ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 25.5.2016

SWD(2016) 163 final

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ/ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2005/29/ΕΚ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΘΕΜΙΤΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

που συνοδεύει το έγγραφο

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Ολοκληρωμένη προσέγιση για την τόνωση του διασυνοριακού ηλεκτρονικού εμπορίου για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ευρώπης

{COM(2016) 320 final}

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ    

1.    Πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες πρακτικές    

1.1Εμπορικές πρακτικές που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές

1.1.1Πρακτικές μετά την πώληση, συμπεριλαμβανομένων δραστηριοτήτων είσπραξης οφειλών

1.1.2Εμπορευόμενοι που αγοράζουν προϊόντα από καταναλωτές

1.2Εμπορικές πρακτικές που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές

1.2.1Εμπορικές πρακτικές που δεν θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα του καταναλωτή

1.2.2Εμπορικές πρακτικές που σχετίζονται με συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων ή που βλάπτουν τα οικονομικά συμφέροντα μόνο ανταγωνιστών

1.3Πλήρης εναρμόνιση

1.3.1Προώθηση πωλήσεων και μειώσεις τιμών

1.3.2Εξαιρέσεις από την πλήρη εναρμόνιση

1.4Αλληλεπίδραση μεταξύ της οδηγίας και άλλων νομοθετικών πράξεων της ΕΕ

1.4.1Σχέση με άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ

1.4.2Επιπτώσεις στην επιβολή του νόμου

1.4.3Πληροφορίες που ορίζονται από άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ ως «ουσιώδεις» πληροφορίες

1.4.4Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών

1.4.5Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές

1.4.6Αλληλεπίδραση με την οδηγία για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση

1.4.7Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τις υπηρεσίες

1.4.8Αλληλεπίδραση με την οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο

1.4.9Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων

1.4.10Αλληλεπίδραση με την οδηγία για την προστασία των δεδομένων και την οδηγία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες

1.4.11Αλληλεπίδραση με τα άρθρα 101 και 102 της ΣΛΕΕ (κανόνες ανταγωνισμού)

1.4.12Αλληλεπίδραση με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ

1.4.13Αλληλεπίδραση με τα άρθρα 34 έως 36 της ΣΛΕΕ

1.5Η σχέση μεταξύ της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και της αυτορρύθμισης

1.6Εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε εμπορευόμενους εγκατεστημένους σε τρίτες χώρες

2.    Γενικές έννοιες    

2.1Η έννοια του εμπορευόμενου

2.2Η έννοια της εμπορικής πρακτικής

2.3Η έννοια της «απόφασης συναλλαγής»

2.4«Ουσιώδης στρέβλωση της οικονομικής συμπεριφοράς των καταναλωτών»

2.5«Μέσος καταναλωτής»

2.6Ευάλωτοι καταναλωτές

2.6.1Τα κριτήρια του ευάλωτου χαρακτήρα που προβλέπονται στο άρθρο 5 παράγραφος 3

2.6.2Απαίτηση «προβλεψιμότητας»

2.7Πρόσκληση για αγορά – η έννοια

3.    Διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές    

3.1Η λειτουργία της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές – διάγραμμα ροής της οδηγίας

3.2Η γενική ρήτρα – οι απαιτήσεις επαγγελματικής ευσυνειδησίας

3.3Παραπλανητικές πράξεις

3.3.1Γενικές παραπλανητικές πληροφορίες

3.3.2Μάρκετινγκ που δημιουργεί σύγχυση

3.3.3Μη συμμόρφωση με τους κώδικες συμπεριφοράς

3.4Παραπλανητικές παραλείψεις

3.4.1Ουσιώδεις πληροφορίες

3.4.2Κεκαλυμμένο μάρκετινγκ / μη προσδιορισμός της εμπορικής επιδίωξης

3.4.3Παροχή ουσιωδών πληροφοριών κατά τρόπο ασαφή

3.4.4Πραγματικό πλαίσιο και περιορισμοί του χρησιμοποιούμενου μέσου επικοινωνίας

3.4.5Ουσιώδεις πληροφορίες σε προσκλήσεις για αγορά — άρθρο 7 παράγραφος 4

3.4.6Δωρεάν δοκιμές και παγίδες συνδρομής

3.4.7Παροχή ορισμένων πληροφοριών σε άλλη γλώσσα

3.4.8Προγραμματισμένη αχρήστευση

3.5Επιθετικές εμπορικές πρακτικές

4.    Η μαύρη λίστα εμπορικών πρακτικών (παράρτημα I)    

4.1Προϊόντα που δεν μπορούν να πωλούνται νόμιμα – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 9

4.2Πυραμιδωτά συστήματα πωλήσεων – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 14

4.3Προϊόντα που θεραπεύουν ασθένειες, δυσλειτουργίες ή δυσμορφίες – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 17

4.4Χρήση της λέξης «δωρεάν» – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 20

4.5Συνεχές μάρκετινγκ μέσω εξ αποστάσεως εργαλείου – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 26

4.6Άμεσες πιεστικές προσκλήσεις προς τα παιδιά – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 28

4.7Έπαθλα – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 31

5.    Εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε συγκεκριμένους τομείς    

5.1Περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί

5.1.1Αλληλεπίδραση με άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

5.1.2Βασικές αρχές: Εφαρμογή των άρθρων 6, 7 και 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

5.1.3Εφαρμογή του άρθρου 6 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

5.1.4Εφαρμογή του άρθρου 7 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

5.1.5Εφαρμογή του άρθρου 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

5.1.6Εφαρμογή του παραρτήματος I στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

5.1.7Συγκριτικοί περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί

5.2Τομέας διαδικτύου

5.2.1Διαδικτυακές πλατφόρμες

5.2.2Η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στις διαδικτυακές πλατφόρμες

5.2.3Πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου (αγορές)

5.2.4Καταστήματα εφαρμογών

5.2.5Συνεργατική οικονομία

5.2.6Μηχανές αναζήτησης

5.2.7Εργαλεία σύγκρισης

5.2.8Εργαλεία αξιολόγησης από τους χρήστες

5.2.9Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

5.2.10Πλατφόρμες ομαδικών αγορών

5.2.11Δυναμική τιμολόγηση

5.2.12Διακρίσεις ως προς τις τιμές

5.2.13Εξατομικευμένη τιμολόγηση

5.2.14Χρήση τεχνικών γεωγραφικού εντοπισμού

5.3Κλάδος των ταξιδιών και των μεταφορών

5.3.1Οριζόντια θέματα

5.3.2Οργανωμένα ταξίδια

5.3.3Συμβάσεις χρονομεριστικής μίσθωσης

5.3.4Ζητήματα που αφορούν ειδικότερα τις αεροπορικές μεταφορές

5.3.5Ζητήματα που αφορούν ειδικότερα την ενοικίαση αυτοκινήτων

5.4Χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και ακίνητη περιουσία

5.4.1Οριζόντια θέματα

5.4.2Ζητήματα που αφορούν ειδικότερα την ακίνητη περιουσία

5.4.3Ζητήματα που αφορούν ειδικότερα τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες

Παράρτημα Ι: Νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ σχετικά με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (με χρονολογική σειρά)    

Παρακαλείστε να σημειώσετε ότι οι Κατευθυντήριες Γραμμές έχουν αρχικά συνταχθεί στην αγγλική γλώσσα. Σε περίπτωση γλωσσικών αμφιβολιών, συμβουλευτείτε την αγγλική έκδοση, η οποία είναι διαθέσιμη στη ακόλουθη διεύθυνση:

http://ec.europa.eu/justice/consumer-marketing/files/ucp_guidance_en.pdf .

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σκοπός του παρόντος εγγράφου κατευθυντήριων γραμμών είναι να διευκολύνει την ορθή εφαρμογή της οδηγίας 2005/29/EΚ για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές στην εσωτερική αγορά («οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές»). Παρέχει καθοδήγηση σχετικά με τις βασικές έννοιες και διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, καθώς και πρακτικά παραδείγματα σχετικά με τον τρόπο εκτέλεσής της τα οποία έχουν αντληθεί από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής το «Δικαστήριο») και από εθνικές δικαστικές και διοικητικές αρχές. Βασίζεται στην έκδοση των κατευθυντήριων γραμμών του 2009, την οποία και αντικαθιστά 1 . 

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές αποτελεί τη θεμελιώδη νομοθετική πράξη της ΕΕ που ρυθμίζει τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών. Εφαρμόζεται σε όλες τις εμπορικές πρακτικές που ασκούνται πριν από (δηλαδή στο στάδιο της διαφήμισης ή του μάρκετινγκ), κατά τη διάρκεια και μετά την πραγματοποίηση μιας συναλλαγής μεταξύ επιχείρησης και καταναλωτή.

Στην ανακοίνωση του 2013 σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές 2 και στη συνοδευτική της έκθεση 3 καταδείχθηκε η ανάγκη ενίσχυσης της επιβολής των διατάξεων της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Προκειμένου να διευκολυνθούν οι δραστηριότητες επιβολής του νόμου και να διασφαλιστεί η ασφάλεια δικαίου, στο παρόν έγγραφο κατευθυντήριων γραμμών επισημαίνονται ζητήματα που είναι κοινά για όλα τα κράτη μέλη, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται θέματα όπως τα ακόλουθα:

·η αλληλεπίδραση μεταξύ της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και άλλων νομοθετικών πράξεων της ΕΕ·

·η αυξανόμενη νομολογία του Δικαστηρίου και των εθνικών δικαστηρίων·

·ο τρόπος εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε νέα και αναδυόμενα επιχειρηματικά μοντέλα, ειδικότερα στον τομέα του διαδικτύου.

Το παρόν έγγραφο κατευθυντήριων γραμμών συνδέεται με την ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Ολοκληρωμένη προσέγγιση για την τόνωση του διασυνοριακού ηλεκτρονικού εμπορίου για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ευρώπης» [COM(2016) 320], και ιδίως με την ενότητα 6 αυτής. Καταρτίστηκε από τις υπηρεσίες της Επιτροπής και δεν απηχεί κατ’ ανάγκη τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σκοπός του είναι να διευκολύνει την εφαρμογή της οδηγίας 2005/29/ΕΚ για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Ωστόσο, δεν είναι νομικά δεσμευτικό. Οποιαδήποτε επίσημη ερμηνεία της νομοθεσίας πρέπει να προέρχεται αποκλειστικά από την ίδια την οδηγία 2005/29/ΕΚ και άλλες εφαρμοστέες νομικές πράξεις ή αρχές. Μόνον το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αρμόδιο να ερμηνεύει επισήμως την ενωσιακή νομοθεσία.

Ο αθέμιτος ή μη χαρακτήρας μιας εμπορικής πρακτικής σύμφωνα με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές πρέπει να αξιολογείται κατά περίπτωση, εξαιρουμένων των πρακτικών που περιλαμβάνονται στο παράρτημα I της οδηγίας. Η διενέργεια της εν λόγω αξιολόγησης αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών μελών.

1.Πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες πρακτικές

Η οδηγία είναι οριζόντιου χαρακτήρα και προστατεύει τα οικονομικά συμφέροντα των καταναλωτών. Οι βασιζόμενες σε αρχές διατάξεις της διαλαμβάνουν ευρύ φάσμα πρακτικών και είναι αρκούντως ευρείες ώστε να εξασφαλίζεται η κάλυψη των ταχέως εξελισσόμενων προϊόντων, υπηρεσιών και μεθόδων πώλησης.

1.1Εμπορικές πρακτικές που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές

Η παρούσα ενότητα εστιάζει κυρίως σε παραδείγματα εμπορικών πρακτικών για τα οποία είναι ενδεχομένως απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι εμπίπτουν πράγματι στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στα διαδικτυακά επιχειρηματικά μοντέλα εξετάζεται στο κεφάλαιο 5.2.

1.1.1Πρακτικές μετά την πώληση, συμπεριλαμβανομένων δραστηριοτήτων είσπραξης οφειλών

Σύμφωνα με το άρθρο 3 παράγραφος 1, εμπορικές πρακτικές δεν ασκούνται μόνο κατά τα στάδια του μάρκετινγκ και της προμήθειας, αλλά και μετά την πραγματοποίηση της συναλλαγής.

Η αιτιολογική σκέψη 13 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές αναφέρεται επίσης σε «αθέμιτες εμπορικές πρακτικές που ασκούνται εκτός οιασδήποτε συμβατικής σχέσης μεταξύ ενός εμπορευόμενου και ενός καταναλωτή ή μετά τη σύναψη της σύμβασης και κατά τη διάρκεια της εκτέλεσής της».

Ορισμένες εθνικές αρχές ανέφεραν ότι, ανεξάρτητα από το εάν ένας εμπορευόμενος έχει εκχωρήσει μια απαίτηση σε τρίτο, οι δραστηριότητες είσπραξης οφειλών θα πρέπει να θεωρούνται εμπορικές πρακτικές μετά την πώληση, διότι η είσπραξη οφειλών συνδέεται άμεσα με την πώληση ή την προμήθεια προϊόντων. Δεν συντρέχουν αντικειμενικοί λόγοι για τη διαφοροποίηση της εκτίμησης αυτής σε συνάρτηση με το κατά πόσον ένας εμπορευόμενος αναθέτει ή όχι την είσπραξη οφειλών σε εξειδικευμένα γραφεία.

Αυτό προκύπτει επίσης από το σημείο 25 του παραρτήματος Ι, σύμφωνα με το οποίο θεωρούνται αθέμιτες υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις οι «προσωπικές επισκέψεις στο σπίτι του καταναλωτή κατά τις οποίες αγνοείται το αίτημα του καταναλωτή για αποχώρηση ή μη επάνοδο, εκτός από περιστάσεις και στο βαθμό που αυτό δικαιολογείται, δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας, για να επιβληθεί η εκπλήρωση συμβατικής υποχρέωσης».

1.1.2Εμπορευόμενοι που αγοράζουν προϊόντα από καταναλωτές

Ορισμένοι εμπορευόμενοι ενδέχεται, στο πλαίσιο της επαγγελματικής τους δραστηριότητας, να αγοράζουν προϊόντα από καταναλωτές. Παραδείγματα αποτελούν οι έμποροι αυτοκινήτων, οι παλαιοπώλες και οι έμποροι λιανικής μεταχειρισμένων προϊόντων.

Σύμφωνα με τον ορισμό της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, ως εμπορική πρακτική νοείται μόνον η «άμεσα συνδεόμενη με την προώθηση, πώληση ή προμήθεια ενός προϊόντος σε καταναλωτές». Η αντίστροφη περίπτωση, κατά την οποία οι εμπορευόμενοι αγοράζουν προϊόντα από καταναλωτές, δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να στοιχειοθετηθεί σχέση μεταξύ της πώλησης ενός προϊόντος από καταναλωτή σε εμπορευόμενο και της προώθησης, πώλησης ή προμήθειας (διαφορετικού) προϊόντος στον καταναλωτή.

Για παράδειγμα, οι συμφωνίες ανταλλαγής μεταχειρισμένων προϊόντων με καινούργια αποτελούν κοινή πρακτική στο εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων. Ο εμπορευόμενος αγοράζει ένα μεταχειρισμένο όχημα από τον καταναλωτή, ο οποίος αγοράζει με τη σειρά του ένα όχημα από τον εμπορευόμενο. Στις περιπτώσεις αυτές, η αγορά από τον εμπορευόμενο μπορεί να θεωρηθεί μέρος της αμοιβής που καταβάλλει ο καταναλωτής για το τμήμα της συναλλαγής από την επιχείρηση προς τον καταναλωτή. Οι συμφωνίες ανταλλαγής μεταχειρισμένων προϊόντων με καινούργια εμπίπτει σαφώς στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Η αγορά και μεταπώληση χρυσού θα μπορούσε σε ορισμένες περιπτώσεις να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Για παράδειγμα, εμπορευόμενος που παρέχει στους καταναλωτές επαγγελματική αποτίμηση του χρυσού τους πριν τον αγοράσει θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι παρέχει υπηρεσία στους καταναλωτές. Στην περίπτωση αυτή έχει εφαρμογή η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και, κατά συνέπεια, ο εμπορευόμενος δεν θα πρέπει να παρέχει παραπλανητικές πληροφορίες σχετικά με την πραγματική αξία του χρυσού ή σχετικά με την τιμή της παρεχόμενης υπηρεσίας (π.χ. παράλειψη «αμοιβών διαχείρισης»).

1.2 Εμπορικές πρακτικές που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές

1.2.1Εμπορικές πρακτικές που δεν θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα του καταναλωτή

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν καλύπτει τους εθνικούς κανόνες που αποσκοπούν στην προστασία συμφερόντων μη οικονομικού χαρακτήρα.

Ως εκ τούτου, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν θίγει τη δυνατότητα των κρατών μελών να θεσπίζουν κανόνες που ρυθμίζουν τις εμπορικές πρακτικές για λόγους υγείας, ασφάλειας ή προστασίας του περιβάλλοντος. Επίσης, οι υφιστάμενοι εθνικοί κανόνες σχετικά με το μάρκετινγκ και τη διαφήμιση, οι οποίοι βασίζονται στην «καλαισθησία και την ευπρέπεια», δεν καλύπτονται από την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 7 της οδηγίας, «[δ]εν καλύπτονται οι κανόνες δικαίου που σχετίζονται με την καλαισθησία και την ευπρέπεια, οι οποίοι παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. […] Συνεπώς, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξακολουθήσουν να μπορούν να απαγορεύουν εμπορικές πρακτικές για λόγους καλαισθησίας και ευπρέπειας στην επικράτειά τους, ακόμα και όταν οι πρακτικές αυτές δεν περιορίζουν την ελευθερία επιλογής των καταναλωτών. […].»

Επομένως, στο πλαίσιο των εμπορικών πρακτικών, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν καλύπτει τους εθνικούς κανόνες για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την πρόληψη των διακρίσεων λόγω φύλου και των φυλετικών και θρησκευτικών διακρίσεων ή για την απεικόνιση γυμνού, βίας και αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Αντιθέτως, εθνικοί κανόνες που αποσκοπούν στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων των καταναλωτών, σε συνδυασμό με άλλα συμφέροντα, εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.

1.2.2Εμπορικές πρακτικές που σχετίζονται με συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων ή που βλάπτουν τα οικονομικά συμφέροντα μόνο ανταγωνιστών

Οι εμπορικές πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων («B2B») δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Ρυθμίζονται εν μέρει από την οδηγία για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση 12 . Εντούτοις, τα κράτη μέλη δύνανται, στο πλαίσιο της εθνικής τους νομοθεσίας, να επεκτείνουν και στις εμπορικές πρακτικές Β2Β την προστασία που χορηγείται δυνάμει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές 13 .

Μόνον τα μέτρα που προστατεύουν αποκλειστικά τα συμφέροντα των ανταγωνιστών δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Στις περιπτώσεις στις οποίες τα εθνικά μέτρα ρυθμίζουν μια πρακτική με τον διττό στόχο της προστασίας των καταναλωτών και των ανταγωνιστών, τα εν λόγω εθνικά μέτρα καλύπτονται από την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Όσον αφορά τη διάκριση μεταξύ των συμφερόντων των καταναλωτών και των συμφερόντων των ανταγωνιστών, το Δικαστήριο έκρινε ως εξής:

«39    […] Από το ως άνω πεδίο εφαρμογής εξαιρούνται, όπως προκύπτει από την έκτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας [για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές], μόνο οι εθνικοί νόμοι περί αθέμιτων εμπορικών πρακτικών οι οποίες βλάπτουν “μόνο” τα οικονομικά συμφέροντα των ανταγωνιστών ή αφορούν εμπορικές συναλλαγές.

40    [Οι] εθνικές διατάξεις προφανέστατα δεν εμπίπτουν στην ανωτέρω κατηγορία, καθόσον […] αποσκοπούν ρητώς στην προστασία των καταναλωτών και όχι μόνον στην προστασία των ανταγωνιστών και όσων άλλων δραστηριοποιούνται στην αγορά.» 14

Εναπόκειται στις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια να αποφασίζουν εάν μια εθνική διάταξη αποσκοπεί στην προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών.

Το Δικαστήριο επισήμανε ότι:

«29    Επομένως, στο αιτούν δικαστήριο, και όχι στο Δικαστήριο, απόκειται να κρίνει εάν οι […] διατάξεις […] σχετικά με τις αναγγελίες μειώσεως τιμής στους καταναλωτές, επιδιώκουν πραγματικά σκοπούς που αφορούν την προστασία των καταναλωτών, προκειμένου να εξακριβώσει εάν τέτοια διάταξη ενδέχεται να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές […].» 15

Το Δικαστήριο έχει επίσης αποφανθεί ότι η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές αποκλείει εθνική διάταξη η οποία επιβάλλει απαγόρευση πώλησης αγαθών με ζημία εφόσον η διάταξη αυτή έχει σκοπούς που ανάγονται στην προστασία των καταναλωτών 16 .

Όσον αφορά τους εθνικούς κανόνες που απαγορεύουν τις μειώσεις τιμών κατά τις περιόδους που προηγούνται των εκπτώσεων, το Δικαστήριο έχει διευκρινίσει ότι η απαγόρευση αυτή δεν συνάδει με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφόσον επιδιώκει να προστατεύσει τα οικονομικά συμφέροντα των καταναλωτών 17 . 

Ωστόσο, έχει επίσης αποφανθεί ότι εθνική διάταξη δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εάν αποσκοπεί αποκλειστικά, όπως ισχυρίζεται το αιτούν δικαστήριο, στη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ ανταγωνιστών και δεν επιδιώκει την προστασία των καταναλωτών 18 . 

1.3Πλήρης εναρμόνιση 

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές βασίζεται στην αρχή της πλήρους εναρμόνισης. Προκειμένου να εξαλειφθούν οι φραγμοί της εσωτερικής αγοράς και να αυξηθεί η ασφάλεια δικαίου τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τις επιχειρήσεις, θεσπίστηκε σε επίπεδο ΕΕ ενιαίο ρυθμιστικό πλαίσιο για την εναρμόνιση των εθνικών κανόνων 19 .

Το στοιχείο αυτό έχει διευκρινιστεί περαιτέρω από το Δικαστήριο, το οποίο αποφάνθηκε ότι η «οδηγία εναρμονίζει πλήρως τους εν λόγω κανόνες σε κοινοτικό επίπεδο. Κατά συνέπεια […] τα κράτη μέλη δεν μπορούν να θεσπίσουν πιο περιοριστικά μέτρα από εκείνα που ορίζει η οδηγία, ακόμα και για να διασφαλίσουν υψηλότερο βαθμό προστασίας των καταναλωτών 20 . 

Ως εκ τούτου, διαπιστώθηκε ότι η οδηγία αποκλείει εθνική γενική απαγόρευση των συνοδευόμενων με δώρα προσφορών.

1.3.1Προώθηση πωλήσεων και μειώσεις τιμών

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές καλύπτει εμπορικές πρακτικές, όπως οι συνοδευόμενες με δώρα ή οι δεσμευμένες προσφορές, οι εκπτώσεις, οι μειώσεις τιμών, οι διαφημιστικές πωλήσεις, οι εμπορικές λαχειοφόροι αγορές, οι διαγωνισμοί και τα κουπόνια.

Στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές περιλαμβάνονται διάφορες διατάξεις σχετικά με τις πρακτικές προώθησης [π.χ. άρθρο 6 στοιχείο δ) σχετικά με την ύπαρξη ειδικής πλεονεκτικής τιμής, παράρτημα Ι σημείο 5 σχετικά με τη διαφήμιση «δόλωμα», σημείο 7 σχετικά με τις ειδικές προσφορές, σημεία 19 και 31 σχετικά με τους διαγωνισμούς και την προώθηση επάθλων και σημείο 20 σχετικά με τις δωρεάν προσφορές]. 21

Το Δικαστήριο έχει διευκρινίσει ότι κανόνες που απαιτούν η μείωση τιμής να παραπέμπει σε τιμή αναφοράς και στη διάρκεια της προώθησης δεν συνάδουν με τις διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές:

«61. Κατά συνέπεια, μια τέτοια εθνική κανονιστική ρύθμιση που απαγορεύει γενικώς πρακτικές μη διαλαμβανόμενες στο παράρτημα I της οδηγίας 2005/29, χωρίς τη διενέργεια εξατομικευμένης εξέτασης του “αθέμιτου” χαρακτήρα των πρακτικών αυτών βάσει των κριτηρίων των άρθρων 5 έως 9 της οδηγίας αυτής, προσκρούει στο περιεχόμενο του άρθρου 4 αυτής και έρχεται σε αντίθεση με τον σκοπό της πλήρους εναρμόνισης που επιδιώκει η εν λόγω οδηγία, ακόμη και εάν σκοπός της κανονιστικής αυτής ρύθμισης είναι η διασφάλιση υψηλότερου επιπέδου προστασίας των καταναλωτών […]».  22

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν επιβάλλει ρητώς στους εμπορευόμενους την υποχρέωση να αναγράφουν τις μειώσεις τιμών με συγκεκριμένους τρόπους ή να αναφέρουν τους λόγους για τις μειωμένες τιμές. Το κατά πόσον ένας εμπορευόμενος ενεργεί κατά παράβαση της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές θα πρέπει να αξιολογείται κατά περίπτωση.

Ερωτήματα σχετικά με τις προσφορές τιμών και τον χαρακτήρα πλήρους εναρμόνισης της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές έχουν τεθεί επίσης υπό το πρίσμα της οδηγίας για την αναγραφή των τιμών 23 . 

Σκοπός της εν λόγω οδηγίας είναι η επιβολή στους εμπορευόμενους της υποχρέωσης να αναφέρουν την τιμή λιανικής και τη μοναδιαία τιμή μέτρησης των προϊόντων ώστε να διευκολύνεται η σύγκριση τιμών από τους καταναλωτές.

Έχει υποστηριχθεί ότι, όσον αφορά τις πολιτικές τιμολόγησης που συνδέονται με εκστρατείες προώθησης, οι στόχοι της οδηγίας μπορούν να επιτευχθούν μόνο με τη θέσπιση περιοριστικότερων απαιτήσεων για τον τρόπο αναγραφής της τιμής σε σχέση με τις απαιτήσεις που συνάγονται από την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι:

«59. […] το αντικείμενο της οδηγίας 98/6 είναι η προστασία των καταναλωτών όχι στον τομέα της αναγραφής των τιμών εν γένει ή όσον αφορά την οικονομική πραγματικότητα των αναγγελιών μείωσης των τιμών αλλά στον τομέα αναγραφής των τιμών των προϊόντων σε σχέση με τα διάφορα είδη μονάδων μέτρησης» 24 .

Το Δικαστήριο αποφάνθηκε επίσης ότι η διατήρηση περιοριστικότερων εθνικών διατάξεων σχετικά με τη μείωση τιμών δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με βάση την οδηγία για την αναγραφή των τιμών.

1.3.2Εξαιρέσεις από την πλήρη εναρμόνιση

Στο άρθρο 3 παράγραφοι 5 και 6 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές προβλεπόταν προσωρινή παρέκκλιση από την πλήρη εναρμόνιση για διάστημα έξι ετών από τις 12 Ιουνίου 2007. Η παρέκκλιση αυτή αφορούσε τις εθνικές διατάξεις για την εφαρμογή οδηγιών που περιλαμβάνουν ρήτρες ελάχιστης εναρμόνισης 25 . Στην έκθεση της Επιτροπής του 2013 σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές συνάγεται το συμπέρασμα ότι η εν λόγω παρέκκλιση δεν έπρεπε να παραταθεί περαιτέρω 26 . Ως εκ τούτου, από τις 12 Ιουνίου 2013 δεν ισχύουν πλέον οι παράγραφοι 5 και 6 του άρθρου 3 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Στην αιτιολογική σκέψη 14 διευκρινίζεται ότι η πλήρης εναρμόνιση δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να ορίζουν, στο εθνικό τους δίκαιο, τα κύρια χαρακτηριστικά συγκεκριμένων προϊόντων των οποίων η παράλειψη θα ήταν ουσιαστική όταν διατυπώνεται πρόσκληση για αγορά. Διευκρινίζεται επίσης ότι η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφαρμόζεται με την επιφύλαξη των διατάξεων του δικαίου της ΕΕ οι οποίες παρέχουν ρητώς στα κράτη μέλη τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ διαφόρων ρυθμιστικών εναλλακτικών λύσεων για την προστασία των καταναλωτών στον τομέα των εμπορικών πρακτικών.

Το άρθρο 3 παράγραφος 9 περιορίζει τον χαρακτήρα πλήρους εναρμόνισης της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ορίζοντας ότι «ως προς τις “χρηματοοικονομικές υπηρεσίες” […] και την ακίνητη περιουσία, τα κράτη μέλη μπορούν να επιβάλλουν περιοριστικότερους και λεπτομερέστερους κανόνες από τους κανόνες της παρούσας οδηγίας στον εναρμονιζόμενο τομέα». Κατά συνέπεια, στους τομείς αυτούς, τα κράτη μέλη μπορούν να επιβάλλουν κανόνες που βαίνουν πέραν των διατάξεων της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούν τις διατάξεις άλλων νομοθετικών πράξεων της ΕΕ. Στο κεφάλαιο 5.4 εξετάζεται συγκεκριμένα ο τρόπος εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και στην ακίνητη περιουσία.

1.4Αλληλεπίδραση μεταξύ της οδηγίας και άλλων νομοθετικών πράξεων της ΕΕ

Λόγω του γενικού πεδίου εφαρμογής της, η οδηγία εφαρμόζεται σε πολλές εμπορικές πρακτικές οι οποίες ρυθμίζονται και από άλλες γενικές ή ειδικές τομεακές νομοθετικές πράξεις της ΕΕ.

1.4.1Σχέση με άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ

Το άρθρο 3 παράγραφος 4 και η αιτιολογική σκέψη 10 αποτελούν βασικά στοιχεία της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στα οποία διευκρινίζεται ότι η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές συμπληρώνει άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ («κοινοτικούς κανόνες») που ρυθμίζουν συγκεκριμένες πτυχές αθέμιτων εμπορικών πρακτικών. Συνεπώς, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές λειτουργεί ως «δίχτυ ασφαλείας», με το οποίο εξασφαλίζεται η δυνατότητα διατήρησης υψηλού κοινού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών από αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε όλους τους τομείς, μεταξύ άλλων μέσω της συμπλήρωσης και της κάλυψης κενών σε άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ.

Εφόσον έχει θεσπιστεί ειδική τομεακή ή άλλη νομοθεσία της ΕΕ και οι διατάξεις της αλληλεπικαλύπτονται με τις διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, υπερισχύουν οι αντίστοιχες διατάξεις της ειδικής νομοθεσίας (lex specialis).

Το άρθρο 3 παράγραφος 4 της οδηγίας όντως διευκρινίζει ότι «σε περίπτωση σύγκρουσης των διατάξεων της παρούσας οδηγίας με άλλους κοινοτικούς κανόνες που ρυθμίζουν συγκεκριμένες πτυχές αθέμιτων εμπορικών πρακτικών, οι τελευταίοι επικρατούν και εφαρμόζονται επί των πτυχών αυτών».

