61977CJ0106

EUR-Lex

Access to European Union law

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

EUROPA
EUR-Lex home
EUR-Lex - 61977CJ0106 - EN

Help

Search tips

Need more search options? Use the Advanced search

Document 61977CJ0106

Απόφαση του Δικαστηρίου της 9ης Μαρτίου 1978.
Amministrazione delle finanze dello Stato κατά Société anonyme Simmenthal.
Αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως: Pretura di Susa - Ιταλία.
Μη εφαρμογή εκ μέρους του εθνικού δικαστή, νόμου που αντιβαίνει προς το κοινοτικό δίκαιο.
Υπόθεση 106/77.

Αγγλική ειδική έκδοση 1978 00239

ECLI identifier: ECLI:EU:C:1978:49

Date of document:: 09/03/1978
Date lodged:: 29/08/1977

Author:: Δικαστήριο
Country or organisation from which the request originates:: Ιταλία
Form:: Απόφαση
Authentic language:: ιταλικά

Type of procedure:: Αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως
Applicant:: Προσωρινά δεδομένα
Defendant:: Προσωρινά δεδομένα
Observations:: Ιταλία, Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Judge-Rapporteur:: Pescatore
Advocate General:: Reischl
National court:: *A9* Pretura di Susa, ordinanza del 28/07/1977 (RG 82/77)

- Giustizia civile 1977 I p.1879 + p.1887-1889

- Diritto comunitario e degli scambi internazionali 1978 p.151-153

- Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.319-321

- Catalano, Nicola: Ancora del rapporto tra ordinamento comunitario ed ordinamento nazionale, Giustizia civile 1977 I p.1879-1889 (IT)

*P1* Pretura di Susa, sentenza del 03/10/1978 (32 - RG 82/77)

- Il Foro italiano 1979 I Col.560-563

- Rivista di diritto internazionale privato e processuale 1979 p.533-538

Treaty:

Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας

Link

Select all documents mentioning this document

Case affecting:

Interprets 11957E177
Interprets 11957E189

Affected by case:

Preliminary question submitted by 62016CN0007

Instruments cited in case law:

11957E177: N 10 19
11957E189: N 1 7 22 23 24
31968R0805: N 2
61976CJ0035: N 3

Notes relating to the decision:

