«1)

Ο υποψήφιος που έχει γίνει δεκτός για την προπαρασκευαστική άσκηση των εκπαιδευτικών διορίζεται ως μετακλητός δημόσιος υπάλληλος από την Oberschulamt στην περιφέρεια της οποίας διεξάγεται το σεμινάριο που οφείλει να παρακολουθήσει.

...»

«α)

Η έννοια “εργαζόμενος” που αναφέρεται στο άρθρο 48, παράγραφος 2, της συνθήκης ΕΟΚ περιλαμβάνει και τα πρόσωπα τα οποία, αφού πέρασαν με επιτυχία τον πρώτο κρατικό διαγωνισμό για εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, επιθυμούν να πραγματοποιήσουν, χωρίς να δημιουργείται δημοσιοϋπαλληλική σχέση, την προπαρασκευαστική άσκηση για το δεύτερο κρατικό διαγωνισμό για εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και τα οποία έχουν ήδη τοποθετηθεί σε φροντιστήριο πρακτικής ασκήσεως;

6)

Σε περίπτωση που δοθεί καταφατική απάντηση στο ερώτημα υπό το στοιχείο α:

Η άρνηση του εναγόμενου κράτους να προσλάβει βάσει συμβατικής και όχι δημοσιοϋπαλληλικής σχέσης ένα πρόσωπο που είναι υποψήφιο για την προπαρασκευαστική άσκηση την οποία πρέπει να πραγματοποιήσουν πριν από το δεύτερο κρατικό διαγωνισμό οι εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης συνιστά διάκριση λόγω ιθαγένειας όσον αφορά τους άλλους όρους εργασίας κατά την έννοια του άρθρου 48, παράγραφος 2, της συνθήκης ΕΟΚ;

γ)

Σε περίπτωση που δοθεί αρνητική απάντηση στο ερώτημα υπό το στοιχείο 6:

Η άρνηση του εναγόμενου κράτους να προσλάβει βάσει συμβατικής και όχι δημοσιοϋπαλληλικής σχέσης τον ανωτέρω υποψήφιο για να πραγματοποιήσει την προπαρασκευαστική άσκηση για το δεύτερο κρατικό διαγωνισμό για εκπαιδευτικούς στοιχειώδους εκπαιδεύσεως, λόγω του ότι ο υποψήφιος αυτός ανήκει στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (DKP), συνιστά παράβαση του άρθρου 48, παράγραφος 3, στοιχεία α και 6, της συνθήκης ΕΟΚ;»

1

Με διάταξη της 18ης Αυγούστου 1983, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 22 Αυγούστου 1983, το Arbeitsgericht του Reutlingen υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της συνθήκης ΕΟΚ, τρία προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία του άρθρου 48 της συνθήκης ΕΟΚ.

2

Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ του Hans Moser, γερμανού υπηκόου, και των αρχών του Land Baden-Württemberg [ομόσπονδου κράτους της Βάδης-Βυρτεμβέργης] (στο εξής: Land) λόγω του ότι ο Moser δεν είχε γίνει δεκτός στην προπαρασκευαστική άσκηση που είναι αναγκαία για να ασκήσει, αφού επιτύχει στο δεύτερο κρατικό διαγωνισμό, το λειτούργημα του εκπαιδευτικού πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

3

Όπως προκύπτει από τη διάταξη παραπομπής, η άρνηση των αρχών του Land στηρίχτηκε στο ότι ο Moser δεν συγκέντρωνε τις προϋποθέσεις που θέτει η νομοθεσία του Land σχετικά με την κατάληψη θέσεων σε δημόσιες υπηρεσίες, επειδή ανήκε στο γερμανικό κομμουνιστικό κόμμα και επομένως δεν παρείχε τα εχέγγυα πίστης στη φιλελεύθερη δημοκρατική συνταγματική τάξη της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

4

Η διαφορά υποβλήθηκε στο Arbeitsgericht του Reutlingen. Το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι η άρνηση του Land μπορούσε να στερήσει τον Moser από τη δυνατότητα να υποβάλει υποψηφιότητα για θέση εκπαιδευτικού σε σχολεία άλλων κρατών μελών εκτός της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Από τη θέση αυτή θα μπορούσαν να αποκλειστούν όσοι δεν μπόρεσαν, όπως και ο Moser, να πραγματοποιήσουν την προπαρασκευαστική άσκηση. Συνεπώς, το Arbeitsgericht θέτει το ερώτημα αν η νομοθεσία του Land είναι σύμφωνη με την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων που αναφέρεται στο άρθρο 48 της συνθήκης ΕΟΚ. Για το λόγο αυτό, ανέβαλε τη δίκη και υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα ερωτήματα:

5

Με τις παρατήσεις που κατέθεσε στο Δικαστήριο, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εκφράζει τις αμφιβολίες της ως προς την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου να αποφανθεί επί της αιτήσεως του παραπέμποντος δικαστηρίου, δεδομένου ότι, κατ' αυτήν, η απάντηση στα υποβληθέντα ερωτήματα δεν είναι αναγκαία για την έκδοση αποφάσεως επί της διαφοράς.

