52012DC0287

KOMUNIKAT KOMISJI

Najbardziej oddalone regiony Unii Europejskiej: w kierunku partnerstwa na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu

1........... Wprowadzenie. 3

2........... Zmiany europejskiej strategii na rzecz regionów najbardziej oddalonych. 4

3........... Osie odnowionej strategii UE. 5

4........... Propozycje działań. 5

4.1.        Wymiar wewnętrzny. 5

1) Polityka spójności 5

2) Tradycyjne sektory. 5

3) Nowo powstające sektory. 5

4) Rozwój przedsiębiorczości 5

5) Integracja w ramach jednolitego rynku. 5

6) Ochrona środowiska w regionach najbardziej oddalonych. 5

4.2.        Wymiar zewnętrzny. 5

5........... Podsumowanie. 5

1.       Wprowadzenie

W niniejszym komunikacie określono, w jaki sposób Komisja planuje współpracować z regionami najbardziej oddalonymi[1] (RNO) na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. Rada[2] podkreśliła, że strategia „Europa 2020” z jej trzema głównymi priorytetami – rozwojem gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, wspieraniem gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej oraz wspieraniem gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną – powinna być w pełni stosowana w regionach najbardziej oddalonych, z uwzględnieniem ich szczególnych cech i ograniczeń. Rada dostrzegła „potrzebę znalezienia równowagi między, z jednej strony, środkami rekompensującymi szczególne i stałe ograniczenia regionów najbardziej oddalonych a, z drugiej strony, środkami służącymi promowaniu zalet tych regionów i oferowanych przez nie możliwości”.

Celem jest pomoc RNO w zwiększeniu samowystarczalności, wytrzymałości gospodarczej i zdolności do tworzenia trwałych miejsc pracy, poprzez wykorzystanie ich wyjątkowych atutów oraz wynikającej z nich wartości dodanej dla UE. Jak uznano w art. 349 TFUE, nadal będą istniały ważne przeszkody, takie jak oddalenie tych regionów od Europy kontynentalnej. Najlepszym sposobem na zapewnienie RNO większego dobrobytu w przyszłości będzie jednak podjęcie skoordynowanych działań na rzecz reformowania, modernizacji i dywersyfikacji ich gospodarek, poważnie dotkniętych skutkami światowego kryzysu gospodarczego i finansowego.

Regiony najbardziej oddalone różnią się między sobą, dlatego dla każdego z nich trzeba opracować odrębne rozwiązania. W przedstawionej w niniejszym komunikacie odnowionej strategii zarysowano szanse dla wszystkich regionów najbardziej oddalonych, ale każdy z nich będzie musiał sam wytyczyć swoją drogę do większego dobrobytu, biorąc pod uwagę swoje szczególne uwarunkowania.

Niektóre szczególne instrumenty służące wspieraniu RNO okazały się wartościowe, jednak czasem RNO najlepiej wspierać, dostosowując przepisy UE lub uwzględniając szczególne potrzeby tych regionów w momencie wdrażania. Niniejsza strategia ma na celu wykazanie, w jaki sposób RNO mogą znaleźć swoje miejsce w wielu inicjatywach, które wspierają realizację strategii „Europa 2020”; znacznie większy nacisk niż w przeszłości położono przy tym na sytuację tych regionów w różnych obszarach polityki europejskiej.

Wyjątkowe atuty i wartość dodana

W każdej strategii na rzecz RNO trzeba uznać ich wartość dla UE jako całości. Dzięki swojemu położeniu geostrategicznemu regiony te odgrywają rolę ambasadorów UE na obszarze Oceanu Atlantyckiego, Karaibów i Oceanu Indyjskiego; mogą również korzystnie oddziaływać na UE dzięki stosunkom ze swoimi sąsiadami oraz rozprzestrzeniać wpływ UE w swoich regionach. Pomimo utrudnień RNO posiadają wiele cech wynikających z ich szczególnych uwarunkowań, które mogą stać się siłą napędową wzrostu. Regiony te stanowią ponad połowę obszaru wyłącznej strefy ekonomicznej (w.s.e.) w UE, a ich potencjalne rezerwy zasobów morskich wynoszą około 15 mln km². Jest to unikatowe „laboratorium głębinowe” dla unijnych badań w obszarach, takich jak bezpieczeństwo żywnościowe, działania w dziedzinie klimatu, energia i biotechnologia. To również atut w zakresie turystyki opartej na wyjątkowym środowisku przyrodniczym i kulturowym. Położenie tych regionów stwarza duże możliwości rozwoju działalności kosmicznej, astrofizycznej i satelitarnej UE. RNO charakteryzuje unikatowa różnorodność gatunków i ekosystemów o kluczowym znaczeniu dla różnorodności biologicznej w skali globalnej. RNO wraz z krajami i terytoriami zamorskimi posiadają więcej endemicznych gatunków zwierząt i roślin niż cała Europa kontynentalna, między innymi ponad 20 % światowych raf koralowych i lagun. Ich różnorodność biologiczna stanowi potencjał w dziedzinie zdrowia, biomedycyny, biofarmacji, kosmetyków, a także w wielu innych sektorach, takich jak materiały do budownictwa ekologicznego i drewno. W różnych regionach istnieją warunki do rozwoju odnawialnych źródeł energii: od biopaliw po energię wiatru, energię słoneczną, geotermalną czy fotowoltaiczną. Pod względem kapitału ludzkiego regiony najbardziej oddalone dysponują lepiej wykształconymi i wykwalifikowanymi pracownikami, lepszymi usługami publicznymi oraz bardziej zaawansowanym know-how niż ich sąsiedzi, co umożliwia im sprzedawanie usług i wiedzy fachowej w sektorach o wysokiej wartości dodanej.

Zasady leżące u podstaw proponowanego partnerstwa na rzecz wzrostu zakładają:

-           wspieranie RNO w wykorzystywaniu wszystkich możliwości inteligentnego, trwałego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu w oparciu o atuty i własny potencjał tych regionów;

-           dopilnowanie, aby europejskie ramy polityki przyczyniały się do zmniejszania przeszkód w pełnej integracji RNO w ramach jednolitego rynku, oraz

-           większe uznawanie RNO za atut dla wszystkich oraz zwracanie uwagi na potrzebę uwzględniania ich specyfiki i ograniczeń.