Migliazza, Alessandro: Il giudizio di legittimità costituzionale e la Corte di giustizia delle Comunità europee, Rivista di diritto processuale 1978 p.328-343 (IT)
Capelli, Fausto: Conflitto fra Corte di giustizia di Lussemburgo e Corte costituzionale italiana, Scritti di diritto comunitario 1979 Vol. I p.141-146 (IT)
Berri, Mario: Brevi riflessioni sulla "lezione" della Corte comunitaria, Giurisprudenza italiana 1978 I Col.1153-1156 (IT)
Goffin, Léon: De la prééminence absolue du droit communautaire européen sur le droit national des Etats membres (A propos de l'arrêt Simmenthal du 9 mars 1978), Journal des tribunaux 1978 p.392-393 (FR)
Pau, Giovanni: Sui limiti di rilevanza del diritto comunitario nel sistema giuridico italiano, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.241-249 (IT)
Sperduti, Giuseppe: Diritto comunitario e diritto interno nella giurisprudenza della Corte Costituzionale italiana e della Corte di giustizia delle Comunità europee: un dissidio da sanare, Giurisprudenza costituzionale 1978 I p.791-819 (IT)
Diekmann, Thomas J. ; Schulenburg, Margret: Europarecht als vorrangiger Prüfungsmaßstab im einstweiligen Rechtsschutzverfahren, Neue Zeitschrift für Sozialrecht 2003 p.518-520 (DE)
Banu, Mihai: Jurisprudenţǎ comunitarǎ istoricǎ, Revista română de drept al afacerilor 2009 nº 07 p.148-158 (RO)
Condorelli, Luigi: Il caso Simmenthal e il primato del diritto comunitario: due corti a confronto, Giurisprudenza costituzionale 1978 I p.669-676 (IT)
Costato, Luigi: Corte di giustizia, Corte Costituzionale ed efficacia in Italia del diritto comunitario, Rivista di diritto agrario 1979 II p.3-21 (IT)
Marzano, Arturo: Sui rimedi consentiti dall'ordinamento nazionale per la eliminazione del contrasto con la normativa comunitaria di successive ed incompatibili disposizioni di diritto interno, Rassegna dell'avvocatura dello Stato 1978 I Sez.II p.179-187 (IT)
Barav, Ami: Les effets du droit communautaire directement applicable, Cahiers de droit européen 1978 p.265-286 (FR)
Usher, John: The Primacy of Community Law, European Law Review 1978 p.214-217 (EN)
Berri, Mario: Necessità di comporre l'attuale contrasto tra Corte costituzionale e Corte di giustizia delle Comunità europee, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.75-81 (IT)
Udina, Manlio: Commento alla sentenza 9 marzo 1978 della Corte di giustizia delle Comunità europee nella causa 106/77, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.313-315 (IT)
Kalogeropoulos, Andreas P.: Elliniki Epitheorisi Evropaïkou Dikaiou 1981 p.342-350 (EL)
Sperduti, Giuseppe: Diritto comunitario e diritto interno nella giurisprudenza della Corte Costituzionale italiana e della Corte di giustizia delle Comunità europee: un dissidio da sanare, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.255-290 (IT)
X: Europees Recht 1963-1979; Jurisprudentie en Annotaties (Ed. Ars Aequi Libri - Utrecht) 2012 p.38-39 (NL)
Pau, Giovanni: Sui limiti di rilevanza del diritto comunitario nel sistema giuridico italiano, Rivista di diritto internazionale 1978 p.277-284 (IT)
Capelli, Fausto: Conflitto fra Corte di giustizia di Lussemburgo e Corte costituzionale italiana, Diritto comunitario e degli scambi internazionali 1978 p.289-294 (IT)
Martino, Carlo: Sul conflitto fra normativa comunitaria e normativa interna posteriore, dopo la sentenza 9 marzo 1978 (nº 106/77) della Corte di giustizia delle Comunità europee, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.171-176 (IT)
Capurso, Marcello: Un conflitto inevitabile: rimedi possibili, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.89-96 (IT)
Droesse, Gerd: Das Simmenthal II-Urteil des EuGH in der italienischen Rechtsprechung und Literatur, Europarecht 1983 p.272-283 (DE)
Boulouis, Jean: L'actualité juridique ; droit administratif 1978 p.324-327 (FR)
Carbone, Sergio M. ; Sorrentino, Federico: Corte di giustizia o corte federale delle Comunità europee?, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.97-114 (IT)
Ganshof van der Meersch, W.J.: L'arrêt du 9 mars 1978 de la Cour de justice des Communautés européennes et la règle de l'application directe du droit communautaire dans le droit interne des Etats membres, Revue de droit international et de droit comparé 1978 p.24-39 (FR)
Sperduti, Giuseppe: Corte Costituzionale e Corte comunitaria: un dissidio senza reale fondamento in diritto, La Comunità Internazionale 1979 p.5-11 (IT)
Barav, Ami: Cour constitutionnelle italienne et droit communautaire : le fantôme de Simmenthal, Revue trimestrielle de droit européen 1985 p.313-341 (FR)
Franchini, Ada: Il diritto comunitario tra Corte di giustizia e Corte Costituzionale, Giustizia civile 1978 IV p.116-125 (IT)
Freestone, David: The Supremacy of Community Law in National Courts, The Modern Law Review 1979 p.220-223 (EN)
Luzzatto, Riccardo: Illegittimità costituzionale o illegittimità "comunitaria" di leggi interne?, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.145-155 (IT)
Telchini, Italo: Il dialogo continua: a proposito del conflitto giurisprudenziale tra la Corte costituzionale italiana e la Corte di giustizia delle Comunità europee, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.291-299 (IT)
Pocar, Fausto: E' sempre necessaria la dichiarazione di incostituzionalità della norma interna contrastante con quella comunitaria?, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.251-254 (IT)
Gérard, Ph.: De hoeder van de meerlagige Europese Constitutie tussen unierecht en grondwet in Frankrijk en België, S.E.W. ; Sociaal-economische wetgeving 2011 p.152-165 (NL)
