που διευκολύνουν την τοπική παραγωγή και κατανάλωση, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στην πράσινη μετάβαση (βραχεία αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, παραγωγή ενέργειας). Συνεπώς, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας ισχυρής εδαφικής προσέγγισης με τη συμμετοχή των περιφερειών και των δήμων, καθώς και πολλών φορέων, στις πολιτικές ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας. Με την καθοδήγηση των δημόσιων αρχών, είναι συνεπώς δυνατόν να προωθηθεί η τοπική ανάπτυξη, η επανεγκατάσταση των εργαλείων παραγωγής, η δημιουργία θέσεων εργασίας που δεν μπορούν να μετεγκατασταθούν, η δημιουργία συνεργασιών μεταξύ των οικονομικών φορέων (αλληλέγγυα χρήση εργαλείων, ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών) και η δημιουργία ενός ευνοϊκού οικοσυστήματος στο οποίο συναντώνται οι συλλογικοί φορείς, οι συνεταιρισμοί, οι επιχειρήσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα, οι επενδυτές του τραπεζικού τομέα, η κοινωνία των πολιτών, οι κοινωνικοί εταίροι, τα αλληλασφαλιστικά ταμεία, η ακαδημαϊκή κοινότητα κ.λπ. Οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας αποσκοπούν στην ενίσχυση μιας οικονομίας με επιδόσεις που λειτουργεί συμπληρωματικά προς τη δράση των παραδοσιακών επιχειρήσεων. Δεν συναγωνίζονται μεταξύ τους, αλλά καλύπτουν, συμπληρωματικά, τα μη κερδοφόρα τμήματα της αγοράς. Δίνουν, λόγου χάρη, τη δυνατότητα να στηριχθούν τα άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση ακραίας φτώχειας, τα οποία, διαφορετικά, θα παραμελούνταν.

3.2Στρατηγικές συνεργασίας

3.2.1Προκειμένου να εφαρμοστούν τέτοιες πολιτικές για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής καινοτομίας, είναι απαραίτητο να επιλεγεί μια προσέγγιση δεκαετίας προκειμένου να καθοριστεί μια στρατηγική που θα βασίζεται σε άξονες προτεραιότητας και σε αξιόπιστες στρατηγικές. Η στρατηγική αυτή, που πρέπει να διαμορφωθεί από κοινού, πρέπει να βασίζεται σε:

·νομική βάση και φορολογικό πλαίσιο προσαρμοσμένο στο επιχειρηματικό μοντέλο που προωθείται από την κοινωνική οικονομία,

·ειδική διοίκηση και υπαλλήλους εκπαιδευμένους στην κοινωνική οικονομία (στα ειδικά χαρακτηριστικά και τις αξίες της),

·εργαλεία επικεντρωμένα στην ανάληψη πρωτοβουλίας για τη σύσταση επιχείρησης κοινωνικής οικονομίας:

oεκκολαπτήρια,

oσυμβουλευτικές υπηρεσίες,

oχρηματοδοτική στήριξη,

oεκπαίδευση και κατάρτιση, ιδίως για τη διαχείριση,

oδημοσιονομικά μέσα για την οργάνωση και την προβολή του οικοσυστήματος,

oπροσκλήσεις υποβολής σχεδίων, υποτροφίες για συνεργασίες κ.λπ.

3.2.2Λόγω του διατομεακού χαρακτήρα της, η κοινωνική οικονομία πρέπει να αναγνωριστεί στην πολυμορφία της ως οικονομικό και επιχειρηματικό μοντέλο που μπορεί να εφαρμόζεται σε πολλούς τομείς (ένταξη, υπηρεσίες σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, τρόφιμα, βραχεία αλυσίδα, στέγαση, επαναχρησιμοποίηση, ενέργεια, πολιτισμός, κινητικότητα, τράπεζες, ασφάλειες, υγεία κ.λπ.), γεγονός που σημαίνει ότι μια ειδική διοίκηση αφιερωμένη στην κοινωνική οικονομία πρέπει να είναι σε θέση να συνεργάζεται στενά με άλλους διοικητικούς φορείς που ασχολούνται με τομεακές αρμοδιότητες, προκειμένου να διασφαλίζονται ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για την κοινωνική οικονομία σε σχέση με άλλα επιχειρηματικά μοντέλα. Η ΕΟΚΕ συνιστά:

-τη δημιουργία χώρων καθοδήγησης της κοινωνικής οικονομίας σε διάφορα εδαφικά επίπεδα,

-σε περιφερειακό επίπεδο, τη σύσταση επιτροπής συντονισμού στην οποία θα συμμετέχουν οι διάφορες ενδιαφερόμενες διοικήσεις και τα ενδιαφερόμενα μέρη του περιφερειακού οικοσυστήματος,