Działania wspierające RNO wymagają partnerstwa pomiędzy organami UE, organami krajowymi i regionalnymi. Na wszystkich tych szczeblach potrzebne jest zdecydowane zobowiązanie do działania. Odpowiedzialność za wykorzystanie dostępnych możliwości spoczywa przy tym na samych regionach najbardziej oddalonych.

2.           Zmiany europejskiej strategii na rzecz regionów najbardziej oddalonych

Już w 1999 r. UE formalnie uznała specyfikę geograficzną i gospodarczą RNO – oddalenie, charakter wyspiarski, niewielkie rozmiary, topografię, klimat oraz zależność gospodarczą od niewielkiej liczby produktów – które poważnie szkodzą rozwojowi (art. 349 TFUE) oraz utrudniają RNO czerpanie pełnych korzyści z jednolitego rynku.

Od 2004 r. Komisja umieszcza działania związane z RNO w obrębie ram opartych o trzy osie[3]: poprawę dostępności, poprawę konkurencyjności oraz wspieranie integracji regionalnej w sąsiednich regionach. Od 2008 r.[4] Komisja skoncentrowała się na wykorzystaniu wyjątkowych atutów RNO.

Same RNO[5], wspierane przez odpowiednie państwa członkowskie[6], jak również Radę i Parlament Europejski[7] wniosły wkład w refleksję na temat sposobów poprawy wyników gospodarczych. W 2011 r. Pedro Solbes sporządził sprawozdanie zatytułowane „Najbardziej oddalone regiony Europy i jednolity rynek: wpływ UE w świecie”[8], w którym podkreślono potrzebę lepszej integracji RNO zarówno w ramach pogłębionego i skonsolidowanego jednolitego rynku, jak i w najbliższym sąsiedztwie, opierającej się w szczególności na wymiarze zewnętrznym jednolitego rynku.

W zainicjowanym przez Komisję badaniu zatytułowanym „Czynniki wzrostu w regionach najbardziej oddalonych”[9] uznano ograniczenia strukturalne RNO, ale podkreślono możliwości wzrostu gospodarczego. W badaniu wskazano również na różnice pomiędzy RNO oraz na potrzebę zróżnicowania środków, aby były one dostosowane do konkretnych wyzwań, wobec których stają poszczególne regiony. Stwierdzono, że zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia sektorów tradycyjnych takich jak rolnictwo ma większe zróżnicowanie i specjalizacja produktów. W odniesieniu do większości RNO można mówić o znacznym potencjale w zakresie zrównoważonej turystyki. W badaniu zidentyfikowano nowo powstające sektory oparte na atutach RNO, w tym różnorodności biologicznej i ekosystemach morskich, potencjale w zakresie produkcji energii odnawialnej, zaawansowanych badaniach rolno-środowiskowych i klimatologicznych, astrofizyce i aeronautyce.

W innym badaniu, zatytułowanym „Tendencje demograficzne i migracyjne w regionach najbardziej oddalonych: wpływ na spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną”[10] również podkreślono potencjał RNO, ale zwrócono uwagę na wyzwania związane z realizacją celów w zakresie edukacji, zatrudnienia i środowiska.

Odnowiona strategia UE na rzecz RNO powinna opierać się na tych elementach.

3.           Osie odnowionej strategii UE

Istniejące ramy polityki na rzecz RNO nadal obowiązują, należy je jednak zaktualizować i dostosować w świetle strategii „Europa 2020”. Oznacza to większy nacisk na tworzenie miejsc pracy i wzrost oraz wszechstronne podejście do działań w dziedzinie klimatu. Osie strategii są następujące:

I.          Poprawa dostępności jednolitego rynku. Dostępność oznacza transport, ale również transfer wiedzy i wdrażanie, po rozsądnych kosztach, nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II.         Zwiększanie konkurencyjności poprzez modernizację i dywersyfikację gospodarek RNO, inwestycje i innowacje w sektorach o wysokim potencjale wzrostu lub o wysokiej wartości dodanej (tradycyjnych i nowo powstających), zrównoważone i przystępne cenowo dostawy energii oraz wsparcie rozwoju sektora prywatnego (głównie MŚP i mikroprzedsiębiorstw) i innowacji w zakresie nowych produktów i usług.

III.       Zacieśnianie integracji regionalnej w odpowiednich strefach geograficznych RNO w celu rozszerzenia unijnej strefy wpływów społeczno-gospodarczych i kulturalnych poprzez RNO oraz wspieranie bardziej intensywnego handlu i dzielenia się wiedzą. RNO są „placówkami” UE w swoich regionach, a Unia odnosi korzyści z ich bliskich stosunków z krajami i terytoriami zamorskimi[11], państwami trzecimi takimi jak najważniejsze kraje wschodzące (tj. Brazylia lub RPA), krajami rozwijającymi się, jak i krajami rozwiniętymi, z którymi mają one związki historyczne i kulturalne.

IV.       Uwypuklenie wymiaru społecznego rozwoju RNO, w tym poprzez środki mające na celu tworzenie miejsc pracy, poprawę umiejętności i poziomu wykształcenia, ograniczenie zjawiska przedwczesnego kończenia nauki, zwiększenie liczby absolwentów szkół wyższych, walkę z ubóstwem oraz poprawę dostępu do opieki zdrowotnej i włączenia społecznego.

V.        Włączanie działań w obszarze zmiany klimatu do wszystkich odpowiednich dziedzin polityki. Zostaną podjęte odpowiednie działania dotyczące środków w zakresie przystosowywania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia.

Wszystkie propozycje działań przedstawione w następnej sekcji mają na celu wywarcie pozytywnego wpływu w ramach powyższych osi.

4.         Propozycje działań

Środki zarysowane w niniejszym komunikacie muszą być realizowane na zasadzie partnerstwa. Zainteresowane państwa członkowskie i organy regionalne powinny utrzymać swoje zdecydowane zobowiązanie do zmaksymalizowania potencjału każdego regionu najbardziej oddalonego oraz w stosownych przypadkach zapewnić dostosowanie krajowych przepisów i praktyk w celu odzwierciedlenia potrzeb RNO. Same RNO powinny natomiast dalej rozwijać swoje zdolności do udziału w konkurencyjnych przetargach w ramach programów UE.

Zgodnie z konkluzjami Rady z czerwca 2010 r. Komisja dopilnuje, aby w stosownych przypadkach wymiar dotyczący RNO był brany pod uwagę w ocenach skutków i w ramach innych przygotowań do nowych inicjatyw politycznych.