Emmerich, Volker: Juristische Schulung 1980 p.140-141 (DE)
Mosconi, Franco: Il contrasto tra una norma di diritto comunitario ed una, posteriore, di diritto interno: possibili sviluppi dopo la sentenza 106/77 della Corte di giustizia delle Comunità europee, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.199-205 (IT)
Paone, Pasquale: Sulla disapplicazione della norma nazionale contraria al diritto comunitario, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.233-239 (IT)
Gemma, Gladio: Incostituzionalità o disapplicazione di leggi italiane contrastanti con norme comunitarie?, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.135-144 (IT)
March Hunnings, Neville: Rival Constitutional Courts: A Comment on Case 106/77, Common Market Law Review 1978 p.483-487 (EN)
Monaco, Riccardo: Sulla recente giurisprudenza costituzionale e comunitaria in tema di rapporti fra diritto comunitario e diritto interno, Rivista di diritto europeo 1978 p.287-298 (IT)
Capelli, Fausto: Conflitto fra Corte di giustizia di Lussemburgo e Corte costituzionale italiana, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.83-88 (IT)
Mosconi, Franco: Contrasto tra norma comunitaria e norma interna posteriore: possibili sviluppi dopo la sentenza 106/77 della Corte di giustizia, Rivista di diritto internazionale privato e processuale 1978 p.515-520 (IT)
Ipsen, Hans Peter: Die Rolle des Prozeßrichters in der Vorrang-Frage. Zur Bedeutung des II. Simmenthal-Urteils (Rs. 106/77) des Europäischen Gerichtshofs, Europarecht 1979 p.223-238 (DE)
Koncewicz, Tomasz Tadeusz: Skutki niezgodności prawa krajowego ze wspólnotowym. Niestosowanie normy czy uznanie jej za nieistniejącą?, Palestra: Pismo Adwokatury Polskiej 2004 Vol.1-2 p.176-179 (PL)
Barav, Ami: Cour constitutionnelle italienne et droit communautaire : le fantôme de Simmenthal, Rivista di diritto civile 1985 II p.321-352 (FR)
Carreau, Dominique: Droit communautaire et droits nationaux : concurrence ou primauté ? La contribution de l'arrêt Simmenthal, Revue trimestrielle de droit européen 1978 p.381-418 (FR)
Torga, Maarja: Kohalduva õiguse ja selle sisu kindlakstegemine rahvusvahelistes eraõiguslikes vaidlustes, Juridica: Tartu Ülikooli õigusteaduskonna ajakiri 2014 nº V p.406-416 (ET)
Mazák, Ján ; Jánošíková, Martina: Rozsudok "Simenthal", Vyber z rozhodnutí Súdneho dvora Európskych spolocenstiev 2005 p.35-37 (SK)
Gori, Paolo: Preminenza e immediata applicazione del diritto comunitario "per forza propria", Rivista di diritto civile 1978 II p.681-696 (IT)
Sperduti, Giuseppe: La prevalenza, in caso di conflitto, della normativa comunitaria sulla legislazione nazionale, Rivista trimestrale di diritto pubblico 1979 p.3-24 (IT)
Monaco, Riccardo: Orientamenti sull'adempimento degli obblighi normativi comunitari, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.189-197 (IT)
Maltese, Domenico: "Prevalenza" della norma comunitaria e giudizio sulla costituzionalità delle leggi interne, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.157-169 (IT)
V.C. ; R.K.: Journal du droit international 1979 p.936-942 (FR)
Barile, Paolo: Un impatto tra il diritto comunitario e la Costituzione italiana, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.59-74 (IT)
Hood Phillips, O.: Has the "Incoming Tide" Reached the Palace of Westminster?, The Law Quarterly Review 1979 p.167-171 (EN)
Migliazza, Alessandro: Conflitto fra la Corte costituzionale e la Corte di giustizia delle Comunità europee e possibilità di soluzione, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.177-187 (IT)
Riccioli, Francesco D.: Preoccupanti contrasti tra Corte comunitaria e Corte Costituzionale, Il Foro italiano 1978 IV Col.204-207 (IT)
Catalano, Nicola: In ordine al problema del conflitto fra norma comunitaria e legge nazionale posteriore, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.115-124 (IT)
Tosato, Gian Luigi: Il caso Simmenthal: il conflitto tra la Corte comunitaria e la Corte costituzionale è davvero preoccupante?, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.301-312 (IT)
X: Conflit entre les normes communautaires et les règles constitutionnelles nationales, Le Quotidien juridique 1979 nº 25 p.3-10 (FR)
Van Dijk, P.: Annotaties Hof van Justitie EG (Ed. W.E.J. Tjeenk Willink - Zwolle) 1995 p.369-373 (NL)
Dauses, Manfred A.: Juristenzeitung 1978 p.512-513 (DE)
Barile, Paolo: Un impatto tra il diritto comunitario e la Costituzione italiana, Giurisprudenza costituzionale 1978 I p.641-653 (IT)
Condorelli, Luigi: Il caso Simmenthal e il primato del diritto comunitario: due corti a confronto, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.125-134 (IT)
Carbone, Sergio M. ; Sorrentino, Federico: Corte di giustizia o corte federale delle Comunità europee?, Giurisprudenza costituzionale 1978 I p.654-668 (IT)
Harris, Alan W.: The Primacy of European Community Law, Texas International Law Journal 1980 p.139-161 (EN)
Paone, Pasquale: Primato del diritto comunitario e disapplicazione del diritto degli Stati membri, Rivista di diritto internazionale 1978 p.429-468 (IT)
Van Dijk, P.: S.E.W. ; Sociaal-economische wetgeving 1978 p.647-652 (NL)
Catalano, Nicola: I mezzi per assicurare la prevalenza dell'ordinamento comunitario sull'ordinamento interno, Giustizia civile 1978 I p.816-821 (IT)
Panebianco, Massimo: Sovranità limitata e sovranità riservata, "favor" comunitario e controlli giurisdizionali, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.219-231 (IT)
Motzo, Giovanni: Un conflitto tra primazie in posizione, Il primato del diritto comunitario e i giudici italiani (Ed. Franco Angeli - Milano) 1978 p.207-217 (IT)

