–

w imieniu rządu niderlandzkiego – K. Bulterman oraz H.S. Gijzen, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – początkowo D. Martin, L. Malferrari, M. van Beek oraz A. Szmytkowska, a następnie D. Martin, L. Malferrari, P. Vanden Heede oraz A. Szmytkowska, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozpatrywanych w związku ze sobą przepisów art. 3 lit. b) ppkt (i) i art. 7 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej (Dz.U. 2011, L 88, s. 45), art. 1 lit. c), art. 2 i 24 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1), zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 988/2009 z dnia 16 września 2009 r. (Dz.U. 2009, L 284, s. 43) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 883/2004”), a także wykładni art. 56 TFUE.

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między Y a Centraal Administratie Kantoor (biurem administracji centralnej, Niderlandy) (zwanym dalej „CAK”) dotyczącego odmówienia przez CAK zwrotu Y kosztów związanych z opieką zdrowotną, jakiej udzielono jej w państwie członkowskim innym niż państwo miejsca jej zamieszkania i państwo otrzymywania przez nią emerytury.

3

Motywy 3, 20 i 22 rozporządzenia nr 883/2004 stanowią:

[…]

[…]

4

Zgodnie z art. 1 tego rozporządzenia:

„Do celów stosowania niniejszego rozporządzenia:

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]”.

5

Artykuł 2 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres podmiotowy”, w ust. 1 stanowi:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do obywateli państwa członkowskiego, bezpaństwowców i uchodźców mieszkających w państwie członkowskim, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich oraz do członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu”.

6

Artykuł 3 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zagadnienia objęte rozporządzeniem”, w ust. 1 stanowi:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do całego ustawodawstwa odnoszącego się do następujących działów zabezpieczenia społecznego:

[…]”.

7

Artykuł 11 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Zasady ogólne”, zawarto w tytule II tego rozporządzenia, zatytułowanym „Określanie mającego zastosowanie ustawodawstwa”. Artykuł 11 ust. 3 stanowi:

„Zgodnie z przepisami art. 12[–]16:

[…]

8

Zgodnie z art. 16 ust. 2 tego rozporządzenia:

„Osoba, która otrzymuje emeryturę lub rentę albo emerytury lub renty na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku państw członkowskich, a która zamieszkuje w innym państwie członkowskim, może, na swą prośbę, zostać zwolniona z zastosowania ustawodawstwa tego ostatniego państwa członkowskiego, pod warunkiem że nie podlega ona temu ustawodawstwu z powodu wykonywania pracy najemnej lub pracy na własny rachunek”.

9

Artykuł 24 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Brak prawa do świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego miejsca zamieszkania”, stanowi:

„1.   Osoba, która otrzymuje emeryturę lub rentę albo emerytury lub renty na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku państw członkowskich, a która nie jest uprawniona do świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, na terytorium którego zamieszkuje, otrzymuje jednak te świadczenia dla siebie i dla członków swojej rodziny, o ile miałaby do tego prawo na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego lub co najmniej jednego z państw członkowskich właściwych w odniesieniu do jej emerytury lub renty, gdyby zamieszkiwała na terytorium tego państwa członkowskiego. Świadczenia udzielane są na rachunek instytucji, określonej w ust. 2, przez instytucję miejsca zamieszkania, tak jak gdyby zainteresowany był uprawniony do emerytury lub renty i świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa tego państwa członkowskiego.

2.   W przypadkach o których mowa w ust. 1, ciężar kosztów świadczeń rzeczowych spoczywa na instytucji określonej zgodnie z następującymi zasadami:

10

Artykuł 27 tego rozporządzenia, zatytułowany „Pobyt uprawnionego lub członków jego rodziny w państwie innym niż to, w którym mają miejsce zamieszkania – pobyt we właściwym państwie członkowskim – zgoda na uzyskanie właściwej opieki poza państwem członkowskim miejsca zamieszkania” w ust. 3 stanowi:

„Przepisy art. 20 mają zastosowanie mutatis mutandis do emeryta lub rencisty i/lub członków jego rodziny, którzy przebywają w innym państwie członkowskim niż to, w którym mają oni miejsce zamieszkania, w celu uzyskania tam opieki właściwej dla ich stanu”.

11

Artykuł 31 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Przepis ogólny”, zawarty w rozdziale 1 sekcja 3 tego rozporządzenia, ma następujące brzmienie:

„Przepisy art. 23–30 nie mają zastosowania do emeryta lub rencisty […], którzy mają prawo do świadczeń na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, z tytułu wykonywania pracy najemnej lub pracy na własny rachunek. W takim przypadku w celu stosowania przepisów niniejszego rozdziału zainteresowany podlega przepisom art. 17–21”.

12

Motywy 29 i 30 dyrektywy 2011/24 stanowią:

13

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, ma następujące brzmienie:

„Do celów niniejszej dyrektywy zastosowanie mają następujące definicje:

[…]

14

Artykuł 7 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Ogólne zasady zwrotu kosztów”, w ust. 1 i 2 stanowi:

„1.   Bez uszczerbku dla rozporządzenia [nr 883/2004] i z zastrzeżeniem przepisów art. 8 i 9 państwo członkowskie ubezpieczenia zapewnia zwrot kosztów poniesionych przez ubezpieczonego, który korzysta z transgranicznej opieki zdrowotnej, jeżeli dana opieka zdrowotna mieści się w zakresie świadczeń, do których ubezpieczony jest uprawniony w państwie członkowskim ubezpieczenia.