Komisja zwiększy widoczność RNO w swojej polityce komunikacyjnej oraz będzie kontynuować wymiany i tymczasowe oddelegowywanie urzędników pomiędzy RNO a instytucjami europejskimi.

4.1.      Wymiar wewnętrzny

1) Polityka spójności

Polityka spójności jest głównym unijnym instrumentem służącym realizacji strategii „Europa 2020”, zapewniającym największą koncentrację unijnych funduszy inwestycyjnych w celu tworzenia miejsc pracy i pobudzania wzrostu. W RNO w ramach polityki spójności wspierane będą inwestycje w inteligentny, trwały wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu. Nacisk będzie położony na inwestycje służące trwałemu zmniejszeniu dysproporcji względem reszty UE. Koncentracja tematyczna funduszy przewidziana w proponowanej reformie polityki spójności w szczególności pomoże zapewnić dostępność znaczących środków w celu wspierania innowacji w szerokim tego słowa znaczeniu, promować modernizację i dywersyfikację gospodarek, uwzględnić najważniejsze potrzeby w zakresie inwestycji w kapitał ludzki, wzmocnić sektor MŚP z myślą o tworzeniu i utrzymaniu miejsc pracy, a także wspierać przystosowanie się do zmiany klimatu i łagodzenie jej oraz rozwój zrównoważonych dostaw energii.

Komisja proponuje utrzymanie szczególnego traktowania RNO, aby pomóc im jak najlepiej wykorzystywać dostępne fundusze inwestycyjne. Zaproponowano stopę współfinansowania na poziomie 85 % niezależnie od PKB RNO. Zaproponowano również alokację o specjalnym przeznaczeniu w celu zrekompensowania dodatkowych kosztów związanych z niekorzystnymi warunkami w RNO, a także w celu dywersyfikacji i modernizacji ich gospodarek.

Komisja oceni, czy indywidualne potrzeby i atuty poszczególnych RNO są odpowiednio odzwierciedlone w umowach o partnerstwie, które zostaną zawarte pomiędzy Komisją a poszczególnymi państwami członkowskimi na następny okres finansowy.

Każdy RNO będzie zobowiązany do przeanalizowania swojego potencjału oraz dopilnowania, aby masę krytyczną EFRR przeznaczono na badania i innowacje, na wspieranie nowych możliwości zatrudnienia i przedsiębiorczości, m.in. w celu zmniejszenia ryzyka drenażu mózgów, a także na efektywność energetyczną i odnawialne źródła energii. Państwa członkowskie powinny zapewnić pełne zaangażowanie przedstawicieli RNO w przygotowywanie i monitorowanie umowy.

W celu poprawy dostępu do finansowania dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw RNO będą zachęcane do przeznaczenia odpowiednich środków na instrumenty finansowe w ramach polityki spójności oraz do korzystania z produktów finansowych i niefinansowych dostępnych w ramach inicjatyw takich jak JEREMIE czy JASMINE w celu zwiększenia potencjału mikrokredytów na swoich terytoriach.

Platforma inteligentnej specjalizacji[12] pomaga państwom członkowskim i regionom w przygotowywaniu strategii innowacji z myślą o finansowaniu w ramach polityki spójności. Umożliwia ona RNO maksymalne wykorzystanie ich wyjątkowych atutów w zakresie nauki i technologii oraz przyczynia się do tworzenia nowych możliwości w ramach europejskiej przestrzeni badawczej (EPB) i korzystania z nich. Takie projekty i strategie innowacyjne powinny w pełni wykorzystywać synergie pomiędzy programem „Horyzont 2020” a nową polityką spójności. Projekty finansowane z ramowych programów badań i funduszy polityki spójności mogą odegrać dużą rolę w przyciąganiu i szkoleniu naukowców oraz pełnej integracji RNO z EPB, powodując istotne efekty mnożnikowe w gospodarkach lokalnych i regionalnych.

Zgodnie z wnioskami Komisji RNO, obejmujące regiony o najwyższym bezrobociu w UE, będą również nadal wspierane z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Potrzebne są kompleksowe inwestycje w celu wspierania udziału w rynku i mobilności pracowników (zarówno krajowej, jak i międzynarodowej) oraz pobudzania edukacji, umiejętności i uczenia się przez całe życie, w szczególności w celu ograniczenia zjawiska przedwczesnego kończenia nauki oraz zwiększenia poziomu wykształcenia w szkolnictwie wyższym. Ponadto EFS pomoże RNO w ułatwianiu dostosowania pracowników i przedsiębiorstw do zmian, poprawie wydajności, zapewnianiu skutecznej integracji młodych ludzi na rynku pracy, zwiększaniu włączenia społecznego oraz poprawie zdolności instytucjonalnych. RNO powinny korzystać z proponowanego unijnego Programu na rzecz przemian i innowacji społecznych, obejmującego program PROGRESS, EURES i europejski instrument mikrofinansowy Progress.

Komisja zaproponowała wzmocnienie finansowanej z EFRR współpracy terytorialnej[13] obejmującej RNO w celu zwiększenia konkurencyjności, wymiany handlowej i wymiany wiedzy z sąsiadami. Zgodnie z tym wnioskiem RNO powinny otrzymać co najmniej 150 % wsparcia z EFRR otrzymywanego w obecnym okresie oraz dodatkową alokację wynoszącą 50 mln EUR. Łączna kwota, która może zostać przydzielona na działania RNO poza UE, powinna zwiększyć się z 10 % do 30 %, co ułatwi realizowanie projektów z sąsiednimi państwami i terytoriami. Komisja podkreśla możliwości, jakie stwarzają obecne przepisy w zakresie współpracy transnarodowej, ale byłaby otwarta na ułatwienie RNO współpracy transgranicznej na granicach morskich przy odległościach przekraczających 150km.

