OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

ANTONIA TIZZANA

przedstawiona w dniu 17 listopada 2005 r.(1)

Sprawa C‑473/04

Plumex

przeciwko

Young Sports NV

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Hof van Cassatie (Belgia)]

Rozporządzenie (WE) nr 1348/2000 – Doręczenia dokumentów sądowych w państwach członkowskich – Formy – Różnorodność – Doręczenie za pośrednictwem agencji wyznaczonych w państwach członkowskich – Doręczenie pocztą – Pierwszeństwo jednej z form doręczenia w przypadku zbiegu

1.     Wyrokiem z dnia 22 października 2004 r. Hof van Cassatie (Belgia, zwany dalej „sądem kasacyjnym”) przedłożył Trybunałowi, w trybie art. 68 i 234 WE, dwa pytania prejudycjalne dotyczące wykładni rozporządzenia Rady (WE) nr 1348/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie doręczania w państwach członkowskich sądowych i pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1348/2000” lub po prostu „rozporządzeniem”)(2).

2.     W istocie sąd belgijski pragnie ustalić, czy rozporządzenie nr 1348/2000 ustanawia hierarchię ważności poszczególnych form doręczania w nim przewidzianych. W szczególności sąd ten zapytuje, czy doręczenie za pośrednictwem agencji wyznaczonych przez państwa członkowskie ma pierwszeństwo przed doręczeniem dokonanym bezpośrednio pocztą, a zatem – w przypadku kumulatywnego zbiegu owych dwóch form – jest decydujące dla celów ustalenia daty dokonania tego doręczenia.

I –    Ramy prawne

A –    Prawo wspólnotowe

3.     Uznawszy, że aby zagwarantować „[p]rawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego”, „pomiędzy państwami członkowskimi” należy dokonać „poprawy i przyśpieszenia przepływu dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych w celu ich doręczania”, Rada przyjęła rozporządzenie nr 1348/2000.

4.     W rozdziale II rozporządzenie przewiduje różne formy przekazywania i doręczania w państwie członkowskim pochodzących z innego państwa członkowskiego dokumentów sądowych w sprawach cywilnych i handlowych.

5.     Pierwszy sposób stanowi doręczanie za pośrednictwem specjalnie wyznaczonych przez państwo członkowskie agencji właściwych do przesyłania i odbierania rzeczonych dokumentów (zwane dalej „doręczeniem za pośrednictwem wyznaczonych agencji”). Rozporządzenie opisuje szczegółowo sposób i terminy tej formy doręczenia (rozdział I art. 4–11). W skrócie dokument podlegający doręczeniu, do którego załączany jest wniosek sporządzony z wykorzystaniem formularza i właściwie przetłumaczony, jest przekazywany przez agencję przekazującą państwa członkowskiego agencji przyjmującej innego państwa członkowskiego. Agencja przyjmująca, po przesłaniu agencji przekazującej potwierdzenia odbioru, doręcza lub zleca doręczenie zgodnie z prawem swojego państwa. Następnie agencja ta sporządza poświadczenie spełnienia formalności, które zostaje przesłane agencji przekazującej.

6.     Obok tej pierwszej formy doręczania rozporządzenie przewiduje następnie „inne środki” doręczania (lub przekazywania) (sekcja 2), którymi są: i) przekazanie lub doręczenie drogą konsularną lub dyplomatyczną (art. 12 i 13); ii) przekazanie lub doręczenie bezpośrednio pocztą (art. 14, zwane dalej „doręczeniem pocztowym”); iii) przekazanie lub doręczenie bezpośrednie (art. 15).

7.     W interesującym nas tu zakresie należy przede wszystkim wspomnieć art. 14 rozporządzenia, dotyczący doręczenia pocztowego, który stanowi, co następuje:

„1.      Każde państwo członkowskie może doręczać dokumenty sądowe osobom zamieszkałym w innym państwie członkowskim bezpośrednio pocztą.

2.      Każde państwo członkowskie może określić, zgodnie z art. 23 ust. 1, warunki uznania przez nie doręczenia dokumentów sądowych pocztą”.

8.     Portugalia oświadczyła, iż uznaje przekazanie i doręczenie dokumentów drogą pocztową, pod warunkiem że są one wysłane pocztą poleconą za potwierdzeniem odbioru i że do dokumentu dołączone jest tłumaczenie zgodne z przepisami rozporządzenia(3).