Από το άρθρο 3 παράγραφος 4, σε συνδυασμό με την αιτιολογική σκέψη 10, προκύπτει ότι μια διάταξη της νομοθεσίας της ΕΕ θα υπερισχύει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφόσον πληρούνται και οι τρεις ακόλουθες προϋποθέσεις:

Øέχει καθεστώς νομοθεσίας της ΕΕ,

Øρυθμίζει συγκεκριμένη πτυχή εμπορικών πρακτικών και

Øυπάρχει σύγκρουση μεταξύ των δύο διατάξεων ή το περιεχόμενο της άλλης διάταξης της νομοθεσίας της ΕΕ αλληλεπικαλύπτεται με το περιεχόμενο της συναφούς διάταξης της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, για παράδειγμα όταν η διάταξη της νομοθεσίας της ΕΕ ρυθμίζει την επίμαχη συμπεριφορά με λεπτομερέστερο τρόπο και/ή όταν εφαρμόζεται σε συγκεκριμένο τομέα.

Εφόσον πληρούνται και οι τρεις ανωτέρω προϋποθέσεις, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν θα ισχύει για τη συγκεκριμένη πτυχή της εμπορικής πρακτικής που ρυθμίζεται, για παράδειγμα, από ειδικό τομεακό κανόνα. Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές παραμένει ωστόσο συναφής για την αξιολόγηση άλλων ενδεχόμενων πτυχών της εμπορικής πρακτικής που δεν καλύπτονται από τις ειδικές τομεακές διατάξεις, όπως, για παράδειγμα, η επιθετική συμπεριφορά εμπορευόμενου.

Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι, εν γένει, η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν αποκλείεται per se λόγω της ύπαρξης άλλων νομοθετικών πράξεων της ΕΕ που ρυθμίζουν ειδικές πτυχές των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών.

Ως εκ τούτου, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μπορεί συνήθως να εφαρμόζεται από κοινού με ειδικούς τομεακούς κανόνες της ΕΕ κατά τρόπο συμπληρωματικό· επομένως, οι ειδικότερες απαιτήσεις που προβλέπουν άλλοι κανόνες της ΕΕ προστίθενται συνήθως στις γενικές απαιτήσεις που καθορίζονται στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, με σκοπό, κατά κανόνα, να μην επιτρέπεται στους εμπορευόμενους να παρέχουν τις πληροφορίες που απαιτούνται βάσει της ειδικής τομεακής νομοθεσίας με παραπλανητικό ή επιθετικό τρόπο, εκτός εάν η πτυχή αυτή αποτελεί αντικείμενο συγκεκριμένης ρύθμισης από τους ειδικούς τομεακούς κανόνες.

1.4.2Επιπτώσεις στην επιβολή του νόμου

Βάσει του άρθρου 11, προκειμένου να διασφαλιστεί η ορθή επιβολή της νομοθεσίας της ΕΕ για την προστασία των καταναλωτών, τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίζουν τον καλόπιστο συντονισμό μεταξύ των διαφόρων αρμόδιων αρχών επιβολής του νόμου. Στα κράτη μέλη στα οποία διάφορες αρχές είναι αρμόδιες για την επιβολή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και της ειδικής τομεακής νομοθεσίας, οι αρχές αυτές θα πρέπει να συνεργάζονται στενά ώστε να διασφαλίζεται η συνοχή των πορισμάτων των αντίστοιχων ερευνών τους για τον ίδιο εμπορευόμενο και/ή την ίδια εμπορική πρακτική.

1.4.3Πληροφορίες που ορίζονται από άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ ως «ουσιώδεις» πληροφορίες 

«Απαιτήσεις παροχής πληροφοριών που θεσπίζονται από το κοινοτικό δίκαιο σχετικά με την εμπορική επικοινωνία» περιλαμβάνονται σε διάφορες ειδικές τομεακές νομοθετικές πράξεις της ΕΕ. Για παράδειγμα:

Øπεριβάλλον (πχ. οδηγία για την ενεργειακή επισήμανση 34 , οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό 35 , οδηγία για την οικονομία καυσίμου 36 )·

Øχρηματοπιστωτικές υπηρεσίες (π.χ. οδηγία για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων 37 , οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών 38 , οδηγία για την καταναλωτική πίστη 39 , οδηγία για την ενυπόθηκη πίστη 40 , οδηγία για τους λογαριασμούς πληρωμών 41 , κανονισμός σχετικά με τα έγγραφα βασικών πληροφοριών για PRIIP 42 )·

Øυγεία (π.χ. οδηγία 2001/83/EΚ 43 )·

Øτηλεπικοινωνίες (π.χ. οδηγία καθολικής υπηρεσίας 44 )·

Øμεταφορές (π.χ. κανονισμός για τις αεροπορικές υπηρεσίες 45 , κανονισμός για τα δικαιώματα των επιβατών 46 )

Οι εν λόγω απαιτήσεις παροχής πληροφοριών είναι συχνά πιο συγκεκριμένες από τις απαιτήσεις που προβλέπονται στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Το άρθρο 7 παράγραφος 5 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ορίζει ότι αυτές οι απαιτήσεις παροχής πληροφοριών «θεωρούνται ουσιώδεις». Η έννοια των «ουσιωδών πληροφοριών» κατ’ εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εξετάζεται στην ενότητα 3.4.1.

Στην αιτιολογική σκέψη 15 αναφέρεται ότι τα κράτη μέλη μπορούν να διατηρούν ή να προσθέτουν απαιτήσεις παροχής πληροφοριών οι οποίες θα αφορούν το δίκαιο των συμβάσεων, όπου επιτρέπεται από τις ρήτρες ελάχιστης εναρμόνισης στις υφιστάμενες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ.

1.4.4Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών

Η οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών 47 τέθηκε σε εφαρμογή στις 13 Ιουνίου 2014. Εφαρμόζεται σε όλες τις συμβάσεις μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών, συμπεριλαμβανομένων των συμβάσεων που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος, εξ αποστάσεως και εντός εμπορικού καταστήματος. Εναρμονίζει επίσης πλήρως τις απαιτήσεις προσυμβατικής ενημέρωσης για εξ αποστάσεως συμβάσεις και συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, επιτρέποντας παράλληλα στα κράτη μέλη να εγκρίνουν ή να διατηρούν πρόσθετες υποχρεώσεις προσυμβατικής ενημέρωσης για συμβάσεις εντός εμπορικού καταστήματος (άρθρο 5 παράγραφος 4).

Η εν λόγω ρήτρα ελάχιστης εναρμόνισης παράγει αποτελέσματα για τις εμπορικές πρακτικές που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της πλήρως εναρμονισμένης οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Πράγματι, δυνάμει του άρθρου 5 παράγραφος 4 της οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών, τα κράτη μέλη δύνανται να εγκρίνουν ή να διατηρούν υποχρεώσεις προσυμβατικής ενημέρωσης που βαίνουν πέραν των απαιτήσεων της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, εφόσον οι εν λόγω εθνικές απαιτήσεις εφαρμόζονται μόνο στις πωλήσεις εντός καταστήματος και σχετίζονται μόνο με τις απαιτήσεις προσυμβατικής ενημέρωσης και όχι με τη διαφήμιση και το μάρκετινγκ.

Επιπλέον, οι δύο οδηγίες αλληλοσυμπληρώνονται.

Όσον αφορά τις «προσκλήσεις για αγορά», η οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών προβλέπει λεπτομερέστερες απαιτήσεις παροχής προσυμβατικής ενημέρωσης σε σχέση με τις απαιτήσεις παροχής ενημέρωσης που προβλέπονται στο άρθρο 7 παράγραφος 4 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Η πρόκληση για αγορά σύμφωνα με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές αφορά τις πληροφορίες που παρέχονται τόσο κατά το στάδιο του μάρκετινγκ (διαφήμιση) όσο και πριν από την υπογραφή της σύμβασης. Στη δεύτερη περίπτωση, υπάρχει αλληλεπικάλυψη μεταξύ των απαιτήσεων παροχής πληροφοριών σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 4 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και των απαιτήσεων προσυμβατικής ενημέρωσης που προβλέπονται στην οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών. Η διαφορά μεταξύ της προσυμβατικής ενημέρωσης και της πρόσκλησης για αγορά επεξηγείται περαιτέρω στην ενότητα 2.7.

Λόγω του περισσότερο εξαντλητικού χαρακτήρα των απαιτήσεων παροχής πληροφοριών στην οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών, η συμμόρφωση, ήδη από το στάδιο της πρόσκλησης για αγορά, με τις απαιτήσεις που προβλέπονται στην οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών όσον αφορά το προσυμβατικό στάδιο θα πρέπει, υπό συνήθεις συνθήκες, να διασφαλίζει επίσης τη συμμόρφωση με το άρθρο 7 παράγραφος 4 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές όσον αφορά το περιεχόμενο των πληροφοριών 48 . Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές θα εξακολουθεί να εφαρμόζεται κατά τη διακρίβωση της άσκησης τυχόν παραπλανητικών ή επιθετικών εμπορικών πρακτικών εμπορευόμενου όσον αφορά τη μορφή και τον τρόπο παρουσίασης των εν λόγω πληροφοριών στον καταναλωτή.

1.4.5Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές

Η οδηγία για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές 49 εφαρμόζεται σε όλες τις συμβάσεις μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών και αφορά τις συμβατικές ρήτρες που δεν έχουν αποτελέσει εκ των προτέρων αντικείμενο ατομικής διαπραγμάτευσης (π.χ. ρήτρες συμβάσεων προσχώρησης). Σε αντίθεση με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, οι παραβιάσεις της οδηγίας για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές έχουν συμβατικές επιπτώσεις: δυνάμει του άρθρου 6 παράγραφος 1 της εν λόγω οδηγίας, οι καταχρηστικές ρήτρες συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές «δεν δεσμεύουν τους καταναλωτές».

Το Δικαστήριο έχει αποσαφηνίσει ορισμένα στοιχεία της σχέσης μεταξύ των οδηγιών αυτών στην υπόθεση Pereničová και Perenič 50 , η οποία αφορούσε μια σύμβαση πίστωσης στην οποία το αναγραφόμενο συνολικό ετήσιο πραγματικό επιτόκιο ήταν χαμηλότερο από το πραγματικό.

Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι εσφαλμένες αυτές πληροφορίες που παρέχονται στις συμβατικές ρήτρες είναι «παραπλανητικές» κατά την έννοια της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εάν οδηγούν ή ενδέχεται να οδηγήσουν τον μέσο καταναλωτή να λάβει απόφαση συναλλαγής την οποία διαφορετικά δεν θα ελάμβανε.

Η διαπίστωση ότι η συγκεκριμένη εμπορική πρακτική είναι αθέμιτη αποτελεί παράγοντα που μπορεί να αναφέρεται στο πλαίσιο της αξιολόγησης του αθέμιτου χαρακτήρα συμβατικών ρητρών βάσει της οδηγίας για τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές. Η διαπίστωση αυτή δεν έχει, ωστόσο, άμεσες συνέπειες επί του ζητήματος εάν η σύμβαση είναι έγκυρη βάσει του άρθρου 6 παράγραφος 1 της εν λόγω οδηγίας 51 .

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην υπόθεση OFT κατά Ashbourne Management Services διαπιστώθηκε ότι η προσθήκη καταχρηστικής ρήτρας σε σύμβαση αντίκειτο στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, και ότι ήταν επίσης αθέμιτη η επιδίωξη εκτέλεσης της σύμβασης με την απαίτηση καταβολής των πληρωτέων ποσών δυνάμει της εν λόγω ρήτρας. 52

Λίγες μόνο αρχές προστασίας των καταναλωτών κρατών μελών διαθέτουν παρόμοιες αρμοδιότητες για την καταπολέμηση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών και καταχρηστικών συμβατικών ρητρών, στο πλαίσιο των οποίων δύνανται να απαγορεύουν τη χρήση τυποποιημένων ρητρών που δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και τις οποίες θεωρούν καταχρηστικές χωρίς να απαιτείται να κινηθούν δικαστικά κατά του εμπορευόμενου 53 .

1.4.6Αλληλεπίδραση με την οδηγία για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση

Η οδηγία για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση 54 καλύπτει τις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων (Β2Β).

Ωστόσο, οι κανόνες της εν λόγω οδηγίας για τη συγκριτική διαφήμιση εξακολουθούν να παρέχουν ένα γενικό μέσο, στη βάση πλήρως εναρμονισμένων κριτηρίων, για την αξιολόγηση του νόμιμου χαρακτήρα της συγκριτικής διαφήμισης και στις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών (B2C) 55 .

Στο άρθρο 6 παράγραφος 2 στοιχείο α) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές χαρακτηρίζεται ως παραπλανητική κάθε πρακτική η οποία δημιουργεί σύγχυση, μεταξύ άλλων μέσω της συγκριτικής διαφήμισης, με προϊόντα, εμπορικά σήματα, εμπορικές επωνυμίες και άλλα διακριτικά γνωρίσματα ενός ανταγωνιστή. Παράλληλα, σύμφωνα με το άρθρο 4 στοιχείο α) της οδηγίας για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση, η συγκριτική διαφήμιση δεν επιτρέπεται εάν είναι παραπλανητική κατά την έννοια των άρθρων 6 και 7 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Ως εκ τούτου, οι δύο αυτές οδηγίες παραπέμπουν η μία στην άλλη.

Δεδομένου ότι αφορούν τόσο τις συναλλαγές Β2C όσο και τις συναλλαγές Β2Β, οι όροι για την αξιολόγηση του νόμιμου χαρακτήρα της συγκριτικής διαφήμισης που προβλέπονται στο άρθρο 4 της οδηγίας για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση είναι αρκετά ευρείς και περιλαμβάνουν επίσης ορισμένες πτυχές του αθέμιτου ανταγωνισμού (π.χ. υποτίμηση εμπορικών σημάτων). Κατά συνέπεια, η οδηγία για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση είτε προβλέπει όρους για την εν λόγω αξιολόγηση των συναλλαγών B2C βάσει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές είτε επιβάλλει πρόσθετες απαιτήσεις που αφορούν τους εμπορευόμενους, κυρίως τους ανταγωνιστές, στις συναλλαγές Β2Β.

Για τα κράτη μέλη που επέκτειναν στις συναλλαγές B2B το σύνολο (Αυστρία και Σουηδία) ή μέρος (Δανία, Γαλλία, Ιταλία) των διατάξεων που περιλαμβάνονται στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, οι διατάξεις της οδηγίας αυτής, όπως μεταφέρθηκαν στις εθνικές νομοθεσίες, θα αντικαταστήσουν στην πράξη τις συναφείς διατάξεις της οδηγίας για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση στις σχέσεις Β2Β. Είναι σκόπιμο να επισημανθεί ότι ορισμένες χώρες (Βέλγιο) έχουν θεσπίσει επίσης ειδικούς κανόνες για τις συναλλαγές Β2Β.

1.4.7Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τις υπηρεσίες

Αντίθετα με την ειδική τομεακή νομοθεσία, η οδηγία για τις υπηρεσίες 56 έχει ευρύ πεδίο εφαρμογής. Εφαρμόζεται στις υπηρεσίες εν γένει, όπως ορίζονται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με ορισμένες εξαιρέσεις. Δεν μπορεί ως εκ τούτου να θεωρηθεί lex specialis σε σχέση με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές κατά την έννοια του άρθρου 3 παράγραφος 4.

Συνεπώς, οι απαιτήσεις παροχής πληροφοριών που προβλέπονται στο άρθρο 22 της οδηγίας για τις υπηρεσίες εφαρμόζονται επιπλέον των πληροφοριών που απαιτούνται για τις προκλήσεις για αγορά δυνάμει του άρθρου 7 παράγραφος 4 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

1.4.8Αλληλεπίδραση με την οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο

Η οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο 57 εφαρμόζεται στις υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας, στις οποίες μπορούν να περιλαμβάνονται οι παρεχόμενες υπηρεσίες από φορείς εκμετάλλευσης δικτυακών τόπων και διαδικτυακών πλατφορμών που παρέχουν στους καταναλωτές τη δυνατότητα να αγοράσουν ένα αγαθό ή μια υπηρεσία.

Στο άρθρο 5 της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο προβλέπονται απαιτήσεις παροχής γενικών πληροφοριών για τους παρόχους υπηρεσιών, ενώ στο άρθρο 6 καθορίζονται οι πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται στις εμπορικές επικοινωνίες. Οι κατάλογοι των στοιχείων που παρατίθενται στα δύο αυτά άρθρα αποτελούν ελάχιστους καταλόγους.

Το άρθρο 6, ειδικότερα, επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να μεριμνούν ώστε οι εμπορευόμενοι να προσδιορίζουν με σαφήνεια τις προσφορές, όπως εκπτώσεις, πριμ και δώρα, εφόσον επιτρέπονται από το κράτος μέλος στο οποίο είναι εγκατεστημένος ο πάροχος υπηρεσιών, καθώς και τους όρους υπό τους οποίους μπορεί κανείς να επωφεληθεί από αυτές τις προσφορές.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο εξετάζεται εκτενέστερα, ιδίως στην ενότητα 5.2.2 «Η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στις διαδικτυακές πλατφόρμες».

1.4.9Αλληλεπίδραση με την οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων

Η οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων 58 εφαρμόζεται στις γραμμικές και μη γραμμικές υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων (δηλαδή στις τηλεοπτικές υπηρεσίες και τις κατά παραγγελία υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων), στις οποίες μπορούν να περιλαμβάνονται οι οπτικοακουστικές εμπορικές ανακοινώσεις που προωθούν άμεσα ή έμμεσα αγαθά ή υπηρεσίες (π.χ. τηλεοπτική διαφήμιση, χορηγία, τηλεπώληση ή τοποθέτηση προϊόντος).

Στο άρθρο 5 της οδηγίας για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων προβλέπονται απαιτήσεις παροχής γενικών πληροφοριών για τους παρόχους υπηρεσιών, ενώ στο άρθρο 9 προβλέπονται απαιτήσεις με τις οποίες πρέπει να συμμορφώνονται όλες οι οπτικοακουστικές εμπορικές ανακοινώσεις. Στα άρθρα 10 και 11 αντιστοίχως καθορίζονται οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν η χορηγία και η τοποθέτηση προϊόντος στις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων.

Η οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων προβλέπει επίσης και άλλα αυστηρότερα κριτήρια τα οποία εφαρμόζονται μόνο στην τηλεοπτική διαφήμιση και στην τηλεπώληση (κεφάλαιο VII για την τηλεοπτική διαφήμιση και την τηλεπώληση).

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφαρμόζεται στις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές που ασκούνται σε υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, όπως παραπλανητικές και επιθετικές πρακτικές, στον βαθμό που αυτές δεν καλύπτονται από τις προαναφερόμενες διατάξεις.

1.4.10Αλληλεπίδραση με την οδηγία για την προστασία των δεδομένων και την οδηγία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες

Η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα δυνάμει του άρθρου 8 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.

Στο άρθρο 8 παράγραφος 2 του Χάρτη περιλαμβάνονται βασικές αρχές για την προστασία των δεδομένων (νόμιμη επεξεργασία, συγκατάθεση ή θεμιτός λόγος που προβλέπεται από τον νόμο, δικαίωμα πρόσβασης και διόρθωσης). Σύμφωνα με το άρθρο 8 παράγραφος 3 του Χάρτη, η τήρηση των κανόνων προστασίας των δεδομένων πρέπει να υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής 59 .

Η οδηγία για την προστασία των δεδομένων 60 ρυθμίζει την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών. Η επιβολή των κανόνων προστασίας των δεδομένων διασφαλίζεται από τις εθνικές εποπτικές αρχές και τα εθνικά δικαστήρια.

Η οδηγία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες 61 συμπληρώνει την οδηγία για την προστασία των δεδομένων όσον αφορά την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, καθώς διευκολύνει την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών μέσω υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Ειδικότερα, η οδηγία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες επιβάλλει τη συγκατάθεση του χρήστη όταν χρησιμοποιούνται «cookies» ή άλλες μορφές πρόσβασης και αποθήκευσης πληροφοριών στη συσκευή ατόμου (π.χ. ταμπλέτα ή έξυπνο τηλέφωνο) 62 .

Η οδηγία για την προστασία των δεδομένων εφαρμόζεται στην επεξεργασία «δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα».

«Δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα», κάθε πληροφορία που αναφέρεται σε φυσικό πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί να εξακριβωθεί «το πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα»· ως πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα μπορεί να εξακριβωθεί λογίζεται το πρόσωπο εκείνο που μπορεί να προσδιοριστεί, άμεσα ή έμμεσα, ιδίως βάσει αριθμού ταυτότητας ή βάσει ενός ή περισσοτέρων συγκεκριμένων στοιχείων που χαρακτηρίζουν την υπόστασή του από φυσική, βιολογική, ψυχολογική, οικονομική, πολιτιστική ή κοινωνική άποψη. Ως υπεύθυνος επεξεργασίας δεδομένων λογίζεται το πρόσωπο ή ο οργανισμός που καθορίζει τους στόχους της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα [άρθρο 2 στοιχείο α)]. Ο υπεύθυνος επεξεργασίας πρέπει να τηρεί τις νομικές υποχρεώσεις που προβλέπονται στους κανόνες για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Η επεξεργασία, η οποία περιλαμβάνει τη συλλογή και την αποθήκευση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, πρέπει να είναι θεμιτή και σύννομη. Μια πτυχή της θεμιτής επεξεργασίας είναι η παροχή στο πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα σχετικών πληροφοριών, μεταξύ των οποίων πληροφορίες σχετικά με:

Øτην ταυτότητα του υπευθύνου της επεξεργασίας δεδομένων και, ενδεχομένως, του εκπροσώπου του·

Øτους σκοπούς της εν λόγω επεξεργασίας·

Øοποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία, όπως:

1. τις κατηγορίες δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που υποβάλλονται σε επεξεργασία·

2. τους αποδέκτες ή τις κατηγορίες αποδεκτών·

3. την ύπαρξη δικαιώματος πρόσβασης στα συγκεκριμένα δεδομένα και δικαιώματος διόρθωσής τους·

4. το κατά πόσον τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα διαβιβασθούν σε τρίτους· και

5. το κατά πόσον η παροχή των δεδομένων είναι υποχρεωτική ή όχι, καθώς και τις ενδεχόμενες συνέπειες της άρνησης παροχής τους, πληροφορίες σχετικά με την ύπαρξη δικαιώματος πρόσβασης στα συγκεκριμένα δεδομένα και δικαιώματος διόρθωσής τους·

εφόσον οι πληροφορίες αυτές είναι αναγκαίες, λόγω των ειδικών συνθηκών υπό τις οποίες συλλέγονται τα δεδομένα, ώστε να εξασφαλίζεται η θεμιτή επεξεργασία έναντι του προσώπου στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα 63 .

Προκειμένου η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα να είναι θεμιτή και νόμιμη, απαιτείται συμμόρφωση με τις αρχές προστασίας των δεδομένων, καθώς και η κατάφαση τουλάχιστον ενός από τα έξι κριτήρια νόμιμης επεξεργασίας για οποιαδήποτε δραστηριότητα επεξεργασίας. Ένα από τα κριτήρια αυτά είναι η συγκατάθεση του φυσικού προσώπου.

Κατά περίπτωση εφαρμόζονται και άλλα κριτήρια, ανάλογα με τις περιστάσεις και τους σκοπούς της επεξεργασίας.

Σύμφωνα με τις αρχές προστασίας των δεδομένων, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα πρέπει:

Øνα συλλέγονται για συγκεκριμένους και νόμιμους σκοπούς και η μεταγενέστερη επεξεργασία τους να συμβιβάζεται με τους σκοπούς αυτούς·

Øνα είναι κατάλληλα, συναφή και όχι υπερβολικά σε σχέση με τους σκοπούς αυτούς·

Øνα είναι ακριβή και, σε αντίθετη περίπτωση, να διαγράφονται ή να διορθώνονται·

Øνα μην αποθηκεύονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το απαιτούμενο.

Οι επιχειρηματικές δομές που βασίζονται στα δεδομένα αποκτούν δεσπόζουσα θέση στον κόσμο του διαδικτύου. Ειδικότερα, οι διαδικτυακές πλατφόρμες αναλύουν, επεξεργάζονται και πωλούν δεδομένα που αφορούν τις προτιμήσεις των καταναλωτών και άλλου είδους περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με τη διαφήμιση, αποτελούν συχνά την κύρια πηγή εσόδων τους.

Η συλλογή και η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να συμμορφώνονται με τις προαναφερόμενες νομικές απαιτήσεις της οδηγίας για την προστασία των δεδομένων. Οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να ασκούν τα δικαιώματά τους όσον αφορά την εν λόγω επεξεργασία. Στα δικαιώματα αυτά συμπεριλαμβάνονται:

Øτο δικαίωμα των ενδιαφερόμενων να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που τους αφορούν·

Øτο δικαίωμα των ενδιαφερόμενων να αντιτάσσονται στην επεξεργασία (π.χ. άμεση εμπορική προώθηση)·

Øτο δικαίωμα των ενδιαφερόμενων να ζητούν τη διαγραφή των δεδομένων που τους αφορούν.

Από τις 25 Μαΐου 2018, η οδηγία 95/46/ΕΚ θα αντικατασταθεί από τον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων που θεσπίστηκε το 2016 64 .

Οι νέοι κανόνες ενισχύουν τα υφιστάμενα δικαιώματα και παρέχουν στους ενδιαφερόμενους τη δυνατότητα μεγαλύτερου ελέγχου επί των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τους αφορούν.

Ειδικότερα, οι κανόνες αυτοί περιλαμβάνουν τα ακόλουθα στοιχεία:

Øθέσπιση ενιαίας πανευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων: τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται τα δεδομένα, οι δημόσιες αρχές και οι εταιρείες θα υπόκεινται μόνο σε έναν κανονισμό της ΕΕ και όχι σε 28 εθνικές νομοθεσίες·

Øευκολότερη πρόσβαση των ενδιαφερόμενων στα προσωπικά τους δεδομένα: επιπλέον των υφιστάμενων απαιτήσεων, οι ενδιαφερόμενοι θα έχουν στη διάθεσή τους περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τους αφορούν και οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να διατίθενται με σαφή και κατανοητό τρόπο·

Øγια παράδειγμα, το δικαίωμα ενημέρωσης σε περίπτωση παραβίασης των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα: π.χ., οι εταιρείες και οι οργανισμοί πρέπει να ενημερώνουν το ταχύτερο δυνατόν την εθνική εποπτική αρχή προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για τυχόν σοβαρές παραβιάσεις δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, ώστε οι χρήστες να μπορούν να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα.

Η παραβίαση από εμπορευόμενο της οδηγίας για την προστασία των δεδομένων ή της οδηγίας για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες δεν σημαίνει πάντα ότι η πρακτική παραβιάζει επίσης την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Ωστόσο, οι εν λόγω παραβιάσεις της προστασίας των δεδομένων θα πρέπει να συνεκτιμώνται κατά την αξιολόγηση του συνολικού αθέμιτου χαρακτήρα των εμπορικών πρακτικών βάσει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, ιδίως σε περίπτωση που ο εμπορευόμενος επεξεργάζεται δεδομένα καταναλωτών κατά παράβαση των απαιτήσεων προστασίας των δεδομένων, δηλαδή για σκοπούς άμεσης εμπορικής προώθησης ή άλλους εμπορικούς σκοπούς, όπως οι εφαρμογές κατάρτισης προφίλ, προσωπικής τιμολόγησης ή μαζικών δεδομένων.

Από τη σκοπιά της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, το πρώτο ζήτημα που πρέπει να εξετάζεται αφορά τη διαφάνεια της εμπορικής πρακτικής.

Σύμφωνα με τα άρθρα 6 και 7 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, οι εμπορευόμενοι δεν πρέπει να παραπλανούν τους καταναλωτές σχετικά με πτυχές που ενδέχεται να επηρεάσουν τις αποφάσεις συναλλαγής τους. Ειδικότερα, το άρθρο 7 παράγραφος 2 και το σημείο 22 του παραρτήματος Ι δεν επιτρέπουν στους εμπορευόμενους να αποκρύπτουν την εμπορική επιδίωξη πίσω από την εμπορική πρακτική.

Η απαίτηση παροχής στους καταναλωτές πληροφοριών σχετικά με την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η οποία δεν αφορά μόνο την εμπορική επικοινωνία, μπορεί να θεωρηθεί ουσιώδης (άρθρο 7 παράγραφος 5).

Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, οι προτιμήσεις των καταναλωτών και άλλου είδους περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες έχουν εκ των πραγμάτων οικονομική αξία και πωλούνται σε τρίτους.

Συνεπώς, σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 2 και το σημείο 22 του παραρτήματος Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, εάν ο εμπορευόμενος δεν ενημερώσει τον καταναλωτή ότι τα δεδομένα που απαιτείται να παράσχει στον εμπορευόμενο για να έχει πρόσβαση στην υπηρεσία θα χρησιμοποιηθούν για εμπορικούς σκοπούς, αυτό μπορεί να θεωρηθεί παραπλανητική παράλειψη ουσιωδών πληροφοριών.

Ανάλογα με τις περιστάσεις, η πρακτική αυτή θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί παραβίαση των απαιτήσεων της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων, βάσει των οποίων πρέπει να παρέχονται στον ενδιαφερόμενο οι απαιτούμενες πληροφορίες σχετικά με τους σκοπούς της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

1.4.11Αλληλεπίδραση με τα άρθρα 101 και 102 της ΣΛΕΕ (κανόνες ανταγωνισμού)

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1/2003 65 παρέχει το νομικό πλαίσιο για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα 101 και 102 της ΣΛΕΕ.

Το άρθρο 101 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ απαγορεύει, υπό ορισμένες περιστάσεις, τις συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων, τις αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και τις εναρμονισμένες πρακτικές, όπως ο καθορισμός των τιμών αγοράς ή πώλησης ή άλλων όρων συναλλαγής, που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού στην ΕΕ. Το βασικό του χαρακτηριστικό είναι η απαγόρευση και η αυτοδίκαιη ακυρότητα οποιασδήποτε αθέμιτης σύμπραξης μεταξύ δύο ή περισσότερων επιχειρήσεων η οποία έχει αντικείμενο ή αποτέλεσμα αντίθετο προς τον ανταγωνισμό.

Το άρθρο 102 της ΣΛΕΕ απαγορεύει, υπό ορισμένες περιστάσεις, την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης από μία ή περισσότερες επιχειρήσεις. Το βασικό του χαρακτηριστικό είναι η απαγόρευση της καταχρηστικής συμπεριφοράς ακόμη και από μία μόνο επιχείρηση που κατέχει δεσπόζουσα θέση. Η κατάχρηση αυτή μπορεί να συνίσταται, για παράδειγμα, στην εφαρμογή άνισων όρων επί ισοδύναμων παροχών έναντι των εμπορικώς συναλλασσόμενων, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να περιέρχονται σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση, ή στην άμεση ή έμμεση επιβολή μη δίκαιων τιμών αγοράς ή πώλησης.