6

Όπως έχει δεχτεί το Δικαστήριο με πάγια νομολογία του, ιδίως με την απόφαση της 14ης Φεβρουαρίου 1980 (ONPTS κατά Damiani, υπόθεση 53/79, Sig. 1980, σ. 273), στο πλαίσιο της κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου που προβλέπει το άρθρο 177 της συνθήκης, εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο, που μόνο αυτό έχει άμεση γνώση των πραγματικών περιστατικών και των ισχυρισμών των διαδίκων και το οποίο έχει την ευθύνη της απόφασης που θα εκδοθεί, να εκτιμήσει, με πλήρη επίγνωση, τη σημασία των νομικών ζητημάτων που ανακύπτουν στο πλαίσιο της εκκρεμούς ενώπιον του υπόθεσης και την ανάγκη προδικαστικής απόφασης για να εκδώσει την απόφαση του.

7

Η γερμανική κυβέρνηση υπευθυμίζει όμως ότι με την απόφαση της 16ης Δεκεμβρίου 1981 (Foglia κατά Novello, υπόθεση 244/80, Συλλογή 1981, σ. 3045) το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν είναι αρμόδιο να απαντά σε ερωτήματα περί ερμηνείας που του υποβάλλονται από ένα εθνικό δικαστήριο στο πλαίσιο διαδικασίας που είναι προκατασκευασμένη από τους διαδίκους με σκοπό να ωθήσουν το Δικαστήριο στο να λάβει θέση επί ορισμένων προβλημάτων κοινοτικού δικαίου, τα οποία δεν ανταποκρίνονται σε αντικειμενική ανάγκη που συνδέεται με την επίλυση της διαφοράς.

8

Στην υπό κρίση υπόθεση όμως κανένα στοιχείο δεν επιτρέπει το συμπέρασμα ότι πρόκειται για μία από τις εξαιρετικές περιπτώσεις στις οποίες αναφέρεται η εν λόγω νομολογία.

9

Η γερμανική κυβέρνηση ισχυρίζεται ακόμη ότι η διάταξη παραπομπής βασίζεται σε προφανή πλάνη ως προς το σκοπό και την έκταση εφαρμογής των διατάξεων του κοινοτικού δικαίου που αναφέρονται στην εν λόγω διάταξη. Ως προς το σημείο αυτό, ισχυρίζεται ότι ο Moser είναι γερμανός υπήκοος και ότι δεν εργάστηκε ούτε κατοίκησε ποτέ σε άλλο κράτος μέλος εκτός της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Συνεπώς η κατάσταση του δεν έχει καμία σχέση με το άρθρο 48 της συνθήκης ΕΟΚ, ώστε να ζητηθεί η ερμηνεία του άρθρου αυτού.

10

Ως προς το σημείο αυτό, πρέπει να γίνει δεκτό ότι τα πραγματικά περιστατικά που ανέφερε η γερμανική κυβέρνηση αφορούν την ουσία των ερωτημάτων που υπέβαλε το παραπέμπον δικαστήριο. Συνεπώς, ακόμη και αν ενδεχομένως έχουν σημασία για την απάντηση στα ερωτήματα αυτά, δεν έχουν καμία σημασία για να εκτιμηθεί αν το Δικαστήριο έχει αρμοδιότητα να αποφανθεί επί της αιτήσεως εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως.

11

Συνεπώς, οι ενστάσεις αναρμοδιότητας του Δικαστηρίου που πρόβαλε η γερμανική κυβέρνηση πρέπει να απορριφθούν.

12

Με τα τρία ερωτήματα που έθεσε στο Δικαστήριο, το εθνικό δικαστήριο στην ουσία ζητεί να μάθει αν το άρθρο 48 καλύπτει την περίπτωση προσώπου που βρίσκεται στην κατάσταση του Moser και, ειδικότερα, αν το πρόσωπο αυτό μπορεί να επικαλεστεί το άρθρο 48 για να αποφύγει την εφαρμογή νομοθεσίας σαν τη νομοθεσία του Land της Βάδης-Βυρτεμβέργης, σύμφωνα με την οποία δεν επιτρέπεται στα πρόσωπα που δεν παρέχουν επαρκή εχέγγυα πίστης στη φιλελεύθερη δημοκρατική συνταγματική τάξη η πραγματοποίηση της προπαρασκευαστικής άσκησης που είναι αναγκαία για την απόκτηση της άδειας ασκήσεως του λειτουργήματος του εκπαιδευτικού πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

13

Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά εξαρτάται καταρχάς από τον καθορισμό του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 48 της συνθήκης ΕΟΚ.