2.   W drodze odstępstwa od ust. 1:

[…]”.

15

Artykuł 8 tej dyrektywy, zatytułowany „Opieka zdrowotna, która może wymagać uprzedniej zgody”, w ust. 1 i 2 stanowi:

„1.   Państwo członkowskie ubezpieczenia może przewidzieć system udzielania uprzedniej zgody na zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej zgodnie z niniejszym artykułem oraz art. 9. System udzielania uprzedniej zgody, w tym jego kryteria i stosowanie tych kryteriów, oraz indywidualne decyzje o odmowie udzielenia uprzedniej zgody ograniczają się do tego, co jest konieczne i proporcjonalne do celu, jaki ma zostać osiągnięty, i nie mogą stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani nieuzasadnionej przeszkody w swobodnym przepływie pacjentów.

2.   Opieka zdrowotna, która może wymagać uprzedniej zgody, jest ograniczona do opieki zdrowotnej, która:

[…]”.

16

Artykuł 9 dyrektywy 2011/24, zatytułowany „Procedury administracyjne odnoszące się do transgranicznej opieki zdrowotnej”, ma następujące brzmienie:

„1.   Państwo członkowskie ubezpieczenia zapewnia, aby procedury administracyjne dotyczące korzystania z transgranicznej opieki zdrowotnej oraz zwrotu kosztów opieki zdrowotnej poniesionych w innym państwie członkowskim były oparte na obiektywnych i niedyskryminujących kryteriach, które są konieczne i proporcjonalne do celu, jaki ma zostać osiągnięty.

2.   Wszelkie rodzaje procedur administracyjnych, o których mowa w ust. 1, są łatwo dostępne, a informacje dotyczące tych procedur są podawane do publicznej wiadomości na właściwym szczeblu. Takie procedury muszą zapewniać rozpatrywanie wniosków w sposób obiektywny i bezstronny.

3.   Państwa członkowskie ustalają rozsądne terminy, w jakich wnioski o transgraniczną opiekę zdrowotną muszą zostać rozpatrzone, i podają je z wyprzedzeniem do publicznej wiadomości. Rozpatrując wniosek o skorzystanie z transgranicznej opieki zdrowotnej, państwa członkowskie uwzględniają:

4.   Państwa członkowskie zapewniają, aby poszczególne decyzje dotyczące korzystania z transgranicznej opieki zdrowotnej i zwrotu kosztów opieki zdrowotnej poniesionych w innym państwie członkowskim były właściwie uzasadniane i poddawane w każdym przypadku przeglądowi administracyjnemu oraz by istniała możliwość zaskarżenia ich na drodze sądowej, obejmująca możliwość wydania środków tymczasowych.

5.   Niniejsza dyrektywa nie narusza prawa państw członkowskich do zaoferowania pacjentom dobrowolnego systemu uprzedniego powiadamiania, w którym w odpowiedzi na powiadomienie pacjent otrzymuje pisemne potwierdzenie szacunkowej kwoty podlegającej zwrotowi. Przy szacowaniu tej kwoty bierze się pod uwagę kliniczny przypadek pacjenta, określając procedury medyczne, które mogą zostać zastosowane.

Państwa członkowskie mogą zadecydować o zastosowaniu mechanizmów rekompensaty finansowej między właściwymi instytucjami przewidzianych w rozporządzeniu [nr 883/2004]. W przypadku gdy państwo członkowskie ubezpieczenia nie stosuje takich mechanizmów, zapewnia ono otrzymanie przez pacjentów zwrotu kosztów bez zbędnej zwłoki”.

17

Artykuł 69 Zorgverzekeringswet (ustawy o ubezpieczeniu zdrowotnym, Stb. 2005, nr 358), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 kwietnia 2014 r. do dnia 1 stycznia 2017 r. (Stb. 2013, nr 578), stanowi:

„1.   Zamieszkałe za granicą osoby, które zgodnie z rozporządzeniem Rady Wspólnot Europejskich lub zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem przyjętym na podstawie Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, lub zgodnie z umową o zabezpieczeniu społecznym są uprawnione do opieki w razie choroby lub zwrotu kosztów takiej opieki na podstawie ustawodawstwa z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego obowiązującego w państwie miejsca ich zamieszkania, zgłaszają się do [CAK], chyba że na mocy tej ustawy są objęte ubezpieczeniem obowiązkowym.

2.   Osoby, o których mowa w ust. 1, 14 i 15, uiszczają składkę, której wysokość określa rozporządzenie ministerialne. W części określonej przez to rozporządzenie ministerialne wspomniana składka jest, dla celów stosowania Wet op de zorgtoeslag (ustawy o dodatku do ubezpieczenia zdrowotnego), traktowana jako składka na ubezpieczenie zdrowotne.