Μολονότι οι πρακτικές αυτές απαγορεύονται, υπό ορισμένες περιστάσεις, βάσει των κανόνων ανταγωνισμού, δεν θεωρούνται αυτομάτως αθέμιτες δυνάμει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Η παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού θα πρέπει, ωστόσο, να λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση του αθέμιτου χαρακτήρα τους βάσει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Σε αυτές τις περιπτώσεις έχει εφαρμογή η γενική ρήτρα του άρθρου 5 παράγραφος 2 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

1.4.12Αλληλεπίδραση με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ

Σύμφωνα με το άρθρο 51 παράγραφος 1, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ απευθύνεται στα κράτη μέλη όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης, συνεπώς και όταν εφαρμόζουν τις διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Ο Χάρτης περιλαμβάνει διατάξεις οι οποίες αφορούν, μεταξύ άλλων, την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (άρθρο 8) 66 , τα δικαιώματα του παιδιού (άρθρο 24) 67 , την προστασία του καταναλωτή (άρθρο 38) και το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου (άρθρο 47).

Το Δικαστήριο έχει τονίσει τη σημασία του άρθρου 47 του Χάρτη όσον αφορά την πρόσβαση στη δικαιοσύνη σε σχέση με τα μέσα έννομης προστασίας που τίθενται στη διάθεση των καταναλωτών στο πλαίσιο των δικαιωμάτων των καταναλωτών που αναγνωρίζονται από οδηγίες της ΕΕ. Η αρχή της αποτελεσματικότητας, όπως προβάλλεται από το Δικαστήριο, σημαίνει ότι οι εθνικοί δικονομικοί κανόνες δεν πρέπει να καθιστούν υπερβολικά δυσχερή ή αδύνατη στην πράξη την άσκηση από τους καταναλωτές των δικαιωμάτων που αναγνωρίζει το δίκαιο της ΕΕ 68 .

1.4.13Αλληλεπίδραση με τα άρθρα 34 έως 36 της ΣΛΕΕ

Εθνικό μέτρο σε τομέα ο οποίος αποτελεί το αντικείμενο αποκλειστικής εναρμονίσεως σε επίπεδο ΕΕ πρέπει να κρίνεται με βάση τις διατάξεις περί εναρμονίσεως και όχι με βάση εκείνες της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) 69 . Συνεπώς, όταν ένα εθνικό μέτρο εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (εξετάστηκε στις ενότητες 1.1 και 1.2 ανωτέρω), θα πρέπει να αξιολογείται με βάση την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και όχι με βάση τη ΣΛΕΕ.

Τα εθνικά μέτρα που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ούτε στο πεδίο άλλου μέσου εναρμόνισης του παράγωγου δικαίου της ΕΕ αξιολογούνται με βάση τα άρθρα 34 έως 36 της ΣΛΕΕ. Η απαγόρευση των μέτρων ισοδύναμου αποτελέσματος με τους ποσοτικούς περιορισμούς, όπως προβλέπονται στο άρθρο 34 της ΣΛΕΕ, καλύπτει όλους τους εμπορικούς κανόνες των κρατών μελών που δύνανται να παρακωλύσουν, άμεσα ή έμμεσα, πραγματικά ή δυνητικά, το εμπόριο εντός της Ένωσης 70 .

Το ζήτημα σχετικά με το πότε ένας εθνικός κανόνας δύναται να παρακωλύσει το εμπόριο εντός την Ένωσης έχει εξεταστεί εκτενώς από το Δικαστήριο.

Ειδικότερα, στην υπόθεση Keck 71 το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εθνικές διατάξεις που περιορίζουν ή απαγορεύουν ορισμένες μορφές πώλησης δεν είναι ικανές να επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα, πραγματικά ή δυνητικά το εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών, αρκεί, πρώτον, οι διατάξεις αυτές να εφαρμόζονται σε όλους τους επιχειρηματίες που ασκούν τη δραστηριότητά τους στο εθνικό έδαφος και, δεύτερον, να επηρεάζουν κατά τον ίδιο τρόπο, και νομικώς και πραγματικώς, την εμπορία των εγχώριων προϊόντων και των προϊόντων προελεύσεως άλλων κρατών μελών 72 .

Το Δικαστήριο περιλαμβάνει στον κατάλογο των μορφών πώλησης μέτρα που αφορούν τους όρους και τις μεθόδους εμπορίας 73 , μέτρα που αφορούν τον χρόνο πώλησης των αγαθών 74 , μέτρα που αφορούν τον τόπο πώλησης των αγαθών ή θέτουν περιορισμούς για το ποιος μπορεί να πωλεί τα αγαθά 75 και μέτρα που αφορούν τον έλεγχο των τιμών 76 .

Ορισμένα από τα παραδείγματα μορφών πώλησης που αναφέρονται στη νομολογία του Δικαστηρίου, ιδίως εθνικές διατάξεις που ρυθμίζουν τους όρους και τις μεθόδους εμπορίας, εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφόσον συνιστούν εμπορικές πρακτικές επιχειρήσεων προς καταναλωτές οι οποίες αποσκοπούν στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων των καταναλωτών.

Πολλές εμπορικές πρακτικές που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ή άλλων διατάξεων του παράγωγου δικαίου της ΕΕ θα μπορούσαν να συνιστούν μορφές πώλησης βάσει της απόφασης Keck. Αυτές οι μορφές πώλησης εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 34 της ΣΛΕΕ εφόσον εισάγουν, από νομικής ή πραγματικής απόψεως, διακρίσεις στη βάση της προέλευσης των προϊόντων. Διακρίσεις από νομικής απόψεως διαπιστώνονται όταν τα μέτρα εισάγουν προδήλως διακρίσεις, ενώ οι διακρίσεις από πραγματικής απόψεως είναι πιο σύνθετου χαρακτήρα. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να αξιολογούνται κατά περίπτωση.

Εάν μέτρο ή εθνική πρακτική παραβιάζει το άρθρο 34 της ΣΛΕΕ, μπορεί καταρχήν να δικαιολογείται δυνάμει του άρθρου 36 της ΣΛΕΕ ή επειδή συντρέχει κάποιος από τους επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος που αναγνωρίζει το Δικαστήριο. Εναπόκειται στις εθνικές αρχές να αποδεικνύουν ότι ο περιορισμός στην ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών δικαιολογείται από κάποιον από αυτούς τους λόγους 77 . Επιπλέον, το κράτος μέλος πρέπει να αποδεικνύει ότι η κανονιστική του ρύθμιση είναι αναγκαία για την αποτελεσματική προστασία των επικαλούμενων δημόσιων συμφερόντων 78 .

Για να είναι σύννομες, οι διατάξεις αυτές πρέπει να είναι ανάλογες προς τον επιδιωκόμενο σκοπό και ο σκοπός αυτός να μην μπορεί να επιτευχθεί με μέτρα που περιορίζουν λιγότερο τις συναλλαγές στο εσωτερικό της ΕΕ 79 .

Προσφάτως, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι «για τον έλεγχο της αναλογικότητας του επίμαχου περιορισμού, πρέπει να εξακριβωθεί εάν τα εφαρμοζόμενα στο πλαίσιο αυτό μέσα βαίνουν πέραν αυτού που είναι αναγκαίο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου θεμιτού σκοπού. Ειδικότερα, πρέπει να εξεταστεί εάν υφίστανται εναλλακτικά μέτρα τα οποία μπορούν επίσης να επιτύχουν αυτόν τον σκοπό, αλλά με λιγότερο περιοριστικές συνέπειες για το ενδοκοινοτικό εμπόριο.» 80  

Επιπλέον, το Δικαστήριο έκρινε ότι «πρέπει στο πλαίσιο αυτό να υπομνησθεί ότι ένα περιοριστικό μέτρο μπορεί να κριθεί συμβατό με το δίκαιο της Ένωσης μόνον εφόσον ανταποκρίνεται πράγματι στην προσπάθεια επιτεύξεως του επιδιωκόμενου σκοπού με συνεπή και συστηματικό τρόπο.» 81

1.5Η σχέση μεταξύ της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και της αυτορρύθμισης

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές αναγνωρίζει τη σημασία των μηχανισμών αυτορρύθμισης και διευκρινίζει τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν όσον αφορά την επιβολή του νόμου οι ιδιοκτήτες κωδίκων συμπεριφοράς και οι φορείς αυτορρύθμισης. Πέραν της επιβολής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, τα κράτη μέλη δύνανται να ενθαρρύνουν τους ιδιοκτήτες κωδικών συμπεριφοράς να πραγματοποιούν ελέγχους για αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Όταν οι κανόνες που περιλαμβάνονται σε κώδικες αυτορρύθμισης είναι αυστηροί και εφαρμόζονται αυστηρά από τους ιδιοκτήτες κωδίκων, δύνανται πράγματι να μειώσουν την ανάγκη λήψης διοικητικών ή δικαστικών μέτρων αναγκαστικής επιβολής. Επιπλέον, όταν οι προδιαγραφές είναι υψηλές και οι παράγοντες του επιχειρηματικού κόσμου συμμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό με αυτές, οι κανόνες αυτοί μπορούν να αποτελούν χρήσιμο σημείο αναφοράς για τις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια κατά την αξιολόγηση του αθέμιτου ή μη χαρακτήρα μιας εμπορικής πρακτικής.

Η οδηγία περιλαμβάνει διάφορες διατάξεις βάσει των οποίων δεν επιτρέπεται στους εμπορευόμενους να εκμεταλλεύονται αδικαιολόγητα την εμπιστοσύνη που ενδεχομένως έχουν οι καταναλωτές σε κώδικες αυτορρύθμισης. Το ζήτημα αυτό εξετάζεται στην ενότητα 3.3.3 σχετικά με τη μη συμμόρφωση με κώδικες συμπεριφοράς.

Προκειμένου να βελτιωθεί η συμμόρφωση με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε το 2012 δύο διαδικασίες πολυμερούς διαλόγου ενδιαφερομένων με τη συμμετοχή εκπροσώπων των επιχειρήσεων, ΜΚΟ και εθνικών αρχών. Η πολυμερής ομάδα ενδιαφερομένων για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς 82 και η πολυμερής ομάδα ενδιαφερόμενων για τα εργαλεία σύγκρισης 83 παρείχαν χρήσιμες πληροφορίες που εξετάζονται εκτενέστερα στην ενότητα 5.1 σχετικά με τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς και στην ενότητα 5.2.6 σχετικά με τα εργαλεία σύγκρισης. Επιπλέον, οι εν λόγω ομάδες συνέταξαν:

Øτο έγγραφο «Compliance Criteria on Environmental Claims» (Κριτήρια συμμόρφωσης για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς): συμβουλές πολυμερούς ομάδας ενδιαφερομένων με σκοπό την παροχή συνδρομής στους εμπορευόμενους για την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς,

Øέναν κατάλογο βασικών αρχών για τα εργαλεία σύγκρισης.

Τα εν λόγω έγγραφα, τα οποία δεν είναι νομικώς δεσμευτικά, διατίθενται στην ακόλουθη διεύθυνση:

http://ec.europa.eu/consumers/consumer_rights/unfair-trade/unfair-practices .

Τα ενδιαφερόμενα μέρη που συμμετείχαν σε αυτές τις πολυμερείς ομάδες ενδιαφερομένων δεσμεύθηκαν να διαδίδουν, προωθούν και εφαρμόζουν τα κριτήρια/τις αρχές και/ή να στηρίζουν την εφαρμογή τους.

1.6Εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε εμπορευόμενους εγκατεστημένους σε τρίτες χώρες 

Η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους εμπορευόμενους τρίτων χωρών ρυθμίζεται από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 864/2007 για το εφαρμοστέο δίκαιο στις εξωσυμβατικές ενοχές («Ρώμη ΙΙ»). Ο κανονισμός αυτός εφαρμόζεται «στις εξωσυμβατικές ενοχές αστικού και εμπορικού δικαίου, σε περίπτωση που περιλαμβάνουν σύγκρουση δικαίων». Ο κανονισμός «Ρώμη ΙΙ» εφαρμόζεται σε αστικές ή εμπορικές διαφορές.

Όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 6 παράγραφος 1 του κανονισμού «Ρώμη II», π.χ. εάν μια παραπλανητική διαφήμιση απευθύνεται σε καταναλωτές της ΕΕ και θίγει τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών της ΕΕ, τότε εφαρμόζεται η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

2.Γενικές έννοιες

2.1Η έννοια του εμπορευόμενου

Ο ορισμός αυτός δεν καλύπτει μόνο τους εμπορευόμενους που ενεργούν για δικό τους λογαριασμό αλλά και πρόσωπα, συμπεριλαμβανομένων καταναλωτών, που ενεργούν «εξ ονόματος» ή «για λογαριασμό» άλλου εμπορευόμενου.

Ως εκ τούτου, δυνάμει του άρθρου 2 στοιχείο β), σε συνδυασμό με τις συναφείς εθνικές νομοθετικές διατάξεις περί ευθύνης και κυρώσεων, ένας εμπορευόμενος μπορεί να ευθύνεται από κοινού με άλλον εμπορευόμενο για παραβιάσεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές οι οποίες διαπράχθηκαν από τον δεύτερο για λογαριασμό του.

Ενδέχεται να υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες άτομα που εμφανίζονται ως καταναλωτές που πωλούν προϊόντα σε άλλους καταναλωτές θα μπορούσαν στην πραγματικότητα είτε να είναι οι ίδιοι εμπορευόμενοι είτε να ενεργούν για λογαριασμό εμπορευόμενων («αφανείς πωλήσεις μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών (B2C)»).

Το κατά πόσον ένας πωλητής μπορεί να χαρακτηριστεί «εμπορευόμενος» ή καταναλωτής πρέπει να αξιολογείται κατά περίπτωση. Θα μπορούσαν να έχουν εφαρμογή διάφορα κριτήρια, όπως τα ακόλουθα:

Øτο κατά πόσον ο πωλητής επιδιώκει την αποκόμιση κέρδους, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι μπορεί να έχει λάβει αμοιβή ή άλλη μορφή αντιπαροχής επειδή ενήργησε για λογαριασμό κάποιου εμπορευόμενου·

Øο αριθμός, το ποσό και η συχνότητα των συναλλαγών·

Øο συνολικός κύκλος εργασιών του πωλητή·

Øτο κατά πόσον ο πωλητής προβαίνει στην αγορά προϊόντων με σκοπό τη μεταπώλησή τους.

Για παράδειγμα, πρόσωπα τα οποία έχουν ως κύρια δραστηριότητά τους την πώληση προϊόντων στο διαδίκτυο σε συστηματική βάση και αγοράζουν προϊόντα με σκοπό να τα μεταπωλήσουν σε υψηλότερη τιμή θα μπορούσαν να εμπίπτουν στον ορισμό του εμπορευόμενου.

Οι οργανισμοί που επιδιώκουν φιλανθρωπικούς ή άλλους δεοντολογικούς σκοπούς μπορούν να χαρακτηριστούν ως εμπορευόμενοι κατά την έννοια της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές όταν επιδίδονται σε εμπορικές δραστηριότητες (π.χ. η πώληση προϊόντων που πληρούν ορισμένα δεοντολογικά πρότυπα) με αποδέκτες καταναλωτές. Όταν οι οργανισμοί αυτοί ενεργούν ως εμπορευόμενοι, θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές όσον αφορά τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Για παράδειγμα, οι πληροφορίες σχετικά με την προέλευση του προϊόντος ή τις δεοντολογικές πτυχές του δεν θα πρέπει να είναι παραπλανητικές.

Το γεγονός ότι ένας οργανισμός έχει τη δομή «μη κερδοσκοπικού» οργανισμού είναι άνευ σημασίας για την αξιολόγηση του κατά πόσον μπορεί να χαρακτηριστεί ως εμπορευόμενος.

Το ίδιο ισχύει και για τις δημόσιες αρχές, οι οποίες ενδέχεται, ανάλογα με τις περιστάσεις, να χαρακτηριστούν επίσης ως εμπορευόμενες όταν ασκούν εμπορικές δραστηριότητες.

Στην υπόθεση BKK Mobil Oil, το Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι φορέας δημοσίου δικαίου ο οποίος επιτελεί καθήκοντα δημοσίου συμφέροντος, όπως η διαχείριση δημόσιου ταμείου ασφάλισης υγείας, μπορεί να χαρακτηριστεί ως «εμπορευόμενος» διότι:

«ο νομοθέτης της Ένωσης προέκρινε έναν ιδιαιτέρως ευρύ ορισμό της έννοιας “εμπορευόμενος”, ο οποίος καλύπτει “κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο” εφόσον αυτό ασκεί μια αμειβόμενη δραστηριότητα, και δεν αποκλείει από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας φορείς που είναι επιφορτισμένοι με ορισμένη αποστολή γενικού συμφέροντος ή φορείς που υπόκεινται σε νομικό καθεστώς δημοσίου δικαίου» 86 .

Το Δικαστήριο αποφάνθηκε επίσης ότι:

«[...] υφίσταται κίνδυνος η εκ μέρους του ΒΚΚ διάδοση παραπλανητικών στοιχείων να οδηγήσει τους ασφαλισμένους του οργανισμού αυτού, οι οποίοι πρέπει ασφαλώς να χαρακτηριστούν ως καταναλωτές κατά την έννοια της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, σε λανθασμένες επιλογές, εμποδίζοντάς τους να λάβουν τεκμηριωμένη απόφαση […] και ωθώντας τους στη λήψη αποφάσεως την οποία δεν θα ελάμβαναν αν δεν υφίσταντο τα εν λόγω στοιχεία, όπως ορίζει το άρθρο 6, παράγραφος 1, της ίδιας οδηγίας. Στο πλαίσιο αυτό, άνευ σημασίας είναι το νομικό καθεστώς, δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, του επίμαχου οργανισμού καθώς και η ειδική αποστολή με την οποία αυτός είναι επιφορτισμένος.» 87

Ιδίως, σύμφωνα με το σημείο 22 του παραρτήματος Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (η «μαύρη λίστα»), απαγορεύεται η ακόλουθη πρακτική:

2.2Η έννοια της εμπορικής πρακτικής

Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι μόνο κριτήριο κατά το άρθρο 2 στοιχείο δ) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές είναι το ότι η πρακτική του εμπορευομένου πρέπει να είναι άμεσα συνδεόμενη με την προώθηση, πώληση ή προμήθεια ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας σε καταναλωτές 88 . 

Μια εμπορική πρακτική μπορεί να είναι «άμεσα συνδεόμενη» με την προώθηση ενός προϊόντος, για παράδειγμα, μέσω της παροχής «πληροφοριών σχετικά με τη διαθεσιμότητα ενός προϊόντος σε προνομιακή τιμή εντός ορισμένου χρονικού διαστήματος» 89 . Βάσει της διαθέσιμης επί του παρόντος νομολογίας, είναι δύσκολο να καθοριστεί ένα όριο πέραν του οποίου η εμπορική πρακτική δεν θα ήταν πλέον «άμεσα συνδεόμενη» με την προώθηση ενός προϊόντος. Ωστόσο, όταν ένας εμπορευόμενος πωλεί, για παράδειγμα, χάρτη ο οποίος δεν περιέχει προωθητικά μηνύματα και ο καταναλωτής χρησιμοποιεί στη συνέχεια τον χάρτη αυτό για να μεταβεί σε συγκεκριμένο κατάστημα, θα ήταν παράλογο να χαρακτηριστεί η πώληση του χάρτη ως εμπορική πρακτική «άμεσα συνδεόμενη» με την προώθηση ενός προϊόντος στο συγκεκριμένο κατάστημα.

Το Δικαστήριο δήλωσε ότι η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές καλύπτει τις δραστηριότητες του εμπορευόμενου που έπονται εμπορικής συναλλαγής σχετιζόμενης με αγαθό ή υπηρεσία και έπονται της συνάψεως συμβάσεως ή ισχύουν κατά τη διάρκεια εκτελέσεως αυτής 90 .

Βάσει των προαναφερομένων, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι:

«[…] δεν ασκεί επιρροή εν προκειμένω το γεγονός ότι η συμπεριφορά του οικείου εμπορευομένου εκδηλώθηκε μόνο μία φορά και επηρέασε μόνον έναν καταναλωτή.

Συγκεκριμένα, ούτε από τους περιεχόμενους στα άρθρα 2, στοιχεία γ΄ και δ΄, 3, παράγραφος 1, καθώς και 6, παράγραφος 1, της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ορισμούς ούτε από την οδηγία αυτή νοούμενη στο σύνολό της προκύπτουν ενδείξεις ότι η προερχόμενη από τον εμπορευόμενο πράξη ή παράλειψη πρέπει να έχει επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα ή να αφορά πλείονες τους ενός καταναλωτές.»

«[…] η παροχή, από εμπορευόμενο σε καταναλωτή, εσφαλμένων πληροφοριών, όπως οι επίμαχες της κύριας δίκης, πρέπει να χαρακτηρισθεί ως “παραπλανητική εμπορική πρακτική”, υπό την έννοια της οδηγίας αυτής, ακόμη και αν η παροχή αυτή αφορά ένα μόνον καταναλωτή.» 91

2.3Η έννοια της «απόφασης συναλλαγής»

Οι γενικές διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (άρθρα 5 έως 9) καλύπτουν τις αθέμιτες, παραπλανητικές και επιθετικές εμπορικές πρακτικές που δύνανται να στρεβλώσουν την οικονομική συμπεριφορά των καταναλωτών, με αποτέλεσμα να τους οδηγούν ή να ενδέχεται να τους οδηγήσουν να λάβουν απόφαση συναλλαγής την οποία διαφορετικά δεν θα λάμβαναν.

Η διατύπωση που χρησιμοποιείται στο άρθρο 2 στοιχείο ια) υποδεικνύει ότι ο ορισμός θα πρέπει να ερμηνεύεται ευρέως και ότι η έννοια της απόφασης συναλλαγής θα πρέπει να καλύπτει ευρύ φάσμα αποφάσεων που λαμβάνονται από τον καταναλωτή σε σχέση με κάποιο προϊόν.

Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η έννοια της «απόφασης συναλλαγής» δεν περιλαμβάνει μόνο την απόφαση αγοράς ή μη ενός προϊόντος, αλλά και τις αποφάσεις που συνδέονται άμεσα με αυτή, ιδίως την απόφαση εισόδου στο εμπορικό κατάστημα:

«Ειδικότερα, στο μέτρο που, στην υπόθεση της κύριας δίκης, η εμπορική πρακτική αφορά πληροφορίες σχετικά με τη διαθεσιμότητα ενός προϊόντος σε προνομιακή τιμή εντός ορισμένου χρονικού διαστήματος, πρέπει να κριθεί αν προπαρασκευαστικές πράξεις μιας πιθανής αγοράς προϊόντος, όπως η μετακίνηση του καταναλωτή μέχρι το εμπορικό κατάστημα ή η είσοδός του σε αυτό, μπορεί να θεωρηθεί ότι στοιχειοθετούν αποφάσεις συναλλαγής, κατά την έννοια της εν λόγω οδηγίας.

[…] απόφαση συναλλαγής είναι η “απόφαση που λαμβάνει ο καταναλωτής για το κατά πόσον, πώς και υπό ποίους όρους θα πραγματοποιήσει αγορά”. Στην έννοια αυτή περιλαμβάνεται συνεπώς όχι μόνον η απόφαση για την αγορά ή όχι ενός προϊόντος, αλλά και η απόφαση που συνδέεται άμεσα με αυτήν, μεταξύ άλλων η απόφαση εισόδου στο εμπορικό κατάστημα.

[…] Το άρθρο 2, στοιχείο ια΄, της ως άνω οδηγίας έχει την έννοια ότι στον όρο “απόφαση συναλλαγής” εμπίπτει κάθε απόφαση που συνδέεται άμεσα με την απόφαση περί αγοράς ή μη ενός προϊόντος. 92 »

Υπό το πρίσμα αυτό, στην έννοια της απόφασης συναλλαγής περιλαμβάνονται επίσης οι αποφάσεις που προηγούνται ή έπονται της αγοράς.

Υπάρχει ευρύ φάσμα αποφάσεων συναλλαγής που μπορεί να λάβει ένας καταναλωτής σε σχέση με ένα προϊόν ή μια υπηρεσία πέραν της απόφασης περί αγοράς.

Αυτές οι αποφάσεις συναλλαγής ενδέχεται να καταλήγουν σε ενέργειες που δεν έχουν έννομες συνέπειες σύμφωνα με το εθνικό ενοχικό δίκαιο και μπορούν να λαμβάνονται οποτεδήποτε μεταξύ της στιγμής κατά την οποία ο καταναλωτής εκτίθεται αρχικά στο μάρκετινγκ και του τέλους του κύκλου ζωής ενός προϊόντος ή της τελικής χρήσης μιας υπηρεσίας.

Πολλές αποφάσεις που προηγούνται της αγοράς θα μπορούσαν να θεωρηθούν αποφάσεις συναλλαγής.

Πολλές αποφάσεις που έπονται της αγοράς και λαμβάνονται μετά την αγορά ενός προϊόντος ή τη συνδρομητική εγγραφή σε μια υπηρεσία μπορούν να χαρακτηριστούν ως αποφάσεις συναλλαγής.

Όσον αφορά τις παραπλανητικές πρακτικές που ασκούνται από τρίτους, το άρθρο 14 της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο καθορίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ορισμένες διαδικτυακές πλατφόρμες δεν φέρουν ευθύνη για τις παράνομες πληροφορίες τρίτων που αποθηκεύονται στην πλατφόρμα, όταν ενεργούν ως ενδιάμεσοι φορείς παροχής υπηρεσιών «φιλοξενίας» κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης.

Από τη σκοπιά της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, το καθοριστικό στοιχείο είναι κατά πόσον ο σχετικός διαδικτυακός ενδιάμεσος φορέας μπορεί να χαρακτηριστεί ως εμπορευόμενος και κατά πόσον έχει εμπλακεί ή όχι σε εμπορική πρακτική επιχείρησης προς καταναλωτές η οποία είναι άμεσα συνδεόμενη με την προώθηση, πώληση ή προμήθεια ενός προϊόντος σε καταναλωτές. Μόνον εφόσον ο εν λόγω διαδικτυακός ενδιάμεσος φορέας μπορεί να χαρακτηριστεί ως εμπορευόμενος και εμπλέκεται στις εμπορικές αυτές πρακτικές κατά τρόπο που απαγορεύεται από την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μπορεί να θεωρηθεί ότι παραβιάζει την εν λόγω οδηγία. Στο πλαίσιο αυτό, ο ενδιάμεσος φορέας δεν μπορεί να επικαλεστεί την απαλλαγή από την ευθύνη που προβλέπεται στο άρθρο 14 της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο σε περίπτωση που οι πρακτικές αυτές αφορούν τις δραστηριότητες του ενδιάμεσου φορέα και όχι τις πληροφορίες που αποθηκεύονται ούτε σε περίπτωση που ο ενδιάμεσος φορέας έχει γνώση ή έλεγχο αυτών των πληροφοριών 93 .

Πολλοί καταναλωτές αναζητούν πρώτα προϊόντα χρησιμοποιώντας μηχανές αναζήτησης ή εργαλεία σύγκρισης ή μελετώντας διαδικτυακές αξιολογήσεις χρηστών, και στη συνέχεια μεταβαίνουν στους ιστότοπους των εμπορευόμενων με τις καλύτερες προσφορές για να πραγματοποιήσουν την αγορά.

Επιπλέον, μια αθέμιτη εμπορική πρακτική που απευθύνεται σε έναν καταναλωτή θα μπορούσε να οδηγήσει κάποιον άλλον καταναλωτή να λάβει απόφαση συναλλαγής την οποία διαφορετικά δεν θα λάμβανε.

Οι εμπορικές πρακτικές που σχετίζονται με τις μηχανές αναζήτησης, τα εργαλεία σύγκρισης και τις αξιολογήσεις χρηστών εξετάζονται εκτενέστερα στο κεφάλαιο 5.2 «Τομέας διαδικτύου».

2.4«Ουσιώδης στρέβλωση της οικονομικής συμπεριφοράς των καταναλωτών»

Οι γενικές διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (άρθρα 5 έως 9) καλύπτουν τις αθέμιτες, παραπλανητικές και επιθετικές εμπορικές πρακτικές που δύνανται να στρεβλώσουν την οικονομική συμπεριφορά των καταναλωτών. Οι εν λόγω διατάξεις διατυπώνουν με ελαφρώς διαφορετικό τρόπο αυτές τις απαιτήσεις.

Σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 2 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, μια εμπορική πρακτική είναι αθέμιτη εάν είναι αντίθετη προς τις απαιτήσεις επαγγελματικής ευσυνειδησίας και «στρεβλώνει ουσιωδώς ή ενδέχεται να στρεβλώσει ουσιωδώς» την οικονομική συμπεριφορά του μέσου καταναλωτή. Εντούτοις, τα άρθρα 6, 7 και 8 απαγορεύουν την άσκηση παραπλανητικής ή επιθετικής εμπορικής πρακτικής εάν οδηγεί ή ενδέχεται να οδηγήσει τον μέσο καταναλωτή να «λάβει απόφαση συναλλαγής που διαφορετικά δεν θα ελάμβανε».

Η απαίτηση βάσει της οποίας μια εμπορική πρακτική πρέπει να δύναται να στρεβλώσει την οικονομική συμπεριφορά του καταναλωτή για να θεωρηθεί αθέμιτη διατυπώνεται με διαφορετικό τρόπο στο άρθρο 5 παράγραφος 2 από ό,τι στα άρθρα 6, 7 και 8. Εκ πρώτης όψεως, η εμφανής αυτή αντίφαση θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα ερμηνείας. Ωστόσο, το άρθρο 5 παράγραφος 2 θα πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το άρθρο 2 στοιχείο ε), το οποίο ορίζει τα εξής:

Συνεπώς, βάσει του άρθρου 5 παράγραφος 2, το στοιχείο που καθορίζει εάν μια εμπορική πρακτική «στρεβλώνει ουσιωδώς ή ενδέχεται να στρεβλώσει ουσιωδώς» την οικονομική συμπεριφορά του καταναλωτή είναι το κατά πόσον η εν λόγω εμπορική πρακτική οδηγεί ή ενδέχεται να οδηγήσει τον καταναλωτή να «λάβει απόφαση συναλλαγής την οποία διαφορετικά δεν θα ελάμβανε».

Πρόκειται για την ίδια αξιολόγηση που πρέπει να διενεργείται με βάση τα άρθρα 6, 7 και 8. Συνάγεται ότι, παρά το γεγονός ότι η διατύπωση του άρθρου 5 παράγραφος 2 διαφέρει από τη διατύπωση των άλλων παραπάνω άρθρων, η απαίτηση που σχετίζεται με την ουσιώδη στρέβλωση της συμπεριφοράς του καταναλωτή είναι η ίδια.

Η ευρεία έννοια της απόφασης συναλλαγής που αναπτύχθηκε από το Δικαστήριο (βλ. ενότητα 2.3) καθιστά δυνατή την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε ευρύ φάσμα υποθέσεων στις οποίες η αθέμιτη συμπεριφορά εμπορευόμενου δεν οδηγεί τον καταναλωτή να προβεί σε συναλλαγή ή να συνάψει σύμβαση υπηρεσιών.

Μια εμπορική πρακτική μπορεί να θεωρηθεί αθέμιτη όχι μόνον εάν ενδέχεται να οδηγήσει τον μέσο καταναλωτή να αγοράσει ή να μην αγοράσει ένα προϊόν, αλλά επίσης εάν ενδέχεται να οδηγήσει τον καταναλωτή, για παράδειγμα:

Øνα εισέλθει σε κατάστημα·

Øνα αφιερώσει περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο επιδιδόμενος σε διαδικασία κράτησης·

Øνα αποφασίσει να μην αλλάξει πάροχο υπηρεσιών ή προϊόν.