-σε επίπεδο δήμου, οι δημοτικοί σύμβουλοι θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε ένα όργανο της κοινωνικής οικονομίας για την προώθηση της συμμετοχής των τοπικών αιρετών πολιτικών· Η δημιουργία ενός τέτοιου οργάνου θα μπορούσε να είναι υποχρεωτική σε πόλεις με πληθυσμό άνω των 100 000 κατοίκων και να οργανώνεται από τις ενώσεις δήμων στην περίπτωση των μικρών δήμων, με πιθανή στήριξη από την περιφέρεια·

-την ανάπτυξη ειδικών εθνικών προγραμμάτων για την κοινωνική καινοτομία και τη βελτίωση των δεσμών μεταξύ των διαφόρων τομέων πολιτικής, προκειμένου να προωθηθεί ο σχεδιασμός και η παραγωγή κοινωνικών αποτελεσμάτων από κοινού.

3.2.3Στην τελευταία έκθεση στρατηγικών προβλέψεων που δημοσίευσε τον Ιούλιο του 2023 11 , η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να αναπτύξουν ποιοτικές και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνικές υπηρεσίες που ενισχύουν την ικανότητα των πολιτών να συμβάλλουν στην οικονομία και την κοινωνία, αξιοποιώντας παράλληλα το δυναμικό και τις φιλοδοξίες τους. Αυτό προϋποθέτει επίσης την επικαιροποίηση των πολιτικών κοινωνικής προστασίας με την υιοθέτηση μιας βιώσιμης προσέγγισης κοινωνικών επενδύσεων διά βίου, τη στήριξη της συμμετοχής καθώς και της ένταξης στην αγορά εργασίας, την προσαρμογή της κοινωνικής προστασίας στις άτυπες μορφές απασχόλησης, όπως και μια προσέγγιση ενεργητικής ένταξης στην αγορά εργασίας.

3.2.4 Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συμπεριλάβει την κοινωνική οικονομία στις πρωτοβουλίες που θα αναλάβει στο πλαίσιο της ανάπτυξης των αξόνων δράσης στην έκθεση προβλέψεών της, προκειμένου να είναι σε θέση, μεταξύ άλλων, να αυξήσει τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας όλων των ομάδων του πληθυσμού, ιδίως των γυναικών, των ατόμων με αναπηρία, των νέων, άλλων υποεκπροσωπούμενων ή αποκλεισμένων ομάδων, που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης ή ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.

3.2.5Η εφαρμογή μιας φιλόδοξης στρατηγικής για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας την καθιστά πηγή δημιουργίας εξειδικευμένων θέσεων εργασίας μέσω της ανάπτυξης συστημάτων κοινωνικοεπαγγελματικής ένταξης ή θέσεων εργασίας μέσω της κατάρτισης, της στήριξης των φορέων υλοποίησης έργων που αποσκοπούν στη δημιουργία πολύ μικρών επιχειρήσεων, συνεταιρισμών, ενώσεων ή κοινωνικών επιχειρήσεων κ.λπ. Τα καινοτόμα έργα, όπως οι «ζώνες μηδενικής μακροχρόνιας ανεργίας», που έχουν δημιουργηθεί σε διάφορα κράτη μέλη (Γαλλία, Βέλγιο, Κάτω Χώρες και Αυστρία), αποτελούν ένα ακόμη παράδειγμα πρωτοβουλιών που επιτρέπουν τη δημιουργία αξιοπρεπών και χρήσιμων θέσεων εργασίας στις περιοχές στις οποίες έχουν αναπτυχθεί. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνδράμει κατά τη δημιουργία και την ανάπτυξη τέτοιων πρωτοβουλιών, μεταξύ άλλων με την ανταλλαγή και την προώθηση των ορθών πρακτικών, για παράδειγμα μέσω της νέας πλατφόρμας «Πύλη κοινωνικής οικονομίας» 12 .

3.3Ανθεκτικότητα, χρηματοδότηση και εργαλεία αξιολόγησης

3.3.1Μια ισχυρή και φιλόδοξη στρατηγική ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας βασίζεται στη δυνατότητα πρόσβασης σε χρηματοδοτικούς πόρους. Στη σύστασή της, η ΕΕ αναγνωρίζει ότι τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν καλύτερα τις διάφορες ευκαιρίες χρηματοδότησης από την ΕΕ μέσω ειδικών μέτρων για την κοινωνική οικονομία, ιδίως εκ μέρους των ταμείων συνοχής και ανθεκτικότητας 13 .

