KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 24.3.2021

COM(2021) 137 final

2021/0070(NLE)

Wniosek

ZALECENIE RADY

ustanawiające europejską gwarancję dla dzieci

{SWD(2021) 62 final}

UZASADNIENIE

1.KONTEKST WNIOSKU

•Przyczyny i cele wniosku

Przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen zapowiedziała utworzenie europejskiej gwarancji dla dzieci, aby „zapewnić każdemu dziecku w Europie, które jest zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, możliwość korzystania z najbardziej podstawowych praw, takich jak opieka zdrowotna i edukacja” 1 . Wspieranie dzieci od najmłodszych lat i przez cały okres dzieciństwa ma ogromne znaczenie dla budowania zrównoważonej, równej, inkluzywnej i konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy oraz sprawiedliwego społeczeństwa.

Mając na celu zapobieganie wykluczeniu społecznemu i zwalczanie go, niniejszy wniosek służy wsparciu państw członkowskich w dążeniach do zagwarantowania dostępu dzieci w potrzebie do wysokiej jakości kluczowych usług: wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, edukacji (w tym zajęć w szkole), opieki zdrowotnej, wyżywienia i mieszkania. Chociaż większość dzieci w UE ma już dostęp do tych usług, prawdziwie powszechny dostęp sprzyjający włączeniu społecznemu ma decydujące znaczenie dla zapewnienia równych szans wszystkim dzieciom, a w szczególności tym, które doświadczają wykluczenia społecznego z powodu ubóstwa lub innego rodzaju niekorzystnej sytuacji.

Wykluczenie społeczne jest zjawiskiem złożonym i wielowymiarowym. Jego głównymi czynnikami są niewystarczające zasoby i ubóstwo, ale także brak równego dostępu do towarów i usług wynikający z różnych form niekorzystnej sytuacji, uniemożliwiający pełne uczestnictwo w życiu społecznym 2 . Wniosek ukierunkowany jest na dzieci w potrzebie i odnosi się do dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Ze względu na wieloaspektowe wyzwania, z którymi mierzą się osoby o niskich dochodach, mające trudności z dostępem do towarów i usług lub rynku pracy, na szczeblu UE uzgodniono złożony wskaźnik „zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym”. Wskaźnik ten służy do pomiaru: (i) liczby osób, których ekwiwalentny dochód do dyspozycji (po uwzględnieniu transferów socjalnych) jest niższy niż próg zagrożenia ubóstwem 3 ; (ii) pogłębionej deprywacji materialnej, która odzwierciedla brak podstawowych dóbr niezbędnych do zagwarantowania odpowiedniego poziomu życia w danym społeczeństwie 4 ; oraz (iii) bardzo małej intensywności pracy 5 . Dzieci żyjące w takich gospodarstwach domowych są szczególnie narażone na wykluczenie społeczne i stanowią grupę, dla której przeznaczone jest niniejsze zalecenie.

W większości państw UE–27 odsetek osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym jest wyższy w przypadku dzieci niż w przypadku ogółu ludności. W 2019 r. 22,2 % (prawie 18 mln) dzieci żyło w gospodarstwach domowych zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, w przypadku ogółu ludności odsetek ten wynosił natomiast 20,9 % (około 91 mln). W ostatnim dziesięcioleciu zmniejszanie zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym wśród dzieci postępowało wolniej niż wśród ogółu ludności. Ponadto luka ubóstwa 6 w UE–27 jest wyższa w przypadku dzieci (25,4 % w 2019 r.) niż w przypadku pozostałej części ludności (24,3 %), przy czym to samo dotyczy trwałości ubóstwa 7 (14,1 % w przypadku dzieci w 2018 r. w porównaniu z 10,8 % w przypadku reszty ludności).

Istnieje silna współzależność między wykluczeniem społecznym dzieci a brakiem dostępu do kluczowych usług. Dzieci żyjące w ubóstwie lub znajdujące się w szczególnie niekorzystnej sytuacji są bardziej narażone na utrudnienia w dostępie do usług, które mają kluczowe znaczenie dla ich dobrostanu oraz rozwoju umiejętności społecznych, poznawczych i emocjonalnych. Chociaż takie usługi są zasadniczo świadczone we wszystkich państwach członkowskich, z dowodów wynika, że dostęp do nich jest nierówny. W około jednej trzeciej państw członkowskich rodzice o umiarkowanych dochodach uważają, że koszty wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem są bardzo wysokie. Podręczniki szkolne, transport szkolny, posiłki i dodatkowe zajęcia w szkole stanowią znaczne obciążenie budżetów rodzinnych w 15 państwach członkowskich. W kilku państwach członkowskich tylko niektóre usługi związane z opieką zdrowotną są w pełni bezpłatne w przypadku dzieci. W sześciu państwach członkowskich ponad 10 % dzieci doświadcza poważnej deprywacji mieszkaniowej. W niemal wszystkich państwach członkowskich wzrosła skala bezdomności, co miało wpływ również na dzieci. Przyczyny nierównego dostępu do usług mogą być różnorakie i mogą obejmować: brak środków finansowych na pokrycie kosztów usług przez rodziców lub opiekunów; ograniczoną dostępność, zwłaszcza na obszarach wiejskich 8 , oddalonych lub defaworyzowanych; brak dostosowania usług lub personelu do dzieci ze szczególnymi potrzebami; brak informacji na temat dostępnych usług lub bariery administracyjne.

Obok ubóstwa inne rodzaje niekorzystnej sytuacji tworzą bariery dla włączenia społecznego i uczestnictwa w życiu społecznym. We wniosku zaleca się również, aby przy opracowywaniu krajowych zintegrowanych środków na rzecz wsparcia dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym państwa członkowskie uwzględniały również – w stosownych przypadkach – szczególne potrzeby dzieci bezdomnych lub doświadczających poważnej deprywacji mieszkaniowej; dzieci z niepełnosprawnościami; dzieci ze środowisk migracyjnych; dzieci należących do mniejszości rasowych lub etnicznych (zwłaszcza dzieci romskich); dzieci objętych pieczą zastępczą (zwłaszcza instytucjonalną) oraz dzieci w niepewnej sytuacji rodzinnej.

Dzieci ze środowisk defaworyzowanych są w nieproporcjonalnym stopniu dotknięte wykluczeniem społecznym, często wynikającym z ubóstwa lub deprywacji. W zależności od państwa członkowskiego ryzyko ubóstwa w przypadku dzieci wychowywanych przez osobę samotnie wychowującą dzieci, w rodzinach z trojgiem lub większą liczbą dzieci lub dzieci wywodzących się ze środowiska migracyjnego lub romskiego jest do trzech razy wyższe niż w przypadku innych dzieci 9 . Dzieci ze środowisk defaworyzowanych wykazują również znacznie niższe wskaźniki uczestnictwa we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem. Dzieci objęte opieką instytucjonalną mogą nie w pełni korzystać z edukacji powszechnej i włączającej. Ponadto dzieci z niepełnosprawnościami, ze środowisk migracyjnych lub mieszkające na obszarach wiejskich lub oddalonych mogą nie być w stanie uczestniczyć w wielu zajęciach w szkole. Bariery mogą obejmować przystępność cenową, brak odpowiedniej infrastruktury, słabą dostępność lub problemy językowe. Utrudniony jest także udział tych dzieci w programach profilaktyki zdrowotnej. Niskie dochody lub niepewna sytuacja rodzinna często skutkują nieregularnym lub niezdrowym odżywianiem. Ponadto brak dostępu do przystępnych cenowo i odpowiednich mieszkań, w tym bezpiecznej wody pitnej, stwarza większe ryzyko poważnej deprywacji mieszkaniowej i wpływa na ogólny dobrostan dzieci. Wszystkie te bariery w dostępie utrwalają międzypokoleniowy cykl wykluczenia społecznego, co ma ogromne i długotrwałe skutki dla życia dzieci.

Zapobieganie wykluczeniu społecznemu dzieci i zwalczanie tego zjawiska ma zasadnicze znaczenie dla postępu społecznego i zrównoważonego rozwoju. Wykluczenie społeczne ma szkodliwy wpływ na obecne i przyszłe możliwości dzieci oraz na ich zdolność do wnoszenia wkładu w dzisiejsze i przyszłe społeczeństwo. W porównaniu z lepiej usytuowanymi rówieśnikami dzieci wykluczone społecznie słabiej radzą sobie w szkole i rzadziej cieszą się dobrym zdrowiem. Są bardziej narażone na wczesne przerywanie nauki, a gdy stają się osobami dorosłymi, są bardziej narażone na (długotrwałe) bezrobocie i ubóstwo z powodu ograniczonych możliwości zatrudnienia i niższych zarobków. Niski poziom wykształcenia i gorszy stan zdrowia mają również istotny wpływ na gospodarkę i rynek pracy, ponieważ hamują wzrost zatrudnienia i prowadzą do powstania niższej jakości i mniej wydajnej siły roboczej.

Kryzys związany z COVID-19 pogłębił istniejące wcześniej nierówności i pociąga za sobą znaczące ryzyko wzrostu wskaźnika ubóstwa lub wykluczenia społecznego. Stworzył on zagrożenia społeczno-ekonomiczne dla kobiet i grup szczególnie wrażliwych, takich jak: osoby samotnie wychowujące dzieci, dzieci i osoby starsze, osoby z niepełnosprawnościami, migranci, mniejszości, pracownicy młodsi i w sytuacji niepewnej formy zatrudnienia oraz osoby mieszkające na obszarach i w gospodarstwach domowych o ograniczonej łączności cyfrowej lub bez takiej łączności. W przypadku grup o niskich i średnich dochodach istnieje większe prawdopodobieństwo utraty dochodów ze względu na rosnące bezrobocie i mniejsze możliwości telepracy. Oczekuje się, że wpływ na dochód do dyspozycji gospodarstw domowych pogłębi nierówności i może sprawić, że nowe kategorie gospodarstw domowych będą zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Zamykanie szkół spowodowało, że dzieci utraciły niezawodne źródło pożywienia, ponieważ wiele dzieci zostało pozbawionych posiłków w szkole. Powszechna cyfryzacja w pewnym stopniu ograniczyła straty w edukacji spowodowane zamykaniem szkół, ale wiele dzieci nie miało dobrych warunków do uczenia się w domu, np. z powodu braku niezbędnego sprzętu, słabego połączenia internetowego lub braku wsparcia w pracy szkolnej. COVID-19 i środki w zakresie ograniczenia kontaktów osobistych wpłynęły również na formalne rozwiązania w zakresie opieki, edukację i usługi rekreacyjne.

W UE panuje zgoda co do tego, jak ważne jest zagwarantowanie skutecznego i niedyskryminującego dostępu do kluczowych usług wysokiej jakości dzieciom, które znajdują się w niekorzystnej sytuacji różnego rodzaju. W rezolucji z dnia 24 listopada 2015 r. 10 Parlament Europejski wezwał do wprowadzenia europejskiej gwarancji dla dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci żyjących w ubóstwie i z naciskiem na niektóre kluczowe usługi. Apel ten powtórzył w rezolucji w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego Plus z dnia 4 kwietnia 2019 r. 11 Parlament zwrócił się również do Komisji o zbadanie możliwości wprowadzenia takiej europejskiej gwarancji dla dzieci w ramach wieloletnich działań przygotowawczych. W konkluzjach z dnia 8 czerwca 2020 r. Rada również zwróciła się do Komisji o przedstawienie wniosku w sprawie europejskiej gwarancji dla dzieci. W sprawozdaniu specjalnym nr 20/2020 z dnia 29 września 2020 r. w sprawie ubóstwa dzieci 12 Europejski Trybunał Obrachunkowy podkreślił, że aby zwalczać ubóstwo dzieci, należy lepiej ukierunkować wsparcie udzielane przez Komisję na działania państw członkowskich. W odpowiedzi na to sprawozdanie Rada wezwała Komisję do uwzględnienia działań i celów w zakresie walki z ubóstwem dzieci w przyszłych inicjatywach, w tym w ramach europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej. W dniu 11 marca 2021 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie praw dziecka w świetle strategii UE na rzecz praw dziecka 13 , w której wezwał Komisję do przedstawienia wniosku w sprawie ustanowienia europejskiej gwarancji dla dzieci w pierwszym kwartale 2021 r. oraz wezwał państwa członkowskie do przyspieszenia jej wdrażania i do zainwestowania wszystkich możliwych zasobów, w tym środków z funduszy UE. Parlament Europejski podkreślił również, że państwa członkowskie powinny ustanowić wieloletnie krajowe strategie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym dzieci oraz krajowe plany działania dotyczące europejskiej gwarancji dla dzieci.

Żadne dziecko nie powinno być pozostawione samo sobie. Tendencje demograficzne i niedobory wykwalifikowanej siły roboczej, podkreślone w sprawozdaniu Komisji w sprawie skutków zmian demograficznych, przyjętym w dniu 17 czerwca 2020 r. 14 , sprawiają, że niezbędne jest wspieranie potencjału młodych pokoleń niezależnie od ich statusu społeczno-ekonomicznego. Chociaż UE odnotowuje jeden z najwyższych na świecie poziomów włączenia społecznego i spójności społecznej 15 , potrzebne są zdecydowane działania w ramach polityki, aby wspierać dzieci żyjące w trudniejszych warunkach i mogące napotykać bariery wynikające z różnego rodzaju niekorzystnych sytuacji. W związku z tym w europejskiej gwarancji dla dzieci kładzie się nacisk na wspieranie dzieci w potrzebie.