B –    Prawo krajowe

9.     W zakresie istotnym dla niniejszej sprawy należy przypomnieć, że zgodnie z art. 1051 ust. 1 belgijskiego kodeksu postępowania sądowego (zwanego dalej „kodeksem”) termin do wniesienia apelacji wynosi jeden miesiąc od dnia doręczenia orzeczenia. Zgodnie z art. 55 kodeksu termin ten ulega przedłużeniu o 30 dni, jeśli osoba, której doręczane jest orzeczenie, nie ma stałego ani zwyczajowego miejsca zamieszkania w Belgii.

10.   Należy następnie wspomnieć art. 40 ust. 1, który wyjaśnia, że doręczenie uważa się za dokonane z chwilą pozostawienia dokumentu w urzędzie pocztowym.

II – Okoliczności faktyczne i przebieg postępowania

11.   Okoliczności faktyczne sprawy zostały opisane w postanowieniu odsyłającym w sposób raczej fragmentaryczny.

12.   Z opisu tego można wszakże wywieść, że sprawa główna toczy się między dwiema spółkami: spółką portugalską Plumex i spółką belgijską Young Sports (zwaną dalej „Young”).

13.   W pierwszej instancji Rechtbank van Koophandel (sąd gospodarczy w Courtrai, Belgia) wydał korzystny dla Young wyrok, który został doręczony stronie przeciwnej na dwa różne sposoby.

14.   Pierwsze doręczenie zostało dokonane bezpośrednio pocztą w rozumieniu art. 14 rozporządzenia. Mówiąc dokładniej, w dniu 12 października 2001 r. Young złożyła w urzędzie pocztowym dokument do doręczenia, zaś Plumex odesłała potwierdzenie odbioru w dniu 17 października 2001 r.

15.   Drugie doręczenie, dokonane za pośrednictwem wyznaczonych agencji Belgii i Portugalii, miało miejsce w dniu 6 listopada 2001 r.

16.   W dniu 17 grudnia 2001 r. od tak doręczonego wyroku Plumex wniosła apelację do Hof van beroep. Odwołanie to zostało jednak uznane za niedopuszczalne. Zdaniem sądu apelacyjnego bowiem termin do wniesienia apelacji od wyroku pierwszej instancji rozpoczął swój bieg dzień po dokonaniu pierwszego doręczenia (pocztowego, dokonanego w dniu 12 października 2001 r.) i upłynął miesiąc i trzydzieści dni później, czyli w dniu 11 grudnia 2001 r. Dlatego apelację z dnia 17 grudnia 2001 r. należało uznać za spóźnioną.

17.   Nie zgodziwszy się z tą oceną, Plumex wniosła kasację.

18.   Odwołująca się spółka zaskarżyła w szczególności przyznanie przez Hof van beroep pierwszeństwa w niniejszym przypadku doręczeniu dokonanemu drogą pocztową. Zdaniem Plumex bowiem, według systemu ustanowionego przez rozporządzenie doręczenie to ma charakter „wtórny” i można z niego korzystać jedynie w wyjątkowych przypadkach; w każdym zaś razie doręczenie to jest pomocnicze w stosunku do środka głównego, jakim jest doręczenie opisane w art. 4–11, a zatem to właśnie doręczenie należy brać pod uwagę przy ustalaniu terminu początkowego również wtedy, gdy doręczenie już zostało dokonane za pomocą innych dozwolonych środków. Z tego względu Plumex twierdzi, iż w przedmiotowym stanie faktycznym termin do wniesienia apelacji rozpoczął swój bieg dopiero w dniu 6 listopada (tj. w dniu doręczenia „głównego”), nie zaś w dniu 12 października 2001 r. (tj. w dniu doręczenia „pomocniczego”).

19.   Powziąwszy wątpliwości co do wykładni rozporządzenia nr 1348/2000, sąd kasacyjny postanowił zawiesić postępowanie w zawisłej przed nim sprawie i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy doręczenie w rozumieniu art. 4–11 stanowi główny sposób doręczenia, a doręczenie bezpośrednio przez pocztę w myśl art. 14 sposób pomocniczy w tym znaczeniu, że pierwszy sposób doręczenia ma pierwszeństwo przed drugim sposobem doręczenia, jeżeli obydwa zostały przeprowadzone zgodnie z przepisami prawa?