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν περιορίζει αυτό το κριτήριο της ουσιαστικής στρέβλωσης στην αξιολόγηση σχετικά με το κατά πόσον η οικονομική συμπεριφορά του καταναλωτή (δηλαδή η απόφαση συναλλαγής που λαμβάνει) έχει πράγματι στρεβλωθεί. Επιβάλλει επίσης την υποχρέωση να αξιολογείται κατά πόσον μια εμπορική πρακτική «ενδέχεται» (δηλαδή δύναται) να έχει τέτοια επίπτωση στον μέσο καταναλωτή. Ως εκ τούτου, οι εθνικές αρχές επιβολής της νομοθεσίας οφείλουν να ερευνούν τα γεγονότα και τις συνθήκες της εκάστοτε μεμονωμένης περίπτωσης (δηλαδή in concreto), αλλά να αξιολογούν επίσης την «πιθανότητα» της επίπτωσης της πρακτικής αυτής στην απόφαση συναλλαγής του μέσου καταναλωτή (δηλαδή in abstracto).

2.5«Μέσος καταναλωτής»

Όπως επισημαίνεται στην αιτιολογική σκέψη 18 και διευκρινίζεται περαιτέρω στα άρθρα 5 έως 9, το σημείο αναφοράς της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές για την εκτίμηση των επιπτώσεων μιας εμπορικής πρακτικής είναι η έννοια του «μέσου καταναλωτή», όπως έχει αναπτυχθεί σε προγενέστερο χρόνο από το Δικαστήριο: «...για να προσδιορίσει αν η ονομασία, το σήμα ή η διαφημιστική ένδειξη που είχαν τεθεί στην κρίση του δημιουργούσαν ή όχι κίνδυνο παραπλανήσεως του αγοραστή, έλαβε υπόψη την τεκμαιρόμενη προσδοκία του μέσου καταναλωτή, που έχει τη συνήθη πληροφόρηση και είναι ευλόγως προσεκτικός και ενημερωμένος» 95 .

Πράγματι, η έννοια αυτή είχε αναπτυχθεί από το Δικαστήριο πριν από τη θέσπιση της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Στη συνέχεια κωδικοποιήθηκε από την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές προκειμένου να τεθούν στη διάθεση των εθνικών αρχών και των δικαστηρίων κοινά κριτήρια, για την ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου και τον περιορισμό της πιθανότητας να υπάρχουν αποκλίνουσες αξιολογήσεις. Κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, ως μέσος καταναλωτής νοείται ένα πρόσωπο με ευλόγως ορθή κρίση, συνειδητό και ενημερωμένο σε σχέση με τη συμπεριφορά του στην αγορά.

Κατά την έννοια της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, ο μέσος καταναλωτής δεν είναι σε καμία περίπτωση κάποιος που χρειάζεται χαμηλό επίπεδο προστασίας επειδή είναι πάντα σε θέση να λαμβάνει τις διαθέσιμες πληροφορίες και να ενεργεί κατά τρόπο συνετό. Αντιθέτως, όπως τονίζεται στην αιτιολογική σκέψη 18, η δοκιμή βασίζεται στην αρχή της αναλογικότητας. Η έννοια αυτή υιοθετήθηκε στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές με σκοπό την επίτευξη κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ της ανάγκης προστασίας των καταναλωτών και της προώθησης του ελεύθερου εμπορίου σε μια αγορά ανοικτού ανταγωνισμού.

Ως εκ τούτου, η έννοια του μέσου καταναλωτή σύμφωνα με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές θα πρέπει πάντα να ερμηνεύεται λαμβάνοντας υπόψη το άρθρο 114 της Συνθήκης, το οποίο προβλέπει υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Παράλληλα, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές βασίζεται στο σκεπτικό ότι ένα εθνικό μέτρο που απαγορεύει, για παράδειγμα, ισχυρισμούς οι οποίοι ενδέχεται να παραπλανήσουν μόνον έναν ιδιαίτερα εύπιστο, αφελή ή επιπόλαιο καταναλωτή (π.χ. διαφημιστική υπερβολή – «puffery» 98 ) θα ήταν δυσανάλογο και θα δημιουργούσε αδικαιολόγητο φραγμό στο εμπόριο 99 .

Όπως αναφέρεται ρητώς στην αιτιολογική σκέψη 18, η δοκιμή μέσου καταναλωτή δεν αποτελεί στατιστική δοκιμή. Αυτό σημαίνει ότι οι εθνικές αρχές και τα δικαστήρια θα πρέπει να είναι σε θέση να καθορίσουν κατά πόσον μια πρακτική μπορεί να παραπλανήσει τον μέσο καταναλωτή προβαίνοντας σε δική τους εκτίμηση, στο πλαίσιο της οποίας θα λαμβάνουν υπόψη τις τεκμαιρόμενες γενικές προσδοκίες των καταναλωτών χωρίς να χρειάζεται να διατάξουν τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης ή δημοσκόπησης των καταναλωτών 100 .

Στο άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο β) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ορίζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια η δοκιμή μέσου καταναλωτή σε περίπτωση που διακυβεύονται τα συμφέροντα συγκεκριμένων ομάδων καταναλωτών. Όταν η πρακτική απευθύνεται σε συγκεκριμένη ομάδα καταναλωτών, οι επιπτώσεις της θα πρέπει να εκτιμώνται υπό το πρίσμα του μέσου μέλους της συγκεκριμένης ομάδας.

Κατά τον σχεδιασμό των εμπορικών τους μηνυμάτων, οι εμπορευόμενοι ενδέχεται, ορισμένες φορές και βάσει της συγκεκριμένης φύσης των επίμαχων προϊόντων, να πρέπει να λάβουν υπόψη ορισμένα κοινωνικά, γλωσσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά των μέσων καταναλωτών στους οποίους απευθύνονται τα προϊόντα. Κατά συνέπεια, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα εν λόγω κοινωνικά, γλωσσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, τα οποία μπορεί επίσης να αποτελούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συγκεκριμένου κράτους μέλους, ενδέχεται να δικαιολογούν διαφορετική ερμηνεία του μηνύματος που μεταδίδεται με την εμπορική πρακτική από την αρμόδια αρχή επιβολής της νομοθεσίας ή το αρμόδιο δικαστήριο. Σε υπόθεση που αφορούσε παραπλανητική διαφήμιση καλλυντικών προϊόντων, το Δικαστήριο έκρινε τα εξής:

«Για την εφαρμογή εν προκειμένω του κριτηρίου αυτού, πρέπει να ληφθούν υπόψη πολλά στοιχεία. Πρέπει, ιδίως, να εξεταστεί αν κοινωνικοί, πολιτιστικοί ή γλωσσικοί παράγοντες μπορούν να δικαιολογήσουν ότι η ένδειξη “lifting”, χρησιμοποιουμένη για μια κρέμα αναπλάσεως, νοείται από τους [μέσους] Γερμανούς καταναλωτές κατά τρόπο διάφορο σε σχέση με τους καταναλωτές των άλλων κρατών μελών ή αν οι όροι χρησιμοποιήσεως του προϊόντος αρκούν καθεαυτοί για να τονιστεί ο μεταβατικός χαρακτήρας των αποτελεσμάτων του, εξουδετερώνοντας οποιοδήποτε αντίθετο συμπέρασμα δυνάμενο να συναχθεί από την ένδειξη “lifting”.» 112

Επιπλέον, το Δικαστήριο δήλωσε ότι:

«απαγόρευση εμπορίας, στηριζόμενη στην παραπλανητική φύση ενός σήματος, δεν αποκλείεται, καταρχήν, λόγω του ότι το ίδιο αυτό σήμα δεν εκλαμβάνεται ως έχον τη φύση αυτή σε άλλα κράτη μέλη. […] ενδέχεται, λόγω γλωσσικών, πολιτισμικών και κοινωνικών διαφορών μεταξύ των κρατών μελών, ένα σήμα, μη δυνάμενο να παραπλανήσει τον καταναλωτή εντός κράτους μέλους, να δύναται να τον παραπλανήσει εντός άλλου.»  113

Συνεπώς, βάσει της δοκιμής μέσου καταναλωτή και παρά τον χαρακτήρα πλήρους εναρμόνισης της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, θεωρητικά μπορεί να δικαιολογείται να απαιτείται από αλλοδαπό εμπορευόμενο να παρέχει πρόσθετες πληροφορίες για κοινωνικούς, πολιτιστικούς ή γλωσσικούς λόγους. Με άλλα λόγια, η παράλειψη των πληροφοριών αυτών θα μπορούσε να παραπλανήσει τους καταναλωτές στη χώρα προορισμού, όχι όμως και τους καταναλωτές στη χώρα προέλευσης.

2.6Ευάλωτοι καταναλωτές

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές βασίζεται στο σκεπτικό ότι, παρά το γεγονός ότι είναι σκόπιμο να προστατεύονται όλα τα είδη καταναλωτών από τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, για τους καταναλωτές που αποτελούν μέλη κάποιας από τις ομάδες που απαριθμούνται στο άρθρο 5 παράγραφος 3 θα πρέπει να διασφαλίζεται υψηλότερο επίπεδο προστασίας από ό,τι για τον «μέσο καταναλωτή» που αναφέρεται στο άρθρο 5 παράγραφος 2.

Στην αιτιολογική σκέψη 19 του προοιμίου διευκρινίζεται περαιτέρω η ερμηνεία του άρθρου 5 παράγραφος 3: ενώ το άρθρο 5 παράγραφος 3 φαίνεται να χαρακτηρίζει τους καταναλωτές ως ευάλωτους αποκλειστικά λόγω «πνευματικής ή σωματικής αναπηρίας, ηλικίας ή ακρισίας», στην αιτιολογική σκέψη 19 παρέχεται ενδεικτικός κατάλογος των χαρακτηριστικών που καθιστούν έναν καταναλωτή «ιδιαίτερα ευάλωτο». 

2.6.1Τα κριτήρια του ευάλωτου χαρακτήρα που προβλέπονται στο άρθρο 5 παράγραφος 3

Στην αναπηρία (πνευματική ή σωματική) περιλαμβάνονται αισθητηριακές διαταραχές, περιορισμένη κινητικότητα και άλλες αναπηρίες.

Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ κύρωσε το 2010 τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες 117 . Στις πρώτες καταληκτικές παρατηρήσεις που δημοσίευσε η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών τον Οκτώβριο του 2015, διατυπώθηκε σύσταση προς την ΕΕ να «λάβει κατάλληλα μέτρα ώστε να διασφαλιστεί ότι όλα τα άτομα με αναπηρίες που έχουν στερηθεί τη νομική τους ικανότητα μπορούν να ασκούν όλα τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες και τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως [...] τα δικαιώματα των καταναλωτών» 118 .

Όσον αφορά την ηλικία, είναι ενδεχομένως σκόπιμη η εξέταση μιας εμπορικής πρακτικής υπό το πρίσμα καταναλωτών διαφόρων ηλικιών.

Οι ηλικιωμένοι ενδέχεται να είναι περισσότερο ευάλωτοι σε ορισμένες πρακτικές λόγω της ηλικίας τους. Οι επιθετικές μέθοδοι κατ’ οίκον πώλησης ενδέχεται να μην επηρεάζουν τον μέσο καταναλωτή, αλλά είναι πιθανόν να πειθαναγκάσουν συγκεκριμένη ομάδα καταναλωτών, ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους, οι οποίοι ενδέχεται να είναι περισσότερο ευάλωτοι στην πώληση υπό πίεση.

Επιπλέον του άρθρου 5 παράγραφος 3 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, τα παιδιά απολαμβάνουν ειδική προστασία μέσω της απαγόρευσης των άμεσων πιεστικών προσκλήσεων που προβλέπεται στο σημείο 28 του παραρτήματος Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Η απαγόρευση αυτή, η οποία περιλαμβάνει την άσκηση πιέσεων σε παιδιά για να αγοράσουν ένα προϊόν απευθείας ή να πείσουν ενήλικα άτομα να τους αγοράσουν προϊόντα («στενό μαρκάρισμα»), εξετάζεται στην ενότητα 4.6.

Όπως αναφέρεται στην ενότητα 2.5 σχετικά με τον μέσο καταναλωτή, οι ικανότητες των παιδιών να κατανοούν τη διαφήμιση εντός και εκτός διαδικτύου διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των παιδιών και εξαρτώνται από την ηλικία και την ωριμότητά τους. Έως έναν βαθμό, το γεγονός αυτό είναι δυνατόν να συνεκτιμάται στο πλαίσιο της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, δεδομένου ότι το άρθρο 5 παράγραφος 3 επιτρέπει την εκτίμηση μιας εμπορικής πρακτικής υπό το πρίσμα του μέσου μέλους μιας συγκεκριμένης ηλιακής ομάδας.

Οι έφηβοι αντιπροσωπεύουν μια άλλη κατηγορία καταναλωτών που αποτελεί συχνά στόχο αδίστακτων εμπορευόμενων. Η προώθηση προϊόντων που είναι ιδιαιτέρως ελκυστικά για εφήβους ενδέχεται να εκμεταλλεύεται την έλλειψη προσοχής ή συλλογισμού, καθώς και την τάση τους να αναλαμβάνουν κινδύνους, που οφείλονται στην ανωριμότητα και την ευπιστία τους.

Η έννοια της «ευπιστίας» καλύπτει ομάδες καταναλωτών που ενδέχεται να πιστεύουν ευκολότερα ορισμένους ισχυρισμούς. Ο όρος είναι ουδέτερος και υποδηλωτικός, διότι αποσκοπεί στην προστασία των μελών μιας ομάδας που είναι, για οποιονδήποτε λόγο, ιδιαίτερα ευεπίφορα στην επίδραση συγκεκριμένης εμπορικής πρακτικής. Οποιοσδήποτε καταναλωτής θα μπορούσε να θεωρηθεί μέλος αυτής της ομάδας.

Στη μελέτη σχετικά με τον ευάλωτο χαρακτήρα των καταναλωτών 121 διαπιστώθηκε ότι τα άτομα που αποτυγχάνουν σε ένα τεστ ευπιστίας είναι πιθανότερο να αντιμετωπίσουν προβλήματα στην επιλογή προσφορών σε σχέση με άλλα άτομα. Επιπλέον, τα άτομα που θεωρούν εαυτόν εύπιστο είναι λιγότερο πιθανό να παραπονεθούν όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα και είναι πιθανότερο να αισθάνονται ευάλωτοι ως καταναλωτές.

2.6.2Απαίτηση «προβλεψιμότητας»

Τα κριτήρια του «ευάλωτου καταναλωτή» εφαρμόζονται εάν μια εμπορική πρακτική στρεβλώνει την οικονομική συμπεριφορά μιας ιδιαίτερα ευάλωτης ομάδας καταναλωτών «κατά τρόπο που ο εμπορευόμενος θα μπορούσε ευλόγως να προβλέψει».

Το κριτήριο αυτό προσθέτει ένα στοιχείο αναλογικότητας στην αξιολόγηση μιας εμπορικής πρακτικής σε σχέση με τους ευάλωτους καταναλωτές.

Στοχεύει στο να θεωρούνται οι εμπορευόμενοι υπεύθυνοι μόνον εφόσον μπορούν ευλόγως να χαρακτηριστούν ως προβλέψιμες από τον εμπορευόμενο οι αρνητικές επιπτώσεις μιας εμπορικής πρακτικής για ορισμένη κατηγορία ευάλωτων καταναλωτών.

Αυτό σημαίνει ότι οι εμπορευόμενοι δεν οφείλουν να κάνουν κάτι πέραν αυτού που θεωρείται εύλογο, τόσο κατά την εξέταση τυχόν αθέμιτων επιπτώσεων της πρακτικής σε οποιαδήποτε σαφώς προσδιορισμένη ομάδα καταναλωτών όσο και κατά τη λήψη μέτρων για τον περιορισμό αυτών των επιπτώσεων.

Κατά συνέπεια, μια εμπορική πρακτική δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί παραπλανητική εάν ορισμένοι καταναλωτές, λόγω της υπερβολικής αφέλειας ή άγνοιάς τους, παραπλανώνται ακόμη και από την πλέον έντιμη εμπορική πρακτική ή ενεργούν παράλογα απέναντι σε μια τέτοια πρακτική.

2.7Πρόσκληση για αγορά – η έννοια

Όσον αφορά τις «προσκλήσεις για αγορά», το άρθρο 7 παράγραφος 4 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές χαρακτηρίζει ορισμένες πληροφορίες ως «ουσιώδεις». Αυτό σημαίνει ότι οι εμπορευόμενοι θα πρέπει να παρέχουν στους καταναλωτές τις εν λόγω πληροφορίες εάν δεν είναι άλλως προφανείς από το συγκεκριμένο πλαίσιο.

Τα «χαρακτηριστικά του προϊόντος» παρουσιάζονται πάντα εφόσον γίνεται λεκτική ή οπτική αναφορά στο προϊόν. Μια διαφορετική ερμηνεία θα ενθάρρυνε τους εμπορευόμενους να παρέχουν αόριστες περιγραφές του προϊόντος ή να παραλείπουν πληροφορίες στις εμπορικές προσφορές τους ώστε να παρακάμψουν τις απαιτήσεις παροχής πληροφοριών που προβλέπονται στο άρθρο 7 παράγραφος 4 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Σύμφωνα με το τελευταίο σκέλος του ορισμού του άρθρου 2 στοιχείο θ) («ούτως ώστε να έχει ο καταναλωτής τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει την αγορά»), δεν απαιτείται η εμπορική ανακοίνωση να παρέχει στον καταναλωτή μηχανισμό για την πραγματοποίηση της αγοράς (π.χ. τηλεφωνικό αριθμό ή κουπόνι). Αυτό σημαίνει ότι οι πληροφορίες που παρέχονται στο πλαίσιο του μάρκετινγκ του προϊόντος πρέπει να είναι επαρκείς ώστε να επιτρέπουν στον καταναλωτή να αποφασίσει εάν θα αγοράσει ένα συγκεκριμένο προϊόν σε συγκεκριμένη τιμή.

Στην υπόθεση Ving Sverige, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ως εξής: 124 :

«Εντεύθεν συνάγεται ότι, προκειμένου να είναι δυνατόν μια εμπορική ανακοίνωση να χαρακτηρισθεί ως πρόσκληση για αγορά, δεν είναι ανάγκη να παρέχει πραγματική δυνατότητα αγοράς ή να δημοσιεύεται όπου υπάρχει τέτοια δυνατότητα.»

Η πρόσκληση για αγορά αποτελεί στενότερη έννοια από τη διαφήμιση και δεν θεωρούνται όλες οι εμπορικές ανακοινώσεις πρόκληση για αγορά κατά την έννοια του άρθρου 2 στοιχείο θ).

Ωστόσο, η πρόσκληση για αγορά συνιστά ευρύτερη έννοια από τις προσυμβατικές πληροφορίες. Ενώ οι απαιτήσεις παροχής προσυμβατικής ενημέρωσης αναφέρονται σε πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται προτού ο καταναλωτής συνάψει σύμβαση, η πρόσκληση για αγορά δεν συνεπάγεται απαραιτήτως ότι το επόμενο στάδιο για τον καταναλωτή είναι η σύναψη σύμβασης με τον εμπορευόμενο.

Η διάκριση αυτή είναι ιδιαιτέρως σημαντική όσον αφορά την αλληλεπίδραση μεταξύ της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και της οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών. Κατά κανόνα, ευρύ φάσμα εμπορικών ανακοινώσεων χαρακτηρίζονται ως προσκλήσεις για αγορά.

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές επιτρέπει στους εμπορευόμενους να επιλέγουν εάν θα συμπεριλαμβάνουν την τιμή στις εμπορικές ανακοινώσεις τους. Εμπορική ανακοίνωση ή διαφήμιση στην οποία περιλαμβάνεται εξαντλητική περιγραφή της φύσης ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, των χαρακτηριστικών και των οφελών του, αλλά όχι η τιμή, δεν μπορεί να θεωρηθεί «πρόσκληση για αγορά» κατά την έννοια του άρθρου 2 στοιχείο θ) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Παράδειγμα εμπορικών ανακοινώσεων που δεν αποτελούν προσκλήσεις για αγορά θα μπορούσαν να αποτελούν οι διαφημίσεις που προωθούν το «σήμα» ενός εμπορευόμενου και όχι κάποιο συγκεκριμένο προϊόν (δηλαδή διαφήμιση εμπορικού σήματος).

Οι απαιτήσεις παροχής πληροφοριών που ορίζονται στο άρθρο 7 παράγραφος 4 εξετάζονται στην ενότητα 3.4.5 σχετικά με τις ουσιώδεις πληροφορίες στις προσκλήσεις για αγορά.

3.Διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές 

3.1Η λειτουργία της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές – διάγραμμα ροής της οδηγίας

Στο διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζεται η σχέση μεταξύ της «μαύρης λίστας» των εμπορικών πρακτικών του παραρτήματος και των γενικών ρητρών της οδηγίας για τις αθέμιτες πρακτικές, και ιδίως των άρθρων 6 έως 9 και του άρθρου 5, αντιστοίχως. Για να θεωρηθεί μια εμπορική πρακτική αθέμιτη και κατά συνέπεια απαγορευμένη σύμφωνα με την οδηγία για τις αθέμιτες πρακτικές, αρκεί να πληροί ένα από τα κριτήρια που εμφαίνονται στο διάγραμμα.

3.2Η γενική ρήτρα – οι απαιτήσεις επαγγελματικής ευσυνειδησίας

Το άρθρο 5 παράγραφος 2 περιλαμβάνει μια γενική ρήτρα βάσει της οποίας καθορίζονται δύο σωρευτικά κριτήρια για την αξιολόγηση του αθέμιτου ή μη χαρακτήρα των εμπορικών πρακτικών. Λειτουργεί ως «δίχτυ ασφαλείας» που κατοχυρώνει ότι κάθε αθέμιτη πρακτική η οποία δεν εμπίπτει στις υπόλοιπες διατάξεις της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (δηλαδή δεν είναι παραπλανητική ή επιθετική και δεν περιλαμβάνεται στο παράρτημα Ι) μπορεί να τιμωρείται. Η εν λόγω διάταξη είναι επίσης μελλοντοστραφής, καθώς παρέχει τη δυνατότητα αντιμετώπισης αναδυόμενων αθέμιτων πρακτικών.

Το άρθρο 5 παράγραφος 2 απαγορεύει τις εμπορικές πρακτικές που είναι αντίθετες προς τις απαιτήσεις επαγγελματικής ευσυνειδησίας εάν ενδέχεται να στρεβλώσουν ουσιωδώς την οικονομική συμπεριφορά του μέσου καταναλωτή. Το κριτήριο αυτό είναι αυτοτελές· δεν συνιστά πρόσθετο σωρευτικό κριτήριο που πρέπει να πληρούται ώστε να κριθεί ότι μια πρακτική παραβιάζει οποιαδήποτε από τις συγκεκριμένες κατηγορίες αθέμιτων πρακτικών που προβλέπονται στα άρθρα 6 έως 9 ή στο παράρτημα Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Αυτό απεικονίζεται στο διάγραμμα ροής της οδηγίας.

Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώθηκε από το Δικαστήριο:

«45    […] λαμβανομένων υπόψη τόσο του γράμματος όσο και της δομής των άρθρων 5 και 6, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας καθώς και της γενικής οικονομίας της, μια εμπορική πρακτική μπορεί να θεωρηθεί “παραπλανητική” κατά την έννοια της δεύτερης εκ των διατάξεων αυτών, όταν συντρέχουν τα απαριθμούμενα σ’ αυτήν κριτήρια, χωρίς να χρειάζεται να διακριβωθεί εάν πληρούται και η προβλεπόμενη στο άρθρο 5, παράγραφος 2, στοιχείο α΄, της οδηγίας αυτής προϋπόθεση ότι η πρακτική αυτή είναι αντίθετη προς τις απαιτήσεις επαγγελματικής ευσυνειδησίας.

46    Η ανωτέρω ερμηνεία είναι η μόνη ικανή να συμβάλλει στην πρακτική αποτελεσματικότητα των ειδικών κανόνων που προβλέπουν τα άρθρα 6 έως 9 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Πράγματι, εάν οι προϋποθέσεις εφαρμογής των άρθρων αυτών ήταν πανομοιότυπες με τις προβλεπόμενες στο άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής, τα εν λόγω άρθρα θα καθίσταντο ουσιαστικώς κενά περιεχομένου, καίτοι έχουν ως σκοπό την προστασία του καταναλωτή έναντι των συνηθέστερων αθέμιτων εμπορικών πρακτικών […]». 129

Η έννοια της «επαγγελματικής ευσυνειδησίας» εμπερικλείει αρχές που είχαν ήδη κατοχυρωθεί μέσω της νομοθεσίας των κρατών μελών πριν από τη θέσπιση της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, όπως η «έντιμη πρακτική της αγοράς», η «καλή πίστη» και η «ορθή πρακτική της αγοράς». Οι εν λόγω αρχές προσδίδουν σημασία στις κανονιστικές αξίες που ισχύουν στον συγκεκριμένο τομέα επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Από το άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο β) προκύπτει ότι, προκειμένου να θεωρηθεί αντίθετη προς τις απαιτήσεις επαγγελματικής ευσυνειδησίας, μια εμπορική πρακτική πρέπει επίσης να θεωρείται ότι «ενδέχεται να στρεβλώνει ουσιωδώς την οικονομική συμπεριφορά» των καταναλωτών. Η έννοια αυτή εξετάζεται στην ενότητα 2.4 ανωτέρω.

Για συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούν την επαγγελματική ευσυνειδησία των διαχειριστών διαδικτυακών πλατφορμών, βλ. ενότητα 5.2 «Τομέας διαδικτύου».

3.3Παραπλανητικές πράξεις

Από κοινού με το άρθρο 7 για τις παραπλανητικές παραλείψεις, το άρθρο 6 είναι μακράν η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη διάταξη για σκοπούς ελέγχου.

Στοιχεία που αντλούνται από τη συμπεριφορική οικονομική θεωρία (behavioural economics) καταδεικνύουν ότι τόσο το περιεχόμενο των παρεχόμενων πληροφοριών όσο και ο τρόπος παρουσίασης των πληροφοριών μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνονται οι καταναλωτές.

Για τον λόγο αυτό, το άρθρο 6 καλύπτει ρητώς τις περιπτώσεις στις οποίες οι εμπορικές πρακτικές ενδέχεται να παραπλανήσουν τους καταναλωτές «με οποιονδήποτε τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της συνολικής παρουσίασης», «ακόμα και εάν οι πληροφορίες είναι, αντικειμενικά, ορθές».

Εναπόκειται στα εθνικά δικαστήρια και στις εθνικές διοικητικές αρχές να διακριβώσουν τον παραπλανητικό χαρακτήρα των εμπορικών πρακτικών λαμβάνοντας υπόψη τα πλέον πρόσφατα πορίσματα της συμπεριφορικής οικονομικής θεωρίας.

Για παράδειγμα, η χρήση προεπιλεγμένων ρυθμίσεων (επιλογές τις οποίες τεκμαίρεται ότι κάνουν οι καταναλωτές, εκτός εάν έχουν ορίσει ρητώς διαφορετικά) ή η παροχή αδικαιολογήτως σύνθετων πληροφοριών μπορεί να θεωρηθεί παραπλανητική.

3.3.1Γενικές παραπλανητικές πληροφορίες

Το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχεία α) έως ζ) απαγορεύει τις παραπλανητικές πράξεις που μπορούν να εξαπατήσουν τον μέσο καταναλωτή όσον αφορά ένα ευρύ φάσμα στοιχείων, στα οποία συγκαταλέγονται τα εξής:

Øη ύπαρξη του προϊόντος·

Øτα κύρια χαρακτηριστικά του (π.χ. η σύνθεση, η μέθοδος κατασκευής, η γεωγραφική ή εμπορική προέλευση, οι κίνδυνοι και τα αναμενόμενα από τη χρήση του προϊόντος αποτελέσματα)·

Øη τιμή ή ο τρόπος υπολογισμού της ή η ύπαρξη ειδικής πλεονεκτικής τιμής·

Øη φύση, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και τα δικαιώματα του εμπορευομένου.

Το άρθρο 6 καλύπτει σαφώς κάθε εμπορική πρακτική που «περιλαμβάνει εσφαλμένες πληροφορίες και είναι επομένως αναληθής».

Για προϊόντα ΤΠ, όπως εξωτερικοί σκληροί δίσκοι, κλειδιά USB, κινητά τηλέφωνα και ταμπλέτες, η χωρητικότητα ή η μνήμη που αναφέρονται από τους εμπορευόμενους δεν ανταποκρίνονται πάντα στην πραγματικότητα.

Ενώ η οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών 133 ορίζει ότι στον καταναλωτή πρέπει να παρέχονται σαφείς και κατανοητές πληροφορίες σχετικά με αυτά τα κύρια χαρακτηριστικά πριν από την αγορά, το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο β) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές απαγορεύει την παροχή εσφαλμένων πληροφοριών σχετικά με τα κύρια χαρακτηριστικά ενός προϊόντος εάν ενδέχεται να οδηγήσει τον μέσο καταναλωτή να λάβει απόφαση συναλλαγής που διαφορετικά δεν θα λάμβανε:

Επίσης, οι πληροφορίες που παρέχονται στους καταναλωτές δεν πρέπει να εξαπατούν ή να ενδέχεται να εξαπατήσουν τον καταναλωτή με οποιονδήποτε τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της συνολικής παρουσίασής τους, ακόμα και εάν οι πληροφορίες είναι, αντικειμενικά, ορθές.

Μολονότι η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν προβλέπει ως τυπική απαίτηση την αναγραφή της γεωγραφικής (ή εμπορικής) προέλευσης ενός προϊόντος ή της σύνθεσής του 138 , η παραπλάνηση του καταναλωτή σχετικά με αυτά τα στοιχεία θα μπορούσε να εμπίπτει στην απαγόρευση που περιλαμβάνεται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο β) της οδηγίας, εφόσον οι εν λόγω εσφαλμένες ή παραπλανητικές πληροφορίες ενδέχεται να οδηγήσουν τον καταναλωτή να λάβει απόφαση αγοράς που διαφορετικά δεν θα λάμβανε.

Ορισμένες αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων αφορούν συγκεκριμένα την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε περιπτώσεις παραπλανητικών ισχυρισμών προέλευσης.

Αγαθά του ίδιου εμπορικού σήματος και με την ίδια ή παρόμοια συσκευασία ενδέχεται να διαφέρουν ως προς τη σύνθεσή τους, ανάλογα με τον τόπο κατασκευής τους και την αγορά για την οποία προορίζονται, δηλαδή ενδέχεται να διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών.

Βάσει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, οι εμπορικές πρακτικές προώθησης προϊόντων με διαφορετική σύνθεση δεν είναι αθέμιτες αυτές καθαυτές. Ωστόσο, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στις περιπτώσεις στις οποίες οι εμπορευόμενοι προωθούν ένα προϊόν ισχυριζόμενοι ότι είναι της ίδιας ποιότητας και σύνθεσης με τα προϊόντα του οικείου εμπορικού σήματος που διατίθεται σε άλλα κράτη μέλη. Εάν αυτοί οι ισχυρισμοί είναι εσφαλμένοι ή παραπλανητικοί, θα μπορούσαν να θεωρηθούν παραπλανητικοί δυνάμει του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο β) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, εφόσον ενδέχεται να οδηγήσουν τον μέσο καταναλωτή να λάβει απόφαση συναλλαγής που διαφορετικά δεν θα λάμβανε.

Σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο δ), οι πληροφορίες σχετικά με τις τιμές δεν θα πρέπει να είναι παραπλανητικές 141 .

Οι συνιστώμενες τιμές λιανικής και η αναφορά σε προηγούμενες τιμές ενδέχεται να αντιβαίνουν στις διατάξεις του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο δ) της οδηγίας. Αυτό μπορεί να ισχύει σε περίπτωση που ένας εμπορευόμενος χρησιμοποιεί αδικαιολόγητα υψηλή ή άλλως παραπλανητική συνιστώμενη τιμή λιανικής ή τιμή αναφοράς για σκοπούς σύγκρισης των τιμών, δημιουργώντας στους καταναλωτές την εντύπωση ότι τους προσφέρει μεγαλύτερη έκπτωση από ό,τι στην πραγματικότητα.

Βάσει του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο ζ), οι εμπορευόμενοι δεν θα πρέπει να παραπλανούν τους καταναλωτές σχετικά με τα δικαιώματα του καταναλωτή.

Η εμπορική πρακτική που συχνά αναφέρεται ως «ισχυρισμοί του “έως και”» συνίσταται στην πρακτική των εμπορευόμενων να προβάλλουν ως επιχείρημα για την προώθηση του προϊόντος τους το μέγιστο όφελος που μπορούν να προσδοκούν οι καταναλωτές από τη χρήση του.

Ένας ισχυρισμός «έως και» μπορεί να θεωρηθεί παραπλανητικός κατά την έννοια των άρθρων 6 και 7 εάν δεν ανταποκρίνεται στους πραγματικούς όρους της προσφοράς του εμπορευόμενου και εφόσον ενδέχεται να οδηγήσει τον καταναλωτή να λάβει απόφαση συναλλαγής που διαφορετικά δεν θα λάμβανε 147 .

Οι ισχυρισμοί «έως και» μπορεί να είναι παραπλανητικοί εάν οι εμπορευόμενοι δεν είναι σε θέση να τεκμηριώσουν τον ισχυρισμό ότι οι καταναλωτές είναι πιθανό να επιτύχουν τα μέγιστα υποσχόμενα αποτελέσματα υπόσχονται υπό τις συνήθεις συνθήκες.

Το κατά πόσον ένας ισχυρισμός «έως και» είναι παραπλανητικός πρέπει να αξιολογείται κατά περίπτωση. Θα μπορούσαν να έχουν εφαρμογή διάφορα κριτήρια, όπως τα ακόλουθα:

Øεάν αναφέρονται με σαφή τρόπο τα αποτελέσματα και τα οφέλη που μπορεί ευλόγως να προσδοκά να επιτύχει ο μέσος καταναλωτής, συμπεριλαμβανομένων τυχόν εφαρμοστέων προϋποθέσεων ή περιορισμών. Σε αντίθετη περίπτωση, ενδέχεται ο ισχυρισμός να είναι παραπλανητικός όσον αφορά τα «κύρια χαρακτηριστικά» του προϊόντος:

-λόγω παράλειψης ουσιωδών πληροφοριών κατά την έννοια του άρθρου 7 παράγραφος 4 στοιχείο α) (σε περίπτωση πρόσκλησης για αγορά),

-λόγω παραπλανητικής πράξης κατά την έννοια του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο β) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές·

Øεάν ο εμπορευόμενος έχει στη διάθεσή του επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για την τεκμηρίωση του ισχυρισμού κατά την έννοια του άρθρου 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Ένας χρήσιμος ορισμός των δεοντολογικών ισχυρισμών περιλαμβάνεται στο έγγραφο καθοδήγησης του Συνηγόρου του Καταναλωτή της Δανίας σχετικά με τη χρήση δεοντολογικών και περιβαλλοντικών ισχυρισμών για σκοπούς μάρκετινγκ: 149

Ως «δεοντολογικοί ισχυρισμοί» νοείται ιδίως η χρήση δηλώσεων κ.λπ. που δημιουργούν την εντύπωση ότι η παραγωγή ενός προϊόντος ή ο σχεδιασμός μιας δραστηριότητας του εμπορευόμενου πραγματοποιείται σύμφωνα με κοινώς αναγνωρισμένα και αποδεκτά πρότυπα, για παράδειγμα όσον αφορά την παιδική εργασία και τις γενικές συνθήκες εργασίας, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την υγεία, την καλή μεταχείριση των ζώων, τις πρωτοβουλίες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και τις φιλανθρωπικές δωρεές. Οι εν λόγω ισχυρισμοί βασίζονται συνήθως στην επιθυμία του εμπορευόμενου να προσαρμοστεί σε γενικές ή ειδικές εξελίξεις και τάσεις που μπορούν να συναχθούν από τη συμπεριφορά των καταναλωτών.

Ο όρος εταιρική κοινωνική ευθύνη αναφέρεται σε εταιρείες που αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις επιπτώσεις που έχουν στην κοινωνία με την εφαρμογή διαδικασίας για την ενσωμάτωση κοινωνικών, περιβαλλοντικών και δεοντολογικών ζητημάτων, καθώς και ζητημάτων που αφορούν τους καταναλωτές, στις επιχειρηματικές δραστηριότητες και τη βασική στρατηγική τους.

Η εταιρική κοινωνική ευθύνη έχει αναδειχθεί σε εργαλείο μάρκετινγκ που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της εντεινόμενης ανησυχίας των καταναλωτών σχετικά με τη συμμόρφωση των εμπορευόμενων με τα δεοντολογικά πρότυπα. Οι εταιρείες χρησιμοποιούν αυτή την προσέγγιση για να καταδείξουν ότι λαμβάνουν υπόψη τους δεοντολογικούς προβληματισμούς και τους προβληματισμούς που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το στοιχείο αυτό ενδέχεται να επηρεάσει την απόφαση συναλλαγής ενός καταναλωτή που πρέπει να επιλέξει μεταξύ δύο ανταγωνιστικών προϊόντων παρόμοιας ποιότητας και τιμής.

Για τον λόγο αυτό, στις περισσότερες περιπτώσεις, τέτοιου είδους πρωτοβουλίες «είναι άμεσα συνδεόμενες με την προώθηση, πώληση ή προμήθεια ενός προϊόντος» και, ως εκ τούτου, χαρακτηρίζονται ως εμπορική πρακτική κατά την έννοια της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Δεδομένου ότι οι δεοντολογικοί ισχυρισμοί / οι ισχυρισμοί περί εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί παρουσιάζουν συχνά σημαντικές ομοιότητες μεταξύ τους, οι βασικές αρχές που εφαρμόζονται στους οικολογικούς ισχυρισμούς θα πρέπει να εφαρμόζονται και στους δεοντολογικούς ισχυρισμούς, καθώς και στους ισχυρισμούς περί εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Αυτές οι βασικές αρχές εξετάζονται εκτενέστερα στην ενότητα 5.1 για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς.

3.3.2Μάρκετινγκ που δημιουργεί σύγχυση

Το άρθρο 6 παράγραφος 2 στοιχείο α) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές άπτεται του μάρκετινγκ που δημιουργεί σύγχυση.

Μια πρακτική που εγείρει ζητήματα συμβατότητας με τη συγκεκριμένη διάταξη είναι η αντιγραφή συσκευασίας («copycat packaging»). Αναφέρεται στην πρακτική του σχεδιασμού της συσκευασίας ενός προϊόντος (ή της εμπορικής παρουσίασής του) για να έχει εν γένει την εμφάνιση και να δίνει την αίσθηση ενός ανταγωνιστικού γνωστού εμπορικού σήματος.

Η αντιγραφή συσκευασίας διακρίνεται από την παραποίηση (counterfeiting), δεδομένου ότι η παραποίηση περιλαμβάνει συνήθως την αντιγραφή των εμπορικών σημάτων. Ο κίνδυνος που συνεπάγεται η αντιγραφή συσκευασίας είναι η σύγχυση του καταναλωτή και, κατά συνέπεια, η στρέβλωση της οικονομικής του συμπεριφοράς.

Η εξαπάτηση των καταναλωτών μέσω της αντιγραφής συσκευασίας μπορεί να λάβει διάφορες μορφές:

Øάμεση σύγχυση – ο καταναλωτής αγοράζει το προϊόν της αντιγραφής (copycat) θεωρώντας εσφαλμένα ότι πρόκειται περί του σήματος·

Øπαραπλάνηση όσον αφορά την προέλευση – ο καταναλωτής αναγνωρίζει ότι το προϊόν της αντιγραφής είναι διαφορετικό αλλά πιστεύει, λόγω της παρόμοιας συσκευασίας, ότι κατασκευάζεται από τον ίδιο κατασκευαστή·

Øπαραπλάνηση όσον αφορά την ποιότητα ή τη φύση – εκ νέου, οι καταναλωτές αναγνωρίζουν ότι το προϊόν της αντιγραφής είναι διαφορετικό αλλά πιστεύουν, λόγω της παρόμοιας συσκευασίας, ότι η ποιότητα είναι η ίδια ή περισσότερο παρεμφερής με αυτή του προϊόντος που έχει αντιγραφεί.

Η παρόμοια συσκευασία πείθει τους καταναλωτές ότι η ποιότητα ή η φύση του προϊόντος αντιγραφής είναι συγκρίσιμη με την ποιότητα ή τη φύση του οικείου εμπορικού σήματος ή τουλάχιστον ότι είναι πιο συγκρίσιμη από ό,τι θα μπορούσαν διαφορετικά να υποθέσουν. Τοιουτοτρόπως, η παρόμοια συσκευασία δημιουργεί την εντύπωση στους καταναλωτές ότι η τιμή αποτελεί το μοναδικό στοιχείο σύγκρισης μεταξύ των προϊόντων (και όχι ο συνδυασμός τιμής και ποιότητας).

Έχουν πραγματοποιηθεί διάφορες μελέτες σχετικά με τον αντίκτυπο της αντιγραφής συσκευασίας 153 .

Το παράρτημα Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές απαγορεύει την άσκηση, υπό οιεσδήποτε συνθήκες, συγκεκριμένων εμπορικών πρακτικών οι οποίες περιλαμβάνουν μάρκετινγκ που δημιουργεί σύγχυση σε σχέση με τα εμπορικά σήματα και τα συναφή χαρακτηριστικά:

3.3.3Μη συμμόρφωση με τους κώδικες συμπεριφοράς

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές περιλαμβάνει διάφορες διατάξεις βάσει των οποίων δεν επιτρέπεται στους εμπορευόμενους να εκμεταλλεύονται αδικαιολόγητα την εμπιστοσύνη που ενδεχομένως έχουν οι καταναλωτές στους κώδικες αυτορρύθμισης. Δεν προβλέπει ειδικούς κανόνες για την εγκυρότητα των κωδίκων συμπεριφοράς, αλλά βασίζεται στην παραδοχή ότι παραπλανητικές δηλώσεις σχετικά με την εταιρική σχέση ενός εμπορευόμενου ή την έγκριση ενός φορέα αυτορρύθμισης είναι πιθανό να στρεβλώσουν την οικονομική συμπεριφορά των καταναλωτών και να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη που έχουν οι καταναλωτές στους κώδικες αυτορρύθμισης. Κατά πρώτον, το άρθρο 6 παράγραφος 2 στοιχείο β) επιβάλλει στους εμπορευόμενους την υποχρέωση να τηρούν τους κώδικες συμπεριφοράς από τους οποίους δήλωσαν ότι δεσμεύονται στο πλαίσιο εμπορικών επικοινωνιών.

Κατά δεύτερον, το παράρτημα Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές απαγορεύει την άσκηση, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, ορισμένων πρακτικών, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι εμπορευόμενοι κάνουν υπεύθυνη χρήση των κωδίκων συμπεριφοράς στο πλαίσιο του μάρκετινγκ (παράρτημα Ι σημεία 1 και 3 σχετικά με τους κώδικες συμπεριφοράς, σημείο 2 σχετικά με τα σήματα trust και σημείο 4 σχετικά με την επικύρωση από δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα). Ορισμένα παραδείγματα παρατίθενται στην ενότητα 5.1.6 (εφαρμογή του παραρτήματος Ι σε περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς).

3.4Παραπλανητικές παραλείψεις

3.4.1Ουσιώδεις πληροφορίες

Στο άρθρο 7 παράγραφοι 1 και 2 θεσπίζεται με πολύ γενικό τρόπο η θετική υποχρέωση των εμπορευόμενων να παρέχουν όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται ο μέσος καταναλωτής για να λάβει τεκμηριωμένη απόφαση συναλλαγής. Πρόκειται για τις λεγόμενες «ουσιώδεις πληροφορίες» που αναφέρονται στο άρθρο 7.

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν περιλαμβάνει ορισμό της έννοιας «ουσιώδεις πληροφορίες», εκτός από την ειδική περίπτωση της «πρόσκλησης για αγορά», η οποία ρυθμίζεται στο άρθρο 7 παράγραφος 4. Οι πληροφορίες που είναι ουσιώδεις σε μια πρόσκληση για αγορά εξετάζονται στην ενότητα 3.4.5. Επιπλέον, όπως αναφέρεται στην ενότητα 1.4.3, στο άρθρο 7 παράγραφος 5 της οδηγίας αποσαφηνίζεται ότι «οι απαιτήσεις παροχής πληροφοριών που θεσπίζονται από το κοινοτικό δίκαιο, σχετικά με την εμπορική επικοινωνία, συμπεριλαμβανομένης της διαφήμισης», θεωρούνται ουσιώδεις.

Για την κατά περίπτωση αξιολόγηση σχετικά με το εάν έχουν παραλειφθεί βασικά πληροφοριακά στοιχεία, οι εθνικές αρχές και τα εθνικά δικαστήρια πρέπει να λαμβάνουν υπόψη όλα τα χαρακτηριστικά και τις περιστάσεις μιας δεδομένης εμπορικής πρακτικής, συμπεριλαμβανομένων των περιορισμών του μέσου που χρησιμοποιείται για την επικοινωνία της.

Όπως επισημαίνεται στην ενότητα 1.4.9 σχετικά με την αλληλεπίδραση με τους κανόνες της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων, παρατηρείται αυξανόμενη ευαισθητοποίηση σχετικά με την οικονομική αξία των πληροφοριών που σχετίζονται με τις προτιμήσεις και τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα των καταναλωτών, καθώς και άλλου είδους περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες. Εάν ένας εμπορευόμενος δεν ενημερώσει τον καταναλωτή ότι οι εν λόγω πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν για εμπορικούς σκοπούς που βαίνουν πέραν της συγκεκριμένης συναλλαγής, αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να θεωρηθεί παραπλανητική παράλειψη ουσιωδών πληροφοριών.

3.4.2Κεκαλυμμένο μάρκετινγκ / μη προσδιορισμός της εμπορικής επιδίωξης

Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 2, ο μη προσδιορισμός της εμπορικής επιδίωξης της εμπορικής πρακτικής θεωρείται παραπλανητική παράλειψη, εφόσον τούτο ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα να λάβει ο μέσος καταναλωτής απόφαση για συναλλαγή την οποία διαφορετικά δεν θα είχε λάβει.

Ομοίως, στην οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο 156 , την οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων 157 και την οδηγία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες 158 προβλέπονται ορισμένες απαιτήσεις σχετικά με τις εμπορικές επικοινωνίες και την αποστολή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με σκοπό την άμεση εμπορική προώθηση.

Μια ειδική πτυχή του κεκαλυμμένου μάρκετινγκ ρυθμίζεται επίσης στο άρθρο 8 παράγραφος 5 της οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών 159 .

Ενώ οι εν λόγω διατάξεις εστιάζουν σε συγκεκριμένες εμπορικές πρακτικές ή σε συγκεκριμένους τομείς, το άρθρο 7 παράγραφος 2 έχει γενικό και ευρύτερο πεδίο εφαρμογής και αφορά όλες τις εμπορικές πρακτικές.

Επιπλέον του άρθρου 7 παράγραφος 2, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές απαγορεύει την άσκηση, υπό οιεσδήποτε συνθήκες, κάποιων συγκεκριμένων πρακτικών που δεν προσδιορίζουν την εμπορική επιδίωξη.

Το σημείο 11 του παραρτήματος Ι απαγορεύει τη χρήση «ανακοινώσεων στα μέσα, για την προώθηση ενός προϊόντος, πληρωμένων από τον εμπορευόμενο, χωρίς αυτό να γίνεται σαφές από το περιεχόμενο της ανακοίνωσης ή από εικόνα ή ήχο σαφώς αναγνωρίσιμα από τον καταναλωτή (κεκαλυμμένη διαφήμιση)».

Το σημείο 22 του παραρτήματος Ι απαγορεύει τον ψευδή ισχυρισμό ή τη δημιουργία της εντύπωσης «ότι ο εμπορευόμενος δεν ενεργεί για σκοπούς που συνδέονται με την εμπορική δραστηριότητά του, την επιχείρηση, την τέχνη ή το επιτήδευμά του, ή υποδυόμενος ψευδώς τον καταναλωτή».

Το άρθρο 7 παράγραφος 2, σε συνδυασμό με τα σημεία 11 και 22 του παραρτήματος Ι, αφορά ιδίως τους εμπορευόμενους που δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο. Το ζήτημα αυτό εξετάζεται εκτενέστερα στο κεφάλαιο 5.2 – Τομέας διαδικτύου.

3.4.3Παροχή ουσιωδών πληροφοριών κατά τρόπο ασαφή

Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 2, η παροχή ουσιωδών πληροφοριών «κατά τρόπο ασαφή, ακατάληπτο, διφορούμενο ή εκτός χρόνου» συνιστά παραπλανητική παράλειψη εάν ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα να λάβει ο μέσος καταναλωτής απόφαση για συναλλαγή την οποία, διαφορετικά, δεν θα είχε λάβει.

3.4.4Πραγματικό πλαίσιο και περιορισμοί του χρησιμοποιούμενου μέσου επικοινωνίας

Στο άρθρο 7 παράγραφος 1 υπογραμμίζεται ότι προκειμένου να αξιολογηθεί κατά πόσον μια εμπορική πρακτική είναι παραπλανητική, πρέπει να εξετάζεται «στο πραγματικό της πλαίσιο, λαμβανομένων υπόψη όλων των χαρακτηριστικών της και των περιστάσεων, καθώς και των περιορισμών του συγκεκριμένου μέσου επικοινωνίας».

Το άρθρο 7 παράγραφος 3 θα πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το άρθρο 7 παράγραφος 1. Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 3, κατά τη διερεύνηση του ενδεχόμενου παράλειψης ουσιωδών πληροφοριών, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα εξής:

Øοι περιορισμοί τόπου και χρόνου του χρησιμοποιούμενου μέσου επικοινωνίας·

Øτα μέτρα που λαμβάνει ο εμπορευόμενος για να καταστήσει την πληροφορία προσιτή στους καταναλωτές με άλλο τρόπο.

Οι ανωτέρω διατάξεις ισχύουν για όλες τις παραγράφους του άρθρου 7. Επιπλέον, σύμφωνα με το εισαγωγικό μέρος του άρθρου 7 παράγραφος 4, οι εμπορευόμενοι δεν χρειάζεται να παρέχουν στις προσκλήσεις για αγορά πληροφορίες που είναι ήδη προφανείς από το συγκεκριμένο πλαίσιο.

Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 2, η παροχή ουσιωδών πληροφοριών «κατά τρόπο ασαφή, ακατάληπτο, διφορούμενο ή εκτός χρόνου» συνιστά παραπλανητική παράλειψη εάν ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα να λάβει ο μέσος καταναλωτής απόφαση για συναλλαγή την οποία, διαφορετικά, δεν θα είχε λάβει.

Το άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο α) ορίζει επίσης ότι στις προσκλήσεις για αγορά θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη «το μέσο και το προϊόν» προκειμένου να διακριβωθεί κατά πόσον τα κύρια χαρακτηριστικά του προϊόντος εντάσσονται στα στοιχεία που πρέπει να θεωρούνται ουσιώδεις πληροφορίες.

Δεδομένης της σημασίας τους για την απόφαση αγοράς του καταναλωτή, οι πληροφορίες σχετικά με τη συνολική τιμή και τα κύρια χαρακτηριστικά θα πρέπει να παρουσιάζονται με ευδιάκριτο τρόπο.

Η συνολική έκταση των απαιτούμενων πληροφοριών σχετικά με τα κύρια χαρακτηριστικά ενός προϊόντος πρέπει να αξιολογείται με βάση το πλαίσιο της πρόσκλησης για αγορά, την τυπολογία του προϊόντος και το χρησιμοποιούμενο μέσο επικοινωνίας.

3.4.5Ουσιώδεις πληροφορίες σε προσκλήσεις για αγορά — άρθρο 7 παράγραφος 4

Το άρθρο 7 παράγραφος 4 περιλαμβάνει μια σειρά απαιτήσεων παροχής πληροφοριών που θεωρούνται ουσιώδεις. Οι εν λόγω απαιτήσεις αποσκοπούν στη διασφάλιση της μέγιστης ασφάλειας δικαίου για τους καταναλωτές σε αυτό το κρίσιμο σημείο 168 . Η μη παροχή στους καταναλωτές των απαιτούμενων πληροφοριών δυνάμει του άρθρου 7 παράγραφος 4 συνιστά παραπλανητική παράλειψη, εφόσον ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα να λάβει ο μέσος καταναλωτής απόφαση για συναλλαγή την οποία διαφορετικά δεν θα είχε λάβει. 

Σκοπός του άρθρου 7 παράγραφος 4 είναι να διασφαλιστεί ότι, όταν οι εμπορευόμενοι προβαίνουν σε εμπορικές προσφορές, παρέχουν ταυτόχρονα, κατά τρόπο κατανοητό και σαφή, αρκετές πληροφορίες οι οποίες παρέχουν στον καταναλωτή τη δυνατότητα να λάβει τεκμηριωμένη απόφαση αγοράς και δεν τον παραπλανούν με την παράλειψη σημαντικών πληροφοριών.

Ωστόσο, προκειμένου να μην επιβάλλονται περιττές ή δυσανάλογες υποχρεώσεις πληροφόρησης στους εμπορευόμενους, οι απαιτήσεις του άρθρου 7 παράγραφος 4 δεν είναι στατικές και προβλέπουν την παροχή διαφορετικών πληροφοριακών στοιχείων ανάλογα με την περίσταση. Αυτό προκύπτει, ιδίως, από τις διευκρινίσεις που παρέχονται στο άρθρο 7 παράγραφοι 1, 3 και 4, σύμφωνα με τις οποίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη το πραγματικό πλαίσιο και οι περιορισμοί του χρησιμοποιούμενου μέσου επικοινωνίας, όπως επισημαίνεται και στην προηγούμενη ενότητα.

Στο άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο α) διευκρινίζεται συγκεκριμένα ότι, κατά τη διακρίβωση του ενδεχόμενου παράλειψης ουσιωδών πληροφοριών σχετικά με τα κύρια χαρακτηριστικά του προϊόντος, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη «το μέσο και το προϊόν».

Ο προσδιορισμός των κύριων χαρακτηριστικών ενός προϊόντος που αναφέρονται στο άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο α) ενδέχεται να διαφέρει ανάλογα με την περίπτωση. Κατά πρώτον, μπορεί να εξαρτάται από το συγκεκριμένο προϊόν.

Κατά δεύτερον, η έκταση και το είδος των πληροφοριών για τα κύρια χαρακτηριστικά του προϊόντος ενδέχεται επίσης να διαφοροποιούνται σε συνάρτηση με τα στοιχεία που μπορεί να θεωρούνται «ενδεδειγμένα» βάσει του «μέσου» που χρησιμοποιεί ο εμπορευόμενος για να κάνει την εμπορική ανακοίνωση.

Θα πρέπει να θεωρείται καταρχήν ότι ορισμένες περιοριστικές προϋποθέσεις που θέτουν όρια στην προσφορά εμπίπτουν στα κύρια χαρακτηριστικά του προϊόντος.

Με την επιφύλαξη κατά περίπτωση αξιολόγησης, οι προειδοποιήσεις ασφαλείας ενδέχεται να συνιστούν κύριο χαρακτηριστικό ενός προϊόντος κατά την έννοια του άρθρου 7 παράγραφος 4. Επί του παρόντος, η ειδική τομεακή νομοθεσία της ΕΕ για την ασφάλεια των προϊόντων επιβάλλει συνήθως στους εμπορευόμενους την υποχρέωση να ενημερώνουν τους καταναλωτές σχετικά με ζητήματα ασφαλείας επάνω στο ίδιο το προϊόν και/ή στη συσκευασία του. Ως εκ τούτου, στην περίπτωση των διαδικτυακών πωλήσεων, μπορεί να είναι δύσκολο για τους καταναλωτές να λάβουν πραγματικά τεκμηριωμένες αποφάσεις συναλλαγής σε περίπτωση που ο αντίστοιχος ιστότοπος δεν παρέχει ευκρινή εικόνα της επισήμανσης του προϊόντος/της συσκευασίας. Σημαντική εξαίρεση στην προσέγγιση αυτή περιλαμβάνεται στο άρθρο 11 παράγραφος 2 της οδηγίας 2009/48/ΕΚ 169 για την ασφάλεια των παιχνιδιών, που ορίζει ρητώς ότι οι προειδοποιήσεις ασφαλείας των παιχνιδιών, όπως εκείνες που καθορίζουν τα κατώτατα και ανώτατα όρια ηλικίας για τους χρήστες, πρέπει να είναι ευδιάκριτες πριν από την αγορά, ακόμη και όταν η αγορά γίνεται μέσω του διαδικτύου. Για την πλειονότητα των υπόλοιπων προϊόντων, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως νομική βάση όσον αφορά την υποχρέωση των εμπορευόμενων, ιδίως κατά την προώθηση των προϊόντων τους στο διαδίκτυο, να ενημερώνουν τους καταναλωτές σχετικά με τις πτυχές ασφαλείας που μπορούν, ανάλογα με τη φύση του προϊόντος, να θεωρηθούν κύρια χαρακτηριστικά κατά την έννοια του άρθρου 7 παράγραφος 4.

Δυνάμει του άρθρου 7 παράγραφος 4 στοιχείο β), η παράλειψη της παροχής πληροφοριών στους καταναλωτές σχετικά με τη γεωγραφική διεύθυνση και την ταυτότητα του εμπορευόμενου μπορεί να συνιστά παραπλανητική παράλειψη.

Από την άλλη πλευρά, η παράλειψη παροχής πληροφοριών σχετικά με την ταυτότητα του εμπορευόμενου ενδέχεται ορισμένες φορές να θεωρηθεί «προφανής από το συγκεκριμένο πλαίσιο» κατά την έννοια του άρθρου 7 παράγραφος 4.

Βάσει κατά περίπτωση αξιολόγησης, η αναφορά της εμπορικής επωνυμίας ενός εμπορευόμενου ενδέχεται να είναι επαρκής για την εκπλήρωση της απαίτησης του άρθρου 7 παράγραφος 4 στοιχείο β) σχετικά με την ταυτότητα του εμπορευόμενου. Η επίσημη επωνυμία πρέπει να αναφέρεται στους όρους και τις προϋποθέσεις της πώλησης, αλλά μπορεί να μην θεωρείται απαραιτήτως ουσιώδης πληροφορία κατά την έννοια του άρθρου 7 παράγραφος 4.

Επιπλέον της απαίτησης του άρθρου 7 παράγραφος 4 στοιχείο β), η οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών ορίζει περαιτέρω υποχρεώσεις ενημέρωσης σχετικά με τα στοιχεία επικοινωνίας του εμπορευόμενου, ιδίως στα ακόλουθα άρθρα:

Øάρθρο 5 παράγραφος 1 (πωλήσεις εντός εμπορικού καταστήματος) και άρθρο 6 παράγραφος 1 (πωλήσεις εξ αποστάσεως και εκτός εμπορικού καταστήματος) της οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών 171 .

Το άρθρο 5 παράγραφος 1 στοιχείο γ) της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο υποχρεώνει τους παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών να προσφέρουν στους αποδέκτες των υπηρεσιών τους και στις αρμόδιες αρχές πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με «στοιχεία που να επιτρέπουν την ταχεία επαφή και την άμεση και ουσιαστική επικοινωνία με τον φορέα παροχής της υπηρεσίας, συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτρονικής του διεύθυνσης».

Ως εκ τούτου, οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των εμπορευόμενων στον τομέα του ηλεκτρονικού εμπορίου ενδέχεται να συνιστούν ουσιώδεις πληροφορίες βάσει του άρθρου 7 παράγραφος 5 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να είναι εύκολο να βρεθούν (δηλαδή να μην περιλαμβάνονται μόνο στους γενικούς όρους και προϋποθέσεις) και να είναι άμεσα και μόνιμα προσβάσιμες.

Επιπλέον, βάσει της οδηγίας 95/46/ΕΚ για την προστασία των δεδομένων (και του μελλοντικού γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων), ο υπεύθυνος επεξεργασίας δεδομένων πρέπει να παρέχει ορισμένες υποχρεωτικές πληροφορίες στο πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα, στις οποίες περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η ταυτότητα (και τα στοιχεία επικοινωνίας) του υπεύθυνου της επεξεργασίας και, ενδεχομένως, του εκπροσώπου του (εκτός εάν το πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα έχει ήδη ενημερωθεί σχετικά) (για λεπτομέρειες, βλ. ενότητα 1.4.10).

Η πείρα καταδεικνύει ότι οι προαναφερόμενες απαιτήσεις δεν τηρούνται πάντοτε.

Στο πλαίσιο της πρακτικής της αποσπασματικής διαμόρφωσης της τιμής («drip pricing»), οι εμπορευόμενοι προσθέτουν έξοδα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αγοράς, για παράδειγμα, παρουσιάζοντας αρχικά την τιμή χωρίς φόρους, τέλη ή επιβαρύνσεις ή προσθέτοντας επιβαρύνσεις που είναι αναπόφευκτες ενώ αρχικά τις είχαν παρουσιάσει ως «προαιρετικές». Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους καταναλωτές να λάβουν αποφάσεις συναλλαγής που δεν θα λάμβαναν εάν τους είχε παρουσιαστεί η πλήρης τιμή ως πρώτη «πρόσκληση για αγορά». Ως εκ τούτου, η συγκεκριμένη πρακτική μπορεί να συνιστά παραπλανητική πράξη ή παράλειψη κατά παράβαση της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Το ζήτημα της αποσπασματικής διαμόρφωσης της τιμής εξετάζεται εκτενέστερα στην ενότητα 5.3 σχετικά με τα ταξίδια και τις μεταφορές.

Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο γ) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, η χρήση «τιμών εκκίνησης», δηλαδή η αναγραφή της τιμής ως «από» συγκεκριμένο ελάχιστο ποσό, επιτρέπεται εφόσον η τελική τιμή δεν μπορεί «ευλόγως να καθοριστεί εκ των προτέρων» λόγω της φύσης του προϊόντος.

Ωστόσο, η ελάχιστη τιμή θα πρέπει να είναι πραγματική τιμή που ισχύει για ορισμένα προϊόντα, σύμφωνα με τη διαφήμιση.

Οι εμπορικές πρακτικές στο πλαίσιο των οποίων οι εμπορευόμενοι διαφημίζουν τιμές που δεν υπάρχουν ενδέχεται επίσης να συνιστούν παραβίαση των σημείων 5 και 6 του παραρτήματος Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, διότι μπορούν να θεωρηθούν διαφήμιση «δόλωμα» (σημείο 5) ή «δόλωμα και μεταστροφή» (σημείο 6).

Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο δ), οι εμπορευόμενοι πρέπει να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τις ρυθμίσεις για την πληρωμή, παράδοση, εκτέλεση και αντιμετώπιση παραπόνων, εφόσον αποκλίνουν από τις απαιτήσεις επαγγελματικής ευσυνειδησίας. Αυτό σημαίνει ότι οι εν λόγω πληροφορίες απαιτείται να παρουσιάζονται μόνον εάν οι σχετικές ρυθμίσεις ζημιώνουν τον καταναλωτή σε σύγκριση με το μέτρο της ειδικής τεχνικής ικανότητας και μέριμνας που ευλόγως αναμένεται να επιδεικνύει ένας εμπορευόμενος προς τους καταναλωτές.

Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο ε), η ύπαρξη δικαιώματος υπαναχώρησης ή ακύρωσης, εφόσον υφίσταται, πρέπει να αναφέρεται στις προσκλήσεις για αγορά. Βάσει αυτής της απαίτησης, οι εμπορευόμενοι υποχρεούνται απλώς να ενημερώνουν τους καταναλωτές για την ύπαρξη τέτοιων δικαιωμάτων, χωρίς να αναφέρονται λεπτομερώς στις απαιτούμενες προϋποθέσεις και διαδικασίες για την άσκησή τους.

Στην οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών προβλέπονται περισσότεροι κανόνες σχετικά με τις προσυμβατικές πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται στον καταναλωτή πριν από την υπογραφή της σύμβασης, για παράδειγμα, σε ιστότοπους ηλεκτρονικού εμπορίου, κατά τη διάρκεια κατ’ οίκον επίσκεψης του πωλητή ή κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής κλήσης για σκοπούς πωλήσεων 177 .

Για παράδειγμα, η εν λόγω οδηγία υποχρεώνει τον εμπορευόμενο να παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη «συνολική τιμή» πριν δεσμευθεί ο καταναλωτής με σύμβαση 178 . Επιπλέον, ο καταναλωτής δικαιούται την επιστροφή τυχόν πρόσθετων πληρωμών εάν δεν έχει δώσει τη ρητή συναίνεσή του για τις εν λόγω πληρωμές αλλά ο εμπορευόμενος την έχει συναγάγει, χρησιμοποιώντας προκαθορισμένες επιλογές, π.χ. χρησιμοποιώντας «προεπιλεγμένα πλαίσια» 179 .

Για τις εξ αποστάσεως συμβάσεις ή τις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, ο εμπορευόμενος υποχρεούται να παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις προϋποθέσεις, την προθεσμία και τις διαδικασίες άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης. Πρέπει επίσης να παρέχει το υπόδειγμα εντύπου υπαναχώρησης όπως ορίζεται στο παράρτημα I τμήμα Β της οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών 180 .

3.4.6Δωρεάν δοκιμές και παγίδες συνδρομής

Οι δωρεάν δοκιμές είναι εργαλεία μάρκετινγκ που επιτρέπουν στους καταναλωτές να παραγγείλουν ένα προϊόν ή να εγγραφούν σε μια υπηρεσία δωρεάν ή έναντι μικρού χρηματικού ποσού (π.χ. για το τέλος ταχυδρομικής αποστολής του δείγματος).

Εάν ένας εμπορευόμενος δεν παρέχει τη γεωγραφική διεύθυνση και την ταυτότητά του σε πρόσκληση για αγορά, ενδέχεται να παραβιάζει τις διατάξεις του άρθρου 7 παράγραφος 4 στοιχείο β) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Επιπλέον, το άρθρο 6 παράγραφος 1 της οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών και το άρθρο 5 παράγραφος 1 στοιχείο γ) της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο υποχρεώνουν τους εμπορευόμενους που δραστηριοποιούνται μέσω του διαδικτύου να παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες οι οποίες επιτρέπουν στους καταναλωτές να επικοινωνήσουν μαζί τους. Οι απαιτήσεις των εν λόγω οδηγιών συνιστούν ουσιώδεις πληροφορίες κατά την έννοια του άρθρου 7 παράγραφος 5 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Εάν ένας εμπορευόμενος δεν καθιστά σαφές στους καταναλωτές ότι είναι πιθανό να ξεκινήσουν συνδρομές μέσω της εγγραφής τους σε δωρεάν δοκιμή, ενδέχεται να παραβιάζει το άρθρο 7 παράγραφοι 1 και 2 και το άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο α) (σε περίπτωση πρόσκλησης για αγορά) της οδηγίας, λόγω παράλειψης ουσιωδών πληροφοριών. Ανάλογα με τις περιστάσεις, ενδέχεται επίσης να συντρέχει παραβίαση του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο α) της οδηγίας.

Η παράλειψη της παροχής πληροφοριών σχετικά με το πραγματικό κόστος των προσφορών δωρεάν δοκιμής ή η παροχή των πληροφοριών αυτών κατά τρόπο ασαφή ενδέχεται να αντιβαίνει στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο δ) και/ή στο άρθρο 7 παράγραφοι 1 και 2 και το άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο γ) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Επιπλέον, το άρθρο 8 παράγραφος 2 της οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών περιλαμβάνει ειδικό κανόνα για τη βελτίωση της διαφάνειας των προσφορών συνδρομής στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τον εν λόγω κανόνα, στις εξ αποστάσεως συμβάσεις, οι πληροφορίες σχετικά με τα κύρια χαρακτηριστικά της υπηρεσίας, την τιμή συμπεριλαμβανομένων των φόρων, τη διάρκεια της σύμβασης και τις υποχρεώσεις των καταναλωτών πρέπει να παρέχονται με σαφή και ευκρινή τρόπο και αμέσως προτού ο καταναλωτής υποβάλει την παραγγελία του. Επιπλέον, πρέπει να παρέχεται στον καταναλωτή η δυνατότητα να αναγνωρίσει ρητώς ότι η παραγγελία συνεπάγεται υποχρέωση πληρωμής, π.χ. με την ενεργοποίηση ενός πλήκτρου παραγγελίας με σαφή διατύπωση.

Επιπλέον, η περιγραφή των προϊόντων ως «δωρεάν», «χωρίς επιβάρυνση» ή αντίστοιχη αν ο καταναλωτής οφείλει να καταβάλει άλλη πληρωμή πλην του αναπόφευκτου κόστους για την απάντηση στην εμπορική πρακτική ή για την παραλαβή ή την παράδοση του αντικειμένου συνιστά εμπορική πρακτική που θεωρείται αθέμιτη υπό οιεσδήποτε συνθήκες και, ως εκ τούτου, απαγορεύεται δυνάμει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Αυτό προκύπτει από το σημείο 20 του παραρτήματος Ι της οδηγίας, το οποίο επεξηγείται εκτενέστερα στην ενότητα 4.4.

Η παροχή μη παραγγελθέντων (απαίτηση πληρωμής ή επιστροφής ή φύλαξης για προϊόντα που δεν έχουν παραγγελθεί από τον καταναλωτή) συνιστά επίσης εμπορική πρακτική που απαγορεύεται υπό οιεσδήποτε συνθήκες δυνάμει της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Αυτό προκύπτει από το σημείο 29 του παραρτήματος Ι της οδηγίας.

3.4.7Παροχή ορισμένων πληροφοριών σε άλλη γλώσσα

Σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 2 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, ο εμπορευόμενος πρέπει να παρέχει τις ουσιώδεις πληροφορίες με σαφή, κατανοητό και όχι διφορούμενο τρόπο. Αυτή η υποχρέωση μπορεί να αποκτήσει συνάφεια σε περίπτωση που μέρος των ουσιωδών πληροφοριών εμφανίζεται σε ιστότοπο σε συγκεκριμένη γλώσσα που απευθύνεται στους καταναλωτές συγκεκριμένης χώρας, όπως αξιολογείται κατά περίπτωση, ενώ άλλες ουσιώδεις πληροφορίες είναι διαθέσιμες μόνο σε διαφορετική γλώσσα στους γενικούς όρους και προϋποθέσεις.

Η οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών επιτρέπει στα κράτη μέλη να επιβάλλουν την υποχρέωση παροχής των πληροφοριών σχετικά με τη σύμβαση στην εθνική τους γλώσσα 183 . Στο άρθρο 7 παράγραφος 5 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές επιβεβαιώνεται ότι οι απαιτήσεις παροχής πληροφοριών βάσει άλλης νομοθεσίας της ΕΕ σχετικά με τις εμπορικές επικοινωνίες «θεωρούνται ουσιώδεις». Ως εκ τούτου, σε χώρες που έχουν υιοθετήσει αυτή την επιλογή, εμπορευόμενος ενδέχεται να παραβιάζει τόσο την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών όσο και την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε περίπτωση που δεν παρέχει στον καταναλωτή, για παράδειγμα, επιβεβαίωση της σύμβασης στην εθνική γλώσσα της χώρας του καταναλωτή. Σε αυτή την περίπτωση, η οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών υπερισχύει ως ειδική τομεακή νομοθεσία όσον αφορά τη μη παροχή πληροφοριών στην οικεία γλώσσα στο προσυμβατικό στάδιο των συναλλαγών, ενώ η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφαρμόζεται στο στάδιο της διαφήμισης.

Στην ενότητα 1.4.3 εξετάζονται εκτενέστερα άλλες ενωσιακές απαιτήσεις παροχής πληροφοριών που θεωρούνται «ουσιώδεις πληροφορίες» βάσει του άρθρου 7 παράγραφος 5.

3.4.8Προγραμματισμένη αχρήστευση

Ως προγραμματισμένη αχρήστευση, ή τεχνητή αχρήστευση, στον βιομηχανικό σχεδιασμό νοείται η εμπορική πολιτική που συνίσταται στον εσκεμμένο σχεδιασμό ή προγραμματισμό ενός προϊόντος με περιορισμένη ωφέλιμη διάρκεια ζωής ώστε να καταστεί άχρηστο ή μη λειτουργικό μετά την παρέλευση ορισμένου χρονικού διαστήματος.

Από τη σκοπιά της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, η προγραμματισμένη αχρήστευση αυτή καθαυτή δεν θεωρείται αθέμιτη. Ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο 7, εάν ένας εμπορευόμενος δεν ενημερώνει τον καταναλωτή ότι ένα προϊόν έχει σχεδιαστεί με περιορισμένη διάρκεια ζωής ενδέχεται να θεωρηθεί, ανάλογα με τις ειδικές περιστάσεις της συγκεκριμένης υπόθεσης, ότι έχει παραλείψει ουσιώδεις πληροφορίες.

Η ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ παρέχει μέσα για την καταπολέμηση της προγραμματισμένης αχρήστευσης.

Η οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό 184 παρέχει στην Επιτροπή τη δυνατότητα να θεσπίζει υποχρεωτικές ελάχιστες απαιτήσεις για τη δυνατότητα επιδιόρθωσης, τη διάρκεια ζωής των προϊόντων, καθώς και απαιτήσεις παροχής πληροφοριών για την εκτιμώμενη διάρκεια ζωής τους.

Απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού έχουν ήδη θεσπιστεί όσον αφορά τη διάρκεια ζωής περιορισμένου αριθμού κατηγοριών προϊόντων, όπως εξαρτήματα ηλεκτρικών σκουπών 185 και λαμπτήρων 186 . Επιπλέον, με την πρόταση της Επιτροπής για την αναθεώρηση του πλαισίου για την επισήμανση της ενεργειακής απόδοσης 187 καθίσταται δυνατή η μελλοντική καταχώριση πληροφοριών σχετικά με την ανθεκτικότητα των προϊόντων στο ενεργειακό σήμα της ΕΕ.

Στο σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, το οποίο εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2015 188 , υπογραμμίζεται ότι η Επιτροπή θα προωθήσει τις δυνατότητες επισκευής, αναβάθμισης και ανακύκλωσης και τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των προϊόντων, αναπτύσσοντας απαιτήσεις προϊόντων κατά τις μελλοντικές εργασίες της στο πλαίσιο της οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασμό, με τον ενδεδειγμένο κάθε φορά τρόπο και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων κατηγοριών προϊόντων.

Σε περίπτωση που εκδηλωθεί έλλειψη συμμόρφωσης με τη σύμβαση, δηλαδή ελάττωμα, εντός δύο ετών από την παράδοση του αγαθού, ο καταναλωτής μπορεί να επικαλεστεί τη νόμιμη εγγύηση βάσει της οδηγίας για τις πωλήσεις και τις εγγυήσεις καταναλωτικών αγαθών 189 . Αυτό ισχύει επίσης σε περίπτωση που το ελάττωμα οφείλεται σε πρακτικές προγραμματισμένης αχρήστευσης, εφόσον η εν λόγω προγραμματισμένη αχρήστευση δεν συμμορφώνεται με τους όρους της σύμβασης. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη οδηγία, κατά τους πρώτους 6 μήνες μετά την παράδοση, ο πωλητής οφείλει να αποδείξει ότι δεν υφίστατο έλλειψη συμμόρφωσης κατά τη στιγμή της παράδοσης.

3.5Επιθετικές εμπορικές πρακτικές

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές παρέχει ενιαίο ορισμό των επιθετικών εμπορικών πρακτικών, ο οποίος μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Η οδηγία δεν επιτρέπει στους εμπορευόμενους να εφαρμόζουν τεχνικές πωλήσεων που περιορίζουν την ελευθερία επιλογής ή τη συμπεριφορά του καταναλωτή ως προς το προϊόν, με αποτέλεσμα να στρεβλώνουν την οικονομική συμπεριφορά του.

Ως επιθετικές εμπορικές πρακτικές νοούνται οι πρακτικές οι οποίες κάνουν χρήση παρενόχλησης, καταναγκασμού, σωματικής βίας ή κατάχρησης επιρροής. Μπορεί να αφορούν συμπεριφορά στο στάδιο του μάρκετινγκ αλλά και πρακτικές που προκύπτουν κατά τη διάρκεια ή μετά τη συναλλαγή.

Οι επιθετικές πρακτικές μπορεί να αφορούν συμπεριφορές που εμπίπτουν ήδη στο πεδίο εφαρμογής άλλης εθνικής νομοθεσίας, συμπεριλαμβανομένου του ενοχικού και του ποινικού δικαίου. Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές προσθέτει έναν συμπληρωματικό βαθμό προστασίας που μπορεί να ενεργοποιηθεί με δημόσια μέσα εξαναγκασμού, χωρίς να χρειάζεται να κινηθεί ποινική ή αστική διαδικασία.

Το άρθρο 9 στοιχείο γ) απαγορεύει πρακτικές οι οποίες ασκούν αθέμιτη επιρροή στους καταναλωτές, όπως η εκμετάλλευση, από τον εμπορευόμενο, μιας συγκεκριμένης ατυχίας ή περίστασης, την οποία γνωρίζει, προκειμένου να επηρεάσει την απόφαση του καταναλωτή όσον αφορά το προϊόν.

Το άρθρο 9 στοιχείο δ) απαγορεύει στους εμπορευόμενους να επιβάλλουν δυσανάλογα μη συμβατικά εμπόδια τα οποία είναι επαχθή στους καταναλωτές που επιθυμούν να ασκήσουν τα δικαιώματά τους στο πλαίσιο σύμβασης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος λύσης της σύμβασης ή μετάβασης σε άλλο προϊόν ή σε άλλον εμπορευόμενο. Η διάταξη αυτή είναι σημαντική ιδιαίτερα για την αποτροπή της επιβολής μη συμβατικών εμποδίων κατά τη μετάβαση σε άλλη σύμβαση στους τομείς των τηλεπικοινωνιών και του ενεργειακού εφοδιασμού.

Το άρθρο 9 στοιχείο ε) καλύπτει κάθε απειλή για λήψη μέτρου που δεν μπορεί να ληφθεί νομίμως. Επιθετικές πρακτικές παρατηρούνται συχνά σε κατ’ οίκον πωλήσεις ή σε άλλες πωλήσεις καταναλωτικών αγαθών εκτός καταστήματος και στον τομέα της χρονομεριστικής μίσθωσης. Επιθετικές πρακτικές μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθούν στην είσπραξη οφειλών, όταν ανατίθεται σε τρίτους να συλλέξουν οφειλές. Τα επαχθή ή δυσανάλογα εμπόδια όσον αφορά την αλλαγή προμηθευτή/παρόχου πρέπει επίσης να θεωρούνται επιθετικές πρακτικές.

Οι γενικοί κανόνες των άρθρων 8 και 9 συμπληρώνονται από οκτώ συγκεκριμένες εμπορικές πρακτικές που περιγράφονται στη «μαύρη λίστα» και απαγορεύονται υπό οιεσδήποτε συνθήκες. Ορισμένες από τις πρακτικές αυτές εξετάζονται εκτενέστερα στο κεφάλαιο 4 σχετικά με τη «μαύρη λίστα εμπορικών πρακτικών». Κάποιες πρακτικές που ασκούνται στην περίπτωση ηλικιωμένων καταναλωτών, όπως οι επιθετικές μέθοδοι κατ’ οίκον πωλήσεων, εξετάζονται στο κεφάλαιο 2.6 σχετικά με τους ευάλωτους καταναλωτές.

4.Η μαύρη λίστα εμπορικών πρακτικών (παράρτημα I)

Ο κατάλογος που περιλαμβάνεται στο παράρτημα Ι καταρτίστηκε με σκοπό την παροχή της δυνατότητας αναγνώρισης ορισμένων πρακτικών εκ μέρους των αρχών επιβολής του νόμου, των εμπορευόμενων, των επαγγελματιών του τομέα του μάρκετινγκ και των καταναλωτών, καθώς και της αμεσότερης λήψης αντίστοιχων μέτρων επιβολής του νόμου. Ως εκ τούτου, συμβάλλει στην ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου. Εάν μπορεί να αποδειχθεί ότι ο εμπορευόμενος έχει ασκήσει εμπορική πρακτική που περιλαμβάνεται στη μαύρη λίστα, οι εθνικές αρχές επιβολής της νομοθεσίας δύνανται να λάβουν μέτρα για την τιμωρία του εμπορευόμενου χωρίς να απαιτείται η εφαρμογή του κατά περίπτωση ελέγχου (δηλαδή η εκτίμηση των πιθανών επιπτώσεων της πρακτικής στην οικονομική συμπεριφορά του μέσου καταναλωτή).

Επιπλέον των απαγορευμένων εμπορικών πρακτικών που περιγράφονται κατωτέρω, στην ενότητα 5.1.6 περιγράφονται ορισμένες πρακτικές που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και που ενδέχεται να αφορούν ιδιαιτέρως τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς.

4.1Προϊόντα που δεν μπορούν να πωλούνται νόμιμα – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 9

Η πρακτική αυτή έχει απαγορευθεί για την αποτροπή καταστάσεων στις οποίες ένας εμπορευόμενος εμπορεύεται ένα προϊόν ή μια υπηρεσία και παραλείπει να ενημερώσει με σαφή τρόπο τον καταναλωτή ότι υπάρχουν νομικοί κανόνες που ενδεχομένως περιορίζουν την πώληση, την κατοχή ή τη χρήση του συγκεκριμένου προϊόντος. Η συγκεκριμένη πρακτική αφορά προϊόντα ή υπηρεσίες των οποίων η πώληση απαγορεύεται ή είναι παράνομη υπό οιεσδήποτε συνθήκες, όπως η πώληση παράνομων ναρκωτικών. Δεδομένου ότι τέτοιου είδους πρακτικές συνδέονται συχνά με εγκληματικές δραστηριότητες και/ή ανέντιμους επιχειρηματίες, είναι εύκολο να εντοπιστούν.

Συνήθως, οι πρακτικές αυτές συνιστούν επίσης σοβαρές παραβιάσεις και άλλων νόμων, οι οποίοι είναι πιο ειδικοί και υπερισχύουν έναντι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Η δεύτερη κατηγορία πρακτικών αφορά προϊόντα ή υπηρεσίες που δεν είναι μεν παράνομα, αλλά μπορούν να διατεθούν στο εμπόριο και να πωληθούν νομίμως μόνον υπό ορισμένες προϋποθέσεις και/ή υπό ορισμένους περιορισμούς.

4.2Πυραμιδωτά συστήματα πωλήσεων – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 14

Η πρακτική αυτή έχει απαγορευθεί προκειμένου οι εμπορευόμενοι να μην μπορούν να δελεάζουν τους καταναλωτές να συμμετάσχουν σε ένα σύστημα υποσχόμενοι οφέλη, ενώ στην πραγματικότητα ο καταναλωτής θα έχει όφελος περισσότερο από την εισαγωγή νέων μελών στο σύστημα, παρά από την πώληση ή την κατανάλωση των προϊόντων. Η πυραμιδωτή δομή του συστήματος σχεδιάζεται συνήθως κατά τέτοιον τρόπο ώστε να αποφέρει οφέλη μόνο στους διοργανωτές του, οι οποίοι βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας, ενώ οι καταναλωτές που εισάγονται σε αυτό συνήθως δεν έχουν εύλογες πιθανότητες να ανακτήσουν την επένδυσή τους. Το Δικαστήριο έχει διευκρινίσει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ένα σύστημα εμπορικής προώθησης μπορεί να θεωρηθεί «πυραμιδωτό σύστημα πωλήσεων» κατά την έννοια του σημείου 14 του παραρτήματος Ι. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο επισήμανε ότι:

«η απαγόρευση των πυραμιδωτών συστημάτων πωλήσεων εδράζεται […] επί τριών κοινών προϋποθέσεων. Κατ’ αρχάς, οι πωλήσεις αυτού του είδους στηρίζονται στην υπόσχεση ότι ο καταναλωτής θα έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει οικονομικό όφελος. Ακολούθως, η εκπλήρωση της υποσχέσεως αυτής εξαρτάται από την εισαγωγή άλλων καταναλωτών στο σύστημα. Τέλος, το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων που καθιστούν δυνατή τη χρηματοδότηση της υποσχεθείσας στους καταναλωτές αντιπαροχής δεν προέρχεται από πραγματική οικονομική δραστηριότητα.» 198

Στην ίδια υπόθεση, το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι:

«ένα πυραμιδωτό σύστημα πωλήσεων συνιστά αθέμιτη εμπορική πρακτική υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις μόνον όταν το σύστημα αυτό απαιτεί χρηματοοικονομική συμμετοχή του καταναλωτή, ανεξαρτήτως ύψους, ώστε να έχει ο καταναλωτής τη δυνατότητα να λάβει αντιπαροχή ουσιαστικά γιατί εισάγει άλλους καταναλωτές στο σύστημα παρά λόγω της πωλήσεως ή της καταναλώσεως προϊόντων». 199  

Στη συγκεκριμένη υπόθεση, μια εταιρεία διαφήμιζε ένα έπαθλο το οποίο προσέφερε σε νέους πελάτες για κάθε άλλο νέο πελάτη τον οποίο θα προσέλκυαν στο σύστημα. Όλοι οι νέοι πελάτες όφειλαν να καταβάλουν έξοδα εγγραφής. Το Δικαστήριο εξέφρασε αμφιβολίες σχετικά με το κατά πόσον η δυνατότητα των καταναλωτών να λάβουν αντιπαροχή εξαρτάτο ουσιαστικά από την εισαγωγή άλλων καταναλωτών στο σύστημα, επισημαίνοντας ότι τα έπαθλα που καταβάλλονταν στα υφιστάμενα μέλη χρηματοδοτούνταν σε μικρό μόνο βαθμό από τις συνεισφορές των νέων μελών. Το Δικαστήριο υπενθύμισε επίσης ότι, ακόμη και αν μια δεδομένη πρακτική δεν απαγορεύεται από τις διατάξεις του παραρτήματος I, είναι δυνατόν να συναχθεί το συμπέρασμα ότι η πρακτική είναι αθέμιτη κατά την έννοια των γενικών διατάξεων της οδηγίας (άρθρα 5 έως 9).

Οι ιεραρχικές δομές όπως τα πυραμιδωτά συστήματα είναι σύνθετες και μπορεί να είναι δύσκολο να προσδιοριστούν ποσοτικά τα οφέλη της εγγραφής νέων μελών για την εταιρεία. Ενδέχεται επίσης να χρησιμοποιούνται διαφορετικές μέθοδοι για τον υπολογισμό των οφελών που αποκομίζουν τα υφιστάμενα μέλη.

Κρίνεται αναγκαία η διάκριση μεταξύ της απαγορευμένης εμπορικής πρακτικής αριθ. 14, στο πλαίσιο της οποίας οι συμμετέχοντες κερδίζουν χρήματα κυρίως ή αποκλειστικά με την εισαγωγή νέων συμμετεχόντων στο πρόγραμμα, και του δικτυακού μάρκετινγκ (multilevel marketing), στο πλαίσιο του οποίου οι πωλητές ανταμείβονται κατά κύριο λόγο για τις πωλήσεις που πραγματοποιούν οι ίδιοι και όχι για τις πωλήσεις των άλλων πωλητών που εισάγουν στο σύστημα.

Είναι επίσης δύσκολο να προσδιοριστούν τα όρια μεταξύ καταναλωτών και εμπορευόμενων: εφόσον ένας καταναλωτής εισέλθει στο σύστημα, θα μπορούσε, από τη στιγμή που ξεκινά να το προωθεί, να θεωρηθεί εμπορευόμενος και να υπαχθεί και ο ίδιος στην απαγόρευση της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές όσον αφορά τις επαγγελματικές συμπεριφορές του στο πλαίσιο του συστήματος 204 .

4.3Προϊόντα που θεραπεύουν ασθένειες, δυσλειτουργίες ή δυσμορφίες – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 17

Η συγκεκριμένη απαγόρευση καλύπτει καταστάσεις στις οποίες ο εμπορευόμενος ισχυρίζεται ότι το προϊόν του ή η υπηρεσία του μπορεί να βελτιώσει ή να θεραπεύσει ορισμένες σωματικές ή ψυχολογικές παθήσεις.

Οι ισχυρισμοί αυτοί καλύπτονται ήδη εν μέρει από ειδική νομοθεσία της ΕΕ. Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ισχύει επίσης με την επιφύλαξη των κανόνων της ΕΕ για τις ιδιότητες των προϊόντων που αφορούν την υγεία. Ως εκ τούτου, το σημείο 17 εφαρμόζεται μόνο συμπληρωματικά προς τους υφιστάμενους κανόνες της ΕΕ σχετικά με τους ισχυρισμούς υγείας και ευεξίας. Ωστόσο, κάθε παραπλανητική πρακτική σε σχέση με προϊόντα που αφορούν την υγεία και την ευεξία μπορεί σε κάθε περίπτωση να αξιολογηθεί με βάση το άρθρο 6 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (π.χ. όταν η συνολική παρουσίαση είναι παραπλανητική).

Η απαγόρευση αφορά πρωτίστως τους ισχυρισμούς σχετικά με φυσικές καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από την ιατρική επιστήμη ως παθολογίες, δυσλειτουργίες ή δυσμορφίες. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι εν λόγω ισχυρισμοί διέπονται επίσης από ειδική τομεακή νομοθεσία της ΕΕ, η πρακτική χρησιμότητα του σημείου 17 όσον αφορά αυτές τις πρακτικές είναι οριακή.

Πράγματι, σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 3 της οδηγίας σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα 206 , οι πληροφορίες για τα τρόφιμα που παρέχει ένας εμπορευόμενος στους καταναλωτές «δεν πρέπει να αποδίδουν σε οποιοδήποτε τρόφιμο τις ιδιότητες πρόληψης, αγωγής ή θεραπείας οιασδήποτε ανθρώπινης ασθένειας, ούτε να αναφέρονται σε τέτοιες ιδιότητες». Αυτή η γενική διάταξη ισχύει για τους υπευθύνους επιχειρήσεων τροφίμων σε όλα τα στάδια της αλυσίδας διατροφής, εφόσον οι δραστηριότητές τους αφορούν την παροχή πληροφοριών στους καταναλωτές για τα τρόφιμα.

Ως «πληροφορίες για τα τρόφιμα» νοούνται οι πληροφορίες που αφορούν ένα τρόφιμο και διατίθενται μέσω επισήμανσης, άλλου συνοδευτικού υλικού ή οιουδήποτε άλλου μέσου, συμπεριλαμβανομένων των εργαλείων της σύγχρονης τεχνολογίας ή των προφορικών ανακοινώσεων.

Επιπλέον, ο κανονισμός της ΕΕ σχετικά με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας προβλέπει αναλυτικούς κανόνες όσον αφορά τη χρήση ισχυρισμών διατροφής και υγείας στα τρόφιμα σε εμπορικές ανακοινώσεις, όπως η διαφήμιση 207 . Δυνάμει του κανονισμού, οι ισχυρισμοί που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ένα τρόφιμο διαθέτει ιδιαίτερες ευεργετικές θρεπτικές ιδιότητες («ισχυρισμοί διατροφής») ή ότι υπάρχει σχέση μεταξύ μιας κατηγορίας τροφίμων, ενός τροφίμου ή ενός συστατικού του και της υγείας («ισχυρισμοί υγείας») απαγορεύονται χωρίς την έγκριση της ΕΕ. Ο κανονισμός απαγορεύει επίσης ρητώς τους ακόλουθους ισχυρισμούς υγείας 208 :

Øισχυρισμούς που υπονοούν ότι μπορεί να επηρεαστεί η υγεία από τη μη κατανάλωση του τροφίμου·

Øισχυρισμούς που αναφέρονται στον ρυθμό ή την ποσότητα απώλειας βάρους·

Øισχυρισμούς που αναφέρονται σε συστάσεις μεμονωμένων ιατρών ή επαγγελματιών του τομέα της υγείας και άλλων ενώσεων.

Οι ισχυρισμοί υγείας καλύπτονται επίσης από τη νομοθεσία της ΕΕ για την υγεία και τα φάρμακα. Το άρθρο 6 παράγραφος 1 της οδηγίας 2001/83/ΕΚ για τα φάρμακα 209 διασαφηνίζει ότι κανένα φάρμακο δεν μπορεί να διατεθεί στην αγορά σε κράτος μέλος αν δεν έχει εκδοθεί άδεια κυκλοφορίας. Η εν λόγω οδηγία περιλαμβάνει επίσης ειδικές διατάξεις για κάθε διαφήμιση φαρμάκων που απευθύνεται στο κοινό, η οποία πρέπει 210 :

Øνα είναι σχεδιασμένη κατά τρόπον ώστε να είναι προφανής ο διαφημιστικός χαρακτήρας του μηνύματος και το προϊόν να αναγνωρίζεται σαφώς ως φάρμακο·

Øνα περιλαμβάνει τουλάχιστον:

oτην ονομασία του φαρμάκου και την κοινή ονομασία όταν το φάρμακο περιλαμβάνει μία μόνο δραστική ουσία,

oτις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την καλή χρήση του φαρμάκου,

oρητή και ευανάγνωστη προτροπή να διαβαστούν προσεκτικά οι οδηγίες που αναγράφονται στο εσώκλειστο φυλλάδιο ή στην εξωτερική συσκευασία, ανάλογα με την περίπτωση.