Europejski filar praw socjalnych zapewnia ramy w zakresie działań unijnych i krajowych na rzecz sprawiedliwych i dobrze funkcjonujących rynków pracy oraz ochrony socjalnej i włączenia społecznego 16 . Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych 17 ma na celu dalszą poprawę poziomu życia, warunków pracy i równych szans dla wszystkich, aby zapewnić w ten sposób sprawiedliwość, odporność i pozytywną konwergencję społeczną. Plan działania stanowi nowy bodziec do walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym w UE. Wyznaczono w nim cel polegający na zmniejszeniu liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym o co najmniej 15 mln, z czego co najmniej 5 mln powinny stanowić dzieci. Zmieniona tablica wskaźników społecznych będzie służyła śledzeniu tendencji i wyników w państwach członkowskich, umożliwiając Komisji monitorowanie postępów we wdrażaniu zasad Europejskiego filaru praw socjalnych w ugruntowanych ramach koordynacji polityki w kontekście europejskiego semestru.

Celem europejskiej gwarancji dla dzieci jest zapobieganie wykluczeniu społecznemu i zwalczanie go przez zagwarantowanie dzieciom w potrzebie dostępu do szeregu kluczowych usług. W ten sposób inicjatywa ta przyczyni się do wspierania równych szans dla dzieci w potrzebie oraz do zwalczania ubóstwa wśród dzieci.

Aby osiągnąć ten cel – oraz na podstawie szeroko zakrojonego procesu konsultacji – w niniejszym wniosku:

–zaleca się państwom członkowskim, aby ukierunkowały środki wsparcia na dzieci w potrzebie, rozumiane jako osoby poniżej 18 roku życia, które są zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym;

–zaleca się państwom członkowskim, aby przy identyfikowaniu dzieci w potrzebie i w obrębie tej grupy uwzględniały w stosownych przypadkach szczególne rodzaje niekorzystnej sytuacji, takie jak potrzeby: (i) dzieci bezdomnych lub dzieci doświadczających poważnej deprywacji mieszkaniowej; (ii) dzieci z niepełnosprawnościami; (iii) dzieci ze środowisk migracyjnych; (iv) dzieci należących do mniejszości rasowych lub etnicznych (zwłaszcza dzieci romskich); (v) dzieci objętych pieczą zastępczą (zwłaszcza instytucjonalną) oraz (vi) dzieci w niepewnej sytuacji rodzinnej;

–wzywa się państwa członkowskie do zagwarantowania dzieciom w potrzebie skutecznego i bezpłatnego dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, edukacji (w tym zajęć w szkole), zdrowego posiłku w każdym dniu zajęć szkolnych oraz opieki zdrowotnej; jednym ze sposobów zwiększenia skuteczności dostępu jest bezpłatność niektórych usług;

–wzywa się państwa członkowskie do zagwarantowania dzieciom w potrzebie skutecznego dostępu do zdrowego odżywiania i odpowiednich warunków mieszkaniowych;

–udziela się państwom członkowskim wskazówek na temat tego, w jaki sposób można wspierać zagwarantowanie dostępu do tych usług przy użyciu odpowiednich środków;

–ustanawia się mechanizmy zarządzania i sprawozdawczości;

–przedstawia się ustalenia dotyczące wdrażania, monitorowania i oceny.

We wniosku uznano, że zlikwidowanie czynników wykluczenia społecznego dzieci jest wyzwaniem wielowymiarowym. Sama europejska gwarancja dla dzieci będzie skuteczna jedynie w ramach szerszego zestawu zintegrowanych środków, przedstawionych w Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, oraz w szerszych politycznych ramach strategii UE na rzecz praw dziecka, w które niniejszy wniosek również wnosi wkład. W tym celu we wniosku zaleca się, aby państwa członkowskie utworzyły sprzyjające ramy polityki przez: (i) zapewnienie spójności odpowiednich polityk i poprawę ich przydatności do wspierania dzieci; (ii) inwestowanie w odpowiednie systemy edukacji, zdrowia i ochrony socjalnej; (iii) zapewnienie środków integracji na rynku pracy na rzecz rodziców lub opiekunów oraz wsparcia dochodu dla rodzin i dzieci; (iv) uwzględnienie terytorialnego wymiaru wykluczenia społecznego, w tym na specyficznych obszarach miejskich i wiejskich oraz w regionach oddalonych; (v) wzmacnianie współpracy i zaangażowania różnych zainteresowanych stron; (vi) unikanie dyskryminacji i stygmatyzacji dzieci w potrzebie; (vii) wspieranie strategicznych inwestycji w dzieci i usługi, w tym w infrastrukturę wspomagającą i w wykwalifikowaną siłę roboczą oraz (viii) przydział odpowiednich zasobów i optymalne wykorzystywanie finansowania unijnego.

Dostępne są fundusze unijne do wykorzystania w celu wsparcia środków przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci oraz wdrażania europejskiej gwarancji dla dzieci. W ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) w okresie finansowania 2021–2027 państwa członkowskie, w których odsetek dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym jest wyższy niż średnia w UE (w latach 2017–2019), będą musiały przeznaczyć 5 % środków z EFS+ na walkę z ubóstwem lub wykluczeniem społecznym dzieci, podczas gdy pozostałe państwa członkowskie będą zobowiązane do przeznaczenia na ten cel odpowiedniej kwoty. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego również wniesie wkład przez przyszłościowe inwestycje w infrastrukturę społeczną, sprzęt i dostęp do wysokiej jakości usług podstawowych, jak również projekty współpracy w regionach przygranicznych.

Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności zapewni możliwość wzmocnienia potencjału wzrostu, tworzenia miejsc pracy oraz odporność gospodarczą, społeczną i instytucjonalną państw członkowskich, w tym przez promowanie polityki na rzecz dzieci i młodzieży, możliwość złagodzenia skutków gospodarczych i społecznych kryzysu związanego z COVID-19, przyczyniając się do realizacji Europejskiego filaru praw socjalnych oraz wzmacniając spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. W ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego państwa członkowskie mogą otrzymać pomoc w opracowywaniu i wdrażaniu reform mających na celu zaradzenie nierównościom i wyzwaniom edukacyjnym, społecznym, gospodarczym i prawnym, które mają wpływ na dzieci.

Państwa członkowskie będą również nadal korzystać z unijnego programu dystrybucji mleka, owoców i warzyw w szkole na lata 2017–2023 18 . W 2023 r. Komisja zaproponuje przegląd tego programu, aby zwiększyć dostępność zdrowych produktów dla dzieci i poprawić ich wiedzę na temat korzyści płynących ze zdrowej i zrównoważonej żywności.

•Spójność z przepisami obowiązującymi w tej dziedzinie polityki

W zaleceniu Komisji z 2013 r. „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji” 19 określono zintegrowane podejście do ograniczania ubóstwa lub wykluczenia społecznego dzieci oraz do poprawy dobrostanu dzieci. W zaleceniu skupiono się na trzech aspektach: (i) dostępie do odpowiednich zasobów; (ii) zapewnieniu dostępu do przystępnych cenowo usług wysokiej jakości oraz (iii) przestrzeganiu praw dzieci do udziału w zajęciach rekreacyjnych, sportowych, kulturalnych oraz grach i zabawach, a także w procesie podejmowania decyzji mających wpływ na ich życie. Niniejszy wniosek uzupełnia istniejącą politykę w dziedzinie zwalczania wykluczenia społecznego dzieci, jest oparty na doświadczeniach i wnioskach wyciągniętych z wdrażania zalecenia dotyczącego inwestowania w dzieci i wzmacnia drugi aspekt tego zalecenia dzięki priorytetowemu traktowaniu dostępu dzieci w potrzebie do kluczowych usług.

Proces koordynacji polityki gospodarczej i zatrudnienia w ramach europejskiego semestru, realizowany z wykorzystaniem tablicy wskaźników społecznych 20 , uwydatnił problem ubóstwa lub wykluczenia społecznego dzieci. Szereg państw członkowskich otrzymało związane z tym zalecenia 21 . W wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia 22 podkreślono znaczenie zapewnienia wszystkim, w tym dzieciom, dostępu do niektórych usług, takich jak: wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem, edukacja i opieka zdrowotna, gdyż dostęp ten jest niezbędnym warunkiem zapewnienia równości szans.

W okresie finansowania 2014–2020 z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (w szczególności z Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym) wspierano szereg obszarów polityki istotnych dla dzieci, w tym walkę z ubóstwem lub wykluczeniem społecznym dzieci, wysokiej jakości podstawowe usługi edukacyjne i opiekuńcze, zdrową żywność bogatą w składniki odżywcze oraz pomoc materialną dla dzieci w potrzebie.

W latach 2017–2020 w ramach programu wspierania reform strukturalnych zapewniono wsparcie techniczne we wdrażaniu reform państw członkowskich mających na celu: (i) podniesienie jakości wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz zapobieganie wczesnemu kończeniu nauki; (ii) sprawienie, by systemy edukacji były bardziej włączające; (iii) wspieranie deinstytucjonalizacji dzieci; (iv) poprawę dostępu dzieci z niepełnosprawnościami do usług; (v) wspieranie integracji społecznej dzieci należących do środowisk migracyjnych i mniejszości etnicznych; (vi) sprawienie, by krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości były bardziej przyjazne dziecku oraz (vii) przegląd przepisów dotyczących ochrony rodziny, aby zaspokoić zmieniające się potrzeby wszystkich rodzajów rodzin.

•Spójność z innymi politykami Unii

Wniosek stanowi uzupełnienie szeregu innych inicjatyw UE i jest z nimi spójny. Stanowi on konkretny produkt Planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych i przyczyni się do osiągnięcia jego głównego celu, jakim jest zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Zwiększenie uczestnictwa w rynku pracy grup niedostatecznie reprezentowanych, w tym kobiet, również przyczyni się do ograniczenia ubóstwa. W Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych określono główny cel polegający na osiągnięciu wskaźnika zatrudnienia na poziomie 78 % i przedstawiono uzupełniający cel polegający na zmniejszeniu do 2030 r. luki w zatrudnieniu między kobietami a mężczyznami co najmniej o połowę.

Wniosek stanowi uzupełnienie przyjętej w tym samym czasie strategii UE na rzecz praw dziecka, która łączy wszystkie istniejące i przyszłe inicjatywy w zakresie praw dziecka w jedne spójne ramy polityki, oraz zawiera konkretne zalecenia dotyczące zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych działań UE. Przedstawiono w niej prace Komisji w następujących dziedzinach: (i) udział dzieci w życiu politycznym i demokratycznym UE; (ii) włączenie społeczno-gospodarcze, edukacja i zdrowie; (iii) zapobieganie wszelkim formom przemocy i dyskryminacji oraz ochrona przed nimi; (iv) wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku; (v) dzieci w epoce cyfrowej oraz (vi) globalny wymiar praw dziecka. Sekcja dotycząca włączenia społeczno-gospodarczego jest dostosowana do europejskiej gwarancji dla dzieci.

W dniu 22 maja 2019 r. Rada przyjęła zalecenie w sprawie wysokiej jakości systemów wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem 23 , aby wesprzeć państwa członkowskie w dążeniach do poprawy dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz podniesienia ich jakości. W dniu 30 września 2020 r. Komisja przyjęła komunikat w sprawie utworzenia europejskiego obszaru edukacji do 2025 r. 24 , w którym włączenie i równouprawnienie płci stanowią jeden z sześciu wymiarów, które należy skonsolidować. Na podstawie tego komunikatu w dniu 19 lutego 2021 r. Rada przyjęła rezolucję w sprawie strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia na rzecz europejskiego obszaru edukacji i w szerszej perspektywie (2021–2030) 25 i uzgodniła unijny cel, zgodnie z którym co najmniej 96 % dzieci w przedziale wiekowym od trzech lat do wieku rozpoczęcia obowiązkowej edukacji na poziomie podstawowym powinno uczestniczyć we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem. W rezolucji tej przewidziano również zwiększanie jakości, sprawiedliwości, włączenia i szans na sukces dla wszystkich w kształceniu i szkoleniu. Państwa członkowskie uzgodniły, że do 2030 r. odsetek osób wcześnie kończących naukę powinien wynosić mniej niż 9 %.

W dniu 30 września 2020 r. Komisja przyjęła komunikat pt. „Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027. Nowe podejście do kształcenia i szkolenia w epoce cyfrowej” 26 , w którym przedstawiono ambitną wizję edukacji cyfrowej w perspektywie uczenia się przez całe życie, której centralnym elementem jest włączenie wszystkich osób uczących się w każdym wieku.