[…]

4.   [CAK] jest właściwe w zakresie wykonywania przepisów ust. 1, 14 i 15 oraz wskazanych tam uregulowań międzynarodowych oraz w zakresie wydawania decyzji w przedmiocie pobierania i potrącania składek wskazanych w ust. 2 i 3.

[…]”.

18

Y jest obywatelką niderlandzką zamieszkującą w Belgii i otrzymującą emeryturę wypłacaną przez Królestwo Niderlandów na mocy Algemene Ouderdomswet (ustawy o powszechnym ubezpieczeniu emerytalnym) z dnia 31 maja 1956 r. (Stb. 1956, nr 281). W okresie zaistnienia okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym Y mogła korzystać na mocy art. 24 rozporządzenia nr 883/2004 ze świadczeń opieki zdrowotnej przewidzianych w ustawodawstwie jej państwa miejsca zamieszkania, na rachunek Królestwa Niderlandów, do którego powinna była wpłacać składkę, zgodnie z art. 69 ustawy o ubezpieczeniu zdrowotnym. Niemniej, jako osoba uprawniona – niebędąca rezydentem w Królestwie Niderlandów – do emerytury na rachunek tego państwa członkowskiego, Y nie była objęta niderlandzkim systemem obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego i była zwolniona z dotyczących go składek.

19

W dniu 6 marca 2015 r., w następstwie konsultacji Y u lekarza ogólnego w Belgii, w Academisch Ziekenhuis Maastricht (szpitalu uniwersyteckim w Maastricht, Niderlandy) przeprowadzono badanie radiologiczne, a następnie w dniu 8 marca 2015 r. – badanie obrazowe metodą rezonansu magnetycznego (IRM).

20

W dniach 9 i 11 marca 2015 r. małżonek Y skontaktował się telefonicznie z CAK w przedmiocie leczenia planowanego w Niemczech. CAK zwróciło jego uwagę na okoliczność, że to leczenie jest uzależnione od postępowania w sprawie udzielenia zezwolenia.

21

W dniu 12 marca 2015 r., w następstwie badań przeprowadzonych w szpitalu uniwersyteckim w Maastricht, u Y zdiagnozowano raka piersi w stadium 2 i przedstawiono jej propozycję leczenia.

22

W dniu 13 marca 2015 r. Y zwróciła się do Franziskus-Hospital Harderberg z siedzibą w Osnabrücku (Niemcy) o drugą opinię lekarską, w odniesieniu do której złożyła wniosek o uprzednie zezwolenie do CAK. W trakcie tych konsultacji zdiagnozowano u niej raka piersi w stadium 3.

23

W dniu 20 marca 2015 r. Y poddała się operacji piersi w tym szpitalu, a w dniu 25 marca 2015 r. usunięto jej węzły chłonne. Następnie, między dniem 14 kwietnia 2015 r. a dniem 24 czerwca 2015 r., Y przechodziła w tym szpitalu leczenie pooperacyjne, w tym radioterapię. W odniesieniu do tych operacji i zabiegów nie wystąpiono uprzednio do CAK o udzielenie zezwolenia.

24

W dniu 19 marca 2015 r. belgijska instytucja ubezpieczenia zdrowotnego, do której należała Y, złożyła do CAK wniosek o udzielenie zezwolenia (a posteriori) na leczenie zaplanowane w następstwie konsultacji w dniu 13 marca 2015 r. we Franziskus-Hospital Harderberg.

25

W dniu 1 maja 2015 r. CAK odmówiło udzielenia tego zezwolenia, uznając się za właściwe do udzielenia takiego zezwolenia tylko w przypadku, gdyby Y złożyła wniosek o udzielenie zezwolenia na rozpatrywane leczenie, czego ta nie uczyniła.

26

W dniu 1 lipca 2015 r. Y zażądała jednak od CAK zwrotu poniesionych przez siebie kosztów leczenia w łącznej kwocie 16853,13 EUR, przedstawiając odpowiednie faktury.

27

Decyzją z dnia 20 lipca 2015 r. CAK oddaliło ten wniosek ze względu na to, że Y udała się do Niemiec w celu skorzystania z leczenia, które CAK zakwalifikowało jako „leczenie planowane” uregulowane w art. 20 rozporządzenia nr 883/2004 w związku z art. 26 rozporządzenia nr 987/2009, w odniesieniu do którego Y nie złożyła wniosku o uprzednią zgodę.

28

Decyzją z dnia 4 stycznia 2016 r. wniesione przez Y zażalenie na decyzję z dnia 20 lipca 2015 r. zostało oddalone przez CAK.

29

Skarga złożona przez Y na tę decyzję przed rechtbank Amsterdam (sądem rejonowym w Amsterdamie, Niderlandy) również została oddalona. Sąd ten orzekł w istocie, że wstępne konsultacje, hospitalizacja i leczenie otrzymane w Niemczech, każdorazowo w odstępie jednego tygodnia, nie świadczyły o wyjątkowo pilnym stanie zdrowia Y podczas pobytu w tym państwie. Zdaniem wspomnianego sądu CAK zasadnie zakwalifikowało leczenie Y w Niemczech jako „leczenie planowane”, w odniesieniu do którego nie udzielono żadnej uprzedniej zgody, i w konsekwencji odmówiło zwrotu związanych z tym kosztów leczenia.