2) Tradycyjne sektory

Badanie dotyczące czynników wzrostu: „Produkcję i zatrudnienie (...) można wzmocnić tylko poprzez zróżnicowanie i specjalizację produkcji” „Obszary specjalizacji takie jak turystyka ekologiczna, socjalna, kulturalna i [uzdrowiskowa] wciąż nie są w pełni wykorzystywane”

Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich. Program wsparcia dla rolnictwa POSEI („Program szczególnych opcji na rzecz regionów oddalonych i wyspiarskich”) jest instrumentem opracowanym z myślą o RNO. Dzięki dwóm sekcjom programu, dotyczącym szczególnego systemu dostaw i wsparcia lokalnej produkcji rolnej, państwa członkowskie mają znaczną elastyczność w ukierunkowywaniu wydatków, w tym na działania służące dywersyfikacji produkcji. W sprawozdaniu na temat wpływu reformy POSEI z 2006 r. potwierdzono, że program ten odpowiada potrzebom RNO, a przydzielone środki pozwoliły osiągnąć założone cele. Komisja proponuje utrzymanie programu z pewnymi dostosowaniami, z możliwością dalszego przeglądu w 2013 r. W kontekście takiego ewentualnego przeglądu programu POSEI przeanalizowane zostanie znaczenie nowych dziedzin działalności, takich jak produkcja drewna w Gujanie Francuskiej.

Zgodnie z wnioskami Komisji RNO będą również nadal szczególnie traktowane w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)[14], co ma wspierać ulepszenia w zakresie konkurencyjności, dywersyfikację działalności na obszarach wiejskich, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich.

Rybołówstwo. We wnioskach Komisji w sprawie reformy wspólnej polityki rybołówstwa przewidziano, że zarządzanie zasobami rybnymi i podejmowanie decyzji w tym zakresie będzie miało bardziej zregionalizowany charakter, obejmujący baseny morskie oraz uwzględniający lokalne zasoby. W ramach tego zregionalizowanego podejścia Komisja omawia z Parlamentem Europejskim i Radą, jak zapewnić faktyczne włączenie zainteresowanych stron w RNO w proces konsultacji i opracowywanie środków ochrony, w tym poprzez utworzenie komitetu doradczego poświęconego RNO, aby w większym stopniu uwzględniać szczególne uwarunkowania tych regionów.

Ponadto należy powierzyć lokalnemu sektorowi rybołówstwa w RNO odpowiedzialność za zarządzanie rybołówstwem i opracowanie planu wprowadzania do obrotu w celu zwiększenia wartości dodanej produktów. RNO mogłyby wprowadzić szereg środków przewidzianych we wnioskach dotyczących Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR), które są dla nich przedmiotem szczególnego zainteresowania, takich jak działania wspierające zrównoważony rozwój lokalny obszarów rybackich lub wsparcie dla floty łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego, w tym usługi doradcze dotyczące strategii biznesowej i marketingowej lub badania dotyczące innowacyjnych podejść. Wsparcie na rzecz przedsiębiorstw z sektora akwakultury i zakładów przetwórczych mogłoby również być ważnym źródłem finansowania dla potencjalnych beneficjentów w RNO i pomóc w tworzeniu nowych miejsc pracy w tych przedsiębiorstwach.

W kwestii finansowania proponowany EFMR uwzględnia specyfikę RNO, oferując dodatkowe wsparcie finansowe w postaci zwiększonej intensywności pomocy dla inwestycji EFMR w tych regionach. Proponowany EFMR przewiduje również włączenie mechanizmu kompensacyjnego, tzw. POSEI w dziedzinie rybołówstwa, tak aby RNO nadal otrzymywały wsparcie[15].

Ponadto Komisja omawia z Parlamentem Europejskim i z Radą ewentualne utworzenie strefy wyłącznego dostępu dla RNO Francji w oparciu o istniejący model dla Azorów, Madery i Wysp Kanaryjskich.

W niektórych RNO turystyka jest obszarem działalności o ugruntowanej pozycji, ale z badania dotyczącego czynników wzrostu wynika, że wciąż istnieje tu znaczny potencjał dalszego wzrostu. RNO zachęca się do podwojenia wysiłków służących wdrożeniu działań opisanych w komunikacie „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie” (czerwiec 2010 r.), aby zapewnić zrównoważony charakter turystyki oraz umożliwić wzrost poprzez specjalizację. Efektywność należy podnieść, zwiększając wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz poprawiając jakość, umiejętności i kompetencje. Źródłem finansowania inwestycji w sektorze turystyki będą nowe programy w ramach polityki spójności.

Ważnym zasobem ukierunkowanego na turystykę rozwoju w RNO jest dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze. UE będzie wspierać środki przyczyniające się do ochrony, zrównoważonego wykorzystania i wartości dodanej dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, w tym różnorodności biologicznej, oraz dostępu do niego dla celów turystycznych w RNO.

Komisja będzie dążyć do zapewnienia RNO dostępu do przyszłych programów i inicjatyw Unii w dziedzinie polityki kulturalnej w celu rozwijania sektora kultury i sektora kreatywnego.

3) Nowo powstające sektory

Badanie dotyczące czynników wzrostu: „[Potrzeba zapewnienia właściwej] równowagi między radykalną poprawą w tradycyjnych sektorach a stworzeniem wystarczającej przestrzeni wzrostu dla nowych produktów i sektorów” „Połączenie własnych zasobów, nowych technologii i sposobów zorganizowania tych czynników może stworzyć przewagę konkurencyjną” „Polityka musi koncentrować się na zasobach ludzkich i materialnych i skupiać je oraz sprawiać, by były w większym stopniu ukierunkowane na rynek, zamiast rozpraszać je w zbyt wielu potencjalnych dziedzinach”

Badania i innowacje. Udział RNO w sieciach badań i rozwoju technologicznego będzie miał zasadnicze znaczenie dla zapewnienia „inteligentnego” wzrostu w tych regionach. Istnieją już liczne przykłady dobrych praktyk, choć wyzwaniem pozostaje nadal brak masy krytycznej w zakresie badań. Proponowany program „Horyzont 2020” będzie sprzyjać doskonałości naukowej w RNO, wspierać innowacje technologiczne i praktyczne oraz pobudzać inwestycje sektora prywatnego w prowadzenie doświadczeń, w tym w dziedzinie rolnictwa i endemicznej różnorodności biologicznej.

Celem będzie zaangażowanie zainteresowanych stron z wielu różnych dziedzin we wspieranie innowacji, które mogą prowadzić do powstania nowych produktów albo zastosowań w tradycyjnych sektorach lub umożliwić tworzenie miejsc pracy w nowych dziedzinach działalności gospodarczej.