W dniu 5 marca 2020 r. Komisja przyjęła strategię na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020–2025 27 . Strategia ta ma na celu przeciwdziałanie stereotypom płci, które od najmłodszych lat wpływają na dobrostan i możliwości dziewcząt i chłopców w całej ich różnorodności. Zapowiedziano w niej również to, co potwierdzono w Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, a mianowicie że w 2022 r. Komisja przedstawi zmienione cele barcelońskie 28 dotyczące uczestnictwa we wczesnej edukacji i opiece nad dzieckiem. W strategii tej propaguje się również wzmocnienie pozycji gospodarczej kobiet oraz równy podział między kobiety i mężczyzn nieodpłatnej pracy opiekuńczej, w tym opieki nad dziećmi. Dopóki kobiety będą ponosić nieproporcjonalnie dużą odpowiedzialność za wychowanie dzieci, dopóty cele równouprawnienia płci i włączenia społecznego dzieci będą nadal ściśle ze sobą powiązane.

W dniu 19 września 2020 r. Komisja przyjęła unijny plan działania przeciwko rasizmowi na lata 2020–2025 29 . W planie działania przewidziano zwalczanie rasizmu za pośrednictwem programów politycznych i finansowania w obszarach zatrudnienia, mieszkalnictwa oraz dostępu do opieki zdrowotnej i edukacji. Propaguje się w nim działania mające na celu zagwarantowanie, aby dzieci należące do mniejszości rasowych lub etnicznych miały równy dostęp do edukacji oraz aby nauczyciele byli wyszkoleni do pracy ze wszystkimi dziećmi i wyczuleni na potrzeby uczniów pochodzących z różnych środowisk. Przewidziano w nim również, że Komisja przedstawi sprawozdanie ze stosowania unijnej dyrektywy w sprawie równości rasowej, która zakazuje dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne lub rasowe, w tym dyskryminacji dzieci romskich, w różnych obszarach, takich jak edukacja i ochrona socjalna.

W dniu 7 października 2020 r. Komisja przyjęła unijne ramy strategiczne na rzecz równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów 30 . Składają się one z komunikatu i wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów, które Rada przyjęła w dniu 12 marca 2021 r. 31 W zaleceniu wzywa się państwa członkowskie do zwalczania dyskryminacji z wielu przyczyn jednocześnie i dyskryminacji strukturalnej wobec Romów, szczególnie romskich dzieci, oraz do wdrożenia bardziej zdecydowanych środków wsparcia romskich dzieci i ich rodzin w powiązanych ze sobą dziedzinach zatrudnienia, usług społecznych, dobrej jakości powszechnej edukacji włączającej oraz wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem sprzyjających włączeniu społecznemu, zdrowia, mieszkalnictwa, dostępu do podstawowych usług, żywienia oraz dostępu do rekreacji.

W dniu 14 października 2020 r. Komisja przyjęła komunikat pt. „Fala renowacji na potrzeby Europy – ekologizacja budynków, tworzenie miejsc pracy, poprawa jakości życia” 32 . Inicjatywa ta jest oparta na zasadzie przystępności cenowej budynków mieszkalnych poddanych renowacji i ich dostępności, przyczyniając się w ten sposób do osiągnięcia celu, jakim jest zapewnienie dzieciom w potrzebie odpowiednich warunków mieszkaniowych, zwłaszcza przez zalecenie Komisji dotyczące ubóstwa energetycznego 33 .

W dniu 1 lipca 2020 r. Komisja przyjęła pakiet „Wspieranie zatrudnienia ludzi młodych: pomost do zatrudnienia dla kolejnego pokolenia” 34 , aby wesprzeć młodzież wchodzącą na rynek pracy. Jednym z elementów pakietu był wniosek dotyczący zalecenia Rady dotyczącego „Pomostu do zatrudnienia – wzmocnienia gwarancji dla młodzieży” 35 , które Rada przyjęła w dniu 30 października 2020 r. Zalecenie ma na celu sprawienie, aby wszyscy młodzi ludzie w wieku do 30 lat w ciągu czterech miesięcy od uzyskania statusu osoby bezrobotnej lub zakończenia kształcenia formalnego otrzymali dobrej jakości ofertę zatrudnienia, dalszego kształcenia, przygotowania zawodowego lub stażu.

W dniu 12 listopada 2020 r. Komisja przyjęła strategię na rzecz równości osób LGBTIQ na lata 2020–2025 36 , w której przedstawiła środki służące propagowaniu włączenia społecznego i zwalczaniu dyskryminacji osób LGBTIQ i ich rodzin, w tym dzieci.

W dniu 24 listopada 2020 r. Komisja przyjęła Plan działania na rzecz integracji i włączenia społecznego na lata 2021–2027 37 , który obejmuje migrantów i obywateli Unii wywodzących się ze środowisk migracyjnych. W planie działania skoncentrowano się na czynnikach sprzyjających, które są niezbędne do skutecznej integracji i włączenia społecznego: kształceniu i szkoleniu, zatrudnieniu i umiejętnościach, zdrowiu oraz warunkach mieszkaniowych. Szczególną uwagę poświęcono w nim dzieciom migrantów i obywateli Unii wywodzących się ze środowisk migracyjnych.

W dniu 3 lutego 2021 r. Komisja przyjęła komunikat pt. „Europejski plan walki z rakiem” 38 , w którym zwrócono uwagę na nowotwory dziecięce. Jedną z inicjatyw przewodnich planu jest rozpoczęcie „Inicjatywy na rzecz pomocy dzieciom chorym na nowotwór” w celu sprawienia, aby dzieci miały dostęp do szybkich i optymalnych metod wykrywania, diagnostyki, leczenia i opieki.

Unijna strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030 39 ma na celu poprawę jakości życia osób z niepełnosprawnościami w nadchodzącym dziesięcioleciu w UE i poza nią. W strategii przyjęto również perspektywę intersekcjonalną w odniesieniu do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami.

Kilka inicjatyw Komisji dotyczyło już szerszego kontekstu politycznego i głównych czynników wykluczenia społecznego dzieci, w szczególności uczestnictwa rodziców i opiekunów w rynku pracy. Tymi inicjatywami są: zalecenie Komisji w sprawie aktywnej integracji osób wykluczonych z rynku pracy 40 ; zalecenie Rady w sprawie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy 41 ; dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów 42 ; zalecenie Rady w sprawie dostępu do ochrony socjalnej 43 ; Nowy europejski program na rzecz umiejętności 44 ; europejski instrument tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE) 45 oraz wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych 46 .

2.PODSTAWA PRAWNA, POMOCNICZOŚĆ I PROPORCJONALNOŚĆ

•Podstawa prawna

Zgodnie z art. 151 TFUE Unia i państwa członkowskie mają na celu promowanie poprawy warunków życia, odpowiednią ochronę socjalną i rozwój zasobów ludzkich pozwalający podnosić i utrzymać poziom zatrudnienia oraz przeciwdziałanie wykluczeniu. Do osiągnięcia tych celów przyczynia się poprawa sytuacji w zakresie równości szans wszystkich dzieci żyjących w UE. Na podstawie art. 153 ust. 1 lit. j) TFUE Unia wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich w dziedzinie zwalczania wykluczenia społecznego, mając na względzie urzeczywistnienie celów określonych w art. 151.

Wniosek oparty jest na art. 292 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), na podstawie którego Rada przyjmuje zalecenia na wniosek Komisji, w związku z art. 153 ust. 1 lit. j) i art. 153 ust. 2 TFUE.

Wniosek przyczyni się do urzeczywistnienia celów Traktatu o Unii Europejskiej, w szczególności do zwalczania wykluczenia społecznego i dyskryminacji oraz do ochrony praw dziecka (art. 3 Traktatu).

Wniosek przyczyni się również do wdrożenia Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, a w szczególności jej art. 24, w którym uznaje się, że dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra, oraz art. 33, który stanowi, że rodzina korzysta z ochrony prawnej, ekonomicznej i społecznej.

•Pomocniczość (w przypadku kompetencji niewyłącznych)

Chociaż polityka przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu dzieci leży w gestii państw członkowskich, Unia posiada kompetencje w zakresie wspierania i uzupełniania działań państw członkowskich.

Wniosek zapewnia wartość dodaną działań na szczeblu UE. Będzie podtrzymywać polityczne zobowiązanie do osiągania postępów w zakresie równości szans wszystkich dzieci, w szczególności dzieci w potrzebie, oraz będzie wspierać pozytywną konwergencję społeczną państw członkowskich.

Wartość dodana działania na szczeblu UE staje się jeszcze większa w obliczu wyzwań związanych z pandemią COVID-19, ponieważ jej skutki społeczno-ekonomiczne prawdopodobnie w nieproporcjonalnie dużym stopniu dotkną dzieci w potrzebie. Europejska gwarancja dla dzieci pomoże złagodzić niektóre negatywne skutki pandemii przez zapewnienie dzieciom w potrzebie pełnego dostępu do kluczowych usług.

We wniosku przełożono ten ambitny cel na konkretne środki – z poszanowaniem kompetencji państw członkowskich – wykorzystując w szczególności doświadczenia zdobyte podczas ośmiu lat wdrażania zalecenia dotyczącego inwestowania w dzieci. Ukierunkowana interwencja UE mająca na celu zmniejszenie przepaści między dziećmi w potrzebie a ich rówieśnikami znajdującymi się w lepszej sytuacji, jeśli chodzi o dostęp do kluczowych usług, ostatecznie przyczyni się do zapewnienia dzieciom w UE równych szans, a jednocześnie pozwoli uniknąć wysokich kosztów ekonomicznych i społecznych związanych z wykluczeniem społecznym dzieci i międzypokoleniowym dziedziczeniem marginalizacji.

Wniosek pomoże również państwom członkowskim w możliwie najlepszym wykorzystaniu unijnych i krajowych środków finansowych w celu rozwiązania problemu wykluczenia społecznego dzieci. Komisja zdecydowanie zachęca państwa członkowskie, by priorytetowo zajęły się kwestią wykluczenia społecznego dzieci.

•Proporcjonalność

Wniosek stanowi uzupełnienie starań państw członkowskich w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu dzieci. Uwzględnia się w nim poszanowanie praktyk i różnorodność systemów państw członkowskich. Uznaje się w nim, że różne sytuacje krajowe, regionalne lub lokalne mogą prowadzić do różnic w sposobie, w jaki zalecenie będzie realizowane. Pozwoli to państwom członkowskim wykorzystać zalecenie zgodnie z ich szczególnymi potrzebami.

Proporcjonalność również odegrała kluczową rolę w wyborze instrumentu.

•Wybór instrumentu

Instrumentem jest wniosek dotyczący zalecenia Rady, który jest zgodny z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Opiera się na istniejącym dorobku prawnym Unii Europejskiej oraz jest zgodny z rodzajem instrumentów dostępnych do celów działań Unii Europejskiej w obszarze polityki społecznej. Jako akt prawny wniosek sygnalizuje zobowiązanie państw członkowskich wobec środków ustanowionych w niniejszym zaleceniu i zapewnia silną podstawę polityczną współpracy w tym obszarze na szczeblu europejskim, przy jednoczesnym pełnym poszanowaniu kompetencji państw członkowskich.

3.WYNIKI OCEN EX POST, KONSULTACJI Z ZAINTERESOWANYMI STRONAMI I OCEN SKUTKÓW

•Oceny ex post/oceny adekwatności obowiązującego prawodawstwa

W 2017 r., prezentując Europejski filar praw socjalnych, Komisja podsumowała cztery lata wdrażania zalecenia dotyczącego inwestowania w dzieci 47 . Ocenę uzupełniało badanie przeprowadzone przez ekspertów Europejskiej Sieci ds. Polityki Społecznej pt. „Postępy osiągnięte w całej Europie w realizacji unijnego zalecenia z 2013 r. »Inwestowanie w dzieci: Przerwanie cyklu marginalizacji«. Analiza polityk krajowych” 48 .

W ocenie, którą sporządziła Komisja, dokonano przeglądu osiągniętych postępów zarówno pod względem ogólnym, jak i w odniesieniu do każdego z trzech aspektów. Przeanalizowano również wpływ na kształtowanie polityki w odniesieniu do dzieci i rodzin, w tym szereg dobrych praktyk i praktycznych przykładów podjętych działań.

W ocenie stwierdzono, że nadal trwają prace nad pełnym wdrożeniem zalecenia. Chociaż zalecenie otrzymało silne poparcie zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym, w tym ze strony Parlamentu Europejskiego i społeczeństwa obywatelskiego, nadal nie było ono dobrze znane ani właściwie wykorzystywane w państwach członkowskich na szczeblu lokalnym, na którym należy opracować i wdrożyć konkretne mechanizmy polityki. W ocenie podkreślono jednak, że zalecenie stanowiło inspirację dla szeregu projektów mających pozytywny wpływ. Było ono – w różnym stopniu – skutecznie wykorzystywane jako mechanizm polityczny w europejskim semestrze, co przyczyniło się do realizacji odpowiednich skierowanych do państw członkowskich zaleceń dla poszczególnych krajów w zakresie różnych tematów, od usług wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem i wsparcia dochodu po edukację włączającą. Miało ono również wpływ na przygotowanie i wdrożenie programów w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2014–2020 49 .