30

Y wniosła apelację od tego wyroku do sądu odsyłającego, Centrale Raad van Beroep (sądu apelacyjnego w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego i służby cywilnej, Niderlandy). Twierdzi ona, po pierwsze, że zabiegi medyczne przeprowadzone w dniach 20 i 25 marca 2015 r. należy uznać, ze względu na ich pilny i nieprzewidywany w planie leczenia charakter, za leczenie „nieplanowane” w rozumieniu art. 19 rozporządzenia nr 883/2004 w związku z art. 26 rozporządzenia nr 987/2009, co do którego zwrot kosztów nie jest uzależniony od uprzedniej zgody. Po drugie, Y twierdzi, że zwrot kosztów leczenia pooperacyjnego, w tym radioterapii, odbytego w Niemczech w okresie od dnia 14 kwietnia do dnia 24 czerwca 2015 r., również nie jest uzależniony od uprzedniego zezwolenia na podstawie art. 8 dyrektywy 2011/24.

31

Sąd odsyłający jest zdania, że CAK nie było zobowiązane do dokonania zwrotu kosztów poniesionych przez Y w Niemczech, ponieważ nie uzyskała ona uprzedniej zgody na podstawie art. 20 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, który miał zastosowanie mutatis mutandis do emerytów takich jak Y na podstawie art. 27 ust. 3 tego rozporządzenia. Przyznając, że nie było potrzeby rozstrzygania kwestii, czy sam fakt, iż Y nie złożyła wniosku o udzielenie uprzedniej zgody, jest wystarczający, aby CAK mogło odmówić zwrotu tych kosztów, sąd odsyłający stwierdził, że nawet gdyby wniosek o udzielenie takiego zezwolenia został złożony w terminie, CAK mogło odmówić udzielenia zgody ze względu na to, że złożone przed sądem w tym postępowaniu oświadczenie belgijskiego zakładu ubezpieczeń zdrowotnych poświadczało, iż to samo leczenie mogło być zapewnione Y w Belgii w tym samym okresie co w Niemczech.

32

Niemniej sąd odsyłający zastanawia się, czy – jak podnosi Y – emeryt lub rencista może jednak powołać się na przepisy dyrektywy 2011/24 w celu uzyskania zwrotu, w całości lub w części, kosztów opieki pooperacyjnej udzielonej w Niemczech, w tym radioterapii, które, jego zdaniem, nie są uzależnione od uprzedniej zgody, zgodnie z art. 8 ust. 2 lit. a) ppkt (ii) tej dyrektywy. Sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy Y, uprawniona do emerytury i nieubezpieczona w ramach krajowego obowiązkowego systemu ubezpieczenia zdrowotnego, jest objęta podmiotowym zakresem stosowania dyrektywy 2011/24 jako „ubezpieczony” w rozumieniu art. 3 lit. b) ppkt (i) tej dyrektywy.

33

Na wypadek gdyby Trybunał stwierdził, że Y nie jest objęta podmiotowym zakresem stosowania dyrektywy 2011/24, sąd odsyłający zastanawia się nad kwestią, czy art. 56 TFUE stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie otrzymywania emerytury Y odmawiało jej, w braku uzyskania przez nią uprzedniej zgody, zwrotu kosztów ambulatoryjnej opieki zdrowotnej udzielonej poza tym państwem otrzymywania emerytury i państwem miejsca zamieszkania – jako nieuzasadnionemu ograniczeniu swobodnego świadczenia usług gwarantowanego w tym postanowieniu.

34

W tych okolicznościach Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego i służby cywilnej) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

35

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 3 lit. b) ppkt (i) i art. 7 ust. 1 dyrektywy 2011/24 w związku z art. 1 lit. c) i art. 2 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że osobę uprawnioną do emerytury zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego, która ma prawo, na podstawie art. 24 tego rozporządzenia, do świadczeń rzeczowych udzielanych przez państwo miejsca jej zamieszkania na rachunek państwa członkowskiego zobowiązanego do wypłaty emerytury, należy uznać za „ubezpieczoną” w rozumieniu art. 7 ust. 1 tej dyrektywy i mogącą otrzymać zwrot kosztów opieki zdrowotnej, jakiej udzielono jej w trzecim państwie członkowskim – bez podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu w państwie członkowskim zobowiązanym do wypłaty emerytury.

36

Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 2011/24 stanowi, że bez uszczerbku dla rozporządzenia nr 883/2004 i z zastrzeżeniem przepisów art. 8 i 9 tej dyrektywy państwo członkowskie ubezpieczenia zapewnia zwrot kosztów poniesionych przez ubezpieczonego, który korzysta z transgranicznej opieki zdrowotnej, jeżeli dana opieka zdrowotna mieści się w zakresie świadczeń, do których ubezpieczony jest uprawniony w państwie członkowskim ubezpieczenia.