14

Σχετικά, υπενθυμίζεται ότι η διάταξη αυτή, όπως δέχτηκε το Δικαστήριο με την απόφαση του της 28ης Μαρτίου 1979 (Saunders, υπόθεση 175/76, Sig. 1979, σ. 1128), αποσκοπεί, κατ' εφαρμογή της γενικής αρχής που εξαγγέλεται στο άρθρο 7, να απαλείψει από τις νομοθεσίες των κρατών μελών τις διατάξεις που, όσον αφορά την απασχόληση, την αμοιβή και τους άλλους όρους εργασίας, υποβάλλουν τον εργαζόμενο που είναι υπήκοος άλλου κράτους μέλους σε αυστηρότερη μεταχείριση ή τον περιάγουν σε δυσμενέστερη νομική ή πραγματική κατάσταση σε σχέση με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, υπό τις ίδιες συνθήκες, οι ημεδαποί.

15

Συνεπώς οι διατάξεις της συνθήκης περί ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, ιδίως το άρθρο 48, δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε καθαρά εσωτερικές καταστάσεις ενός κράτους μέλους, όταν δηλαδή δεν υπάρχει καμία σχέση με μια από τις καταστάσεις που ρυθμίζει το κοινοτικό δίκαιο.

16

Στην περίπτωση που αναφέρει το παραπέμπον δικαστήριο, πρόκειται, όπως ορθά παρατηρεί η γερμανική κυβέρνηση, για γερμανό υπήκοο που ζει και κατοικεί ανέκαθεν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και ο οποίος στρέφεται κατά της αρνήσεως των γερμανικών αρχών να του επιτρέψουν, βάσει της νομοθεσίας του ίδιου αυτού κράτους, να πραγματοποιήσει ορισμένη επαγγελματική εκπαίδευση.

17

Για να αποδείξει ότι υπάρχει σχέση με τις κοινοτικές διατάξεις, ο Moser ισχυρίστηκε, με τις παρατηρήσεις που κατέθεσε στο Δικαστήριο, ότι η εφαρμογή των επίδικων γερμανικών διατάξεων έχει ως αποτέλεσμα να κωλύεται να ζητήσει να προσληφθεί σε θέση εκπαιδευτικού σε σχολεία που βρίσκονται σε άλλα κράτη μέλη, δεδομένου ότι του καθιστά αδύνατη την περάτωση της επαγγελματικής του εκπαίδευσης ως δασκάλου.

18

Δεν είναι δυνατόν να γίνει δεκτό το επιχείρημα αυτό. Πράγματι, μια καθαρά υποθετική επαγγελματική προοπτική σε άλλο κράτος μέλος δεν δημιουργεί τόσο στενή σχέση με το κοινοτικό δίκαιο, ώστε να δικαιολογείται η εφαρμογή του άρθρου 48 της συνθήκης ΕΟΚ.

19

Από τις σκέψεις αυτές έπεται ότι η κατάσταση ενός προσώπου σαν αυτή που αναφέρεται από το εθνικό δικαστήριο δεν έχει καμία σχέση με τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου περί ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων.

20

Συνεπώς, στα ερωτήματα του παραπέμποντος δικαστηρίου πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 48 της συνθήκης ΕΟΚ δεν εφαρμόζεται σε καθαρά εσωτερικές καταστάσεις των κρατών μελών, όπως η περίπτωση του υπηκόου ενός κράτους μέλους που ποτέ δεν είχε την κατοικία του ούτε εργάστηκε σε άλλο κράτος μέλος και ότι ο υπήκοος αυτός δεν μπορεί να επικαλεστεί το εν λόγω άρθρο 48 για να αποφύγει να εφαρμοστεί σ' αυτόν η νομοθεσία της χώρας του.

21

Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, οι οποίες κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων.

Για τους λόγους αυτούς

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ,

κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε το Arbeitsgericht του Reutlingen με διάταξη της 18ης Αυγούστου 1983, αποφαίνεται:

Το άρθρο 48 της συνθήκης ΕΟΚ δεν εφαρμόζεται σε καθαρά εσωτερικές καταστάσεις των κρατών μελών, όπως η περίπτωση του υπηκόου ενός κράτους μέλους που ποτέ δεν είχε την κατοικία του ούτε εργάστηκε σε άλλο κράτος μέλος' ο υπήκοος αυτός δεν μπορεί να επικαλεστεί το εν λόγω άρθρο 48 για να αποφύγει να εφαρμοστεί σ' αυτόν η νομοθεσία της χώρας του.