W ocenie podkreślono, że większość państw członkowskich zgodziła się, iż tylko kompleksowe zintegrowane podejście będzie skuteczną strategią umożliwiającą przerwanie cyklu marginalizacji. Państwa członkowskie uznały ten nowy kierunek i konieczność poprawy współpracy między wszystkimi zainteresowanymi stronami na szczeblu lokalnym za wyzwanie. Większość państw członkowskich przyznała, że zwiększenie inwestycji na rzecz dzieci we wczesnych latach życia jest sprawiedliwe społecznie i uzasadnione ekonomicznie oraz że kluczowym elementem jest zapewnienie wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem.

Jeśli chodzi o osiągnięcia, w ocenie stwierdzono ponadto, że dwa pierwsze aspekty zalecenia, dotyczące dostępu do dochodów i usług, odegrały zasadniczą rolę pod względem wprowadzania konkretnych zmian w polityce i opracowywania projektów.

Ponadto w badaniu Europejskiej Sieci ds. Polityki Społecznej stwierdzono, że poprawa dostępu do przystępnych cenowo usług wysokiej jakości w państwach członkowskich jest niewystarczająca i nierównomierna. Najmniejsze postępy odnotowano w obszarach warunków mieszkaniowych, opieki zdrowotnej i edukacji.

We wnioskach wyciągniętych z wdrażania zalecenia dotyczącego inwestowania w dzieci oraz w ustaleniach Europejskiego Trybunału Obrachunkowego podkreślono, że zwalczanie wykluczenia społecznego dzieci wymaga faktycznie wzmożonych starań służących lepszemu ukierunkowaniu wsparcia finansowego UE w państwach członkowskich.

•Konsultacje z zainteresowanymi stronami

W okresie od lipca do listopada 2020 r. Komisja przeprowadziła ukierunkowane konsultacje w drodze kwestionariuszy internetowych, grup dyskusyjnych i specjalnych wysłuchań, w których udział wzięły państwa członkowskie za pośrednictwem Komitetu Ochrony Socjalnej Rady, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów, europejscy partnerzy społeczni, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i same dzieci. Niniejszy wniosek w dużym stopniu odzwierciedla opinie zainteresowanych stron zebrane w trakcie konsultacji.

Większość respondentów uczestniczących w ukierunkowanych konsultacjach podkreśliła, że UE ma do odegrania ważną rolę we wspieraniu władz krajowych, regionalnych i lokalnych w skoordynowanych działaniach na rzecz poprawy sytuacji dzieci w potrzebie. Zainteresowane strony z zadowoleniem przyjęły inicjatywę dotyczącą europejskiej gwarancji dla dzieci i podkreśliły znaczenie zapewnienia dostępu do bezpłatnej wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, bezpłatnej opieki zdrowotnej, odpowiednich warunków mieszkaniowych i zdrowego odżywiania oraz zapewnienia dzieciom udziału w zajęciach rekreacyjnych oraz grach i zabawach. Większość zainteresowanych stron, z którymi przeprowadzono konsultacje, opowiedziała się za zaproponowaniem zalecenia Rady w sprawie europejskiej gwarancji dla dzieci. Zainteresowane strony podkreśliły również znaczenie włączenia konkretnych grup dzieci do grupy docelowej, której dotyczy gwarancja dla dzieci. Uwypukliły, jak ważne jest opracowanie i wdrożenie zintegrowanych strategii zwalczania wykluczenia społecznego i przerwania cyklu marginalizacji, koncentrujących się nie tylko na potrzebach dzieci, lecz wspierających całe rodziny.

Wniosek zyskał również na szeroko zakrojonym procesie konsultacji z dziećmi, w których udział wzięło 10 000 dzieci. Rezultatem był apel o to, by europejska gwarancja dla dzieci koncentrowała się na konkretnych i skutecznych środkach mających na celu zapewnienie równego traktowania wszystkich dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci znajdujących się w trudnej sytuacji, oraz równego dostępu wszystkich dzieci do przystępnej cenowo edukacji o wysokiej jakości, od wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem po kształcenie średnie.

Streszczenie wyników konsultacji z zainteresowanymi stronami załączono do dokumentu roboczego służb Komisji towarzyszącego niniejszemu wnioskowi.

•Gromadzenie i wykorzystanie wiedzy eksperckiej

Wniosek bazuje na dokumencie roboczym służb Komisji podsumowującym wdrażanie zalecenia dotyczącego inwestowania w dzieci, sprawozdaniu specjalnym Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w sprawie ubóstwa dzieci oraz na wiedzy fachowej zgromadzonej w ramach wieloletniego działania przygotowawczego na wniosek Parlamentu Europejskiego, w szczególności „Studium wykonalności dotyczącym gwarancji dla dzieci” 50 oraz „Badaniu dotyczącym ekonomicznych ram wdrażania ewentualnego unijnego systemu gwarancji dla dzieci, w tym jego podstaw finansowych” 51 .

Celem studium wykonalności dotyczącego gwarancji dla dzieci było sprecyzowanie potencjalnego zakresu tej gwarancji i przeanalizowanie warunków jej wdrażania, a także ocena jej unijnej wartości dodanej. W studium tym skupiono się na czterech konkretnych grupach dzieci znajdujących się w trudnej sytuacji społecznej: dzieciach umieszczonych w ośrodkach opiekuńczych, dzieciach z niepełnosprawnościami, dzieciach ze środowisk migracyjnych (w tym dzieciach-uchodźcach) oraz dzieciach w niepewnej sytuacji rodzinnej. Przeanalizowano w nim możliwość zagwarantowania im dostępu do pięciu kluczowych usług: bezpłatnej opieki zdrowotnej, bezpłatnej edukacji, bezpłatnej wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, odpowiednich warunków mieszkaniowych i zdrowego odżywiania.

W studium stwierdzono, że dostęp powyższych kategorii dzieci do tych pięciu usług rzeczywiście wymaga poprawy. Brak dostępu może mieć krótko- i długoterminowe konsekwencje dla samych dzieci, ale także dla społeczeństwa. Usługi podstawowe muszą mieć charakter włączający, aby dzieci w potrzebie w pełni z nich korzystały oraz aby zapobiegać stygmatyzacji i segregacji. Chociaż zapewnienie dostępu do usług byłoby ważnym elementem walki z wykluczeniem społecznym dzieci, należałoby ująć tę kwestię w szerszym podejściu, jak określono w zaleceniu dotyczącym inwestowania w dzieci, oraz we wspomagających ramach polityki społecznej. Ponadto fundusze UE mają znaczny potencjał, by odgrywać bardziej skuteczną i strategiczną rolę we wspieraniu dostępu do usług.

W „Badaniu dotyczącym ekonomicznych ram wdrażania ewentualnego unijnego systemu gwarancji dla dzieci, w tym jego podstaw finansowych”, uzupełniającym studium wykonalności, zbadano, jakie koszty i korzyści dla właściwych organów mogą wiązać się z zagwarantowaniem wszystkim dzieciom w potrzebie niedyskryminującego dostępu do pięciu usług objętych europejską gwarancją dla dzieci. W badaniu tym stwierdzono, że korzyści będą miały zarówno krótkoterminowy wpływ na życie dzieci, jak i długoterminowy wpływ na perspektywy dzieci jako dorosłych, na społeczeństwo i na przyszłe wydatki publiczne. W badaniu wykazano, że koszty związane z zapewnieniem dzieciom w potrzebie bezpłatnych posiłków w szkole, bezpłatnej i charakteryzującej się wysoką jakością wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz pokrycie kosztów związanych z nauką szkolną są stosunkowo niskie, a szczególnie niskie w świetle potencjalnie wysokich korzyści, jakie te działania mogą przynieść.

Ponadto Komisja, na wniosek Parlamentu Europejskiego i we współpracy z UNICEF, prowadzi projekty pilotażowe w Bułgarii, Chorwacji, Grecji i we Włoszech, aby przetestować te działania w terenie, a także bada ramy polityki w Niemczech, na Litwie i w Hiszpanii. Będzie to stanowiło cenny wkład w etap wdrażania proponowanego zalecenia.

•Ocena skutków

Proponowany instrument – zalecenie Rady – zawiera wskazówki dotyczące sposobu wdrażania europejskiej gwarancji dla dzieci, a jednocześnie zapewnia państwom członkowskim również elastyczność w opracowywaniu i wdrażaniu środków zgodnie z ich praktykami krajowymi. W związku z tym przeprowadzenie oceny skutków nie jest konieczne.

Skutki zalecenia będą zależały nie tylko od sposobu, w jaki państwa członkowskie wdrażają środki. Ważne są również okoliczności specyficzne dla danego państwa, takie jak sytuacja makroekonomiczna, struktura systemów ochrony socjalnej i usług społecznych oraz funkcjonowanie rynku pracy, co utrudnia oddzielenie konkretnych skutków wniosku od innych czynników.

Towarzyszący dokument roboczy służb Komisji zawiera przegląd najważniejszych wyzwań związanych z wykluczeniem społecznym dzieci, a także luk uniemożliwiających dzieciom w potrzebie równy dostęp do odpowiednich usług. Obejmuje również wstępną analizę skuteczności zalecenia i jego potencjalnych skutków.

W analizie wykorzystano połączenie wiedzy fachowej ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych. Opiera się ona również na licznych działaniach w zakresie monitorowania i wzajemnego uczenia się oraz informacjach zwrotnych otrzymanych podczas ukierunkowanych konsultacji. Łącznie uwagi te przełożyły się na środki wyszczególnione we wniosku.

Ponadto zaproponowano poprawienie gromadzenia danych na szczeblu UE w celu ściślejszego monitorowania działań w państwach członkowskich. We wniosku zawarto przepis szczegółowy dotyczący przeglądu zalecenia po początkowym okresie wdrażania.

•Sprawność regulacyjna i uproszczenie

Nie dotyczy.

•Prawa podstawowe

Europejska gwarancja dla dzieci przyczyni się do zabezpieczenia prawa dzieci do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra, oraz do ochrony prawnej, ekonomicznej i społecznej rodziny (art. 24 i 33 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej).

4.WPŁYW NA BUDŻET

Niniejszy wniosek nie ma wpływu finansowego na budżet UE.

5.ELEMENTY FAKULTATYWNE

•Plany wdrożenia i monitorowanie, ocena i sprawozdania

Proponuje się, aby Komisja monitorowała wdrażanie zalecenia w kontekście europejskiego semestru przy użyciu zmienionej tablicy wskaźników społecznych, w tym nowego głównego wskaźnika dotyczącego dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.

We wniosku zaleca się, aby państwa członkowskie wyznaczyły krajowego koordynatora ds. gwarancji dla dzieci, dysponującego odpowiednimi zasobami i uprawnieniami, który będzie skutecznie koordynował i monitorował wdrażanie zalecenia oraz pełnił funkcję osoby wyznaczonej do kontaktów z Komisją. Komisja będzie współpracować z koordynatorami ds. gwarancji dla dzieci i Komitetem Ochrony Socjalnej, aby ułatwić wzajemne uczenie się (np. przez wzajemne oceny lub wzajemne doradztwo), prowadzić wymianę doświadczeń i dobrych praktyk oraz podejmować działania następcze w odpowiedzi na działania państw członkowskich mające na celu wdrożenie europejskiej gwarancji dla dzieci.

Komisja będzie regularnie składać Komitetowi Ochrony Socjalnej sprawozdania z wdrażania zalecenia na podstawie dwuletnich sprawozdań państw członkowskich.

Komisja będzie również współpracować z Komitetem Ochrony Socjalnej nad ustanowieniem wspólnych ram monitorowania, w tym wskaźników ilościowych i jakościowych, służących do oceny wdrażania niniejszego zalecenia. Komisja i Komitet Ochrony Socjalnej będą również wspólnie działać na rzecz zwiększenia dostępności, zakresu i przydatności stosownych danych na szczeblu UE.

Ponadto po upływie początkowego okresu wdrażania zalecenia Komisja podsumuje postępy w tym zakresie i przedstawi Radzie sprawozdanie w ciągu pięciu lat od przyjęcia zalecenia.

•Szczegółowe objaśnienia poszczególnych przepisów wniosku

W ust. 1–2 określono cel zalecenia i jego zakres podmiotowy (dzieci, których dotyczy zalecenie).

W ust. 3 zawarto definicje, które mają być stosowane na potrzeby niniejszego wniosku.

Ust. 4–5 stanowią sedno zalecenia. Zachęca się w nich państwa członkowskie do zagwarantowania dzieciom w potrzebie skutecznego i bezpłatnego dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, edukacji i zajęć w szkole, co najmniej jednego zdrowego posiłku w każdym dniu zajęć szkolnych oraz opieki zdrowotnej. Ponadto zachęca się państwa członkowskie do zagwarantowania dzieciom w potrzebie skutecznego dostępu do zdrowego odżywiania i odpowiednich warunków mieszkaniowych; Państwa członkowskie powinny identyfikować dzieci w potrzebie i w obrębie tej grupy uwzględnić szczególne rodzaje niekorzystnej sytuacji, których doświadczają dzieci w potrzebie.