37

Wskazane w art. 3 lit. b) ppkt (i) dyrektywy 2011/24 pojęcie „ubezpieczonego” oznacza „osoby […] objęte art. 2 rozporządzenia [nr 883/2004] i które są ubezpieczone w znaczeniu art. 1 lit. c) tego rozporządzenia”. Pojęcie to jest zatem zdefiniowane poprzez odesłanie do tych dwóch przepisów rozporządzenia nr 883/2004, w szczególności w celu zapewnienia spójności między tym rozporządzeniem a dyrektywą 2011/24, jak wskazano w jej motywie 30. Ze względu na to, że art. 3 lit. b) ppkt (i) dyrektywy 2011/24 odnosi się w sposób kumulatywny do dwóch wyżej wymienionych przepisów rozporządzenia nr 883/2004, aby daną osobę można było zakwalifikować jako „ubezpieczonego” w rozumieniu tej dyrektywy, powinna ona spełniać wszystkie warunki określone w tych przepisach.

38

Po pierwsze, art. 2 rozporządzenia nr 883/2004, w którym zdefiniowano zakres podmiotowy tego rozporządzenia, w ust. 1 stanowi, że wspomniane rozporządzenie „stosuje się do obywateli państwa członkowskiego […] którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich”. Po drugie, zgodnie z art. 1 lit. c) rozporządzenia nr 883/2004, termin „ubezpieczony” oznacza, w odniesieniu do różnych działów ubezpieczenia społecznego wskazanych w tytule III, rozdziale 1, dotyczącym świadczeń z tytułu choroby, macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca, i rozdziale 3, dotyczącym świadczeń z tytułu śmierci, tego rozporządzenia, każdą osobę spełniającą warunki wymagane na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego właściwego zgodnie z tytułem II wspomnianego rozporządzenia, do posiadania prawa do tych świadczeń, z uwzględnieniem innych istotnych przepisów tego rozporządzenia.

39

Po pierwsze, co się tyczy określenia, czy daną osobę znajdującą się w sytuacji Y, która otrzymuje emeryturę na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, zamieszkuje w innym państwie członkowskim i na mocy art. 24 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 ma prawo do świadczeń rzeczowych udzielanych w państwie miejsca zamieszkania na rachunek państwa członkowskiego otrzymywania emerytury, należy uznać za „podlegającą ustawodawstwu państwa członkowskiego” w rozumieniu art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia, należy stwierdzić, podobnie jak rzecznik generalny w pkt 45 opinii, że taka osoba – z uwagi na sam fakt otrzymywania wspomnianej emerytury – podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego w rozumieniu tego przepisu, a mianowicie ustawodawstwu państwa członkowskiego otrzymywania emerytury. Podobna sytuacja ma miejsce w odniesieniu do okoliczności, że osoba ta podlega, na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego otrzymywania emerytury, uiszczaniu składki na zabezpieczenie świadczeń opieki zdrowotnej przewidzianych w art. 24 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia.

40

Po drugie, co się tyczy określenia, czy osoba w sytuacji Y jest objęta pojęciem „ubezpieczonego” w rozumieniu art. 1 lit. c) rozporządzenia nr 883/2004, z jednej strony jest bezsporne, że świadczenia opieki zdrowotnej rozpatrywane w postępowaniu głównym zostały wskazane wśród działów ubezpieczenia społecznego określonych w tytule III, rozdział 1, tego rozporządzenia. Z drugiej strony należy zbadać, czy taka osoba spełnia, wymagane na mocy ustawodawstwa właściwego państwa członkowskiego, przesłanki uzyskania prawa do tych świadczeń.

41

W tym względzie z art. 11 ust. 3 lit. e) w związku z art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 wynika, że o ile osoba, która otrzymuje emeryturę na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku państw członkowskich i zamieszkuje w innym państwie członkowskim, powinna zwykle podlegać ustawodawstwu państwa członkowskiego miejsca zamieszkania, o tyle osoba ta może być zwolniona, na swój wniosek, z zastosowania tego ustawodawstwa, pod warunkiem że nie podlega ona temu ustawodawstwu z powodu wykonywania pracy najemnej lub pracy na własny rachunek.

42

Gdy osoba uprawniona do emerytury wniosła o takie zwolnienie, instytucję, na której ciąży obowiązek zapewnienia świadczeń rzeczowych, do których osoba ta ma prawo na podstawie art. 24 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, określa się zgodnie z regułami wskazanymi w art. 24 ust. 2. Państwo członkowskie, w którym znajduje się ta instytucja, jest zatem właściwym państwem członkowskim zgodnie z tytułem II tego rozporządzenia.

43

W niniejszej sprawie jest bezsporne, że Y podlega ustawodawstwu Królestwa Niderlandów jako właściwego państwa członkowskiego zgodnie z tytułem II rozporządzenia nr 883/2004.

44

Powstaje zatem kwestia, czy osoba w sytuacji Y spełnia wymagane na mocy tego ustawodawstwa przesłanki, „z uwzględnieniem przepisów [tego] rozporządzenia”, uzyskania prawa do świadczeń przewidzianych w jego art. 24 ust. 1.

45

Aby rozpatrzyć tę kwestię, należy stwierdzić, że wskazane w tym przepisie pojęcie „ustawodawstwa” zostało zdefiniowane w art. 1 lit. l) akapit pierwszy rozporządzenia nr 883/2004 jako oznaczające, w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego, „przepisy ustawowe, wykonawcze i inne oraz obowiązujące środki wykonawcze odnoszące się do działów systemu zabezpieczenia społecznego, objętych art. 3 ust. 1” tego rozporządzenia.