Subject matter:

Case law directory code:

HTML

PDF

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ

της 9ης Μαρτίου 1978 ( *1 )

Στην υπόθεση 106/77,

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Pretore di Susa (Ιταλία) προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του παραπέμποντος δικαστή μεταξύ

Amministrazione delle finalize dello stato

και

Simmenthal SpA, με έδρα τη Monza,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία του άρθρου 189 της Συνθήκης ΕΟΚ και ειδικότερα ως προς τις συνέπειες της άμεσης ισχύος του κοινοτικού δικαίου σε περίπτωση συγκρούσεως με τυχόν αντίθετες διατάξεις του εθνικού δικαίου,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ,

συγκείμενο από τους Η. Kutscher, πρόεδρο, Μ. Sørensen και G. Bosco, προέδρους τμήματος, Α. Μ. Donner, P. Pescatore, Α. J. Mackenzie Stuart και Α. O'Keeffe, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: G. Reischl

γραμματέας: Α. Van Houtte

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

(Το μέρος που περιέχει τα περιστατικά παραλείπεται)

Σκεπτικό

Με Διάταξη της 28ης Ιουλίου 1977, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 29 Αυγούστου 1977, ο Pretore di Susa υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, δύο προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με την αρχή της άμεσης ισχύος του κοινοτικού δικαίου, που διατυπώνεται στο άρθρο 189 της Συνθήκης, για να προσδιοριστούν οι συνέπειες της αρχής αυτής σε περίπτωση αντιθέσεως μεταξύ κανόνος του κοινοτικού δικαίου και μεταγενέστερης διατάξεως εθνικού νόμου.

Είναι σκόπιμο να υπομνηστεί ότι, σε προηγούμενο στάδιο της δίκης, ο Pretore είχε υποβάλει στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα, για να μπορέσει να κρίνει αν συμβιβάζεται προς τη Συνθήκη και ορισμένες κανονιστικές διατάξεις — και ειδικότερα με τον κανονισμό 805/68, της 27ης Ιουνίου 1968, περί κοινής οργανώσεως αγοράς στον τομέα του βοείου κρέατος (EE ειδ. έκδ. 03/003, σ. 72) — η επιβολή υγειονομικών τελών στις εισαγωγές βοείου κρέατος δυνάμει του ενιαίου κωδικοποιημένου κειμένου των ιταλικών υγειονομικών νόμων, ο συντελεστής των οποίων καθορίστηκε τελευταία με τον πίνακα που είναι συνημμένος στο νόμο 1239 της 30ής Δεκεμβρίου 1970 (Gazzetta Ufficiale, τεύχος 26, της 1.2.1971).