W ust. 6 mowa jest o staraniach, których państwa członkowskie powinny dokładać w celu utworzenia sprzyjających ram polityki służących przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu oraz przerwaniu międzypokoleniowych cykli ubóstwa i marginalizacji; w ustępie tym ujęto także zalecenia dotyczące szeregu działań w ramach polityki służących temu celowi.

Ust. 7–10 zawierają zalecenia dotyczące zestawu środków krajowych, które państwa członkowskie powinny wprowadzić w celu skutecznego wdrożenia europejskiej gwarancji dla dzieci.

W ust. 11 ustanawia się mechanizmy zarządzania i sprawozdawczości. Obejmują one następujące zalecenia dla państw członkowskich:

·wyznaczenie krajowych koordynatorów ds. gwarancji dla dzieci, którzy będą koordynować i monitorować wdrażanie zalecenia;

·zaangażowanie odpowiednich zainteresowanych stron w identyfikowanie dzieci w potrzebie i napotykanych przez nie przeszkód w dostępie do usług objętych zaleceniem i w korzystaniu z nich, z uwzględnieniem struktur i uwarunkowań krajowych, regionalnych i lokalnych;

·przedłożenie Komisji krajowego planu działania w celu wdrożenia zalecenia;

·prowadzenie działań informacyjnych;

·zaangażowanie odpowiednich zainteresowanych stron w przygotowanie, realizację, monitorowanie i ocenę krajowego planu działania;

·regularne składanie sprawozdań Komisji.

W ust. 12 ustanowiono mechanizmy wdrażania, monitorowania i oceny oraz wyrażono zadowolenie z zamiaru Komisji, by:

·wykorzystać europejski semestr do monitorowania wdrażania zalecenia;

·współpracować z Komitetem Ochrony Socjalnej i krajowymi koordynatorami ds. gwarancji dla dzieci;

·regularnie składać Komitetowi Ochrony Socjalnej sprawozdania z postępów;

·współpracować z Komitetem Ochrony Socjalnej nad ramami monitorowania i odpowiednimi wskaźnikami;

·dokonać przeglądu wdrażania zalecenia i przedstawić Radzie sprawozdanie w ciągu pięciu lat od przyjęcia zalecenia;

·wzmacniać działania informacyjne i komunikacyjne oraz intensywniej rozpowszechniać wyniki.

2021/0070 (NLE)

Wniosek

ZALECENIE RADY

ustanawiające europejską gwarancję dla dzieci

RADA UNII EUROPEJSKIEJ,

uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 292 w związku z art. 153 ust. 2 i art. 153 ust. 1 lit. j),

uwzględniając wniosek Komisji Europejskiej,

a także mając na uwadze, co następuje:

(1)Zgodnie z art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej Unia zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera równość kobiet i mężczyzn oraz ochronę praw dziecka.

(2)Zgodnie z art. 9 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wykluczenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego.

(3)Zgodnie z art. 151 TFUE Unia i państwa członkowskie mają na celu promowanie zatrudnienia, poprawę warunków życia i pracy, odpowiednią ochronę socjalną, dialog między partnerami społecznymi, rozwój zasobów ludzkich pozwalający podnosić i utrzymać poziom zatrudnienia oraz przeciwdziałanie wykluczeniu. Zgodnie z art. 153 ust. 1 lit. j) TFUE, mając na względzie urzeczywistnienie powyższych celów, Unia wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich w dziedzinie zwalczania wykluczenia społecznego.

(4)Art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej uznaje, że dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra, oraz że we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka. Art. 33 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej stanowi, że rodzina korzysta z ochrony prawnej, ekonomicznej i społecznej.

(5)Art. 17 zrewidowanej Europejskiej karty społecznej, sporządzonej w Strasburgu w dniu 3 maja 1996 r., potwierdza zobowiązanie do zapewnienia dzieciom leczenia, pomocy, kształcenia i szkolenia, które są im niezbędne.

(6)Konwencja o prawach dziecka, przyjęta w dniu 20 listopada 1989 r. i ratyfikowana przez wszystkie państwa członkowskie, w art. 18, 24, 27, 28 i 31 stanowi, że państwa strony uznają prawo dziecka do pomocy ze strony państwa, jak najwyższego poziomu zdrowia, dostępu do opieki zdrowotnej, odpowiedniego poziomu życia, prawo do nauki, uczestniczenia w zabawach i zajęciach rekreacyjnych, a także prawo do nieskrępowanego uczestniczenia w życiu kulturalnym i artystycznym.

(7)Art. 7 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych 52 , ratyfikowanej przez Unię i wszystkie państwa członkowskie, stanowi, że państwa strony wprowadzą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia pełnego korzystania przez niepełnosprawne dzieci ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na zasadzie równości z innymi dziećmi.

(8)Unia, wraz z państwami członkowskimi, w pełni zobowiązuje się do zajęcia czołowej pozycji we wdrażaniu Agendy 2030 ONZ oraz celów zrównoważonego rozwoju, w tym celów dotyczących eliminacji ubóstwa, zapewnienia zdrowego życia i promowania dobrobytu oraz zapewnienia wszystkim wysokiej jakości edukacji.

(9)W listopadzie 2017 r. Parlament Europejski, Rada i Komisja proklamowały Europejski filar praw socjalnych, w ramach którego ustanowiono 20 zasad służących wspieraniu sprawnie funkcjonujących i sprawiedliwych rynków pracy i systemów opieki społecznej. W ramach zasady 11 dzieciom zapewnia się prawo dostępu do wysokiej jakości i przystępnych cenowo usług wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi, ochronę przed ubóstwem oraz prawo do szczególnych środków służących zwiększeniu równości szans dzieci ze środowisk defaworyzowanych.

(10)W dniu 20 lutego 2013 r. Komisja przyjęła zalecenie 2013/112/UE 53 „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji”. W zaleceniu tym ustanowiono zintegrowane podejście do ograniczania ubóstwa i wykluczenia społecznego wśród dzieci oraz poprawy dobrostanu dziecka w oparciu o trzy filary: dostęp do zasobów; dostęp do usług wysokiej jakości; oraz prawo dzieci do udziału w różnych zajęciach.

(11)Parlament Europejski w rezolucji z dnia 24 listopada 2015 r. 54 wezwał Komisję i państwa członkowskie do wprowadzenia gwarancji dla dzieci skoncentrowanej na dzieciach żyjących w ubóstwie i ich dostępie do szeregu usług. Ponadto Parlament Europejski, w rezolucji z dnia 11 marca 2021 r. 55 , zwrócił się do Komisji o przedstawienie w pierwszym kwartale 2021 r. wniosku w sprawie europejskiej gwarancji dla dzieci oraz wezwał państwa członkowskie do zainwestowania wszystkich możliwych zasobów, w tym środków z funduszy UE, w walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym dzieci oraz do ustanowienia krajowych planów działania dotyczących gwarancji dla dzieci.

(12)We wspólnej deklaracji pt. „Przezwyciężanie ubóstwa i wykluczenia społecznego – łagodzenie wpływu COVID-19 na rodziny – współpraca na rzecz rozwoju perspektyw dla silnych dzieci”, podpisanej w grudniu 2020 r. przez 24 ministrów Rady ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów, wezwano do ustanowienia europejskiej gwarancji dla dzieci w oparciu o wspólne zasady i zintegrowane podejście zawarte w ramach zalecenia 2013/112/UE i Europejskiego filaru praw socjalnych. Ministrowie potwierdzili, że dostęp do bezpłatnej opieki zdrowotnej, bezpłatnej edukacji, przystępnych cenowo usług wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, godnych warunków mieszkaniowych oraz odpowiedniego odżywiania ma zasadnicze znaczenie dla dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.

(13)W ramach planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych 56 przewidziano nadanie nowego impulsu zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego w Unii, w szczególności przez ustanowienie celu na 2030 r. polegającego na zmniejszeniu liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym o 15 mln, z czego co najmniej 5 mln stanowiłyby dzieci.

(14)Unijna kompleksowa strategia na rzecz praw dziecka 57 stanowi instrument wspierający zwiększanie uczestnictwa dzieci w społeczeństwie, ochronę dzieci najbardziej potrzebujących pomocy (w tym dzieci zagrożonych wykluczeniem społeczno-gospodarczym i marginalizacją), ochronę praw dziecka w internecie, sprzyjanie rozwojowi wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku oraz zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec dzieci. Jej celem jest również zwalczanie dyskryminacji dzieci, w tym ze względu na płeć lub orientację seksualną, bądź też dyskryminacji ich rodziców.

(15)Celem niniejszego zalecenia jest zapobieganie i zwalczanie wykluczenia społecznego przez zapewnienie dzieciom w potrzebie dostępu do zestawu kluczowych usług. Dzieci w potrzebie to osoby w wieku poniżej 18 lat, które są zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym 58 .

(16)Aby zapewnić skuteczny dostęp lub skuteczny i bezpłatny dostęp do kluczowych usług, państwa członkowskie – zgodnie z krajowymi uwarunkowaniami i podejściami – powinny organizować i świadczyć takie usługi albo zapewniać odpowiednie świadczenia, dzięki którym rodzice lub opiekunowie dzieci w potrzebie będą mogli sobie pozwolić na skorzystanie z tych usług.

(17)Na terenie UE mieszka blisko 18 mln dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Jednym z głównych czynników warunkujących wykluczenie społeczne dzieci jest nierówny dostęp do kluczowych usług niezbędnych do zapewnienia dobrostanu i rozwoju umiejętności społecznych, poznawczych i emocjonalnych. Dzieci żyjące w ubóstwie lub dzieci ze środowisk defaworyzowanych są bardziej narażone na napotkanie barier w dostępie do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, edukacji włączającej, opieki zdrowotnej, zdrowego odżywiania i odpowiednich warunków mieszkaniowych. Ich życie zaczyna się w niekorzystnej sytuacji, co może długoterminowo wpływać na ich rozwój i perspektywy na przyszłość.

(18)Międzypokoleniowe dziedziczenie wykluczenia społecznego stanowi zagrożenie dla spójności społecznej na przestrzeni pokoleń oraz wiąże się z powstawaniem wyższych kosztów dla europejskich państw opiekuńczych, utrudniając budowanie odporności społeczno-gospodarczej. Ważną kwestią w zakresie zwiększania starań na rzecz zapobiegania wykluczeniu społecznemu i jego zwalczania jest zwiększanie równego dostępu dzieci w potrzebie do kluczowych usług. Sprzyja to również powstawaniu równych szans dla dzieci w potrzebie oraz przyczynia się do zwalczania ubóstwa dzieci.

(19)Rozwiązywanie problemu defaworyzacji we wczesnych latach to opłacalna inwestycja, również w perspektywie długoterminowej, ponieważ przyczynia się nie tylko do włączenia dzieci i ich wyższych wyników społeczno-ekonomicznych w dorosłym życiu, lecz także dobrze wpływa na gospodarkę i społeczeństwo dzięki zapewnieniu lepszej integracji z rynkiem pracy i życiem społecznym. Inwestycje w równe szanse dla dzieci tworzą podstawę zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, wspierając rozwój sprawiedliwych i odpornych społeczeństw oraz pozytywną konwergencję społeczną. Przyczyniają się również do łagodzenia wpływu niekorzystnych trendów demograficznych, ograniczając niedobory wykwalifikowanej siły roboczej oraz zapewniając szerszy zasięg terytorialny przy jednoczesnym wykorzystaniu możliwości płynących z transformacji ekologicznej i cyfrowej.

(20)Równe możliwości dostępu do odznaczających się wysoką jakością i sprzyjających włączeniu społecznemu form wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz kształcenia stanowią klucz do przerwania dziedziczenia wykluczenia społecznego oraz zapewnienia dzieciom znajdującym się w niekorzystnej sytuacji równych szans. Ograniczona dostępność i wysokie koszty wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem mogą prowadzić do powstania barier dla dzieci z rodzin o niskim dochodzie. Ich stopień uczestnictwa jest wyraźnie niższy, co prowadzi do osiągania gorszych wyników edukacyjnych oraz do powstawania wyższego odsetka osób wcześnie kończących naukę, w szczególności w odniesieniu do dzieci ze środowisk migracyjnych lub dzieci romskich. Wyzwaniem pozostaje zjawisko segregacji i dyskryminacji w dostępie do edukacji powszechnej przez dzieci niepełnosprawne lub dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wyboru placówki edukacyjnej należy dokonywać z myślą o najlepszym interesie dziecka. W związku z rosnącą liczbą dzieci ze środowisk migracyjnych w systemach edukacji powstaje potrzeba dostosowania metod nauczania oraz zapobiegania segregacji szkolnej.

(21)Istotnym elementem procesu nauczania, w tym nabywania umiejętności społecznych, jest nauka przez sport, rekreację lub działalność kulturalną. Potwierdzono istnienie korzyści płynących z takich zajęć, w szczególności dla dzieci ze środowisk defaworyzowanych. Pewne grupy dzieci mogą jednak nie dysponować wystarczającymi środkami na uczestnictwo w takich działaniach albo takie uczestnictwo może być utrudnione z powodu braku odpowiedniej infrastruktury, słabej dostępności lub problemów językowych.