46

Argument rządu niderlandzkiego – zgodnie z którym osoba uprawniona do emerytury na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, która zamieszkuje w innym państwie członkowskim i ma prawo do świadczeń rzeczowych udzielanych przez to ostatnie państwo na rachunek pierwszego państwa członkowskiego na mocy art. 24 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, nie jest „ubezpieczonym” w rozumieniu art. 1 lit. c) tego rozporządzenia, ponieważ osoba ta nie ma obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego w państwie członkowskim otrzymywania emerytury – wynika zaś z zawężającej wykładni tego ostatniego przepisu, która nie uwzględnia prawa do świadczeń rzeczowych przyznanego wspomnianej osobie bezpośrednio przez art. 24 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004, a taki sposób wykładni skutkuje ustanowieniem przesłanki niewynikającej z brzmienia art. 1 lit. c) rozporządzenia nr 883/2004 i w konsekwencji naruszeniem przepisów tego rozporządzenia.

47

W każdym wypadku, o ile do Trybunału nie należy badanie tych przesłanek, o tyle należy wskazać, podobnie jak rzecznik generalny w pkt 50 opinii, że z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że wymagane na mocy ustawodawstwa niderlandzkiego przesłanki uzyskania prawa do świadczeń rzeczowych na terytorium Królestwa Niderlandów odpowiadają w istocie przesłankom określonym w art. 24 rozporządzenia nr 883/2004. W przepisie tym uzależniono prawo do świadczeń rzeczowych od trzech przesłanek. Po pierwsze, zainteresowany powinien otrzymywać emeryturę lub emerytury na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku państw członkowskich, po drugie, nie powinien on korzystać ze świadczeń rzeczowych na podstawie ustawodawstwa państwa miejsca zamieszkania i, po trzecie, powinien on być uprawniony do tych świadczeń zgodnie z ustawodawstwem państwa otrzymywania emerytury, gdyby zamieszkiwał w tym państwie członkowskim. Jak potwierdził rząd niderlandzki, nie jest wymagane spełnienie żadnej innej przesłanki na podstawie ustawodawstwa niderlandzkiego, aby móc korzystać z prawa do świadczeń rzeczowych na podstawie art. 24 tego rozporządzenia.

48

Z powyższego wynika, że pojęcie „ubezpieczonego” w rozumieniu art. 1 lit. c) rozporządzenia nr 883/2004 obejmuje także osobę uprawnioną do emerytury na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, która ma prawo, na podstawie art. 24 tego rozporządzenia, do świadczeń rzeczowych udzielanych przez państwo członkowskie miejsca zamieszkania na rachunek państwa członkowskiego otrzymywania emerytury, nawet jeśli osoba ta nie ma obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego w tym ostatnim państwie członkowskim.

49

Takiego sposobu wykładni nie podważa argument rządu niderlandzkiego, który podnosi, że w przepisach tytułu III, rozdziały 1 i 3, rozporządzenia nr 883/2004 dokonano wyraźnego rozróżnienia między z jednej strony „ubezpieczonymi”, a z drugiej strony „osobami, które otrzymują emeryturę”, przy czym tego drugiego pojęcia – w przeciwieństwie do pierwszego – nie zdefiniowano w tym rozporządzeniu, w związku z czym te dwie kategorie osób wykluczają się wzajemnie. A zatem osoba, która otrzymywałaby emeryturę, na podstawie ustawodawstwa danego państwa członkowskiego, i miałaby prawo, na podstawie art. 24 ust. 1 tego rozporządzenia, do świadczeń rzeczowych udzielanych w państwie miejsca zamieszkania na rachunek państwa członkowskiego otrzymywania emerytury, nie byłaby objęta pojęciem „ubezpieczonego” w rozumieniu art. 1 lit. c) wspomnianego rozporządzenia, jak potwierdza to okoliczność, że wspomniany art. 24 ust. 1 zawarto w sekcji 2, dotyczącej osób uprawnionych do emerytury i członków ich rodzin, w rozdziale 1 tytule III tego rozporządzenia.

50

Po pierwsze bowiem, argument ten jest niezgodny z brzmieniem art. 1 lit. c) rozporządzenia nr 883/2004, w którym odniesiono się do „każdej osoby”. Pojęcie to wyklucza zatem wszelkie rozróżnienie między poszczególnymi kategoriami osób objętych zakresem podmiotowym tego rozporządzenia, z zastrzeżeniem że taka osoba spełnia przewidziane w ustawodawstwie właściwego państwa członkowskiego przesłanki ubiegania się o świadczenia opieki zdrowotnej na rachunek tego ostatniego państwa, „z uwzględnieniem przepisów [tego] rozporządzenia”.