Zrównoważona energia. UE będzie wspierać trwające i nowe działania zmierzające do zmniejszenia uzależnienia od importu energii i od paliw kopalnych w RNO i do rozwoju odnawialnych źródeł energii dzięki funduszom strukturalnym oraz inicjatywom takim jak „Pakt wysp”. Celem będzie zwiększenie samowystarczalności energetycznej i wspieranie tworzenia centrów doskonałości, które mogłyby przyczynić się do zmniejszenia emisji CO2 o co najmniej 20 % do roku 2020.

W związku z sugestiami Parlamentu Europejskiego w dziedzinie energii Komisja przeanalizuje z RNO i odpowiednimi państwami członkowskimi, w jaki sposób najlepiej rozdysponować środki na rzecz odnawialnej energii i efektywności energetycznej dostępne w ramach funduszy polityki spójności, aby uwzględnić szczególne potrzeby i zdolności RNO.

Możliwości wykorzystania mórz i oceanów. Z uwagi na zmiany w zintegrowanej polityce morskiej Unii Europejskiej[16], w latach 2014–2020 fundusze unijne w obrębie wspólnych ram strategicznych lub innych właściwych programów horyzontalnych mogą być przeznaczane na inwestycje w dziedzinie gospodarki morskiej w RNO. W tym kontekście RNO z regionów Makaronezji i Karaibów powinny skorzystać z możliwości, jakie stwarza unijna strategia na rzecz Atlantyku[17].

W dziedzinie sieci wymiany wiedzy Komisja zamierza włączyć RNO w zakres europejskiej sieci informacji i obserwacji środowiska morskiego (EMODNet) po 2012 r. Komisja będzie nadal uwzględniać wymiar dotyczący RNO podczas realizacji unijnej zintegrowanej polityki morskiej, w tym inicjatywy dotyczącej niebieskiego wzrostu[18].

4) Rozwój przedsiębiorczości

Małe i średnie przedsiębiorstwa są ważne dla stosunkowo niewielkich gospodarek RNO. Zasadniczym problemem jest dostęp do finansowania w celu rozwoju działalności. Komisja uwzględni szczególną sytuację RNO, wdrażając plan działania na rzecz ułatwienia dostępu do finansowania dla MŚP[19] oraz oś wsparcia dotyczącą mikrofinansowania i przedsiębiorczości społecznej [20]w ramach Programu na rzecz przemian i innowacji społecznych. Oprócz możliwości, jakie stwarzają inicjatywy EFRR takie jak JEREMIE, Komisja wraz z grupą EBI będzie współpracować z państwami członkowskimi i RNO, aby wspierać tworzenie lokalnych funduszy inwestycyjnych we wszystkich RNO oraz rozwój regionalnych rynków kapitałowych/inwestycyjnych.

Przedsiębiorczość społeczna. Przedsiębiorstwa społeczne są ważnymi czynnikami wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz rozwoju. RNO powinny przeanalizować opcje dostępne w ramach przyjętej w październiku 2011 r. nowej Inicjatywy na rzecz przedsiębiorczości społecznej (SBI), mającej na celu stworzenie korzystnych warunków dla tych przedsiębiorstw, które w pierwszej kolejności dążą do zaspokojenia potrzeb społecznych, i wytyczającej kompleksowy plan działania w celu zwiększenia widoczności przedsiębiorstw społecznych i ich dostępu do finansowania. W tym kontekście w rozporządzeniach dotyczących EFRR i EFS na lata 2014–20 przewidziano konkretne priorytety inwestycyjne.

5) Integracja w ramach jednolitego rynku

W Akcie o jednolitym rynku [21] podkreślono znaczenie jednolitego rynku jako platformy konkurencyjności dla RNO. Jesienią 2012 r. ma zostać przyjęty drugi rozdział Aktu o jednolitym rynku. W stosownych przypadkach szczególna sytuacja RNO zostanie uwzględniona, aby umożliwić ich pełną integrację w ramach jednolitego rynku.

Pierwszą przeszkodą dla takiej integracji jest oddalenie RNO. UE uwzględni wymiar dotyczący RNO, wdrażając i rozwijając transeuropejskie sieci w dziedzinie transportu[22], telekomunikacji i energii. W tych trzech dziedzinach RNO będą w stosownych przypadkach włączane do projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania[23], zgodnie z celami i kryteriami polityki określonymi w wytycznych sektorowych, kiedy zostaną one przyjęte. Również w ramach proponowanego instrumentu „Łącząc Europę” podejście to będzie wykorzystywane podczas określania projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania kwalifikujących się do finansowania. Mówiąc bardziej szczegółowo, w dziedzinie transportu do wsparcia finansowego w ramach proponowanego instrumentu „Łącząc Europę” kwalifikowałyby się projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania realizowane z udziałem RNO i skoncentrowane na autostradach morskich.

W związku z sugestiami Parlamentu Europejskiego w dziedzinie transportu Komisja przeanalizuje z RNO i odpowiednimi państwami członkowskimi, w jaki sposób najlepiej wykorzystać możliwości w ramach funduszy polityki spójności w poszczególnych przypadkach.

Istotna będzie likwidacja przepaści cyfrowej i zwiększanie dostępu RNO do jednolitego rynku cyfrowego. Aby stworzyć sprawnie funkcjonujący i efektywny jednolity rynek cyfrowy, wymiar dotyczący RNO będzie wyraźnie brany pod uwagę we wszystkich przyszłych wnioskach legislacyjnych dotyczących europejskiego jednolitego rynku cyfrowego.

Kluczowe znaczenie dla uniknięcia zakłóceń konkurencji na jednolitym rynku mają zasady pomocy państwa. W art. 107 ust. 3 lit. a) TFUE wyraźnie uznano RNO za regiony, w których można przyznawać pomoc na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu, z uwzględnieniem ich sytuacji strukturalnej, gospodarczej i społecznej. W tym kontekście w wytycznych dotyczących pomocy regionalnej zostanie utrzymane preferencyjne traktowanie RNO. Ponadto zostaną zachowane specjalne zasady dotyczące RNO w sektorze rolnictwa, rybołówstwa i akwakultury.