(22)Dzieci z rodzin o niskim dochodzie mają utrudniony dostęp do niektórych usług zdrowotnych (np. do opieki stomatologicznej) oraz do przedmiotów wspomagających funkcjonowanie (takich jak aparaty ortodontyczne, soczewki kontaktowe lub okulary). Mają również mniej możliwości i zasobów, by skorzystać z programów z zakresu profilaktyki chorób i promocji zdrowia. Ubóstwo dochodowe i inne społeczne czynniki warunkujące w istotnym stopniu wpływają na ogólny rozwój i stan zdrowia dzieci (w tym stan zdrowia psychicznego) oraz zwiększają ryzyko pogorszenia się stanu zdrowia w przyszłości. Kwestią kluczową jest wczesne reagowanie i prowadzenie działań zapobiegawczych. Przy osiąganiu lepszych wyników pomóc może usprawniony lepszy dostęp do profilaktyki w zakresie zdrowia publicznego oraz do programów informacyjnych – w tym do szczepień – i wsparcia rodziców.

(23)Dostęp do zdrowych i zrównoważonych produktów spożywczych stanowi wyzwanie w szczególności dla rodzin o niskim dochodzie. Realizacja programów dotyczących zdrowej żywności i odżywiania może pomóc w rozwiązaniu problemów z zakresu ubogiej diety, braku aktywności fizycznej, otyłości bądź używania alkoholu i palenia tytoniu, tym samym ograniczając zjawisko niedożywienia i nieprawidłowego odżywiania, które przeważa wśród dzieci ze środowisk defaworyzowanych. Doświadczenia z pandemią COVID-19 pokazały, jak istotne są szkolne programy posiłków dla niektórych dzieci, które nagle, w wyniku lockdownu, straciły niezawodne źródło odżywiania 59 .

(24)Dzieci z rodzin o niskim dochodzie pochodzące ze środowisk migracyjnych lub z mniejszości rasowych lub etnicznych są bardziej zagrożone poważną deprywacją mieszkaniową, życiem w przeludnionych miejscach i ubóstwem energetycznym, a także są bardziej narażone na bezdomność. Wydatki mieszkaniowe stanowią poważny ciężar, w szczególności dla gospodarstw domowych rodziców samotnie wychowujących dzieci. Zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych oraz zagwarantowanie dzieciom i ich rodzinom właściwego zakwaterowania w schronieniu tymczasowym stanowi ważne działanie w zwalczaniu wykluczenia społecznego dzieci i minimalizacji ryzyka bezdomności. Mając na względzie cel deinstytucjonalizacji dzieci i najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka, obejmowanie dzieci opieką instytucjonalną powinno następować w ostateczności. Należy wspierać stosowanie wysokiej jakości opieki opartej na rodzinie lub społeczności. Zapewnianie wsparcia dzieciom przestającym korzystać z opieki instytucjonalnej pomagałoby im prowadzić niezależne życie i wspierałoby ich integrację społeczną.

(25)Pandemia COVID-19 może mieć daleko idący wpływ na dobrostan społeczno-gospodarczy rodzin i dzieci oraz istnieje prawdopodobieństwo, że nieproporcjonalnie wpłynie na dzieci ze środowisk defaworyzowanych. Grupy osób o niskim i średnim dochodzie są bardziej narażone na utratę dochodu, co – z uwagi na rosnące bezrobocie i ograniczone możliwości telepracy – potencjalnie może mieć istotny wpływ na dochód netto gospodarstw domowych. W wyniku kryzysu spodziewane jest nasilenie istniejących nierówności oraz wzrost liczby gospodarstw domowych zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Kryzys wywiera również znaczny wpływ na dostępność usług. Dzieci znajdujące się w różnego rodzaju niekorzystnych sytuacjach stanowią jedną z grup osób najbardziej dotkniętych przez pandemię COVID-19. Wiele dzieci z gospodarstw domowych pozbawionych właściwego wsparcia rodziny i wyposażenia lub odpowiednich umiejętności ma trudności w korzystaniu ze zdalnego uczenia się; wśród nich znajdują się dzieci zamieszkujące obszary odległe lub wiejskie o niewłaściwej infrastrukturze cyfrowej.

(26)Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu dzieci oraz ograniczanie skutków społeczno-ekonomicznych pandemii COVID-19 wymaga zastosowania sprzyjających ram polityki oraz zintegrowanego i wielowymiarowego podejścia skoncentrowanego na jednostce. Przez wzmacnianie współpracy i koordynacji między służbami na różnych szczeblach gwarantuje się realizowanie skutecznych działań profilaktycznych oraz wspiera się włączenie społeczne dzieci. Oprócz zapewnienia dostępu do kluczowych usług we wszystkich regionach i na wszystkich obszarach, m.in. przez inwestowanie w infrastrukturę usług i siłę roboczą, konieczne jest również podniesienie skuteczności i znaczenia powiązanych polityk, połączenia działań zapobiegawczych i naprawczych oraz jak najlepszego wykorzystania istniejących instrumentów unijnych.

(27)Prowadzony w ramach europejskiego semestru proces koordynacji w dziedzinie gospodarki i zatrudnienia, wspierany za pomocą tablicy wskaźników społecznych, doprowadził do uwypuklenia wyzwania, jakim jest ubóstwo dzieci i wykluczenie społeczne, przy czym w stosunku dla szeregu państw członkowskich wydano powiązane zalecenia. W ramach wytycznych dotyczących zatrudnienia podkreślono znaczenie zapewniania dostępu wszystkich osób, w tym dzieci, do niektórych usług, np. do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, kształcenia i opieki zdrowotnej; przy czym taki dostęp jest warunkiem koniecznym do zapewnienia równości szans.

(28)Dzięki dostępnym funduszom unijnym można wesprzeć wdrażanie europejskiej gwarancji dla dzieci i wprowadzanie dalszych środków wspierających. W ramach proponowanego Europejskiego Funduszu Społecznego Plus 60 wszystkie państwa członkowskie będą musiały przeznaczyć odpowiednią ilość środków na przeciwdziałanie ubóstwu dzieci lub wykluczeniu społecznemu. W przypadku państw członkowskich, w których odsetek dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym przekracza średnią unijną, ilość ta powinna stanowić co najmniej 5 % ich krajowej alokacji z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus. W ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Programu InvestEU udzielane będzie równe wsparcie dla inwestycji w infrastrukturę sprzyjającą włączeniu, taką jak mieszkania socjalne i placówki wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, a także sprzętu i dostępu do usług podstawowych wysokiej jakości. W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności – stanowiącego element planu odbudowy dla Europy oraz instrumentu „Next Generation EU” – zapewnia się dodatkowe finansowanie unijne na potrzeby reform, inwestycji i polityk dla przyszłego pokolenia, dzieci i młodzieży, takich jak polityki na rzecz edukacji i umiejętności, a finansowanie to należy uwzględnić w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności 61 . Instrument Wsparcia Technicznego może stanowić pomoc dla państw członkowskich w opracowywaniu i realizowaniu reform strukturalnych w obszarze edukacji, usług społecznych, wymiaru sprawiedliwości i opieki zdrowotnej, w tym reform międzysektorowych mających na celu zapobieganie ubóstwu dzieci i wykluczeniu społecznemu.

(29)Państwa członkowskie mogą również korzystać z unijnego programu „Owoce, warzywa i mleko w szkole” na lata 2017–2023, by poszerzać dostępność zdrowych produktów wśród dzieci oraz zwiększać ich świadomość w zakresie korzyści płynących ze zdrowej i zrównoważonej żywności.

(30)Niniejsze zalecenie należy wdrażać za pośrednictwem krajowych planów działania dostosowanych do warunków krajowych, regionalnych i lokalnych. W ramach takich krajowych planów działania należy prowadzić identyfikację dzieci w potrzebie oraz barier, jakie napotykają w dostępie do usług objętych zakresem niniejszego zalecenia i korzystaniu z nich. W tym celu państwa członkowskie powinny zaangażować istotne zainteresowane strony, w tym organizacje pozarządowe wspierające prawa dziecka. Należy prowadzić regularne monitorowanie postępów we wdrażaniu niniejszego zalecenia w kontekście europejskiego semestru, w tym przez opracowywanie stosownych wskaźników monitorowania.

(31)Niniejsze zalecenie stanowi uzupełnienie zalecenia 2013/112/UE, jest rezultatem planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, a jego postanowienia dopełniają unijną kompleksową strategię na rzecz praw dziecka.

(32)Treść niniejszego zalecenia jest w pełni zgodna z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Nie narusza ono zasad krajowego prawa procesowego ani tradycji prawnych państw członkowskich ani nie pociąga za sobą rozszerzenia uprawnień Unii Europejskiej,

PRZYJMUJE NINIEJSZE ZALECENIE:

CEL I ZAKRES EUROPEJSKIEJ GWARANCJI DLA DZIECI

1)Celem niniejszego zalecenia jest zapobieganie i zwalczanie wykluczenia społecznego przez zapewnienie dzieciom w potrzebie dostępu do zestawu kluczowych usług.

2)Niniejsze zalecenie ma zastosowanie do dzieci w potrzebie.

DEFINICJE

3)Do celów niniejszego zalecenia stosuje się następujące definicje:

a)„dzieci w potrzebie” oznaczają osoby w wieku poniżej 18 lat, które są zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym;

b)„dzieci ze środowisk migracyjnych” oznaczają dzieci będące obywatelami państw trzecich, niezależnie od ich statusu imigracyjnego, oraz dzieci mające obywatelstwo państwa członkowskiego, które pochodzą ze środowiska migracyjnego, ponieważ co najmniej jeden z ich rodziców urodził się za granicą;

c)„dzieci znajdujące się w niepewnej sytuacji rodzinnej” oznaczają dzieci wystawione na różne czynniki ryzyka prowadzące do wykluczenia społecznego, np.: życie w gospodarstwie domowym zamieszkiwanym przez rodzinę niepełną; życie z niepełnosprawnym rodzicem; życie w gospodarstwie domowym, w którym występują problemy związane ze zdrowiem psychicznym lub choroby przewlekłe; życie w gospodarstwie domowym, w którym dochodzi do nadużywania substancji lub przemocy domowej; dzieci obywatela Unii, który przeprowadził się do innego państwa członkowskiego i które pozostały w państwie członkowskim pochodzenia; dzieci mające nastoletnią matkę lub dziewczęta będące nastoletnimi matkami; dzieci, których rodzic przebywa w zakładzie karnym;

d)„skuteczny dostęp” oznacza sytuację, w której usługi są łatwo dostępne, opłacalne, osiągalne, mają dobrą jakość, są świadczone terminowo, a potencjalni odbiorcy wiedzą o ich istnieniu oraz są świadomi uprawnień do korzystania z nich;

e)„skuteczny i bezpłatny dostęp” oznacza sytuację, w której usługi są bezpłatne, łatwo dostępne, opłacalne, osiągalne, mają dobrą jakość, są świadczone terminowo, a potencjalni odbiorcy wiedzą o ich istnieniu oraz są świadomi uprawnień do korzystania z nich;

f)„zajęcia w szkole” oznaczają naukę w standardowych godzinach lekcyjnych lub poza nimi przez zabawę, rekreację, sport lub działalność kulturalną, organizowaną przez szkołę i wchodzącą w zakres programu nauczania bądź związaną z nim;

g)„zdrowy posiłek” lub „zdrowe odżywianie” oznaczają spożywanie zbilansowanych posiłków zapewniających dzieciom składniki odżywcze niezbędne do ich rozwoju fizycznego i umysłowego oraz do wykonywania aktywności fizycznej odpowiadającej ich potrzebom fizjologicznym;

h)„odpowiednie warunki mieszkaniowe” oznaczają lokal mieszkalny, który spełnia aktualne krajowe standardy techniczne, jest w dobrym stanie, zapewnia odpowiedni komfort cieplny i jest dostępny w przystępnej cenie.

PODSTAWOWE ZALECENIA

4)Państwa członkowskie wzywa się do:

a)zapewnienia dzieciom w potrzebie skutecznego i bezpłatnego dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, kształcenia i zajęć w szkole, opieki zdrowotnej oraz co najmniej jednego zdrowego posiłku każdego dnia szkolnego;

b)zapewnienia dzieciom w potrzebie skutecznego dostępu do zdrowego odżywiania i odpowiednich warunków mieszkaniowych.

5)Państwa członkowskie powinny dokonać identyfikacji dzieci w potrzebie oraz uwzględnić w tej grupie – tam, gdzie jest to właściwe przy opracowywaniu zintegrowanych środków krajowych – konkretne niekorzystne sytuacje, w których znajdują się:

a)dzieci bezdomne lub doświadczające poważnej deprywacji mieszkaniowej;

b)dzieci z niepełnosprawnością;

c)dzieci ze środowisk migracyjnych;

d)dzieci z mniejszości rasowych lub etnicznych (w szczególności dzieci romskie);

e)dzieci objęte alternatywnymi formami opieki (w szczególności instytucjonalnej);

f)dzieci znajdujące się w niepewnej sytuacji rodzinnej.