3.3.2Η στρατηγική αυτή πρέπει να περιλαμβάνει, εργαλεία αξιολόγησης και παρακολούθησης προσαρμοσμένα, ήδη από τον σχεδιασμό τους, στις ιδιαιτερότητές της, με στόχο την προώθηση της ευελιξίας, της προσαρμοστικότητας και της ανθεκτικότητας για την καλύτερη κάλυψη των αναγκών των ενδιαφερόμενων μερών. Αναγνωρίζεται ότι οι οντότητες της κοινωνικής οικονομίας διαθέτουν πλεονεκτήματα ανθεκτικότητας. Στην έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2020 – («Χάραξη της πορείας προς μια πιο ανθεκτική Ευρώπη»), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι οι συνεργατικοί και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί ενίσχυσαν την κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητά τους κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης της νόσου COVID-19 14 . Ως εκ τούτου, αποσκοπούν στην ενίσχυση μιας οικονομίας με επιδόσεις που λειτουργεί συμπληρωματικά προς τη δράση των παραδοσιακών επιχειρήσεων. Δεν λειτουργούν ανταγωνιστικά, αλλά καλύπτουν τα μη κερδοφόρα τμήματα της αγοράς. Προσφέρουν, για παράδειγμα, στήριξη στα άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση ακραίας φτώχειας, τα οποία, διαφορετικά, θα παραμελούνταν.

Βρυξέλλες, 20 Δεκεμβρίου 2023

Sandra PARTHIE

Πρόεδρος του τμήματος «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση»

_____________

(1)

    «People at risk of poverty or social exclusion in 2022» (άτομα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού) — Products Eurostat News — Eurostat (europa.eu) .

(2)     Σχέδιο δράσης για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (europa.eu) .

(3)     «Living conditions in Europe - poverty and social exclusion» - Statistics Explained (europa.eu) [«Συνθήκες διαβίωσης στην Ευρώπη - φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός» - Επεξήγηση στατιστικών στοιχείων (europa.eu)].

(4)     Έκθεση του ειδικού εισηγητή για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ακραία φτώχεια, Olivier De Schutter — «Οι φτωχοί εργαζόμενοι: μια προσέγγιση των μισθών με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα» .

(5)       EUR-Lex — 52023PC0516 — FR — EUR-Lex (europa.eu) .

(6)     Σύσταση του Συμβουλίου για την ανάπτυξη των συνθηκών-πλαίσιο για την κοινωνική οικονομία (πολιτική συμφωνία), 29.9.2023 .

(7)

   ΔΟΕ — Ψήφισμα για την αξιοπρεπή εργασία και την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία .

(8)

    .

(9)     Ιστορική στιγμή για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία: κατά την 66η σύνοδο ολομέλειάς της, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών εγκρίνει ψήφισμα για την «Προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας για τη βιώσιμη ανάπτυξη» – UNTFSSE (unsse.orf) .

(10)    Η ΕΟΚΕ τονίζει στη γνωμοδότησή της INT/1037 ότι είναι επιτακτική η ανάγκη να πραγματοποιηθούν επενδύσεις με στόχο τη συνεχή βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ, αφενός, των τοπικών, των δημοτικών και των δημόσιων αρχών και, αφετέρου, των φορέων της κοινωνικής οικονομίας, δεδομένου ότι πολλές δραστηριότητες των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας πραγματοποιούνται σε επίπεδο τοπικής κοινότητας.

(11)     Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2023 (europa.eu) .

(12)     Αρχική σελίδα (europa.eu) .

(13)    Στη γνωμοδότησή της INT/1037, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της υιοθέτησης κοινωνικά υπεύθυνων και καινοτόμων λύσεων στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων, με στόχο την άρση των εμποδίων που δυσχεραίνουν τη συμμετοχή των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας στην αγορά, και συνιστά να ορισθούν κριτήρια επιβράβευσης του κοινωνικού αντικτύπου που δημιουργούν οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, καθώς και κριτήρια εδαφικής εγγύτητας.

(14)     Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2020 (europa.eu) : «Οι συνεταιρισμοί, τα ταμεία αλληλασφάλισης, οι μη κερδοσκοπικές ενώσεις, τα ιδρύματα και οι κοινωνικές επιχειρήσεις έχουν βοηθήσει τις δημόσιες υπηρεσίες στην αντιμετώπιση της κρίσης. Απέδειξαν την ικανότητά τους να παρέχουν ευρύ φάσμα προϊόντων και υπηρεσιών σε ολόκληρη την ενιαία αγορά σε περιστάσεις υπό τις οποίες οι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις δεν θα ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν επαρκείς αποδόσεις κεφαλαίου, δημιουργώντας και διατηρώντας με τον τρόπο αυτόν εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Αποτελούν επίσης σημαντική κινητήρια δύναμη για την κοινωνική καινοτομία.»