Filarem jednolitego rynku są zasady udzielania zamówień publicznych oparte na sprawiedliwych i otwartych zaproszeniach do składania ofert. Komisja zbada możliwość odzwierciedlenia wymiaru dotyczącego RNO w fazie wykonania jej wniosków dotyczących reformy unijnych zasad udzielania zamówień publicznych, kiedy zostaną one przyjęte. Wymiar dotyczący RNO ma już pewne znaczenie w określaniu, czy zamówienia publiczne nieobjęte lub jedynie częściowo objęte unijnymi zasadami udzielania zamówień podlegają postanowieniom i zasadom Traktatu UE[24]. Obecna sytuacja wymaga jednak doprecyzowania. Instytucje zamawiające w RNO mogą stosować wymóg zatrudnienia lokalnych pracowników przez przedsiębiorstwa, którym udzielono zamówienia publicznego, pod warunkiem że nie zachodzi dyskryminacja bezpośrednia lub pośrednia w odniesieniu do swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług[25]oraz że zapobiega się konfliktom interesu i unika ich powstawania.

Podatki i cła. Szczegółowe systemy przyczyniły się do zwiększenia konkurencyjności RNO. Komisja będzie analizować przedstawiane przez zainteresowane państwa członkowskie wnioski i uzasadnienia dotyczące wydłużenia lub zmian tych systemów oraz przedstawi odpowiednie wnioski, uwzględniając skutki tych systemów dla lokalnej gospodarki i rynku wewnętrznego. Tak jak w innych częściach Unii nadrzędne powinny być zasady dobrych rządów w dziedzinie opodatkowania (przejrzystość, wymiana informacji i uczciwa konkurencja podatkowa).

Łatwiejszy dostęp do informacji. We wszystkich RNO zostaną ustanowione punkty kontaktowe ds. jednolitego rynku, oferujące specjalistyczne szkolenia dla przedsiębiorstw oraz urzędników instytucji państwowych w RNO, aby zapewnić więcej informacji na temat dostępnych możliwości. W większym stopniu wykorzystywane będą również platformy IMI i SOLVIT.

Edukacja i umiejętności. Proponowany program „Erasmus dla wszystkich”[26] umożliwi udzielanie wsparcia na rzecz partnerstw pomiędzy sektorem biznesu a instytucjami kształcenia i szkolenia (tzn. uniwersytetami, instytucjami szkolenia zawodowego) w RNO oraz ułatwianie i wspieranie obustronnej mobilności studentów i nauczycieli z RNO. Modernizacja systemów kształcenia i szkolenia oraz środki służące poprawie dostępności edukacji dobrej jakości mogą być finansowane z EFS.

W zakresie polityki ochrony konsumentów Komisja w stosownych przypadkach będzie brała pod uwagę wymiar dotyczący RNO podczas realizacji swojego nowego Europejskiego programu na rzecz konsumentów. Kwestie będące przedmiotem zainteresowania konsumentów w RNO dotyczą szczególnie sektorów takich jak podróże, telekomunikacja i energia.

Z uwagi na dysproporcje w średnim trwaniu życia i stanie zdrowia mieszkańców RNO i Europy kontynentalnej ważna jest kwestia zdrowia. Polityka spójności umożliwia inwestowanie w infrastrukturę zdrowotną, w tym telemedycynę i szkolenie pracowników służby zdrowia w RNO.

6) Ochrona środowiska w regionach najbardziej oddalonych

Unijna polityka ochrony ludności wspiera środki mające na celu zminimalizowanie szczególnego narażenia RNO na klęski żywiołowe, przyczyniając się w ten sposób do stworzenia warunków dla bardziej zrównoważonego wzrostu. Geografia i trudna topografia RNO wstrzymują przekazywanie środków interwencyjnych, a także sprawiają, że w razie poważnej sytuacji nadzwyczajnej pomoc staje się szczególnie potrzebna. W decyzji w sprawie wspólnotowego mechanizmu ochrony ludności i decyzji w sprawie Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności[27] zawarto odniesienie do szczególnych potrzeb RNO i uwzględniono je we wdrażaniu działań związanych z unijnym mechanizmem ochrony ludności. Wsparcie to przewidziano również we wniosku w sprawie unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności[28].

Działania w dziedzinie klimatu. UE podejmie działania zarówno w zakresie łagodzenia zmiany klimatu, jak i przystosowywania się do niej[29]. Należy zwiększyć odporność RNO na wpływ zmiany klimatu, wspierając przystosowanie się do zmiany klimatu we wszystkich odpowiednich sektorach oraz promując bardziej zieloną gospodarkę niskoemisyjną, poprawę efektywności energetycznej i efektywnego gospodarowania zasobami oraz zrównoważony charakter transportu i rolnictwa. Kwestią szczególnej wagi jest dla RNO kontrola wybrzeża. W 2013 r. zostaną opublikowane wyniki zamówionego przez Komisję badania w sprawie wpływu zmiany klimatu w RNO.

Różnorodność biologiczna i usługi ekosystemowe. Zostaną zintensyfikowane działania służące wspieraniu różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych w RNO w oparciu o inicjatywy takie jak BEST (dobrowolny program usług w zakresie różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych w regionach najbardziej oddalonych oraz w krajach i terytoriach zamorskich), która przyczynia się do osiągnięcia wszystkich odpowiednich celów i działań unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej. Działania w tym obszarze mogą być finansowane z funduszy strukturalnych.

4.2.      Wymiar zewnętrzny

Z uwagi na położenie geograficzne RNO zasadnicze znaczenie dla niniejszej strategii mają obszary polityki UE o wymiarze zewnętrznym. Aby RNO mogły rozwijać swój potencjał i wnosić pełną wartość dodaną dla UE, muszą lepiej zintegrować się nie tylko na jednolitym rynku, lecz także w ramach sąsiedztwa regionalnego. Należy ustanowić regionalne plany współpracy terytorialnej, spójne z celami polityki zewnętrznej UE. Zostanie ulepszona koordynacja i komplementarność działań organów UE, w szczególności zostaną zintensyfikowane działania służące poprawie koordynacji i synergii pomiędzy programami współpracy wspieranymi przez EFRR i innymi instrumentami, zwłaszcza Europejskim Funduszem Rozwoju, lecz także instrumentem finansowania współpracy na rzecz rozwoju i instrumentem partnerstwa. Należy również wzmocnić zewnętrzny wymiar jednolitego rynku dla RNO, opierając się na pracach wykonanych w kontekście Aktu o jednolitym rynku.