SPRZYJAJĄCE RAMY POLITYKI

6)Państwa członkowskie wzywa się do stworzenia zintegrowanych i sprzyjających ram polityki mających na celu zwalczanie wykluczenia społecznego dzieci i skupionych na przerywaniu międzypokoleniowego cyklu ubóstwa i marginalizacji oraz ograniczeniu skutków społeczno-ekonomicznych pandemii COVID-19. W tym celu, wdrażając niniejsze zalecenie, państwa członkowskie powinny:

a)zapewnić spójność z niniejszym zaleceniem polityk społecznych, edukacyjnych, zdrowotnych, żywieniowych i w zakresie mieszkalnictwa na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, oraz w miarę możliwości w sposób zintegrowany zwiększyć ich znaczenie pod względem wspierania dzieci;

b)zwiększyć zakres inwestycji w systemy edukacji, odpowiedniej opieki zdrowotnej i ochrony socjalnej, by skutecznie reagować na potrzeby dzieci i ich rodzin, w szczególności tych wystawionych na ryzyko wykluczenia społecznego;

c)ustanowić odpowiednie polityki i zapewnić właściwe zasoby – w tym za pomocą działań w ramach integracji na rynku pracy na rzecz rodziców lub opiekunów oraz wsparcia dochodowego dla rodzin i gospodarstw domowych – tak by kwestie finansowe nie stanowiły dla dzieci przeszkody w dostępie do usług wysokiej jakości;

d)uwzględnić wymiar terytorialny wykluczenia społecznego, biorąc pod uwagę szczególne potrzeby dzieci w związku ze specyfiką obszarów miejskich, wiejskich, odległych i dotkniętych segregacją, opierając się przy tym na zintegrowanym i wielodyscyplinarnym podejściu;

e)w odniesieniu do opracowywania, realizowania i monitorowania polityk i usług wysokiej jakości na rzecz dzieci – zacieśniać współpracę z władzami krajowymi, lokalnymi i regionalnymi, organizacjami gospodarki społecznej, organizacjami pozarządowymi i innymi zainteresowanymi stronami oraz zwiększać ich zaangażowanie w tym zakresie;

f)wprowadzać środki propagujące włączenie społeczne i służące zapobieganiu i zwalczaniu dyskryminacji i stygmatyzacji dzieci w potrzebie;

g)wspierać realizację strategicznych inwestycji w usługi wysokiej jakości skierowane do dzieci, w tym w infrastrukturę sprzyjającą włączeniu oraz wykwalifikowaną siłę roboczą;

h)przeznaczyć odpowiednie zasoby na wdrażanie niniejszego zalecenia oraz optymalnie wykorzystywać środki z funduszy krajowych i unijnych, w szczególności z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, REACT-EU, InvestEU, Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz Instrumentu Wsparcia Technicznego.

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA NAD DZIECKIEM, KSZTAŁCENIE I ZAJĘCIA W SZKOLE, ZDROWY POSIŁEK KAŻDEGO DNIA SZKOLNEGO

7)W celu zapewnienia dzieciom w potrzebie skutecznego i bezpłatnego dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, kształcenia i zajęć w szkole, opieki zdrowotnej oraz jednego zdrowego posiłku każdego dnia szkolnego, państwa członkowskie zachęca się do:

a)zidentyfikowania i zniesienia barier finansowych i niefinansowych w zakresie dostępu do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, kształcenia i zajęć w szkole;

b)wprowadzenia środków służących zapobieganiu i ograniczaniu zjawiska wczesnego kończenia nauki oraz ponownemu angażowaniu dzieci narażonych na wczesne przerywanie nauki lub dzieci, które przedwcześnie zakończyły naukę lub szkolenie;

c)świadczenia wsparcia edukacyjnego na rzecz dzieci z trudnościami w uczeniu się w celu wypełnienia ich braków w sferze językowej, poznawczej i edukacyjnej;

d)dostosowywania materiałów edukacyjnych w zakresie wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz materiałów edukacyjnych placówek oświatowych do potrzeb dzieci niepełnosprawnych, przy zastosowaniu metod nauczania i uczenia się sprzyjających włączeniu społecznemu; w tym celu należy zapewnić dostęp do wykwalifikowanych nauczycieli i innych pracowników oświaty, takich jak psychologowie, logopedzi, rehabilitanci i asystenci dydaktyczni;

e)wprowadzania środków wspierających edukację włączającą oraz zapobiegających powstawaniu klas posegregowanych w placówkach wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz w placówkach oświatowych; w ten zakres może wchodzić również udzielanie pierwszeństwa lub wczesnego dostępu dzieciom w potrzebie;

f)zapewniania dostępu do co najmniej jednego zdrowego posiłku każdego dnia szkolnego;

g)zapewniania dostępu do materiałów edukacyjnych, w tym do książek lub mundurków, w stosownych przypadkach;

h)zapewnienia elementów niezbędnych do zdalnego uczenia się: szybkiego połączenia internetowego, usług cyfrowych i odpowiedniego sprzętu, by zagwarantować dostęp do edukacyjnych treści internetowych;

i)zapewnienia transportu do placówek wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz do placówek oświatowych, w stosownych przypadkach;

j)zapewnienia równego i sprzyjającego włączeniu społecznemu dostępu do zajęć w szkole, w tym do udziału w wycieczkach szkolnych;

k)opracowania ram współpracy placówek oświatowych, społeczności lokalnych, usług społecznych i podmiotów gospodarki społecznej w celu wspierania edukacji włączającej, świadczenia opieki pozaszkolnej i zapewniania możliwości uczestnictwa w zajęciach sportowych, rekreacyjnych i kulturalnych oraz tworzenia placówek oświatowych będących centrami włączenia społecznego i rozwoju uczestnictwa, a także inwestowania w nie.

OPIEKA ZDROWOTNA

8)W celu zagwarantowania dzieciom w potrzebie skutecznego i bezpłatnego dostępu do wysokiej jakości opieki zdrowotnej, państwa członkowskie wzywa się do:

a)wprowadzenia ułatwień w zakresie wczesnego wykrywania i leczenia chorób i zaburzeń rozwojowych, w tym tych dotyczących zdrowia psychicznego; zapewnienia dostępu do cyklicznych badań lekarskich, w tym dentystycznych i okulistycznych, oraz programów badań przesiewowych; zapewnienia kontynuacji leczenia i rehabilitacji, w tym dostępu do leków, zabiegów i przedmiotów wspomagających funkcjonowanie oraz do programów szczepień;

b)zapewnienia dostosowanych usług z zakresu rehabilitacji i habilitacji dla dzieci z niepełnosprawnościami;

c)realizacji łatwo dostępnych programów w zakresie promocji zdrowia i profilaktyki chorób, skierowanych do dzieci w potrzebie i ich rodzin, a także do specjalistów pracujących z dziećmi.

ZDROWE ODŻYWIANIE

9)W celu zagwarantowania dzieciom w potrzebie skutecznego dostępu do odpowiedniego i zdrowego odżywiania, w tym za pośrednictwem unijnego programu „Owoce, warzywa i mleko w szkole”, państwa członkowskie zachęca się do:

a)wspierania dostępu do zdrowych posiłków, również w dniach wolnych od szkoły, w tym przez wsparcie rzeczowe lub finansowe;

b)sprawienia, aby normy żywieniowe w placówkach wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz w placówkach oświatowych odpowiadały konkretnym potrzebom żywieniowym;

c)ograniczenia dostępności żywności bogatej w tłuszcze, sól i cukier w placówkach wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz w placówkach oświatowych, a także zmniejszenia częstotliwości reklamowania takiej żywności;

d)przekazywania rodzinom i dzieciom odpowiednich informacji na temat zdrowego odżywiania dzieci.

ODPOWIEDNIE WARUNKI MIESZKANIOWE

10)W celu zagwarantowania dzieciom w potrzebie skutecznego dostępu do odpowiednich warunków mieszkaniowych, państwa członkowskie wzywa się do:

a)sprawienia, aby bezdomne dzieci i ich rodziny otrzymywały właściwe zakwaterowanie w schronieniu tymczasowym, były szybko przenoszone z takiego schronienia do trwałego miejsca zamieszkania oraz miały dostęp do istotnych usług społecznych i doradczych;

b)oceny i – w razie potrzeby – zmiany krajowych, regionalnych i lokalnych polityk w zakresie mieszkalnictwa oraz podjęcia działań mających na celu należyte uwzględnianie interesów rodzin z dziećmi w potrzebie, w tym przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu; takim ocenom i zmianom powinny również podlegać polityki z zakresu mieszkalnictwa socjalnego oraz dodatki mieszkaniowe;

c)zapewnienia dzieciom w potrzebie i ich rodzinom priorytetowego i terminowego dostępu do mieszkalnictwa socjalnego;

d)mając na względzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka – zapobiegania obejmowaniu dzieci opieką instytucjonalną; zapewnienia zmiany formy opieki nad dziećmi z opieki instytucjonalnej na wysokiej jakości opiekę opartą na rodzinie lub społeczności i pomagania im w prowadzeniu niezależnego życia oraz wspierania ich integracji społecznej.

SPRAWOWANIE RZĄDÓW I SPRAWOZDAWCZOŚĆ

11)W celu zapewnienia należytego sprawowania rządów, monitorowania i sprawozdawczości państwa członkowskie zachęca się do:

Krajowi koordynatorzy ds. gwarancji dla dzieci

a)wyznaczenia krajowego koordynatora ds. gwarancji dla dzieci dysponującego odpowiednimi zasobami i uprawnieniami do skutecznej koordynacji i monitorowania wdrażania niniejszego zalecenia;

Identyfikowanie dzieci w potrzebie

b)w celu jak najskuteczniejszego ukierunkowania środków na dzieci w potrzebie i uwzględnienia organizacji i warunków krajowych, regionalnych i lokalnych – zaangażowania stosownych zainteresowanych stron w identyfikację dzieci w potrzebie i barier, z jakimi mierzą się w dostępie do usług objętych zakresem niniejszego zalecenia i korzystaniu z nich;

Krajowe plany działania

c)w terminie sześciu miesięcy od przyjęcia niniejszego zalecenia – przedłożenia Komisji planu działania obejmującego okres do 2030 r. w celu wdrożenia niniejszego zalecenia, uwzględniając warunki krajowe, regionalne i lokalne. Plan działania powinien obejmować w szczególności:

(i)docelowe kategorie dzieci w potrzebie, do których należy zastosować odpowiednie zintegrowane środki;

(ii)cele ilościowe i jakościowe, jakie trzeba osiągnąć pod względem dzieci w potrzebie, do których należy zastosować odpowiednie zintegrowane środki, z uwzględnieniem dysproporcji regionalnych i lokalnych;

(iii)środki planowane lub wprowadzane w ramach wdrażania niniejszego zalecenia, w tym środki na szczeblu regionalnym i lokalnym, a także niezbędne zasoby finansowe i terminy;

(iv)inne środki planowane lub wprowadzane w celu zwalczania wykluczenia społecznego dzieci i przerwania międzypokoleniowego cyklu marginalizacji, w szczególności w oparciu o sprzyjające ramy polityki, o których mowa w ust. 6;

(v)krajowe ramy gromadzenia danych, monitorowania i oceny niniejszego zalecenia, również w celu ustanowienia wspólnych ram monitorowania, o których mowa w ust. 12 lit. d).

Działania informacyjne

d)opracowania skutecznych działań informacyjnych skierowanych do dzieci w potrzebie i ich rodzin, w szczególności na szczeblu regionalnym i lokalnym, realizowanych za pośrednictwem placówek oświatowych, wyszkolonych mediatorów, służb wspierających rodzinę, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i gospodarki społecznej w celu podniesienia świadomości i ułatwienia korzystania z usług objętych zakresem niniejszego zalecenia oraz zachęcenia do korzystania z nich;

Zaangażowanie zainteresowanych stron

e)zapewnienia, aby w całym procesie przygotowywania, wdrażania, monitorowania i oceny planu działania uczestniczyły organy regionalne, lokalne i inne stosowne organy, dzieci i istotne zainteresowane strony reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, organizacje pozarządowe, placówki oświatowe i organy odpowiedzialne za wspieranie włączenia społecznego i integracji, praw dziecka, edukacji włączającej i niedyskryminacji, w tym krajowe organy ds. równości;

Składanie sprawozdań do Komisji

f)składania sprawozdań do Komisji w sprawie postępów we wdrażaniu niniejszego zalecenia, zgodnie z krajowym planem działania.