Κατόπιν των απαντήσεων που έδωσε το Δικαστήριο με την απόφαση 35/76 της 15ης Δεκεμβρίου 1976 (Racc. σ. 1871) ο Pretore, κρίνοντας ότι η είσπραξη των επίδικων τελών δεν συμβιβάζεται με τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, διέταξε την Amministrazione delle finanze dello Stato να αποδώσει τα αχρεωστήτως εισπραχθέντα τέλη εντόκως.

4	Η Amministrazione delle finanze άσκησε ανακοπή κατά της διαταγής αυτής.

5	Εν όψει των επιχειρημάτων που ανέπτυξαν οι διάδικοι κατά την εκδίκαση της ανακοπής αυτής, ο Pretore έκρινε ότι τίθεται ενώπιόν του ζήτημα αντιθέσεως μεταξύ ορισμένων κανόνων κοινοτικού δικαίου και μεταγενεστέρου εθνικού νόμου, του νόμου 1239/70.

Επισήμανε ότι, για την επίλυση τέτοιου ζητήματος, σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία του ιταλικού Corte costituzionale (αποφάσεις 232/75 και 205/76, διάταξη 206/76) απαιτείται η παραπομπή του ζητήματος της συνταγματικότητας του αμφισβητούμενου νόμου στο ίδιο το Corte costituzionale, σύμφωνα με το άρθρο 11 του ιταλικού Συντάγματος.

Ο Pretore, λαμβάνοντας υπόψη αφενός την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου περί της εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου στις έννομες τάξεις των κρατών μελών και αφετέρου τις εμπλοκές που θα μπορούσαν να προκύψουν σε περιπτώσεις όπου ο δικαστής, αντί να κρίνει κυριαρχικά ανεφάρμοστο ένα νόμο που παρακωλύει την πλήρη ανάπτυξη των αποτελεσμάτων του κοινοτικού δικαίου, εγείρει ζήτημα συνταγματικότητας, απευθύνθηκε στο Δικαστήριο για να του υποβάλει δύο ερωτήματα που έχουν ως εξής:

α)

Το γεγονός ότι, κατά το άρθρο 189 της Συνθήκης ΕΟΚ και την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, οι άμεσα ισχύοντες κανόνες του κοινοτικού δικαίου πρέπει, άσχετα από οποιονδήποτε κανόνα εσωτερικού δικαίου ή πρακτική των κρατών μελών, να παράγουν πλήρως και στο ακέραιο τα αποτελέσματά τους και να εφαρμόζονται ομοιόμορφα στην έννομη τάξη των εν λόγω κρατών μελών, έτσι ώστε να κατοχυρώνονται και τα δικαιώματα των ιδιωτών, σημαίνει ότι οι εν λόγω κανόνες έχουν την έννοια ότι τυχόν μεταγενέστερες διατάξεις εθνικού δικαίου που αντιβαίνουν προς τους ίδιους αυτούς κανόνες κοινοτικού δικαίου πρέπει να θεωρούνται αυτεπαγγέλτως ως ανεφάρμοστοι, χωρίς να χρειάζεται να αναμένεται η εξαφάνισή τους είτε από τον ίδιο το νομοθέτη (κατάργηση) είτε από άλλα συνταγματικά όργανα (κήρυξη αντισυνταγματικότητας), αν ληφθεί ιδίως υπόψη ότι, στη δεύτερη αυτή περίπτωση, έως ότου κηρυχθεί η εν λόγω αντισυνταγματικότητα, ο εθνικός νόμος εξακολουθεί να έχει πλήρη ισχύ και επομένως οι κανόνες του κοινοτικού δικαίου δεν μπορούν να παραγάγουν τα αποτελέσματά τους, με συνέπεια να μην εξασφαλίζεται στο ακέραιο η πλήρης και ομοιόμορφη εφαρμογή τους και να μην προστατεύονται τα δικαιώματα των ιδιωτών;