Współpraca między RNO a ich sąsiadami będzie prowadzona w interesie wszystkich stron, ze szczególnym naciskiem na pobudzanie możliwości gospodarczych. Współpracę można wspierać poprzez lepsze stosowanie przepisów ad hoc zawartych w umowach UE z państwami trzecimi[30] lub lepsze wykorzystywanie programów takich jak Erasmus Mundus w dziedzinie edukacji, w odniesieniu do których uniwersytety w RNO są potencjalnymi liderami działań szkoleniowych. RNO mają potencjał, aby stać się platformami biznesu i współpracy oraz centrami logistycznymi.

Umowy handlowe i porozumienia w sprawie połowów. RNO będą należycie uwzględniane w umowach UE, np. jeżeli umowy obejmują produkty wytwarzane w tych regionach. Może to pomóc producentom z RNO konkurować nie tylko w UE, lecz także na rynkach państw trzecich. Praktyka opracowywania wniosków towarzyszących umowom handlowym, takim jak umowy o partnerstwie gospodarczym, z analizami skutków, utrwaliła się i powinna w stosownych przypadkach obejmować wymiar dotyczący RNO. Włączanie szczegółowych klauzul ochronnych odnoszących się do RNO jest ważne, ale należy ulepszyć informowanie w tej kwestii, aby klauzule takie były w razie potrzeby w pełni wykorzystywane.

Nowe lub bardziej efektywne trasy lotnicze i szlaki morskie pomiędzy RNO i ich sąsiadami. Komisja przeanalizuje możliwości uwzględnienia specyfiki RNO, przygotowując się do zmian wytycznych w sprawie sektora lotnictwa z 1994 r. i 2005 r.[31] oraz przeglądu wytycznych w sprawie transportu morskiego z 2004 r.[32]. Komisja będzie oceniać wnioski państw członkowskich dotyczące zawarcia umów dwustronnych z państwami trzecimi sąsiadującymi z RNO, ustanawiając wymogi w zakresie usług transportu pasażerskiego podobne do zamówień obejmujących obowiązek użyteczności publicznej na mocy prawa UE. Można to sobie wyobrazić tylko w sytuacji, gdy same warunki rynkowe nie wystarczają do przyciągnięcia podmiotów gospodarczych, bez dyskryminacji wśród podmiotów gospodarczych oraz przy poszanowaniu istniejących umów dwustronnych i wielostronnych oraz właściwych zasad pomocy państwa. UE rozważy również zawarcie umów z państwami sąsiadującymi z RNO, z myślą o liberalizacji transportu i zwiększeniu liczby połączeń.

Energia. UE będzie wspierać projekty mające na celu stworzenie bardziej efektywnych rynków energii obejmujących RNO oraz sąsiednie państwa i terytoria.

Sieci łączności elektronicznej. Zasadniczym priorytetem będzie poprawa niezawodności infrastruktury sieciowej. Obecne sieci cyfrowe, które opierają się na jednym kablu podmorskim o niskiej przepustowości, nie gwarantują ciągłości usług i nie są w stanie zapewnić coraz większych prędkości. Kwestie dotyczące dostępu, taryf, jakości i bezpieczeństwa usług ICT trzeba rozwiązać w sposób bardziej zdecydowany, w szczególności aby stworzyć warunki dla „szybkiego” internetu. Krajowe organy ds. konkurencji mają do odegrania kluczową rolę w określaniu warunków pozyskiwania zdolności przesyłowej poprzez kable podmorskie oraz warunków dostępu do lądowych części tych kabli.

MŚP prowadzące działalność międzynarodową. Komisja zwróci szczególną uwagę na RNO, prowadząc działania, o których mowa w jej komunikacie zatytułowanym „Małe przedsiębiorstwo, wielki świat”[33].

Alternatywne instrumenty rozstrzygania sporów pomiędzy przedsiębiorstwami. Budowanie zaufania pomiędzy przedsiębiorstwami zlokalizowanymi w RNO a przedsiębiorstwami w sąsiadujących państwach trzecich jest jednym z pierwszych konkretnych kroków niezbędnych do uwolnienia przepływów handlowych w skupiskach regionów. Aby to osiągnąć, należy wspierać ustanowienie alternatywnych systemów rozstrzygania sporów pomiędzy przedsiębiorstwami w NRO, krajach i terytoriach zamorskich i sąsiadujących państwach trzecich poprzez zbliżanie odpowiednich systemów prawnych.

Mobilność. Państwa członkowskie powinny zwiększyć wysiłki w celu ułatwienia mobilności najważniejszych grup obywateli państw trzecich, takich jak studenci, naukowcy i przedsiębiorcy, jednocześnie kontynuując działania mające na celu ograniczenie nielegalnej imigracji i walcząc z handlem ludźmi.

5.         Podsumowanie

W RNO udało się osiągnąć wiele, jednak gospodarki tych regionów wciąż są stosunkowo niestabilne. Podmioty na wszystkich szczeblach powinny nadal prowadzić i utrwalać działania mające na celu złagodzenie stałych ograniczeń RNO oraz zapewnienie ich pełnej integracji w ramach jednolitego rynku oraz z sąsiadami. Specyfika tych regionów powinna być uwzględniona w nowej generacji polityki służącej realizacji strategii „Europa 2020”, a właściwe państwa członkowskie powinny dołożyć wszelkich starań w celu dopilnowania, aby regiony wykorzystywały istniejące możliwości. Potencjalny wzrost w RNO może pochodzić z restrukturyzacji tradycyjnych sektorów turystyki, rolnictwa i rybołówstwa oraz nowych specjalizacji wynikających ze stosowania badań, rozwoju technologicznego i działań innowacyjnych w starych i nowych sektorach.

Kluczowe znaczenie dla przyszłego dobrobytu NRO będzie miała modernizacja tradycyjnych sektorów i dywersyfikacja, różnicująca działalność na nowe, przemyślane dziedziny. Komisja będzie wspierała wszystkie RNO w wypracowaniu własnej drogi do dywersyfikacji i modernizacji gospodarki, aby stworzyć bardziej wytrzymałe warunki gospodarcze i ograniczyć dysproporcje względem pozostałych obszarów UE. Wszystkie RNO są proszone o sporządzenie razem z właściwymi państwami członkowskimi planu działania zawierającego cele i cele pośrednie oraz określającego, w jaki sposób zamierzają realizować strategię „Europa 2020” z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji i różnych dostępnych instrumentów określonych w niniejszym komunikacie.