WDRAŻANIE, MONITOROWANIE I OCENA

12)Rada z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji w zakresie:

a)monitorowania postępów we wdrażaniu niniejszego zalecenia, w tym jego wyników i wpływu na dzieci w potrzebie w kontekście europejskiego semestru, a także proponowania – w stosownych przypadkach – zaleceń dla poszczególnych państw członkowskich;

b)współpracowania z państwami członkowskimi, krajowymi koordynatorami ds. gwarancji dla dzieci oraz Komitetem Ochrony Socjalnej w celu usprawnienia procesu wzajemnego uczenia się, wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz podejmowania działań następczych w związku z działaniami podjętymi w odpowiedzi na niniejsze zalecenie, zgodnie ze stosownymi krajowymi planami działania;

c)składania regularnych sprawozdań do Komitetu Ochrony Socjalnej w sprawie postępów we wdrażaniu niniejszego zalecenia, w oparciu o sprawozdania sporządzone przez państwa członkowskie;

d)współpracowania z Komitetem Ochrony Socjalnej w celu:

(i)ustanowienia wspólnych ram monitorowania i opracowania uzgodnionych wspólnych – ilościowych i jakościowych – wskaźników wyników służących ocenie wdrażania niniejszego zalecenia;

(ii)mając na względzie wywarcie wpływu na kształtowanie polityki – zwiększenia dostępności, zakresu i adekwatności porównywalnych danych na szczeblu Unii, w tym danych o dzieciach w potrzebie i ich dostępie do usług oraz adekwatności i zakresie świadczeń skierowanych do dzieci;

e)dokonania przeglądu postępów w zakresie wdrażania niniejszego zalecenia oraz złożenia sprawozdania do Rady po upływie pięciu lat od jego przyjęcia;

f)zwiększania starań na rzecz podnoszenia poziomu świadomości i komunikacji oraz szerszego upowszechniania rezultatów i przykładów dobrych praktyk na szczeblu Unii oraz wśród państw członkowskich i istotnych zainteresowanych stron.

Sporządzono w Brukseli dnia […] r.

(1)

   Wytyczne polityczne dla Komisji Europejskiej na lata 2019–2024.

(2)

   Zob. np.: komunikat Komisji „Ku solidarnej Europie: intensyfikacja walki z wykluczeniem społecznym, wspieranie integracji”, COM(92) 542; Rezolucja Rady i ministrów spraw społecznych zebranych w Radzie z dnia 29 września 1989 r. w sprawie zwalczania wykluczenia społecznego, Dz.U. C 277 z 31.10.1989, s. 1. „The multi-dimensional analysis of social exclusion” [„Wielowymiarowa analiza wykluczenia społecznego”], Levitas i in., (2007); „Leaving no one behind: the imperative of inclusive development. Report on the World social situation 2016” [„Nie pozostawiać nikogo w tyle: imperatyw rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Sprawozdanie na temat sytuacji społecznej na świecie w 2016 r.”], ONZ (2016).

(3)

   Ustalony na poziomie 60 % krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji po uwzględnieniu transferów socjalnych.

(4)

   Pogłębiona deprywacja materialna oznacza wymuszony brak możliwości zapłacenia za co najmniej cztery z następujących dziewięciu elementów: 1) czynsz, rata kredytu mieszkaniowego lub rachunki za media; 2) dostateczne ogrzanie mieszkania; 3) nieprzewidziane wydatki; 4) regularne spożywanie mięsa lub innego białka; 5) urlop; 6) odbiornik telewizyjny; 7) pralka; 8) samochód; 9) telefon.

(5)

   Odzwierciedla to odsetek ludności poniżej 60 roku życia żyjącej w gospodarstwach domowych, w których osoby w wieku produkcyjnym przepracowały w minionym roku poniżej 20 % swojego łącznego potencjału pracy.

(6)

   Wskaźnik głębokości ubóstwa (w odniesieniu do mediany), który pomaga określić ilościowo, jak biedni są ubodzy. Oblicza się ją jako różnicę mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji osób poniżej progu zagrożenia ubóstwem i progu zagrożenia ubóstwem wyrażoną jako procent wartości progu zagrożenia ubóstwem.

(7)

   Wskaźnik ubóstwa trwałego to odsetek osób żyjących w gospodarstwie domowym, w którym w bieżącym roku i w ciągu dwóch z trzech poprzednich lat ekwiwalentny dochód do dyspozycji był niższy od progu ubóstwa.

(8)    W czerwcu 2021 r. Komisja przyjmie komunikat pt. „Długoterminowa wizja obszarów wiejskich”, w którym m.in. zajmie się kwestią ograniczonego dostępu dzieci do usług lub infrastruktury na obszarach wiejskich, oddalonych lub defaworyzowanych.

(9)

   Wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu z 2021 r. przyjęte przez Radę w dniu 15 marca 2021 r.

(10)

   Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 listopada 2015 r. w sprawie zmniejszenia nierówności ze szczególnym uwzględnieniem ubóstwa dzieci (2014/2237(INI)).

(11)

   Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego z dnia 4 kwietnia 2019 r. w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), (COM(2018)0382 – C8-0232/2018 – 2018/0206(COD)).

(12)

   Sprawozdanie specjalne nr 20/2020: „Zwalczanie ubóstwa dzieci – należy lepiej ukierunkować wsparcie udzielane przez Komisję”, Europejski Trybunał Obrachunkowy, 2020 r.

(13)

   Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 marca 2021 r. w sprawie praw dziecka w świetle strategii UE na rzecz praw dziecka (2021/2523(RSP)).

(14)

   Sprawozdanie w sprawie skutków zmian demograficznych, Komisja Europejska, 2020 r.

(15)

   Na przykład ogólne nierówności dochodowe, mierzone wskaźnikiem nierówności rozkładu dochodów S80/S20, wyniosły w 2018 r. 8,4 w przypadku Stanów Zjednoczonych, ale tylko 5,05 w przypadku UE–27, przy czym inne czołowe gospodarki albo nie dysponowały najnowszymi i wiarygodnymi danymi (szacunki Chin za 2011 r. wynosiły 28,3), albo odnotowały wartości wyższe niż UE (Zjednoczone Królestwo – 5,6, Japonia – 6,2). Pomimo nieco niższego ogólnego wskaźnika rozwoju społecznego (0,920 w przypadku Stanów Zjednoczonych w porównaniu z 0,894 w przypadku UE–27 w 2019 r.) przeciętny Europejczyk żyje o 2,4 roku dłużej niż przeciętny Amerykanin (średnie trwanie życia wynosiło odpowiednio 80,9 i 78,5 roku w 2018 r.).

(16)

   W szczególności zasada 1 „Kształcenie, szkolenie i uczenie się przez całe życie”, zasada 3 „Równość szans”, zasada 11 „Opieka nad dziećmi i wsparcie dla dzieci”, zasada 14 „Dochód minimalny”, zasada 16 „Ochrona zdrowia”, zasada 17 „Integracja osób niepełnosprawnych”, zasada 19 „Mieszkalnictwo i pomoc dla bezdomnych” oraz zasada 20 „Dostęp do podstawowych usług”.

(17)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych”, COM(2021) 102 final.

(18)

   Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007, Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 671.

(19)

   Zalecenie Komisji 2013/112/UE z dnia 20 lutego 2013 r. „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji”, Dz.U. L 59 z 2.3.2013, s. 5.

(20)

    https://ec.europa.eu/eurostat/web/european-pillar-of-social-rights/indicators/social-scoreboard-indicators

(21)

   Zalecenia dla poszczególnych krajów dotyczą szerokiego zakresu kwestii związanych z ubóstwem dzieci, takich jak: wsparcie dochodu, edukacja włączająca, dostęp do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, dostęp do opieki zdrowotnej i bezdomność.

(22)

   Decyzja Rady (UE) 2020/1512 z dnia 13 października 2020 r. w sprawie wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich, Dz.U. L 344 z 19.10.2020, s. 22.

(23)

   Zalecenie Rady z dnia 22 maja 2019 r. w sprawie wysokiej jakości systemów wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, Dz.U. C 189 z 5.6.2019, s. 4.

(24)    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie utworzenia europejskiego obszaru edukacji do 2025 r., COM(2020) 625 final.

(25)

   Rezolucja Rady w sprawie strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia na rzecz europejskiego obszaru edukacji i w szerszej perspektywie (2021–2030), Dz.U. C 66 z 26.2.2021, s. 1.

(26)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027. Nowe podejście do kształcenia i szkolenia w epoce cyfrowej”, COM(2020) 624 final.

(27)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Unia równości: strategia na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020–2025”, COM(2020) 152 final.

(28)

   Rada Europejska uzgodniła cele barcelońskie w 2002 r. w Barcelonie. Określono w nich, że 33 % dzieci poniżej trzeciego roku życia i 90 % dzieci w wieku od trzech lat do wieku obowiązku szkolnego powinno zostać objęte opieką nad dzieckiem.

(29)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Unia równości: Unijny plan działania przeciwko rasizmowi na lata 2020–2025”, COM(2020) 565 final.

(30)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady „Unia równości: unijne ramy strategiczne na rzecz równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów”, COM(2020) 620 final.

(31)

   Zalecenie Rady z dnia 12 marca 2021 r. w sprawie równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów, 2021/C 93/01.

(32)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – „Fala renowacji na potrzeby Europy – ekologizacja budynków, tworzenie miejsc pracy, poprawa jakości życia”, COM(2020) 662 final.

(33)    Zalecenie Komisji (UE) 2020/1563 z dnia 14 października 2020 r. dotyczące ubóstwa energetycznego, Dz.U. L 357 z 27.10.2020, s. 35.

(34)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Wspieranie zatrudnienia ludzi młodych: pomost do zatrudnienia dla kolejnego pokolenia”, COM(2020) 276 final.

(35)

   Zalecenie Rady z dnia 30 października 2020 r. w sprawie pomostu do zatrudnienia – wzmocnienia gwarancji dla młodzieży oraz zastępujące zalecenie Rady z dnia 22 kwietnia 2013 r. w sprawie ustanowienia gwarancji dla młodzieży, 2020/C 372/01, Dz.U. C 372 z 4.11.2020, s. 1. 

(36)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Unia równości: strategia na rzecz równości osób LGBTIQ na lata 2020–2025”, COM(2020) 698 final.

(37)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania na rzecz integracji i włączenia społecznego na lata 2021–2027”, COM(2020) 758 final.

(38)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady „Europejski plan walki z rakiem”, COM(2021) 44 final.

(39)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Unia równości: Strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030”, COM(2021) 101 final.

(40)

   Zalecenie Komisji z dnia 3 października 2008 r. w sprawie aktywnej integracji osób wykluczonych z rynku pracy, Dz.U. L 307 z 18.11.2008, s. 11.

(41)

   Zalecenie Rady (UE) z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy, Dz.U. C 67 z 20.2.2016, s. 1.

(42)

   Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE, Dz.U. L 188 z 12.7.2019, s. 79.

(43)

   Zalecenie Rady z dnia 8 listopada 2019 r. w sprawie dostępu pracowników oraz osób samozatrudnionych do ochrony socjalnej, 2019/C 387/01, Dz.U. C 387 z 15.11.2019, s. 1.

(44)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejski program na rzecz umiejętności służący zrównoważonej konkurencyjności, sprawiedliwości społecznej i odporności”, COM(2020)274 final.

(45)

   Rozporządzenie Rady (UE) 2020/672 z dnia 19 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE), jaka wystąpiła w związku z pandemią COVID-19, Dz.U. L 159 z 20.5.2020, s. 1.

(46)

   Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej, COM(2020) 682 final.

(47)

   Podsumowanie zalecenia z 2013 r. „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji”, SWD(2017) 258 final.

(48)

   Progress across Europe in the implementation of the 2013 EU recommendation on „Investing in children: Breaking the cycle of disadvantage” – A study of national policies, Komisja Europejska, 2017 r.

(49)

   W okresie programowania 2014–2020 25,6 % całkowitych środków w ramach EFS, wynoszących 86,4 mld EUR, przeznaczono na działania na rzecz włączenia społecznego. W ramach EFRR przeznaczono 24,1 mld EUR na priorytety w zakresie wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, w tym na wspieranie włączenia społecznego, walkę z ubóstwem i inwestycje w placówki edukacyjne.

(50)

   „Feasibility Study for a Child Guarantee, Final Report”, Komisja Europejska, 2020 r.

(51)

   „Study on the economic implementing framework of a possible EU Child Guarantee Scheme including its financial foundation, Final Report”, Komisja Europejska, 2020 r.

(52)

   Decyzja Rady z dnia 26 listopada 2009 r. w sprawie zawarcia przez Wspólnotę Europejską Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, Dz.U. L 23 z 27.1.2010, s. 35.

(53)

   Zalecenie Komisji 2013/112/UE z dnia 20 lutego 2013 r. „Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji”, Dz.U. L 59 z 2.3.2013, s. 5.

(54)

   Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 listopada 2015 r. w sprawie zmniejszenia nierówności ze szczególnym uwzględnieniem ubóstwa dzieci (2014/2237(INI)).

(55)

   Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 marca 2021 r. w sprawie praw dziecka w świetle strategii UE na rzecz praw dziecka (2021/2523(RSP)).

(56)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych”, COM(2021) 102 final.

(57)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Strategia UE na rzecz praw dziecka”, COM(2021) 142/1.

(58)    Są to dzieci zagrożone ubóstwem, doświadczające pogłębionej deprywacji materialnej lub zamieszkujące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy.

(59)

   Ocena roczna Komitetu Ochrony Socjalnej dotycząca Przeglądu sytuacji w dziedzinie ochrony socjalnej oraz rozwoju polityk z zakresu ochrony socjalnej – 2020 r. Sprawozdanie dotyczące zasadniczych wyzwań społecznych i głównych postulatów, s. 58.

(60)

   Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), COM(2018) 382 final.

(61)    Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiającym Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17.