2)      Czy w przypadku łącznego zastosowania obydwu sposobów doręczania z jednej strony na podstawie art. 4–11 i z drugiej strony bezpośrednio przez pocztę w myśl art. 14 termin, w którym adresat doręczonego dokumentu może wnieść środek odwoławczy, rozpoczyna bieg z dniem doręczenia dokonanego na podstawie art. 4–11 rozporządzenia, a nie z dniem doręczenia dokonanego na podstawie art. 14?”.

20.   W ramach tak zarysowanego postępowania uwagi na piśmie przedstawiły rządy Austrii, Finlandii, Szwecji i Zjednoczonego Królestwa oraz Komisja.

III – Analiza prawna

W przedmiocie pierwszego pytania

21.   W pierwszym pytaniu sąd odsyłający pragnie ustalić, czy między doręczeniem dokonanym za pośrednictwem agencji wyznaczonych przez państwa członkowskie, opisanym w art. 4–11, a doręczeniem pocztowym, o którym mowa w art. 14 rozporządzenia, zachodzi stosunek zależności hierarchicznej, tak że pierwsze należy uznać za doręczenie główne, zaś drugie za środek mniej istotny lub pomocniczy.

22.   Pragnę zrazu rzec, że podobnie jak wszystkie interweniujące rządy oraz Komisja, ja również uważam, że na pytanie to należy udzielić odpowiedzi przeczącej. Uważam mianowicie, że nie istnieje żaden stosunek zależności hierarchicznej między tymi dwoma sposobami doręczenia, a zatem doręczenie pocztowe może być stosowane alternatywnie lub obok innych dopuszczalnych środków, bez konieczności oczekiwania na rzeczywiste dopełnienie tych ostatnich, w tym w szczególności doręczenia za pośrednictwem agencji wyznaczonych przez państwa członkowskie.

23.   Stanowisko to, popierane również przez większą część doktryny, znajduje potwierdzenie zarówno w argumentacji opartej na wykładni gramatycznej, jak i teleologicznej.

24.   Co się tyczy pierwszej z nich, wystarczy stwierdzić, że rozporządzenie nie zawiera żadnego przepisu, który ustalałby porządek pierwszeństwa poszczególnych środków doręczania w nim przewidzianych. Przeciwnie, art. 14 ust. 1 wyraźnie przewiduje, że państwa członkowskie „mogą” dokonywać doręczeń dokumentów sądowych „osobom zamieszkałym w innym państwie członkowskim bezpośrednio pocztą”. Na tym nie koniec. Uprawnienie to nie jest w żaden sposób zależne od uprzedniego posłużenia się innymi środkami, w szczególności środkiem przewidzianym w art. 4–11.

25.   Jednocześnie wniosek ten wydaje mi się spójny z celem rozporządzenia nr 1348/2000, które zmierza do „poprawy i przyśpieszenia przepływu dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych” „pomiędzy państwami członkowskimi” (motyw drugi).

26.   Wydaje mi się w rzeczy samej, że trudno byłoby pogodzić z owym celem rozwiązanie, które przyznawałoby pierwszeństwo doręczeniu za pośrednictwem agencji wyznaczonych przez państwa członkowskie, skoro rozwiązanie to ze swej natury (zob. pkt 5 powyżej) nie jest z pewnością sposobem najszybszym. Jeszcze trudniej byłoby pogodzić z owym celem przyznanie jedynie pomocniczej roli – w przypadku gdy ten sposób został dopuszczony jako pełnoprawny środek doręczenia – doręczeniu pocztowemu, które jest z pewnością środkiem najszybszym i najmniej kosztownym (zob. pkt 6 powyżej).

27.   Bardziej logiczna i spójna z rzeczonym celem wydaje się zatem przeciwna wykładnia rozporządzenia, która stawia na równi poszczególne dopuszczalne środki doręczenia i zezwala przez to przedsiębiorcom na dokonanie wyboru skorzystania z takiego czy innego środka, preferując za każdym razem środek uważany za najlepszy i najstosowniejszy do konkretnych potrzeb lub nawet do jednoczesnego użycia kilku z nich, zwiększając w ten sposób szanse, że przynajmniej jeden z nich będzie skuteczny(4).

28.   Z wyżej opisanych względów uważam zatem, że rozporządzenie nr 1348/2000 nie ustanawia ani porządku hierarchicznego, ani porządku pierwszeństwa między doręczeniem opisanym w art. 4–11 a bezpośrednim doręczeniem pocztowym, o którym mowa w art. 14.

W przedmiocie drugiego pytania

29.   W drugim pytaniu sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, który z dwóch sposobów doręczania należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu chwili doręczenia w przypadku kumulatywnego zastosowania doręczenia opisanego w art. 4–11 i doręczenia pocztowego.