β)

Σε σχέση προς το προηγούμενο ερώτημα, αν υποτεθεί ότι το κοινοτικό δίκαιο επιτρέπει τη δυνατότητα αναβολής της προστασίας των δικαιωμάτων που απορρέουν από διατάξεις κοινοτικού δικαίου που «ισχύουν άμεσα» μέχρι τη ρητή κατάργηση από τα αρμόδια εθνικά όργανα των τυχόν εθνικών μέτρων που αντιβαίνουν προς τους κανόνες του κοινοτικού δικαίου, η κατάργηση αυτή πρέπει σε κάθε περίπτωση να έχει πλήρη και στο ακέραιο αναδρομική ενέργεια, ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε προσβολή των εν λόγω δικαιωμάτων;

Επί της υποβολής του προδικαστικού ερωτήματος στο Δικαστήριο

Με τις προφορικές του παρατηρήσεις, ο εκπρόσωπος της Ιταλικής Κυβέρνησης επέστησε την προσοχή του Δικαστηρίου στην απόφαση 163/77 της 22ας Δεκεμβρίου 1977 του Corte costituzionale, που εκδόθηκε επί ζητημάτων συνταγματικότητας που είχαν ανακύψει στα Tribunali του Μιλάνου και της Ρώμης και με την οποία κηρύχτηκαν αντισυνταγματικές ορισμένες διατάξεις του νόμου 1239, της 30ής Δεκεμβρίου 1970, μεταξύ των οποίων και οι κρίσιμες διατάξεις στην εκκρεμούσα ενώπιον του Pretore di Susa διαφορά.

9	Κατά την Ιταλική Κυβέρνηση, δεδομένου ότι οι αμφισβητούμενες διατάξεις εξαφανίστηκαν με την κήρυξη της αντισυνταγματικότητάς τους, τα ερωτήματα που υποβάλλει ο Pretore έχασαν το ενδιαφέρον τους και επομένως παρέλκει η απάντηση σ' αυτά.

Πρέπει σχετικώς να υπομνηστεί ότι, κατά πάγια πρακτική, το Δικαστήριο θεωρεί ότι εκκρεμεί ενώπιόν του μια αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως που έχει υποβληθεί δυνάμει του άρθρου 177, ενόσω η αίτηση δεν έχει ανακληθεί από το δικαστήριο από το οποίο προέρχεται ή δεν έχει εξαφανιστεί, κατόπιν ασκήσεως ενδίκου μέσου, από ανώτερο δικαστήριο.

Τέτοια συνέπεια δεν είναι δυνατόν να απέρρευσε από την απόφαση της οποίας γίνεται επίκληση και η οποία εκδόθηκε επί δικών που δεν έχουν σχέση με τη διαφορά που οδήγησε στην υποβολή στο Δικαστήριο της υπό κρίση αιτήσεως και της οποίας το Δικαστήριο δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει τα αποτελέσματα έναντι τρίτων.

12	Πρέπει επομένως να απορριφθεί η προκαταρκτική αντίρρηση, την οποία προέβαλε η Ιταλική Κυβέρνηση.

Επί της ουσίας

13	Με το πρώτο ερώτημα ζητείται, κατ' ουσία, να διευκρινιστούν οι συνέπειες της άμεσης ισχύος μιας διάταξης του κοινοτικού δικαίου σε περίπτωση που αυτή δεν συμβιβάζεται με μεταγενέστερη διάταξη της νομοθεσίας κράτους μέλους.

14	Υπ' αυτό το πρίσμα, η άμεση ισχύς σημαίνει ότι οι κανόνες του κοινοτικού δικαίου πρέπει να παράγουν πλήρως τα αποτελέσματά τους κατά τρόπο ομοιόμορφο σε όλα τα κράτη μέλη, από την έναρξη της ισχύος τους και καθ' όλη τη διάρκειά της.

15	Από τις διατάξεις αυτές επομένως πηγάζουν άμεσα δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλους αυτούς τους οποίους αφορούν, είτε πρόκειται για κράτη μέλη είτε για ιδιώτες που εμπλέκονται σε έννομες σχέσεις ρυθμιζόμενες από το κοινοτικό δίκαιο.