Επιπλέον, το άρθρο 90 στοιχεία α) έως ια) της οδηγίας 2001/83/ΕΚ απαγορεύει συγκεκριμένες τεχνικές διαφήμισης. Για παράδειγμα, η διαφήμιση φαρμάκου η οποία απευθύνεται στο κοινό δεν πρέπει να περιλαμβάνει οποιοδήποτε στοιχείο το οποίο:

α)    εμφανίζει ως περιττή την επίσκεψη σε ιατρό ή τη χειρουργική επέμβαση, ιδίως παρέχοντας διάγνωση ή συνιστώντας θεραπεία δι’ αλληλογραφίας·

β)    υπαινίσσεται ότι η επίδραση του φαρμάκου είναι εξασφαλισμένα ισοδύναμη προς ή ανώτερη από άλλη θεραπευτική αγωγή ή φάρμακο, χωρίς παρενέργειες·

γ)    υπαινίσσεται ότι η υγεία του ατόμου μπορεί να βελτιωθεί με τη χρήση του φαρμάκου.

Επιπροσθέτως, προβλέπονται ειδικά όρια (δηλαδή απαγορεύσεις) σχετικά με την προώθηση φαρμάκων και θεραπευτικών αγωγών. Τα εν λόγω όρια αφορούν κυρίως τις σχέσεις μεταξύ των επαγγελματιών, δηλαδή των εμπορευόμενων και των ιατρών. Η επιλογή του προϊόντος/της αγωγής εξαρτάται από τον ιατρό ή τον ειδικό ιατρό που προβαίνει στη σχετική συνταγογράφηση. Κάθε παραπλανητική διαφήμιση στον συγκεκριμένο τομέα (ανεξάρτητα από το εάν αφορά εξουσιοδοτημένο έμπορο) θα ενεργοποιεί τη σχετική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τους αντίστοιχους εθνικούς κανόνες και θα υπόκειται στα αντίστοιχα συστήματα ελέγχου και επιβολής κυρώσεων. Η εν λόγω νομοθεσία και οι αντίστοιχοι κανόνες υπερισχύουν έναντι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Η απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 17 ισχύει επίσης για προϊόντα ή υπηρεσίες, όπως καλλυντικά προϊόντα, θεραπείες αισθητικής, προϊόντα ευεξίας και άλλα συναφή προϊόντα και υπηρεσίες. Ανάλογα με τον τρόπο εμπορικής τους προώθησης, τα εν λόγω προϊόντα και οι υπηρεσίες αποσκοπούν στην επίτευξη ορισμένων βελτιώσεων στη φυσική κατάσταση του σώματος των ανθρώπων ή των ζώων, αλλά η προώθησή τους δεν καλύπτεται κατ’ ανάγκη από ειδική τομεακή νομοθεσία της ΕΕ.

Όσον αφορά τα καλλυντικά προϊόντα, το άρθρο 20 παράγραφος 1 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1223/2009 για τα καλλυντικά προϊόντα 211 επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να απαγορεύουν τη διατύπωση, τη χρήση ονομασιών, εμπορικών σημάτων, εικονιδίων, σχημάτων ή άλλων συμβόλων (παραστατικών ή μη) που αποδίδουν στα συναφή προϊόντα ιδιότητες που δεν έχουν, στην επισήμανση, τη διάθεση στην αγορά και τη διαφήμιση των καλλυντικών προϊόντων.

Η μη παροχή από τον εμπορευόμενο κατάλληλων και συναφών αποδεικτικών στοιχείων σχετικά με τις σωματικές επιδράσεις που μπορεί να αναμένει ο καταναλωτής από τη χρήση ενός προϊόντος εμπίπτει στο πεδίο της απαγορευμένης εμπορικής πρακτικής αριθ. 17 λόγω διατύπωσης ψευδούς ισχυρισμού, εφόσον δεν καλύπτεται από ειδική τομεακή νομοθεσία της ΕΕ.

Προκειμένου να αποφύγουν την απαγόρευση, οι εμπορευόμενοι πρέπει να μπορούν να τεκμηριώνουν κάθε πραγματικό ισχυρισμό αυτού του είδους με επιστημονικά στοιχεία.

Το γεγονός ότι το βάρος της απόδειξης επιβάλλεται στον εμπορευόμενο αντικατοπτρίζει την αρχή που διατυπώνεται με γενικότερο τρόπο στο άρθρο 12 της οδηγίας και σύμφωνα με την οποία «τα κράτη μέλη αναθέτουν στα δικαστήρια ή σε διοικητικές αρχές εξουσίες, βάσει των οποίων, κατά την εκδίκαση αστικών ή διοικητικών προσφυγών [...] δύνανται: α) να ζητούν από τον εμπορευόμενο να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με την ακρίβεια των πραγματικών ισχυρισμών που αναφέρονται σε μια εμπορική πρακτική, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο, επί τη βάσει των δεδομένων της συγκεκριμένης υπόθεσης και λαμβάνοντας υπόψη τα έννομα συμφέροντα του εμπορευόμενου και των λοιπών διαδίκων».

4.4Χρήση της λέξης «δωρεάν» – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 20

Η συγκεκριμένη απαγόρευση βασίζεται στο σκεπτικό ότι οι καταναλωτές αναμένουν ότι ένας ισχυρισμός περί «δωρεάν» χορήγησης σημαίνει ότι αποκτούν κάτι χωρίς να καταβάλουν χρήματα ως αντάλλαγμα. Αυτό σημαίνει ότι μια προσφορά μπορεί να περιγραφεί ως δωρεάν μόνον εφόσον οι καταναλωτές δεν καταβάλλουν κάτι άλλο πέραν:

α)    του ελάχιστου, αναπόφευκτου κόστους ανταπόκρισης στην εμπορική πρακτική (για παράδειγμα, τα ισχύοντα δημόσια ταχυδρομικά τέλη, το κόστος της τηλεφωνικής κλήσης, που μπορεί να ανέρχεται κατά μέγιστον στο ύψος της βασικής εθνικής χρέωσης, και το ελάχιστο αναπόφευκτο κόστος αποστολής γραπτού μηνύματος)·

β)    του πραγματικού κόστος του ναύλου ή της παράδοσης·

γ)    του κόστους, συμπεριλαμβανομένων των παρεπόμενων εξόδων, κάθε συνεπαγόμενης μετακίνησης εάν οι καταναλωτές αποδεχθούν την προσφορά.

Κατά συνέπεια, οι εμπορευόμενοι δεν θα πρέπει να χρεώνουν τη συσκευασία, τη μεταφορά ή τη διαχείριση προϊόντων που προωθούνται ως «δωρεάν». Όταν οι εμπορευόμενοι προβαίνουν σε «δωρεάν» προσφορές, θα πρέπει επίσης να δηλώνουν με σαφήνεια σε ολόκληρο το περιεχόμενο του υλικού τους τυχόν αναπόφευκτα έξοδα με τα οποία θα επιβαρυνθούν οι καταναλωτές, όπως επισημαίνεται ανωτέρω.

Ο προσδιορισμός του αθέμιτου χαρακτήρα μιας εμπορικής πρακτικής είναι δυσκολότερος όταν η λέξη «δωρεάν» χρησιμοποιείται σε συνοδευόμενες με δώρα προσφορές, οι οποίες συνιστούν εμπορικές προσφορές που αφορούν περισσότερα του ενός προϊόντα ή περισσότερες της μίας υπηρεσιών. Οι συνοδευόμενες με δώρα προσφορές είναι συνήθως προσφορές υπό όρους αγοράς ή προσφορές πακέτων.

Στη συνέχεια παρατίθενται ορισμένες αρχές που μπορούν να λαμβάνουν υπόψη οι εθνικές αρχές κατά την αξιολόγηση συνοδευόμενων με δώρα προσφορών. Οι αρχές αυτές αντικατοπτρίζονται ήδη σε μεγάλο βαθμό σε ορισμένους κώδικες ρύθμισης στον τομέα της διαφήμισης:

ØΟι εμπορευόμενοι δεν πρέπει να προσπαθούν να ανακτήσουν τα έξοδά τους μειώνοντας την ποιότητα ή τη σύνθεση ή διογκώνοντας την τιμή οποιουδήποτε προϊόντος το οποίο πρέπει να αγορασθεί ως προϋπόθεση για την απόκτηση χωριστού, δωρεάν αντικειμένου.

ØΟι εμπορευόμενοι δεν πρέπει να περιγράφουν ένα επιμέρους στοιχείο ενός πακέτου ως «δωρεάν» εάν το κόστος του στοιχείου αυτού συμπεριλαμβάνεται στην τιμή του πακέτου.

Η απαγόρευση δεν εμποδίζει τους εμπορευόμενους να χρησιμοποιούν τη λέξη «δωρεάν» σε προσφορές υπό όρους αγοράς, στο πλαίσιο των οποίων οι καταναλωτές υποχρεούνται να αγοράσουν άλλα είδη (π.χ. προσφορές τύπου «ένα συν ένα δώρο»), με την προϋπόθεση ότι:

I.καθίσταται σαφές στους καταναλωτές ότι πρέπει να καταβάλουν όλα τα έξοδα·

II.δεν έχει μειωθεί η ποιότητα ή η σύνθεση των αντικειμένων για τα οποία καταβάλλεται το αντίτιμο· και

III.η τιμή των αντικειμένων για τα οποία καταβάλλεται το αντίτιμο δεν έχει διογκωθεί για να καλύψει τα έξοδα του δωρεάν αντικειμένου.

Το βασικό διακριτικό στοιχείο μιας προσφοράς υπό όρους αγοράς είναι ότι το αντικείμενο που περιγράφεται ως «δωρεάν» πρέπει να είναι πραγματικά χωριστό από, και πρόσθετο στο ένα ή τα περισσότερα αντικείμενα για τα οποία ο πελάτης καλείται να καταβάλει αντίτιμο.

Ως εκ τούτου, σε τέτοιου είδους προσφορές υπό όρους αγοράς, οι εμπορευόμενοι πρέπει να μπορούν να αποδείξουν:

I.ότι το δωρεάν αντικείμενο είναι πραγματικά πρόσθετο στο αντικείμενο ή τα αντικείμενα που συνήθως πωλούνται στη συγκεκριμένη τιμή ή ότι το δωρεάν αντικείμενο μπορεί πραγματικά να χωριστεί από το αντικείμενο ή τα αντικείμενα για τα οποία καταβάλλεται αντίτιμο·

II.ότι παρέχει το δωρεάν αντικείμενο μαζί με το αντικείμενο ή τα αντικείμενα για τα οποία καταβάλλεται αντίτιμο, μόνον εφόσον ο καταναλωτής τηρεί τους όρους της προσφοράς· και

III.ότι οι καταναλωτές έχουν επίγνωση της αυτοτελούς τιμής του αντικειμένου ή των αντικειμένων για τα οποία καταβάλλουν αντίτιμο και ότι η συγκεκριμένη τιμή παραμένει η ίδια με ή χωρίς το δωρεάν αντικείμενο.

Το σημείο 20 του παραρτήματος Ι απαγορεύει τη χρήση της λέξης «δωρεάν» για την περιγραφή μεμονωμένου στοιχείου μιας προσφοράς πακέτου εάν το κόστος του εν λόγω στοιχείου περιλαμβάνεται στην τιμή του πακέτου. Με τον όρο «προσφορά πακέτου» νοείται ένας προκαθορισμένος συνδυασμός στοιχείων τα οποία προσφέρονται σε κατ’ αποκοπήν τιμή και όπου οι καταναλωτές δεν μπορούν να επιλέξουν πόσα στοιχεία του πακέτου λαμβάνουν για τη συγκεκριμένη τιμή.

Εντούτοις, οι εμπορευόμενοι προσθέτουν ενίοτε νέα στοιχεία στα υφιστάμενα πακέτα τους χωρίς να αυξήσουν τη συνολική τιμή του πακέτου ή να μειώσουν την ποιότητα ή τη σύνθεση των στοιχείων που περιλαμβάνει.

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι καταναλωτές ενδέχεται να θεωρούν ότι το στοιχείο το οποίο προστέθηκε στο πακέτο είναι πρόσθετο στο αρχικό πακέτο για ορισμένο χρονικό διάστημα μετά την εισαγωγή του. Ωστόσο, εάν αυξηθεί η τιμή του πακέτου ή μειωθεί η ποιότητα ή η σύνθεσή του μετά την προσθήκη νέου στοιχείου, το νέο στοιχείο δεν επιτρέπεται να περιγραφεί ως «δωρεάν».

Το εφάπαξ αρχικό κόστος που προκύπτει, για παράδειγμα, για την αγορά ή εγκατάσταση εξοπλισμού, δεν αναιρεί τους ισχυρισμούς ότι προϊόντα ή υπηρεσίες που παρέχονται χωρίς συνδρομή είναι «δωρεάν» κατά την έννοια του παραρτήματος I σημείο 20.

Για παράδειγμα, τα ελεύθερα παρεχόμενα ψηφιακά τηλεοπτικά κανάλια είναι διαθέσιμα μόνο σε καταναλωτές με τον αναγκαίο ψηφιακό εξοπλισμό λήψης· ομοίως, τα πακέτα τηλεφωνικών κλήσεων είναι διαθέσιμα μόνο σε καταναλωτές που διαθέτουν τηλεφωνική γραμμή.

Κατ’ αναλογία, τα τέλη σύνδεσης που καταβάλλονται σε τρίτο για την ενεργοποίηση υπηρεσίας διαδικτύου δεν αναιρούν ισχυρισμούς σύμφωνα με τους οποίους η υπηρεσία διαδικτύου παρέχεται δωρεάν, υπό την προϋπόθεση ότι το τέλος σύνδεσης δεν έχει διογκωθεί για να καλύψει το κόστος προμήθειας της δωρεάν υπηρεσίας διαδικτύου. Οι εμπορευόμενοι πρέπει πάντα να ενημερώνουν δεόντως τους καταναλωτές για την απαίτηση οποιασδήποτε τέτοιας προκαταβολής. Προϊόντα που παρουσιάζονται ως «δωρεάν» αποτελούν εξαιρετικά συνήθη πρακτική στον τομέα του διαδικτύου. Ωστόσο, πολλές υπηρεσίες αυτού του είδους είναι προσβάσιμες στους καταναλωτές μόνο υπό την προϋπόθεση της παροχής προσωπικών τους δεδομένων, όπως τα στοιχεία ταυτότητας και η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τους. Σε αυτόν τον τομέα διαπιστώνεται αλληλεπίδραση μεταξύ της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων και της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Όπως επισημαίνεται στην ενότητα 1.4.9 σχετικά με την αλληλεπίδραση με τους κανόνες της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων, παρατηρείται αυξανόμενη ευαισθητοποίηση σχετικά με την οικονομική αξία των πληροφοριών που σχετίζονται με τις προτιμήσεις και τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα των καταναλωτών, καθώς και άλλου είδους περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες. Η προώθηση τέτοιου είδους προϊόντων ως «δωρεάν», χωρίς να εξηγείται στους καταναλωτές ο τρόπος με τον οποίο πρόκειται να χρησιμοποιηθούν οι προτιμήσεις τους, τα προσωπικά τους δεδομένα και το περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες θα μπορούσε να θεωρηθεί, υπό ορισμένες περιστάσεις, παραπλανητική πρακτική.

Η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε παιχνίδια που διαφημίζονται ως «δωρεάν» αλλά προσφέρουν επίσης αγορές εντός της εφαρμογής εξετάζεται αναλυτικότερα στην ενότητα 5.2.4 σχετικά με τα καταστήματα εφαρμογών («App stores»).

4.5Συνεχές μάρκετινγκ μέσω εξ αποστάσεως εργαλείου – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 26

Η απαγόρευση αυτή αποσκοπεί στην προστασία των καταναλωτών από την παρενόχλησή τους μέσω εργαλείων εξ αποστάσεως μάρκετινγκ. Το σημείο 26 του παραρτήματος Ι δεν απαγορεύει το εξ αποστάσεως μάρκετινγκ αυτό καθαυτό, αλλά τη συνεχή και ανεπιθύμητη άγρα πελατών.

Ειδικοί κανόνες σχετικά με τις αυτόκλητες κλήσεις μέσω δικτύων ηλεκτρονικών επικοινωνιών (δηλαδή μέσω τηλεφώνου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) προβλέπονται στο άρθρο 13 της οδηγίας 2002/58/ΕΚ για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες. Η χρήση συσκευών αυτόματων κλήσεων, τηλεομοιοτυπικών συσκευών (φαξ) ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για σκοπούς απευθείας εμπορικής προώθησης επιτρέπεται μόνο για την επικοινωνία με χρήστες οι οποίοι έχουν δώσει εκ των προτέρων τη συγκατάθεσή τους. Αυτές οι ειδικές τομεακές διατάξεις υπερισχύουν της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, γεγονός που σημαίνει ότι οι εν λόγω κλήσεις δεν χρειάζεται να είναι συνεχείς και ότι τα κράτη μέλη πρέπει να τις τιμωρούν από την πρώτη κλήση ή από το πρώτο μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Η ΕΕ δεν έχει θεσπίσει ανάλογους ειδικούς τομεακούς κανόνες για το μάρκετινγκ μέσω ταχυδρομείου και άλλες μορφές έντυπης διαφήμισης. Οι εν λόγω μορφές μάρκετινγκ ρυθμίζονται πλήρως από την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, και ιδίως από το σημείο 26 του παραρτήματος. Ως εκ τούτου, οι εθνικές διατάξεις που απαγορεύουν κάθε μορφή έντυπης διαφήμισης χωρίς παραλήπτη βαίνουν πέραν των πλήρως εναρμονισμένων διατάξεων της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, εκτός εάν οι καταναλωτές έχουν δώσει εκ των προτέρων τη συγκατάθεσή τους (προαιρετική συμμετοχή).

Μια τέτοια απαγόρευση επιτρέπεται μόνον εφόσον δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, δηλαδή εάν δεν αποσκοπεί στην προστασία του οικονομικού συμφέροντος των καταναλωτών.

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν ταχθεί υπέρ των απαγορεύσεων αυτού του είδους για διάφορους λόγους, π.χ. για την προστασία του περιβάλλοντος (μείωση της κατασπατάλησης χαρτιού για το υλικό μάρκετινγκ).

Εάν υπεύθυνος επεξεργασίας δεδομένων χρησιμοποιεί δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα (π.χ. το ονοματεπώνυμο και/ή τη διεύθυνση του παραλήπτη ή άλλα δεδομένα που αφορούν πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα μπορεί να εξακριβωθεί) για σκοπούς μάρκετινγκ, αυτό συνιστά επεξεργασία των εν λόγω δεδομένων σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ για την προστασία των δεδομένων.

Πρέπει να τηρούνται οι εγγυήσεις και οι υποχρεώσεις που προβλέπονται στην οδηγία για την προστασία των δεδομένων (95/46/ΕΚ), συμπεριλαμβανομένης της ενημέρωσης των προσώπων σχετικά με την εκτέλεση επεξεργασίας πριν από οποιαδήποτε ενέργεια μάρκετινγκ και της αναγνώρισης του δικαιώματος των προσώπων να αντιτάσσονται στην επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τα αφορούν για τον σκοπό αυτό 218 .

4.6Άμεσες πιεστικές προσκλήσεις προς τα παιδιά – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 28

Η απαγόρευση αυτή περιλαμβάνει την άσκηση πιέσεων σε παιδιά για να αγοράσουν ένα προϊόν απευθείας ή να πείσουν ενήλικα άτομα να τους αγοράσουν προϊόντα («στενό μαρκάρισμα»). Ένας συνήθης ισχυρισμός που προβάλλουν πολλοί εμπορευόμενοι σχετικά με τη συγκεκριμένη απαγόρευση συνίσταται στο ότι μπορεί να είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ του μάρκετινγκ που απευθύνεται σε παιδιά και του μάρκετινγκ που απευθύνεται σε άλλους καταναλωτές. Ομοίως, ορισμένες φορές μπορεί να μην είναι σαφές εάν μια εμπορική πρακτική περιλαμβάνει άμεση πιεστική πρόσκληση προς τα παιδιά.

Ωστόσο, η διακρίβωση του κατά πόσον μια εμπορική πρακτική εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του σημείου 28 του παραρτήματος Ι πρέπει να διενεργείται κατά περίπτωση. Οι εθνικές αρχές επιβολής της νομοθεσίας ή τα εθνικά δικαστήρια δεν δεσμεύονται από τον ορισμό της ομάδας-στόχου της υπό εξέταση εμπορικής πρακτικής από τον ίδιο τον εμπορευόμενο, μολονότι δύνανται να τον λάβουν υπόψη.

Ορισμένες εθνικές αρχές έχουν αναπτύξει κριτήρια για την παροχή καθοδήγησης στο πλαίσιο των κατά περίπτωση αξιολογήσεων σχετικά με το κατά πόσον εμπορικές πρακτικές περιέχουν άμεσες πιεστικές προσκλήσεις προς τα παιδιά.

Για παράδειγμα, οι αρχές «Principles for online and app-based games» (Αρχές για τα διαδικτυακά παιχνίδια και τα παιχνίδια βάσει εφαρμογών) που δημοσιεύθηκαν από τη βρετανική επιτροπή ανταγωνισμού τον Ιανουάριο του 2014 222 , περιέχουν το ακόλουθο παράδειγμα εμπορικών πρακτικών που είναι «λιγότερο πιθανό ή απίθανο να τηρούν» την απαγόρευση των άμεσων πιεστικών προσκλήσεων προς τα παιδιά:

«Ένα παιχνίδι που ενδέχεται να είναι ελκυστικό για τα παιδιά απαιτεί από τον καταναλωτή να “ξοδέψει” το νόμισμα της εφαρμογής, το οποίο μπορεί είτε να το κερδίσει μέσω του παιχνιδιού είτε να το αγοράσει με πραγματικά χρήματα. Όταν ο καταναλωτής δεν έχει άλλα τέτοια νομίσματα, καλείται –ή ενθαρρύνεται ή παροτρύνεται μέσω δηλώσεων ή εικόνων εντός του παιχνιδιού– να “αγοράσει περισσότερα”, να επισκεφθεί το κατάστημα για να “αποκτήσει περισσότερα” ή να “γίνει μέλος”.»

Οι εν λόγω αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου περιλαμβάνουν τα ακόλουθα κριτήρια προσδιορισμού του κατά πόσον τα παιχνίδια ενδέχεται να είναι ελκυστικά για τα παιδιά:

«Ενδέχεται να μπορεί ευλόγως να προβλεφθεί ότι ένα παιχνίδι είναι πιθανώς ελκυστικό για τα παιδιά λόγω του περιεχομένου, του στυλ και/ή της παρουσίασής του. Πριν από τον σχεδιασμό των εμπορικών μηνυμάτων που απευθύνονται στους καταναλωτές και τη λήψη της απόφασης για τη συμπερίληψη ή μη άμεσης πιεστικής πρόσκλησης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το δυνητικό κοινό. Σημαντικό καθοριστικό παράγοντα αποτελεί εν προκειμένω το κατά πόσον είναι γνωστό ότι το παιχνίδι παίζεται από παιδιά ή εάν το παιχνίδι αποτελεί αντικείμενο εμπορικής προώθησης σε παιδιά. Ωστόσο, στον ενδεικτικό κατάλογο που παρατίθεται κατωτέρω περιλαμβάνονται και άλλοι παράγοντες ή χαρακτηριστικά που μπορεί να καταδεικνύουν ότι ένα παιχνίδι είναι ενδεχομένως ελκυστικό για τα παιδιά:

•συμπερίληψη χαρακτήρων που αρέσουν στα παιδιά ή είναι ενδεχομένως ελκυστικοί για αυτά

•γραφικά σε στυλ κινούμενων σχεδίων

•ζωηρά χρώματα

•απλοϊκοί κανόνες του παιχνιδιού και/ή απλοϊκή γλώσσα

•το παιχνίδι αφορά δραστηριότητα που είναι πιθανόν να είναι ελκυστική ή δημοφιλής για τα παιδιά

•το παιχνίδι είναι διαθέσιμο για καταφόρτωση, συνδρομητική χρήση ή αγορά από οποιονδήποτε και δεν υπόκειται σε όριο ηλικίας

•το παιχνίδι περιλαμβάνεται στην ειδική ενότητα του καταστήματος εφαρμογών για τα παιδιά.»

Σύμφωνα με τους Συνηγόρους του Καταναλωτή των Σκανδιναβικών Χωρών 223 :

«Απαγορεύεται στους εμπορευόμενους να απευθύνουν άμεσες πιεστικές προσκλήσεις σε παιδιά ή να τα προτρέπουν να αγοράσουν ή να πείσουν τους γονείς τους ή άλλα ενήλικα άτομα να αγοράσουν τα προϊόντα τους. Το κατά πόσον οι ενέργειες μάρκετινγκ ασκούν πιεστικές προσκλήσεις ή προτρέπουν τα παιδιά να αγοράσουν πρέπει να αξιολογείται κατά περίπτωση. Η αξιολόγηση αυτή πρέπει να διενεργείται από την οπτική του παιδιού, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία του, την ανάπτυξή του και άλλους παράγοντες που το καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτο. Έμφαση θα δίδεται, μεταξύ άλλων, και στους ακόλουθους παράγοντες:

•Πόσο σαφής ήταν η διατύπωση της πιεστικής πρόσκλησης για αγορά, συμπεριλαμβανομένης της εντύπωσης που δημιουργείται. Τα μηνύματα μάρκετινγκ που περιέχουν κείμενο, όπως “πήγαινε να αγοράσεις το βιβλίο” ή “ζήτα από τη μαμά σου να αγοράσει το προϊόν από το πλησιέστερο κατάστημα”, θα συνιστούν άμεση πιεστική πρόσκληση για αγορά.

•Με ποιον τρόπο απευθύνεται το μήνυμα μάρκετινγκ στα παιδιά. Για παράδειγμα, το μήνυμα μάρκετινγκ απεστάλη μέσω κάποιου μέσου που απευθύνεται άμεσα και ατομικά σε παιδιά;

•Πόσο εύκολη είναι η αγορά του προϊόντος που προωθείται. Για παράδειγμα, είναι δυνατή η αγορά του κάνοντας κλικ σε έναν σύνδεσμο; Το μάρκετινγκ με κείμενο που αναφέρει “αγόρασε εδώ” και περιλαμβάνει σύνδεσμο προς σελίδα στην οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί η αγορά θα συνιστά άμεση πιεστική πρόσκληση για αγορά.»

Το 2013 και το 2014 οι εθνικές αρχές προστασίας των καταναλωτών στην Ευρώπη ανέλαβαν, μέσω του δικτύου συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών, κοινή δράση επιβολής για τα διαδικτυακά παιχνίδια που προσφέρουν τη δυνατότητα αγορών κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού (αγορές εντός της εφαρμογής) και που ενδέχεται να είναι ελκυστικά για τα παιδιά ή να παίζονται από παιδιά 224 .

Στο κοινό έγγραφο θέσης που εξέδωσαν τον Ιούλιο του 2014, οι αρχές του δικτύου συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών έκριναν ότι το άρθρο 5 παράγραφοι 3 και 5 και το σημείο 28 του παραρτήματος Ι της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφαρμόζονται σε παιχνίδια που είναι πιθανό να είναι ελκυστικά για τα παιδιά γενικότερα και όχι μόνο στα παιχνίδια που απευθύνονται αποκλειστικά ή ειδικά στα παιδιά. Ένα παιχνίδι ή μια εφαρμογή, και η πιεστική πρόσκληση που εμπεριέχει, μπορεί να θεωρηθεί ότι απευθύνεται σε παιδιά κατά την έννοια του σημείου 28 του παραρτήματος Ι εάν ο εμπορευόμενος θα μπορούσε ευλόγως να προβλέψει ότι είναι ενδεχομένως ελκυστικό για τα παιδιά.

4.7Έπαθλα – απαγορευμένη εμπορική πρακτική αριθ. 31

Η αξιολόγηση της πρώτης κατηγορίας περιπτώσεων (απουσία επάθλου) είναι σχετικά απλή. Προς αποφυγή παραβίασης της απαγόρευσης, οι εμπορευόμενοι πρέπει να είναι πάντα σε θέση να αποδείξουν ότι έχουν χορηγήσει το ένα ή περισσότερα έπαθλα ή τα αντίστοιχα οφέλη υπό τους ακριβείς όρους που αναφέρονται στην ανακοίνωσή τους προς τον καταναλωτή. Εάν δεν είναι σε θέση να το αποδείξουν, η πρακτική εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της απαγόρευσης.

Το δεύτερο μέρος του σημείου αριθ. 31 (το έπαθλο ή το αντίστοιχο όφελος παρέχεται υπό τον όρο της καταβολής χρημάτων από τον καταναλωτή ή της επιβάρυνσής του με δαπάνη) καλύπτει τις ανέντιμες πρακτικές στο πλαίσιο των οποίων οι καταναλωτές ενημερώνονται, για παράδειγμα, ότι έχουν κερδίσει κάποιο έπαθλο αλλά πρέπει να καλέσουν μια γραμμή πρόσθετης χρέωσης για να το διεκδικήσουν ή ενημερώνονται αρχικά ότι έχουν κερδίσει έπαθλο αλλά στη συνέχεια πληροφορούνται ότι πρέπει να παραγγείλουν ένα άλλο αγαθό ή υπηρεσία για να αποκτήσουν το διαφημιζόμενο έπαθλο ή το αντίστοιχο όφελος.

Το Δικαστήριο έχει διευκρινίσει ότι ακόμη και όταν το κόστος με το οποίο επιβαρύνεται ο καταναλωτής για να διεκδικήσει το έπαθλο (δηλαδή για να ζητήσει πληροφορίες σχετικά με το είδος του εν λόγω επάθλου ή για να το αποκτήσει) είναι αμελητέο, όπως για παράδειγμα το κόστος αγοράς ενός γραμματόσημου, σε σχέση με την αξία του επάθλου και ανεξάρτητα από το εάν η καταβολή του κόστους αυτού συνεπάγεται οποιοδήποτε όφελος για τον εμπορευόμενο, οι πρακτικές αυτού του είδους απαγορεύονται δυνάμει του σημείου αριθ. 31 του παραρτήματος Ι 227 .

5.Εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε συγκεκριμένους τομείς

5.1Περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί

Οι εκφράσεις «περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί» και «οικολογικοί ισχυρισμοί» αφορούν τις πρακτικές που υποδηλώνουν ή δημιουργούν την εντύπωση (στο πλαίσιο εμπορικής επικοινωνίας, μάρκετινγκ ή διαφήμισης) ότι ένα αγαθό ή μια υπηρεσία έχει θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον ή δεν έχει καμία επίπτωση στο περιβάλλον ή προκαλεί μικρότερη ζημία στο περιβάλλον από άλλα ανταγωνιστικά αγαθά ή υπηρεσίες.

Αυτό μπορεί να οφείλεται στη σύστασή του, στον τρόπο κατασκευής ή παραγωγής του, στους πιθανούς τρόπους διάθεσής του και στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας ή της ρύπανσης που αναμένεται από τη χρήση του.

Όταν τέτοιοι ισχυρισμοί δεν αληθεύουν ή δεν μπορούν να ελεγχθούν, η πρακτική αυτή ονομάζεται συχνά «προβολή οικολογικού προσωπείου» («greenwashing»).

Η «προβολή οικολογικού προσωπείου» μπορεί να σχετίζεται με όλες τις μορφές εμπορικών πρακτικών επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές που αφορούν τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα αγαθών ή υπηρεσιών. Ανάλογα με τις περιστάσεις, μπορεί να περιλαμβάνει κάθε είδους δηλώσεις, πληροφορίες, σύμβολα, λογότυπα, γραφικές παραστάσεις και εμπορικές ονομασίες, και την αλληλεπίδρασή τους με χρώματα, σε συσκευασίες, ετικέτες, διαφημίσεις, σε όλα τα μέσα επικοινωνίας (συμπεριλαμβανομένων των δικτυακών τόπων), από οποιαδήποτε οργάνωση, εφόσον αυτή πληροί τα κριτήρια για να χαρακτηρισθεί «εμπορευόμενος» και εφαρμόζει εμπορικές πρακτικές προς καταναλωτές.

Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές δεν προβλέπει ειδικούς κανόνες για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς. Ωστόσο, παρέχει μια νομική βάση ώστε να διασφαλίζεται ότι οι εμπορευόμενοι δεν προβάλλουν περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς κατά τρόπους αθέμιτους για τους καταναλωτές. Δεν αποθαρρύνει τη χρήση «οικολογικών ισχυρισμών».

Αντιθέτως, η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές μπορεί να βοηθήσει τους εμπορευόμενους που επενδύουν στις περιβαλλοντικές επιδόσεις των προϊόντων τους, καθώς τους παρέχει τη δυνατότητα να γνωστοποιούν τις προσπάθειες αυτές στους καταναλωτές με διαφάνεια και απαγορεύει στους ανταγωνιστές να προβάλλουν παραπλανητικούς περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς.

5.1.1Αλληλεπίδραση με άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

Όπως επισημαίνεται στην ενότητα 1.4, το άρθρο 3 παράγραφος 4 και η αιτιολογική σκέψη 10 αποτελούν βασικά στοιχεία της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Θεσπίζουν την αρχή ότι σκοπός της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές είναι να συμπληρώσει άλλες νομοθετικές πράξεις της ΕΕ ως «δίχτυ ασφαλείας» το οποίο εξασφαλίζει τη διατήρηση υψηλού κοινού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών από τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε όλους τους τομείς.

Παραδείγματα ειδικής νομοθεσίας της ΕΕ σχετικά με τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς:

·οδηγία 2012/27/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση 229 ·

·οδηγία 2010/31/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων 230 ·

·κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1222/2009 σχετικά με τη σήμανση των ελαστικών επισώτρων αναφορικά με την εξοικονόμηση καυσίμου και άλλες ουσιώδεις παραμέτρους 231 ·

·οδηγία 2009/72/EΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενεργείας 232 ·

·οδηγία 2009/125/EΚ για τη θέσπιση πλαισίου για τον καθορισμό απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού όσον αφορά τα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα 233 ·

·κανονισμός αριθ. 834/2007 για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων 234 .

Στη συνέχεια παρατίθενται μερικά παραδείγματα της αλληλεπίδρασης μεταξύ της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και ειδικών νομοθετικών πράξεων της ΕΕ που αφορούν περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς:

5.1.2Βασικές αρχές: Εφαρμογή των άρθρων 6, 7 και 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

Η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς μπορεί να συνοψιστεί σε δύο βασικές αρχές:

I.Βάσει των γενικών ρητρών της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, και ιδίως τα άρθρα 6 και 7, οι εμπορευόμενοι οφείλουν να παρουσιάζουν τους οικολογικούς ισχυρισμούς τους με σαφή, συγκεκριμένο, ακριβή και μη διφορούμενο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι καταναλωτές δεν παραπλανώνται.

II.Βάσει του άρθρου 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, οι εμπορευόμενοι πρέπει να διαθέτουν τα αποδεικτικά στοιχεία για την υποστήριξη των ισχυρισμών τους και να είναι έτοιμοι να τα υποβάλουν στις αρμόδιες αρχές επιβολής με κατανοητό τρόπο, εάν ο ισχυρισμός αμφισβητηθεί.

Οι αρχές αυτές αντικατοπτρίζονται επίσης σε διάφορα εθνικά έγγραφα καθοδήγησης σχετικά με τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς, και κυρίως στο έγγραφο καθοδήγησης της Δανίας σχετικά με τη χρήση περιβαλλοντικών και άλλων ισχυρισμών στο μάρκετινγκ, 243 στο έγγραφο καθοδήγησης του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με τους οικολογικούς ισχυρισμούς 244  και στον πρακτικό οδηγό της Γαλλίας σχετικά με τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς για εμπορευόμενους και καταναλωτές 245 . 

Άλλα χρήσιμα κριτήρια και παραδείγματα περιέχονται στις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για τη διατύπωση και την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών ισχυρισμών, οι οποίες δημοσιεύθηκαν το 2000 250 . Οι κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες συνάδουν με το διεθνές πρότυπο ISO 14021-1999, περιλαμβάνουν αναφορές περιβαλλοντικών ισχυρισμών οι οποίοι θα πρέπει να θεωρούνται παραπλανητικοί.

5.1.3Εφαρμογή του άρθρου 6 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

Το άρθρο 6 της οδηγίας για τις αθέμιτες περιβαλλοντικές πρακτικές υποδηλώνει ότι οι καταναλωτές πρέπει να μπορούν να εμπιστεύονται τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς που προβάλλουν οι εμπορευόμενοι. Ως εκ τούτου, προκειμένου να μην είναι παραπλανητικοί, οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί πρέπει να παρουσιάζονται με σαφή, συγκεκριμένο, μη διφορούμενο και ακριβή τρόπο.

Ένας περιβαλλοντικός ισχυρισμός μπορεί να είναι παραπλανητικός όταν «περιλαμβάνει εσφαλμένες πληροφορίες και είναι επομένως αναληθής» όσον αφορά ένα από τα στοιχεία που απαριθμούνται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχεία α) έως ζ).

Ένας περιβαλλοντικός ισχυρισμός μπορεί επίσης να είναι παραπλανητικός όταν «εξαπατά ή ενδέχεται να εξαπατήσει το μέσο καταναλωτή, ακόμα και εάν οι πληροφορίες είναι, αντικειμενικά, ορθές» όσον αφορά ένα από τα στοιχεία που αναφέρονται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχεία α) έως ζ).

Οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί μπορεί να είναι παραπλανητικοί όταν βασίζονται σε αόριστες και γενικόλογες δηλώσεις περί περιβαλλοντικών οφελών, όπως «φιλικό προς το περιβάλλον», «πράσινο», «φιλικό προς τη φύση», «οικολογικό», «βιώσιμο», «περιβαλλοντικά ορθό», «φιλικό προς το κλίμα» ή «ήπιο για το περιβάλλον».

Τέτοιοι ισχυρισμοί μπορεί να εμπίπτουν στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο α) και στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο β) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, εάν ενδέχεται να εξαπατήσουν τον μέσο καταναλωτή και να τον οδηγήσουν να λάβει απόφαση συναλλαγής την οποία, διαφορετικά, δεν θα λάμβανε.

Οι αόριστοι και γενικόλογοι ισχυρισμοί μπορεί να είναι δύσκολο, εάν όχι αδύνατον, να τεκμηριωθούν. Ταυτόχρονα, μπορεί να δίνουν την εντύπωση στους καταναλωτές ότι το προϊόν ή η δραστηριότητα ενός εμπορευόμενου δεν έχει κανέναν αρνητικό αντίκτυπο ή έχει μόνον θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Σε εθνικό επίπεδο έχουν ληφθεί ορισμένα μέτρα κατά των ατεκμηρίωτων αόριστων και γενικόλογων περιβαλλοντικών ισχυρισμών.

Κατά την αξιολόγηση ενός περιβαλλοντικού ισχυρισμού, σημασία έχουν οι κύριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις του προϊόντος κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του, συμπεριλαμβανομένης της αλυσίδας εφοδιασμού του. Ο περιβαλλοντικός ισχυρισμός θα πρέπει να αφορά πτυχές οι οποίες είναι σημαντικές από την άποψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του προϊόντος 256 .

Επιπλέον, οι ισχυρισμοί θα πρέπει να είναι σαφείς και μη διφορούμενοι όσον αφορά την πτυχή του προϊόντος ή του κύκλου ζωής του στην οποία αναφέρονται 257 . Εάν ένας εμπορευόμενος διατυπώσει περιβαλλοντικό ισχυρισμό επισημαίνοντας μία μόνον από περισσότερες επιπτώσεις του προϊόντος στο περιβάλλον, ο ισχυρισμός μπορεί να είναι παραπλανητικός κατά την έννοια του άρθρου 6 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Οι κώδικες συμπεριφοράς ενδέχεται να περιλαμβάνουν δεσμεύσεις σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος ή περί «οικολογικής συμπεριφοράς». Ένας εμπορευόμενος που έχει δεσμευθεί να τηρεί έναν τέτοιο κώδικα τον παραβιάζει εάν ενεργήσει παραπλανητικά. Η κατάσταση αυτή καλύπτεται από το άρθρο 6 παράγραφος 2 στοιχείο β).

Ο μέσος καταναλωτής θα αναμένει ότι οι συμβαλλόμενοι σε κώδικα πωλούν προϊόντα τα οποία συμμορφώνονται με τον εν λόγω κώδικα. Οι εθνικές αρχές επιβολής της νομοθεσίας θα αξιολογούν στη συνέχεια κατά πόσον ο μέσος καταναλωτής ενδέχεται να λάβει την απόφαση αγοράς στη συγκεκριμένη βάση.

Ορισμένες παραπλανητικές εμπορικές πρακτικές που συνδέονται με κώδικες συμπεριφοράς θεωρούνται αθέμιτες καθαυτές βάσει του παραρτήματος I της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Οι πρακτικές αυτές εξετάζονται στην ενότητα 5.1.6 – «Εφαρμογή του παραρτήματος I στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς».

Στα κριτήρια συμμόρφωσης που κατάρτισε, η πολυμερής ομάδα ενδιαφερομένων για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς εκτιμά ότι:

«Εάν ένας εμπορευόμενος ή ένας κλάδος επιλέξει να χρησιμοποιεί δικά του συστήματα σήμανσης, σύμβολα ή πιστοποιητικά για σκοπούς μάρκετινγκ, οι εν λόγω σημάνσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνον στα προϊόντα/στις υπηρεσίες ή στους εμπορευόμενους που πληρούν τα κριτήρια που καθορίζονται για να επιτρέπεται η χρήση τους. Με βάση τα κριτήρια θα πρέπει να προκύπτουν σαφή περιβαλλοντικά οφέλη σε σύγκριση με εκείνα ανταγωνιστικών προϊόντων ή εμπορευόμενων, ενώ τα κριτήρια θα πρέπει να είναι εύκολα προσιτά στο κοινό. Διαφορετικά, η σήμανση ενδέχεται να είναι παραπλανητική. Επιπλέον, οι εμπορευόμενοι θα πρέπει να εξετάζουν το ενδεχόμενο επαλήθευσης από τρίτους προκειμένου να διασφαλίζεται η αξιοπιστία και η συνάφεια της ετικέτας. Το νόημα της ετικέτας πρέπει επίσης να είναι σαφές στον καταναλωτή. Τέλος, δεν πρέπει να είναι δυνατή η σύγχυση των ετικετών αυτών με άλλες ετικέτες, συμπεριλαμβανομένων, παραδείγματος χάριν, ετικετών δημόσιων συστημάτων σήμανσης ή συστημάτων ανταγωνιστών».

5.1.4Εφαρμογή του άρθρου 7 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

Στο άρθρο 7 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές απαριθμούνται συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία είναι συναφή όταν αξιολογείται αν μια εμπορική πρακτική περιλαμβάνει παραπλανητική παράλειψη.

Οι οικολογικοί ισχυρισμοί μπορεί να είναι παραπλανητικοί εάν βασίζονται σε αόριστες και γενικόλογες δηλώσεις περί περιβαλλοντικών οφελών. Υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες τέτοιου είδους ισχυρισμοί να είναι παραπλανητικοί δυνάμει του άρθρου 7 εάν συμπληρώνονται με εμφανείς διευκρινίσεις ή επεξηγηματικές δηλώσεις σχετικά με τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο του προϊόντος, για παράδειγμα, περιορίζοντας τον ισχυρισμό σε συγκεκριμένα περιβαλλοντικά οφέλη.

Με την παροχή τέτοιου είδους συμπληρωματικών πληροφοριών, οι εμπορευόμενοι μπορούν να διασφαλίσουν ότι δεν παραβιάζουν το άρθρο 7 παράγραφος 4 στοιχείο α) (σε περίπτωση πρόσκλησης για αγορά) αποκρύπτοντας ή παρέχοντας ουσιώδεις πληροφορίες σχετικές με τα «κύρια χαρακτηριστικά του προϊόντος» κατά τρόπο «ασαφή, ακατάληπτο, διφορούμενο ή εκτός χρόνου».

Στα κριτήρια συμμόρφωσης που κατάρτισε, η πολυμερής ομάδα ενδιαφερομένων για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς εκτιμά ότι:

«Ορισμένα προϊόντα ενδέχεται να υπόκεινται σε λεπτομερείς και φιλόδοξους κανόνες και να έχουν τόσο εξαιρετικές περιβαλλοντικές επιδόσεις ώστε η χρήση γενικού ισχυρισμού περί οφέλους (ο οποίος προβάλλεται χωρίς περαιτέρω προσδιορισμούς) να είναι δικαιολογημένη.

oΑυτό μπορεί να συμβαίνει εάν ένα προϊόν καλύπτεται από άδεια χρήσης του οικολογικού σήματος ενός δημόσιου συστήματος οικολογικού σήματος (όπως το σκανδιναβικό οικολογικό σήμα του «κύκνου», ο γερμανικός «γαλάζιος άγγελος» ή το «άνθος», οικολογικό σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης) ή άλλων αξιόπιστων και γνωστών συστημάτων σήμανσης που υπόκεινται σε επαλήθευση από τρίτους. 259

oΑυτό μπορεί επίσης να συμβαίνει εάν από τις μελέτες αξιολόγησης του κύκλου ζωής του προϊόντος έχουν καταδειχθεί οι εξαιρετικές περιβαλλοντικές επιδόσεις του. Οι μελέτες αυτές θα πρέπει να εκπονούνται σύμφωνα με αναγνωρισμένες ή γενικά αποδεκτές μεθόδους που εφαρμόζονται στον σχετικό τύπο προϊόντος και θα πρέπει να επαληθεύονται από τρίτους 260 . Εάν δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί τέτοιες μέθοδοι στον σχετικό τομέα, οι εμπορευόμενοι θα πρέπει να απέχουν από τη χρήση γενικών ισχυρισμών περί οφέλους […].

Για τέτοιου είδους προϊόντα, οι εμπορευόμενοι θα πρέπει, παρόλα αυτά, να διασφαλίζουν τη διαφάνεια όσον αφορά τις σχετικές περιβαλλοντικές πτυχές και να βεβαιώνονται ότι οι σχετικές πληροφορίες είναι εύκολα διαθέσιμες στους καταναλωτές, μεταξύ άλλων, χρησιμοποιώντας το σχετικό λογότυπο».

Ομοίως, ένας περιβαλλοντικός ισχυρισμός μπορεί να είναι παραπλανητικός βάσει του άρθρου 7 παράγραφος 2, εάν προβάλλεται με ασαφή, ακατάληπτο ή διφορούμενο τρόπο. Βάσει κατά περίπτωση αξιολόγησης, αυτό θα μπορούσε να συμβαίνει εάν το πεδίο και τα όρια του ισχυρισμού δεν είναι σαφή.

Όταν προβάλλεται ένας περιβαλλοντικός ισχυρισμός, σημασία έχουν οι κύριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις του προϊόντος. Στο έγγραφο καθοδήγησης για τους οικολογικούς ισχυρισμούς (Green Claims Guidance) του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων του Ηνωμένου Βασιλείου 261 απαριθμούνται τα ακόλουθα παραδείγματα:

5.1.5Εφαρμογή του άρθρου 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

Στο άρθρο 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές διευκρινίζεται ότι κάθε ισχυρισμός (συμπεριλαμβανομένων περιβαλλοντικών ισχυρισμών) θα πρέπει να βασίζεται σε αποδεικτικά στοιχεία τα οποία να μπορούν να επαληθευτούν από τις σχετικές αρμόδιες αρχές.

Οι εμπορευόμενοι πρέπει να είναι σε θέση να τεκμηριώσουν τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς με κατάλληλα αποδεικτικά στοιχεία. Ως εκ τούτου, οι ισχυρισμοί θα πρέπει να βασίζονται σε αξιόπιστα, ανεξάρτητα, επαληθεύσιμα και γενικώς αναγνωρισμένα αποδεικτικά στοιχεία τα οποία λαμβάνουν υπόψη επικαιροποιημένα επιστημονικά πορίσματα και μεθόδους.

Το γεγονός ότι ο εμπορευόμενος φέρει το βάρος της απόδειξης αντικατοπτρίζει την αρχή που περιέχεται στο άρθρο 12 στοιχείο α) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, σύμφωνα με την οποία οι αρχές επιβολής της νομοθεσίας θα πρέπει να έχουν την εξουσία «να ζητούν από τον εμπορευόμενο να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με την ακρίβεια των πραγματικών ισχυρισμών που αναφέρονται σε μια εμπορική πρακτική».

Προκειμένου να διασφαλίζεται ότι οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί είναι τεκμηριωμένοι, οι εμπορευόμενοι πρέπει είτε να διαθέτουν τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία για να υποστηρίξουν τους ισχυρισμούς τους από τη στιγμή που τους χρησιμοποιούν είτε να είναι βέβαιοι ότι μπορούν να τα εξασφαλίσουν και να τα προσκομίσουν όταν τους ζητηθεί.

Σε υπόμνημα του Συνηγόρου του Καταναλωτή της Δανίας, στο οποίο καθορίζονται οι απαιτήσεις τεκμηρίωσης που εφαρμόζονται βάσει του άρθρου 3 παράγραφος 3 του δανικού νόμου για τις πρακτικές μάρκετινγκ, αναφέρονται τα εξής:

«Ο εμπορευόμενος πρέπει να είναι σε θέση να τεκμηριώσει τις δηλώσεις περί πραγματικών στοιχείων στις οποίες προβαίνει στο πλαίσιο ανακοινώσεων μάρκετινγκ μέσω εγγράφων. Ωστόσο, ο χρόνος κατά τον οποίο η τεκμηρίωση πρέπει να είναι διαθέσιμη δεν προκύπτει ρητώς από τη διάταξη.

[…]

Η προβλεπόμενη στο άρθρο 3 παράγραφος 3 του νόμου για τις πρακτικές μάρκετινγκ απαίτηση έχει ως εξής: «πρέπει να μπορεί να τεκμηριωθεί μέσω εγγράφων». Επομένως, η διατύπωση δεν καθορίζει ρητώς πότε πρέπει να είναι διαθέσιμα τα έγγραφα που τεκμηριώνουν τις δηλώσεις περί πραγματικών στοιχείων. Επιπλέον, αυτό δεν συνάγεται ρητώς ούτε από τις προπαρασκευαστικές εργασίες του νόμου για τις πρακτικές μάρκετινγκ ούτε από τις οδηγίες για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση ή από την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, στις οποίες παραπέμπουν οι προπαρασκευαστικές εργασίες του νόμου για τις πρακτικές μάρκετινγκ. Ούτε έχει γνώση ο Συνήγορος του Καταναλωτή τυχόν νομολογίας η οποία να καθορίζει ότι η τεκμηρίωση πρέπει να είναι διαθέσιμη κατά τον χρόνο του μάρκετινγκ. Ωστόσο, κατά την άποψη του Συνηγόρου του Καταναλωτή, η διατύπωση υποδηλώνει απαίτηση βεβαιότητας ότι οι ισχυρισμοί που προβάλλονται στην ανακοίνωση μάρκετινγκ μπορούν να τεκμηριωθούν μέσω εγγράφων.

Επιπλέον, η διάταξη πρέπει να ερμηνευθεί βάσει του άρθρου 12 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Κατά την άποψη του Συνηγόρου του Καταναλωτή, σκοπός της απαίτησης τεκμηρίωσης είναι ότι ο εμπορευόμενος πρέπει να είναι βέβαιος για την αλήθεια των δηλώσεων περί πραγματικών στοιχείων κατά τον χρόνο του μάρκετινγκ, ώστε να μην παραπλανά τους καταναλωτές. Αυτό σημαίνει ότι ο εμπορευόμενος πρέπει είτε να έχει έτοιμη την τεκμηρίωση όταν δημοσιεύεται η ανακοίνωση μάρκετινγκ είτε να είναι βέβαιος ότι μπορεί να την προσκομίσει κατόπιν αιτήματος. Διαφορετικά, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος ο εμπορευόμενος να προωθήσει το προϊόν του στην αγορά μέσω ψευδών ισχυρισμών.

Για τους λόγους αυτούς, και όπως προκύπτει επίσης από το άρθρο 8 του ενοποιημένου κώδικα για την πρακτική διαφήμισης και επικοινωνίας μάρκετινγκ του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου (2011), το γεγονός ότι ο εμπορευόμενος διαθέτει τα έγγραφα τεκμηρίωσης κατά τον χρόνο του μάρκετινγκ ή είναι βέβαιος ότι μπορεί να τα εξασφαλίσει και να τα προσκομίσει πρέπει να θεωρείται καλή πρακτική μάρκετινγκ.»

Παρότι ένας ισχυρισμός μπορεί να είναι ορθός και σχετικός με το προϊόν όταν προβάλλεται για πρώτη φορά, μπορεί να απολέσει το νόημά του με την πάροδο του χρόνου. Προκειμένου να είναι βέβαιοι ότι μπορούν να προσκομίσουν τα απαραίτητα έγγραφα τεκμηρίωσης στις εθνικές αρχές, σύμφωνα με το άρθρο 12 της οδηγίας, οι εμπορευόμενοι θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι η τεκμηρίωση των ισχυρισμών παραμένει επικαιροποιημένη για όσο διάστημα οι ισχυρισμοί εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για σκοπούς μάρκετινγκ.

Στα κριτήρια συμμόρφωσης που κατάρτισε, η πολυμερής ομάδα ενδιαφερομένων για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς εκτιμά ότι:

«Εάν ένας εμπορευόμενος χρησιμοποιεί περιβαλλοντικές δηλώσεις στην επωνυμία της εταιρείας του, στο όνομα του προϊόντος του κ.λπ., και η επωνυμία ή το όνομα χρησιμοποιούνται για σκοπούς μάρκετινγκ, το συγκεκριμένο μάρκετινγκ υπόκειται στις ίδιες απαιτήσεις τεκμηρίωσης μέσω εγγράφων με εκείνες που ισχύουν για άλλους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς που περιέχονται σε ανακοινώσεις μάρκετινγκ, εκτός εάν η εταιρεία μπορεί να αποδείξει ότι η εν λόγω επωνυμία ή το όνομα δεν έχει καμία περιβαλλοντική χροιά ή υπήρχε ήδη προτού τα περιβαλλοντικά ζητήματα συμπεριληφθούν σε πολιτικά/επιχειρηματικά προγράμματα δράσεων. Ωστόσο, για να αντιβαίνει στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, μια επωνυμία ή ένα όνομα που χρησιμοποιείται για σκοπούς μάρκετινγκ θα πρέπει να παραπλανά τον μέσο καταναλωτή και να ενδέχεται να τον οδηγήσει να λάβει απόφαση συναλλαγής την οποία διαφορετικά δεν θα λάμβανε».

Στα κριτήρια συμμόρφωσης που κατάρτισε, η πολυμερής ομάδα ενδιαφερομένων για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς εκτιμά ότι:

«Τα αποδεικτικά στοιχεία πρέπει να είναι σαφή και αξιόπιστα και οι ισχυρισμοί θα πρέπει να αξιολογούνται με χρήση των πλέον κατάλληλων μεθόδων. Οι αρμόδιοι φορείς θα πρέπει να μπορούν να ζητούν διενέργεια δοκιμών από ανεξάρτητο τρίτο, σε περίπτωση αμφισβήτησης του ισχυρισμού. Εάν από τις μελέτες εμπειρογνωμόνων προκύπτουν σημαντικές διαφωνίες ή αμφιβολίες όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ο εμπορευόμενος θα πρέπει να διακόπτει εντελώς την προώθηση του μηνύματος.

Το περιεχόμενο και το εύρος των εγγράφων τεκμηρίωσης θα εξαρτάται από το συγκεκριμένο περιεχόμενο της δήλωσης. Η πολυπλοκότητα του προϊόντος ή της δραστηριότητας είναι συναφής στην περίπτωση αυτή.

Οι ισχυρισμοί θα πρέπει να επανεξετάζονται και να επικαιροποιούνται τακτικά, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι παραμένουν συναφείς. Οι ισχυρισμοί πρέπει να επανεξετάζονται και να επικαιροποιούνται, κατά περίπτωση, λαμβανομένων υπόψη των τεχνολογικών εξελίξεων και της εμφάνισης συγκρίσιμων προϊόντων ή άλλων περιστάσεων που ενδέχεται να επηρεάζουν την ακρίβεια ή τον επίκαιρο χαρακτήρα του ισχυρισμού».

«Οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί δεν θα πρέπει να αφορούν βελτίωση σε σχέση με προϊόν του ίδιου εμπορευόμενου ή ανταγωνιστή το οποίο δεν είναι πλέον διαθέσιμο στην αγορά ή το οποίο ο εμπορευόμενος δεν πωλεί πλέον στους καταναλωτές, εκτός εάν η εν λόγω βελτίωση είναι σημαντική και πρόσφατη».

5.1.6Εφαρμογή του παραρτήματος I στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς

Οι ακόλουθες πρακτικές, οι οποίες απαριθμούνται στο παράρτημα I, έχουν ιδιαίτερη σημασία σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς:

Η συγκεκριμένη διάταξη διευκρινίζει ότι οι εμπορευόμενοι δεν πρέπει να παραπλανούν τους καταναλωτές δίνοντας αδικαιολόγητη έμφαση σε χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία είναι απόρροια κανονιστικών απαιτήσεων.

5.1.7Συγκριτικοί περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί

Οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί ενδέχεται να υποδηλώνουν ότι ένα προϊόν έχει θετικότερο αντίκτυπο στο περιβάλλον ή είναι λιγότερο επιβλαβές για το περιβάλλον από ανταγωνιστικά προϊόντα ή ανταγωνιστικές υπηρεσίες. Προϊόντα που συνοδεύονται από τέτοια σύγκριση πρέπει να αξιολογούνται σε σχέση με παρόμοια προϊόντα.

Οι εθνικές αρχές επιβολής της νομοθεσίας και οι φορείς αυτορρύθμισης ερμηνεύουν συνήθως τη συγκεκριμένη αρχή υπό την έννοια ότι οι συγκρίσεις πρέπει να αναφέρονται σε προϊόντα που ανήκουν στην ίδια κατηγορία προϊόντων.

Ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την άντληση των πληροφοριών να είναι η ίδια, να εφαρμόζεται με συνέπεια (δηλαδή, να εφαρμόζονται οι ίδιες μεθοδολογικές επιλογές και οι ίδιοι μεθοδολογικοί κανόνες, τα αποτελέσματα να μπορούν να αναπαραχθούν) και να επιτρέπει τις συγκρίσεις, διαφορετικά η σύγκριση έχει λιγότερη σημασία 265 . 

Η οδηγία 2006/114/EΚ για την παραπλανητική και τη συγκριτική διαφήμιση ορίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες επιτρέπεται η συγκριτική διαφήμιση. Οι συγκρίσεις των περιβαλλοντικών οφελών των προϊόντων πρέπει, μεταξύ άλλων:

1.να μην είναι παραπλανητικές, κατά την έννοια των άρθρων 6 και 7 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές·

2.να συγκρίνουν αγαθά ή υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις ίδιες ανάγκες ή έχουν τους ίδιους στόχους·

3.να συγκρίνουν κατά τρόπο αντικειμενικό ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά που είναι ουσιώδη, συναφή, εξακριβώσιμα και αντιπροσωπευτικά των εν λόγω αγαθών και υπηρεσιών.

5.2Τομέας διαδικτύου

Όπως επισημαίνεται στην ενότητα 1, το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας είναι ιδιαίτερα ευρύ, καθώς καλύπτει το σύνολο των συναλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών, εντός και εκτός διαδικτύου.

Η οδηγία είναι τεχνολογικά ουδέτερη και εφαρμόζεται ανεξάρτητα από τον δίαυλο, το μέσο ή τη συσκευή που χρησιμοποιείται για την άσκηση μιας εμπορικής πρακτικής από μια επιχείρηση προς έναν καταναλωτή.

5.2.1Διαδικτυακές πλατφόρμες 

Ο όρος «πλατφόρμα» δεν ορίζεται στην οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και η χρήση του δεν επηρεάζει την εφαρμογή της οδηγίας. Ωστόσο, ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει ορισμένα από τα επιχειρηματικά μοντέλα που αναδύονται παράλληλα με την ψηφιακή οικονομία.

Γενικά, οι πλατφόρμες παρέχουν την υποδομή και καθιστούν δυνατή την αλληλεπίδραση μεταξύ προμηθευτών και χρηστών για την παροχή αγαθών, υπηρεσιών, ψηφιακού περιεχομένου και πληροφοριών μέσω του διαδικτύου.

Διαδικτυακές πλατφόρμες λειτουργούν βάσει πολλών διαφορετικών επιχειρηματικών μοντέλων: ορισμένες επιτρέπουν απλώς στους χρήστες να αναζητούν πληροφορίες τις οποίες παρέχουν τρίτοι, ενώ άλλες διευκολύνουν, συχνά έναντι αντιτίμου, τις συμβατικές συναλλαγές μεταξύ τρίτων εμπορευόμενων και καταναλωτών ή διαφημίζουν και πωλούν, στο δικό τους όνομα, διάφορα είδη προϊόντων και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένου ψηφιακού περιεχομένου. Στο πλαίσιο που ακολουθεί παρατίθενται ορισμένα παραδείγματα επιχειρηματικών μοντέλων τα οποία καλούνται συχνά «πλατφόρμες».

5.2.2Η εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στις διαδικτυακές πλατφόρμες 

Δεδομένου ότι η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές εφαρμόζεται μόνον σε σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών, ως πρώτο βήμα για να διαπιστωθεί αν η εν λόγω οδηγία εφαρμόζεται σε οποιονδήποτε συγκεκριμένο πάροχο διαδικτυακής πλατφόρμας, πρέπει να αξιολογείται κατά πόσον αυτός πληροί τα κριτήρια για να χαρακτηρισθεί «εμπορευόμενος» βάσει του άρθρου 2 στοιχείο β) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Στο πλαίσιο κατά περίπτωση αξιολόγησης, ένας πάροχος πλατφόρμας μπορεί να ενεργεί για λόγους οι οποίοι εμπίπτουν στην επιχειρηματική του δραστηριότητα όταν, για παράδειγμα, χρεώνει προμήθεια στις συναλλαγές μεταξύ προμηθευτών και χρηστών, παρέχει πρόσθετες υπηρεσίες έναντι αντιτίμου ή αντλεί έσοδα από στοχευμένη διαφήμιση.

Ως δεύτερο βήμα για να διαπιστωθεί αν είναι εφαρμοστέα η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, θα πρέπει να αξιολογείται αν ο πάροχος της πλατφόρμας ασκεί «εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές» κατά την έννοια του άρθρου 2 στοιχείο δ), προς χρήστες (προμηθευτές και αποδέκτες) οι οποίοι πληρούν τα κριτήρια για να χαρακτηρισθούν «καταναλωτές» κατά την έννοια του άρθρου 2 στοιχείο α) της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.