51

Po drugie, wskazaną w pkt 48 niniejszego wyroku wykładnię art. 1 lit. c) rozporządzenia nr 883/2004 potwierdza cel tego rozporządzenia, które, jak wynika z jego motywu 3, ma na celu zastąpienie, przy jednoczesnym ich unowocześnieniu i uproszczeniu, reguł koordynacji krajowych systemów zabezpieczenia społecznego – skomplikowanych i nadmiernie rozbudowanych w wyniku licznych zmian dokonanych w rozporządzeniu nr 1408/71.

52

Pojęcie „ubezpieczonego” w rozumieniu rozporządzenia nr 883/2004 wynika z tej woli uproszczenia reguł i obejmuje, w sposób ogólny i wyczerpujący, obywateli państw członkowskich, bezpaństwowców i uchodźców zamieszkujących w danym państwie członkowskim, którzy podlegali lub podlegają ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich, a także członków ich rodzin i osoby pozostające przy życiu. Wszystkie te osoby, pod warunkiem że spełniają one wymagane na mocy ustawodawstwa właściwego państwa członkowskiego przesłanki uzyskania świadczeń w rozumieniu art. 1 lit. c) tego rozporządzenia, są objęte, jak uściślił rzecznik generalny w pkt 56 opinii, przewidzianym w tym przepisie pojęciem „ubezpieczonego”, dla celów stosowania przepisów tytułu III, rozdziały 1 i 3, wspomnianego rozporządzenia.

53

O ile w ramach tytułu III, rozdział 1 rozporządzenia nr 883/2004 przepisy mające zastosowanie z jednej strony do „ubezpieczonych i członków ich rodzin, z wyjątkiem emerytów lub rencistów i członków ich rodzin” i z drugiej strony do „emerytów i rencistów oraz członków ich rodzin” zawarto w dwóch odrębnych sekcjach tego rozdziału, o tyle taki sposób systematyzacji zmierza jedynie do tego, aby „osoby ubezpieczone, jak również członkowie ich rodzin, mieszkający lub przebywający w innym państwie członkowskim niż właściwe państwo członkowskie [mieli] zapewnioną ochronę”, jak wynika z łącznego rozpatrzenia motywów 20 i 22 tego rozporządzenia. Chodzi o określenie – z uwzględnieniem „[s]zczególne[go] położeni[a] […] emerytów i rencistów, a także członków ich rodzin” – szczególnych „przepisów dotyczących ubezpieczenia na wypadek choroby dostosowanych do tej sytuacji”, a nie dwóch odrębnie i wzajemnie wykluczających się kategorii osób.

54

I tak tytuł III, rozdział 1, sekcja 2 rozporządzenia nr 883/2004 obejmuje przepisy dostosowane do potrzeb osób uprawnionych do emerytury i członków ich rodzin znajdujących się w szczególnej sytuacji, w szczególności ze względu na okoliczność, że te osoby uprawnione zamieszkują, tak jak Y, w państwie członkowskim innym niż państwo otrzymywania emerytury – w której to sytuacji ogólne przepisy sekcji 1 tego rozdziału nie mają, jako takie, zastosowania. Przepisy tytułu III, rozdział 1, sekcja 2 rozporządzenia nr 883/2004 stanowią zatem, jak wskazał rzecznik generalny w pkt 61 opinii, lex specialis w stosunku do przepisów tytułu III, rozdział 1, sekcja 1, tego rozporządzenia – stanowiących lex generalis.

55

Uzupełniający charakter przepisów tytułu III, rozdział 1, sekcja 2 rozporządzenia nr 883/2004 – mających zastosowanie do „emerytów i rencistów oraz członków ich rodzin” – w stosunku do przepisów sekcji 1 tego rozdziału – mających zastosowanie do „ubezpieczonych i członków ich rodzin, z wyjątkiem emerytów lub rencistów i członków ich rodzin” – został potwierdzony w art. 31 tego rozporządzenia, zgodnie z którym jego art. 23–30, zawarte w owej sekcji 2, nie mają zastosowania do emeryta lub rencisty, gdy korzysta on ze świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, z tytułu wykonywania pracy najemnej lub pracy na własny rachunek. W tym wypadku prawo takiego zainteresowanego do tych świadczeń wskazanych w tytule III, rozdział 1, wspomnianego rozporządzenia jest uregulowane w art. 17–21 tego rozporządzenia, zawartych w sekcji 1 tego rozdziału 1.

56

Po trzecie, określoną w pkt 50 niniejszego wyroku wykładnię pojęcia „ubezpieczonego” w rozumieniu art. 1 lit. c) rozporządzenia nr 883/2004 potwierdza także szereg przepisów dyrektywy 2011/24.

57

Z jednej strony wskazane w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy pojęcie „państwa członkowskiego ubezpieczenia” zostało zdefiniowane – w odniesieniu do osób wskazanych w art. 3 lit. b) ppkt (i) tej dyrektywy – w art. 3 pkt c) jako oznaczające „państwo członkowskie, które jest właściwe do udzielenia ubezpieczonemu uprzedniej zgody na właściwe leczenie w innym państwie członkowskim zgodnie z rozporządzeniem [nr 883/2004] i rozporządzeniem [nr 987/2009]”. Pomimo jego brzmienia pojęcie to nie wymaga, jak słusznie wskazał sąd odsyłający, „ubezpieczenia” w systemie obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego państwa członkowskiego.