30.   Komisja i rząd austriacki słusznie stwierdziwszy, że rozporządzenie milczy na ten temat, wnioskują z owego milczenia, że odpowiedzi na pytanie należy poszukiwać nie tyle w rozporządzeniu, co w poszczególnych krajowych porządkach prawnych. Dlatego w przypadku zbiegu, aby ustalić, które doręczenie rozpoczyna bieg określonego terminu procesowego (w tym przypadku terminu do wniesienia apelacji), należałoby odwołać się do wskazówek wynikających z prawa krajowego właściwego w danym przypadku.

31.   Wydaje mi się jednak, że takie rozwiązanie jest mało spójne z ewolucją, jaką dziedzina ta przeszła w ostatnich latach, która to ewolucja doprowadziła nie tylko do stopniowego „uwspólnotowienia” tej dziedziny, lecz wręcz do jej uregulowania normatywnego.

32.   Jak bowiem wiadomo, po ogłoszeniu zamiaru stworzenia wspólnej „przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości” państwa członkowskie postanowiły „zakotwiczyć” środki niezbędne w tym celu w mechanizmach i zasadach właściwych wspólnotowemu porządkowi prawnemu; innymi słowy, dały wyraz woli „uwspólnotowienia” tej dziedziny, a zatem zapewnienia „autonomicznej wykładni” i „jednolitego stosowania” odnośnych przepisów(5).

33.   Właśnie w celu realizacji tego zamiaru traktat z Amsterdamu przeniósł z „trzeciego filaru” Unii Europejskiej – a dokładnie z tytułu VI traktatu UE (art. K‑K9) – do „filaru wspólnotowego” kompetencje przyjmowania środków w sektorze współpracy sądowej w sprawach cywilnych. W tym kontekście specjalny akt wspólnotowy przejął konkretnie treść postanowień Konwencji dotyczącej doręczania w państwach członkowskich Unii Europejskiej dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych, promowanej przez Radę w ramach właśnie „trzeciego filaru” (dokładnie w rozumieniu art. K3 traktatu UE), która nigdy nie weszła w życie z powodu niewystarczającej liczby koniecznych aktów ratyfikacji(6).

34.   Co więcej, akt ten nie jest nawet dyrektywą, jak początkowo proponowała Komisja(7). Nie zgadzając się z owym projektem i przyjmując odmienny projekt Parlamentu Europejskiego, który podkreślał konieczność „szybkiego, jasnego”, a przede wszystkim „jednolitego wykonania” przepisów w tej dziedzinie(8), Rada wolała nadać tym przepisom formę rozporządzenia, czyli aktu, który jak wiadomo jest wiążący w całości i stosowany bezpośrednio w każdym z państw członkowskich. Dlatego przyjęte zostało rozporządzenie nr 1348/2000, o którego wykładnię tu chodzi.

35.   Z tej perspektywy wydaje mi się zatem, że mimo iż brak o tym wzmianki, dokonujący wykładni nie może uniknąć, jak często się zdarza(9), weryfikacji, czy za pomocą zwykłych instrumentów wykładni jest możliwe dokonanie „wspólnotowej” wykładni przepisów, czyli raczej dokonanie wykładni „autonomicznej” i „jednolitej”, bez każdorazowego odwoływania się do poszczególnych krajowych porządków prawnych.

36.   Podobnie jak rządom Finlandii, Szwecji i Zjednoczonego Królestwa, mnie również wydaje się, że gdyby rzeczywiście czytać analizowane rozporządzenie z logicznego punktu widzenia, mając na uwadze jego cel, nie można wykluczyć możliwości dokonania wykładni tego typu.

37.   Jak już widzieliśmy powyżej, rozporządzenie to zmierza wprost do „poprawy” i „przyśpieszenia” przepływu dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych w celu ich doręczania pomiędzy państwami członkowskimi (motyw drugi).

38.   W tym kontekście jak najbardziej logiczne jest założenie, że upoważniając do legalnego stosowania różnych wskazanych środków doręczania bez ustanawiania ich hierarchii, rozporządzenie miało na celu poprawę systemu poprzez udostępnienie szerszej gamy możliwości. Z tego właśnie względu należy przypuszczać również, że nie miało ono na celu wprowadzania ryzyka pomyłek i niepewności poprzez stawianie owych środków w stosunku wzajemnej konkurencji pod kątem ustalania chwili doręczenia. Tymczasem z taką sytuacją mielibyśmy do czynienia, gdyby wobec braku wskazówek w rozporządzeniu w tym zakresie poddać dyskusji naturalne i logiczne kryterium, zgodnie z którym dla celów ustalania chwili doręczenia należy brać pod uwagę pierwsze skuteczne doręczenie.