16	Τα αποτελέσματα αυτά αφορούν επίσης κάθε δικαστή, ο οποίος, επιληφθείς αρμοδίως μιας υποθέσεως, έχει καθήκον, ως όργανο ενός κράτους μέλους, να προστατεύει τα δικαιώματα που απονέμει στους ιδιώτες το κοινοτικό δίκαιο.

Εξάλλου, δυνάμει της αρχής της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου, οι διατάξεις της Συνθήκης και οι άμεσα ισχύουσες πράξεις των κοινοτικών οργάνων έχουν ως αποτέλεσμα, στη σχέση τους προς το εσωτερικό δίκαιο των κρατών μελών, όχι μόνο να καθιστούν, με μόνη τη θέση τους σε ισχύ, αυτοδικαίως ανεφάρμοστη κάθε αντίθετη διάταξη της υφιστάμενης εθνικής νομοθεσίας, αλλά και — δεδομένου ότι οι διατάξεις και πράξεις αυτές αποτελούν αναπόσπαστο και υπερέχον τμήμα της έννομης τάξης που ισχύει στο έδαφος καθενός από τα κράτη μέλη — να κωλύουν την έγκυρη έκδοση νέων εθνικών νομοθετικών πράξεων, κατά το μέτρο που οι πράξεις αυτές δεν συμβιβάζονται με τους κανόνες του κοινοτικού δικαίου.

Πράγματι, η τυχόν αναγνώριση οποιωνδήποτε εννόμων αποτελεσμάτων σε εθνικές νομοθετικές πράξεις που υπεισέρχονται στο χώρο, εντός του οποίου ασκείται η νομοθετική εξουσία της Κοινότητας, ή που κατά οποιοδήποτε άλλο τρόπο δεν συμβιβάζονται με διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, θα αναιρούσε το δεσμευτικό χαρακτήρα υποχρεώσεων που έχουν αναληφθεί ανεπιφύλακτα και αμετάκλητα από τα κράτη μέλη δυνάμει της Συνθήκης και θα έθετε έτσι εν αμφιβάλω τις ίδιες τις βάσεις στις οποίες στηρίζεται η Κοινότητα.

Η ίδια αντίληψη συνάγεται και από την οικονομία του άρθρου 177 της Συνθήκης, κατά το οποίο κάθε εθνικό δικαστήριο έχει την ευχέρεια να αποταθεί στο Δικαστήριο, όποτε κρίνει ότι, για να μπορέσει να εκδώσει τη δική του απόφαση, είναι αναγκαία η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως επί ζητήματος ερμηνείας ή κύρους αφορώντος το κοινοτικό δίκαιο.

20	Η πρακτική αποτελεσματικότητα της διατάξεως αυτής θα μειωνόταν αν ο δικαστής δεν μπορούσε να προβεί αμέσως στην εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου σύμφωνα με απόφαση του Δικαστηρίου ή με τη νομολογία του.

Από το σύνολο των προηγουμένων σκέψεων προκύπτει ότι κάθε εθνικός δικαστής που επιλαμβάνεται αρμοδίως μιας διαφοράς έχει την υποχρέωση να εφαρμόζει στο ακέραιο το κοινοτικό δίκαιο και να προστατεύει τα δικαιώματα τα οποία αυτό απονέμει στους ιδιώτες, αφήνοντας ανεφάρμοστη κάθε ενδεχομένως αντίθετη διάταξη του εθνικού δικαίου, είτε προγενέστερη είτε μεταγενέστερη του κανόνα του κοινοτικού δικαίου.

Δεν συμβιβάζεται, συνεπώς, με τις επιταγές που είναι συμφυείς με την ίδια τη φύση του κοινοτικού δικαίου κάθε διάταξη εθνικής έννομης τάξης ή κάθε πρακτική, νομοθετική, διοικητική ή δικαστική, που θα είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της αποτελεσματικότητας του κοινοτικού δικαίου, αφαιρώντας από τον αρμόδιο για την εφαρμογή αυτού του δικαίου δικαστή την εξουσία να πράξει, και μάλιστα κατά τη στιγμή της εφαρμογής του, ό,τι είναι αναγκαίο για να εξοβελίσει τις εθνικές νομοθετικές διατάξεις που εμποδίζουν ενδεχομένως την πλήρη ανάπτυξη των αποτελεσμάτων των κανόνων του κοινοτικού δικαίου.