58

Z drugiej strony na mocy art. 7 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2011/24, jeśli państwo członkowskie zostało wymienione w załączniku IV do rozporządzenia nr 883/2004 i uznało, zgodnie z tym rozporządzeniem, prawo do świadczeń opieki zdrowotnej na rzecz emerytów i członków ich rodzin zamieszkujących w innym państwie członkowskim, udziela im ono, na swój własny koszt, opieki zdrowotnej na mocy tej dyrektywy, gdy przebywają oni na jego terytorium, zgodnie z własnym ustawodawstwem, tak jak gdyby te osoby zamieszkiwały na tym terytorium. Rozszerzając w ten sposób, na rzecz „emerytów […] zamieszkałych w innym państwie członkowskim”, prawo do zwrotu poniesionych kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej w państwie członkowskim otrzymywania ich emerytury, gdy to ostatnie państwo wymieniono w załączniku IV do rozporządzenia nr 883/2004, pomimo że ci emeryci nie podlegają systemowi obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego tego państwa członkowskiego, dyrektywa 2011/24 obejmuje wspomnianych emerytów pojęciem „ubezpieczonego” w rozumieniu art. 3 lit. b) ppkt (i) tej dyrektywy.

59

Należy dodać, iż rząd niderlandzki wskazał w odpowiedzi na pytanie zadane przez Trybunał, że Królestwo Niderlandów nie skorzystało z przewidzianej w art. 8 dyrektywy 2011/24 możliwości ustanowienia systemu udzielania uprzedniej zgody na zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej. W konsekwencji w niniejszym wypadku i z zastrzeżeniem weryfikacji, jakie przeprowadzi sąd odsyłający w tym względzie, Y nie może być pozbawiona zwrotu kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej udzielonej w Niemczech, zgodnie z przepisami dyrektywy 2011/24, ze względu na to, że nie otrzymała ona uprzedniej zgody na taką opiekę zdrowotną.

60

Wreszcie, co się tyczy kwestii, czy osoba będąca w sytuacji Y może powołać się na art. 7 ust. 1 dyrektywy 2011/24, Trybunał wielokrotnie orzekał, że jednostka może powoływać się na bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne przepisy dyrektywy wobec państwa członkowskiego i wszystkich organów jego administracji, a także wobec instytucji lub podmiotów, które podlegają zwierzchnictwu lub kontroli państwa albo posiadają uprawnienia wykraczające poza normy obowiązujące w stosunkach między jednostkami. Na równi z państwem można traktować również instytucje lub podmioty, którym powierzono wykonywanie zadań leżących w interesie publicznym i które wyposażono w tym celu w szczególne uprawnienia (wyrok z dnia 19 grudnia 2019 r., Pensions-Sicherungs-Verein, C‑168/18, EU:C:2019:1128, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo).

61

W art. 7 ust. 1 dyrektywy 2011/24, zobowiązując państwa członkowskie do zwrotu kosztów poniesionych przez ubezpieczonego, któremu udzielono transgranicznej opieki zdrowotnej, jeśli dana opieka zdrowotna stanowi część świadczeń, do których ubezpieczony ma prawo w państwie członkowskim ubezpieczenia, określono bowiem jasny, precyzyjny i bezwarunkowy obowiązek ciążący na państwach członkowskich, mający za przedmiot przyznanie praw jednostkom, tak że jednostki te mogą powoływać się bezpośrednio na ten przepis przed sądem krajowym.

62

W świetle wszystkich powyższych rozważań odpowiedź na pytanie pierwsze brzmi następująco: art. 3 lit. b) ppkt (i) i art. 7 ust. 1 dyrektywy 2011/24 w związku z art. 1 lit. c) i art. 2 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że osobę uprawnioną do emerytury zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego, która ma prawo, na podstawie art. 24 tego rozporządzenia, do świadczeń rzeczowych udzielanych przez państwo miejsca jej zamieszkania na rachunek państwa członkowskiego zobowiązanego do wypłaty emerytury, należy uznać za „ubezpieczoną” w rozumieniu art. 7 ust. 1 tej dyrektywy i mogącą otrzymać zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej, jaka została jej udzielona w trzecim państwie członkowskim – bez podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu w państwie członkowskim zobowiązanym do wypłaty emerytury.

63

Ze względu na odpowiedź udzieloną na pytanie pierwsze nie ma konieczności udzielania odpowiedzi na pytanie drugie.

64

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 3 lit. b) ppkt (i) i art. 7 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej w związku z art. 1 lit. c) i art. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 988/2009 z dnia 16 września 2009 r., należy interpretować w ten sposób, że osobę uprawnioną do emerytury zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego, która ma prawo, na podstawie art. 24 tego rozporządzenia, ze zmianami, do świadczeń rzeczowych udzielanych przez państwo miejsca jej zamieszkania na rachunek państwa członkowskiego zobowiązanego do wypłaty emerytury, należy uznać za „ubezpieczoną” w rozumieniu art. 7 ust. 1 tej dyrektywy i mogącą otrzymać zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej, jaka została jej udzielona w trzecim państwie członkowskim – bez podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu w państwie członkowskim zobowiązanym do wypłaty emerytury.