Komisja będzie prowadzić działania w celu zacieśnienia integracji RNO w ramach jednolitego rynku oraz w ramach ich otoczenia geograficznego podczas regularnych posiedzeń odpowiedniej grupy międzyresortowej. Najpóźniej do końca 2017 r. Komisja dokona przeglądu wykonania każdego ze środków zaproponowanych w niniejszym komunikacie.

[1]               Zgodnie z art. 349 i 355 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zmienionymi decyzją Rady Europejskiej z dnia 29.10.2010 r. w sprawie zmiany statusu wyspy Saint-Barthélemy, w UE istnieje osiem „regionów najbardziej oddalonych”: cztery francuskie departamenty i regiony zamorskie (Gwadelupa, Gujana Francuska, Martynika, Réunion) i jedna zbiorowość zamorska (Saint-Martin), dwa regiony autonomiczne Portugalii (Azory i Madera) oraz jedna wspólnota autonomiczna Hiszpanii (Wyspy Kanaryjskie). Na mocy art. 355 ust. 6 TFUE Francja złożyła formalny wniosek do Rady Europejskiej o zmianę statusu wobec UE Majotty, obecnie należącej do krajów i terytoriów zamorskich, która od stycznia 2014 r. miałaby stać się regionem najbardziej oddalonym.

[2]                      3023. posiedzenie Rady do Spraw Zagranicznych w dniu 14 czerwca 2010 r.

[3]               COM(2004) 343 z 26.5.2004; COM(2004) 543 z 6.8.2004

[4]               Komunikat Komisji: „Regiony najbardziej oddalone atutem Europy” (COM(2008) 642 wersja ostateczna z 17.10.2008).

[5]               Wspólne memorandum regionów najbardziej oddalonych: „Od chwili obecnej do 2020 r.”, 14 października 2009 r.

[6]               Memorandum Hiszpanii, Francji, Portugalii i regionów najbardziej oddalonych w sprawie odnowionej wizji europejskiej strategii w zakresie regionów najbardziej oddalonych, 7 maja 2010 r.

[7]               Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego z dnia 18 kwietnia 2012 r. w sprawie roli polityki spójności w najbardziej oddalonych regionach Unii Europejskiej w kontekście strategii „Europa 2020”, (sprawozdawca: Nuno Teixeira).

[8]           Komisarz Barnier zwrócił się do Pedro Solbesa Miry, byłego ministra rolnictwa oraz gospodarki i finansów Hiszpanii i byłego komisarza UE, o przeprowadzenie badania na temat miejsca RNO w ramach jednolitego rynku

http://ec.europa.eu/internal_market/outermost_regions/index_en.htm

[9]               Przeprowadzone przez Ismeri Europa, zamówione przez Komisję w 2009 r., opracowane w marcu 2011 r.

[10]             Przeprowadzone przez „Institut National d'Études Démographiques” (INED), zamówione przez Komisję i opracowane w maju 2012 r.

[11]             Kraje i terytoria zamorskie, o których mowa w art. 198 i 355 ust. 2 TFUE. Należy zwrócić szczególną uwagę na przyszłą decyzję Rady w sprawie stowarzyszenia krajów i terytoriów zamorskich z UE, a w szczególności jej przepisy odnoszące się do regionalnej współpracy i integracji tych terytoriów.

[12]             http://s3platform.jrc.ec.europa.eu/home

[13]             COM(2011) 611 wersja ostateczna z 6.10.2011.

[14]             COM(2011) 627 wersja ostateczna/2 z 19.10.2011.

[15]             COM(2011) 804 wersja ostateczna z 2.12.2011

[16]             COM(2007) 575 wersja ostateczna z 10.10.2007.

[17]             COM(2011) 782 wersja ostateczna z 21.11.2011

[18]             Konkluzje Rady z 19.12.2011, pkt 12.

[19]             COM(2011) 870 wersja ostateczna z 7.12.2011 oraz SEC(2011) 1527 wersja ostateczna

[20]             COM(2011) 609 wersja ostateczna z 6.10.2011. Wdrażanie tych środków może nastąpić za pośrednictwem instrumentów finansowych, z wykorzystaniem finansowania zależnym między innymi od warunków instrumentów oraz świadomości na ich temat, jak również zapotrzebowania ze strony podmiotów udzielających mikrokredytów.

[21]             COM(2011) 206 wersja ostateczna z 13.4.2011: „Stawką jest lepiej zintegrowany rynek, który będzie mógł w pełni odgrywać rolę platformy rozwoju wspólnej konkurencyjności kobiet i mężczyzn, przedsiębiorstw i obszarów europejskich, w tym regionów najbardziej oddalonych i najmniej rozwiniętych”.

[22]             COM(2011) 650 wersja ostateczna/3 z 6.2.2012, art. 4 ust. 2 lit. j).

[23]             Zob. sekcję dotyczącą wymiaru zewnętrznego poniżej.

[24]             Z uwagi na to, że lokalizacja geograficzna oraz rozmiar i struktura rynku są kryteriami określającymi, czy podmioty gospodarcze z innych państw członkowskich są zainteresowane udzieleniem zamówienia – zob. C179 z 1.8.2006: pkt 1.3 komunikatu wyjaśniającego Komisji dotyczącego prawa wspólnotowego obowiązującego w dziedzinie udzielania zamówień, które nie są lub są jedynie częściowo objęte dyrektywami w sprawie zamówień publicznych.

[25]          Orzeczenie Trybunału w sprawie 31/87 Beentjes [1988] Rec. 4635.

[26]             COM(2011) 788 wersja ostateczna z 23.11.2011

[27]          Decyzja Rady 2007/162/WE z dnia 5 marca 2007 r.; decyzja Rady 2007/779/WE z dnia 8 listopada 2007 r.

[28]             COM(2011) 934 wersja ostateczna z 20.12.2011.

[29]             Biała księga „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania”, COM(2009) 147 wersja ostateczna z 1.4.2009

[30]             Na przykład art. 132 lit. h) oraz art. 239 EPA UE-CARIFORUM.

[31]             Wytyczne wspólnotowe dotyczące finansowania portów lotniczych i pomocy państwa na rozpoczęcie działalności dla przedsiębiorstw lotniczych oferujących przeloty z regionalnych portów lotniczych, Dz.U. C 312 z 9.12.2005, s. 1.

[32]             Wytyczne wspólnotowe w sprawie pomocy państwa dla transportu morskiego, Dz.U. C 013 z 17.1.2004, s. 3

[33]             COM (2011) 702 z 9.11.2011.