Αυτό θα συνέβαινε ιδίως αν, σε περίπτωση συγκρούσεως μεταξύ διατάξεως του κοινοτικού δικαίου και μεταγενεστέρου εθνικού νόμου, η επίλυση της συγκρούσεως αυτής επαφίετο σε αρχή άλλη από το δικαστή στον οποίο έχει ανατεθεί το καθήκον της εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου και ο οποίος διαθέτει ίδια εξουσία εκτιμήσεως, έστω και αν ένα τέτοιο κώλυμα για την πλήρη αποτελεσματικότητα του κοινοτικού δικαίου ήταν απλώς προσωρινό.

Επομένως, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι ο εθνικός δικαστής, στον οποίο έχει ανατεθεί, στο πλαίσιο της αρμοδιότητάς του, να εφαρμόζει τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, έχει την υποχρέωση να εξασφαλίζει την πλήρη αποτελεσματικότητα των κανόνων αυτών, αφήνοντας εν ανάγκη κυριαρχικά ανεφάρμοστη κάθε αντίθετη διάταξη της εθνικής νομοθεσίας, έστω και μεταγενέστερη, χωρίς να υποχρεούται να ζητήσει ή να αναμείνει την προηγούμενη εξαφάνισή της είτε διά της νομοθετικής οδού είτε με οποιαδήποτε άλλη συνταγματική διαδικασία.

Με το δεύτερο ερώτημα ερωτάται κατ' ουσία — για την περίπτωση που θα γινόταν δεκτό ότι η προστασία των δικαιωμάτων που απονέμονται από διατάξεις του κοινοτικού δικαίου μπορεί να αναβληθεί μέχρι τη ρητή εξαφάνιση, από τα αρμόδια εθνικά όργανα, των τυχών αντιθέτων εθνικών μέτρων — αν η εξαφάνιση αυτή πρέπει σε κάθε περίπτωση να έχει πλήρη και στο ακέραιο αναδρομική ενέργεια, ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε προσβολή των εν λόγω δικαιωμάτων.

Όπως προκύπτει από την απάντηση που δόθηκε στο πρώτο ερώτημα, ο εθνικός δικαστής έχει την υποχρέωση να εξασφαλίζει την προστασία των δικαιωμάτων που απονέμονται από τις διατάξεις της κοινοτικής έννομης τάξης, χωρίς να υποχρεούται να ζητήσει ή να αναμείνει τη ρητή εξαφάνιση, από τα εθνικά όργανα που έχουν την εξουσία προς τούτο, των τυχών εθνικών μέτρων που εμποδίζουν την ευθεία και άμεση εφαρμογή των κανόνων του κοινοτικού δικαίου.

27	Επομένως, το δεύτερο ερώτημα δεν έχει αντικείμενο.

Για τους λόγους αυτούς,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ,

κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε με Διάταξη της 28ης Ιουλίου 1977 ο Pretore di Susa, αποφαίνεται:

Ο εθνικός δικαστής, στον οποίο έχει ανατεθεί στο πλαίσιο της αρμοδιότητάς του να εφαρμόζει τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου, έχει την υποχρέωση να εξασφαλίζει την πλήρη αποτελεσματικότητα των κανόνων αυτών, αφήνοντας εν ανάγκη κυριαρχικά ανεφάρμοστη κάθε αντίθετη διάταξη της εθνικής νομοθεσίας, έστω και μεταγενέστερη, χωρίς να υποχρεούται να ζητήσει ή να αναμείνει την προηγούμενη εξαφάνισή της είτε διά της νομοθετικής οδού είτε με οποιαδήποτε άλλη συνταγματική διαδικασία.

Kutscher

Sørensen

Bosco

Donner

Pescatore

Mackenzie Stuart

O'Keeffe

Δημοσιεύτηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 9 Μαρτίου 1978.

Ο γραμματέας

Α. Van Houtte

Ο Πρόεδρος

Η. Kutscher