39.   Co się następnie tyczy celu „przyśpieszenia” przepływu dokumentów, wydaje mi się, że skoro między poszczególnymi środkami nie zachodzi stosunek hierarchii, cel szybkości i skuteczności przepływu jest realizowany wtedy, gdy pierwszeństwo poszczególnych środków wynika z chwili doręczenia, nie zaś z uprzedniego wyboru formy doręczenia. Oznacza to innymi słowy, że do celów tych należy brać pod uwagę doręczenie, które przy dochowaniu przepisanych wymogów jest dokonane szybciej, nie zaś doręczenie, które z jakichkolwiek powodów zostaje dokonane później.

40.   Z tych wszystkich względów uważam, że rozporządzenie nr 1348/2000 powinno być interpretowane w ten sposób, że w przypadku zbiegu doręczeń: jednego dokonanego zgodnie z art. 4–11, a drugiego dokonanego bezpośrednio pocztą w rozumieniu art. 14, dokument należy uznać za doręczony z chwilą dokonania pierwszego skutecznego doręczenia.

IV – Wnioski

41.   W świetle przedstawionych tu rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział Hof van Cassatie, że:

„1) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie doręczania w państwach członkowskich sądowych i pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych nie ustanawia ani porządku hierarchicznego, ani porządku pierwszeństwa między doręczeniem opisanym w art. 4–11 a bezpośrednim doręczeniem pocztowym, o którym mowa w art. 14.

2) Rozporządzenie nr 1348/2000 powinno być interpretowane w ten sposób, że w przypadku zbiegu doręczeń: jednego dokonanego zgodnie z art. 4–11, a drugiego dokonanego bezpośrednio pocztą w rozumieniu art. 14, dokument należy uznać za doręczony z chwilą dokonania pierwszego skutecznego doręczenia”.

---

1 – Język oryginału: włoski.

---

2 – Dz.U. L 160, str. 37.

---

3 – Zobacz zawiadomienia państw członkowskich zgodnie z art. 23 rozporządzenia nr 1348/2000 (Dz.U. 2001, C 151, str. 4) w wersji zmienionej po pierwszej aktualizacji zawiadomień państw członkowskich w tym przedmiocie (Dz.U. 2001, C 202, str. 10).

---

4 – Należy zauważyć, że badanie dotyczące stosowania rozporządzenia nr 1348/2000 zlecone przez Komisję „potwierdza, że dokumenty są często przekazywane lub doręczane bezpośrednio drogą pocztową” [zob. sprawozdanie Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego na temat stosowania rozporządzenia nr 1348/2000 (KOM/2004/603, str. 7)].

---

5 – Zobacz wyrok z dnia 8 listopada 2005 r. w sprawie C‑443/03 Leffler, Zb.Orz. str. I‑9611, pkt 45 i 46.

---

6 – Zobacz akt Rady z dnia 26 maja 1997 r. ustanawiający konwencję dotyczącą doręczania w państwach członkowskich Unii Europejskiej dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub gospodarczych (Dz.U. C 261, str. 1). Dla pełności obrazu przypomnę również, że przed tą konwencją dziedzina ta była przedmiotem umów międzynarodowych, w szczególności Konwencji o doręczaniu za granicą dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych, sporządzonej w Hadze dnia 15 listopada 1965 r., którą podpisała również większość państw członkowskich Unii.

---

7 – Projekt dyrektywy Rady o doręczaniu w państwach członkowskich sądowych i pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1999, C 247 E, str. 11).

---

8 – W sprawozdaniu na temat projektu dyrektywy Rady o doręczaniu w państwach członkowskich sądowych i pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych [(1999)219 – C5‑0044/1999 – 1999/0212(CNS), str. 5] Parlament podkreślił, że „w przeciwieństwie do dyrektywy, rozporządzenie ma tę przewagę, iż stanowi gwarancję szybkiego, jasnego i jednolitego wykonania przepisów wspólnotowych, co jest spójne z realizowanym celem”.

---

9 – Zobacz przywołany w pkt 5 powyżej wyrok w sprawie Leffler.