EUR-Lex Access to European Union law
This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 62023CC0400
Opinia rzecznika generalnego Richarda de la Toura przedstawiona w dniu 11 lipca 2024 r.
Opinia rzecznika generalnego Richarda de la Toura przedstawiona w dniu 11 lipca 2024 r.
ECLI identifier: ECLI:EU:C:2024:613
Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JEANA RICHARDA DE LA TOURA
przedstawiona w dniu 11 lipca 2024 r.(1)
Sprawa C‑400/23
Postępowanie karne
przeciwko
VB
przy udziale
Sofiyska gradska prokuratura
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria)]
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Dyrektywa (UE) 2016/343 – Prawo do obecności na rozprawie – Artykuł 8 ust. 2 – Postępowanie prowadzące do wydania zaocznego wyroku skazującego lub uniewinniającego – Zasady badania spełnienia przesłanek przyznawania prawa do wznowienia postępowania – Prawo do bycia wysłuchanym przysługujące oskarżycielowi i obrońcy – Artykuł 8 ust. 4 – Forma i zakres środków prawnych przysługujących po wydaniu orzeczenia w trybie zaocznym – Informowanie osoby skazanej zaocznie o jej prawach procesowych – Zasady – Artykuł 9 – Prawo do wznowienia postępowania – Uregulowanie krajowe uzależniające przyznanie prawa do wznowienia postępowania od uprzedniego złożenia wniosku o wznowienie postępowania karnego do organu sądowego, przed którym osoba skazana zaocznie musi się stawić osobiście – Zgodność – Dyrektywa 2012/13/UE – Prawo do informacji w postępowaniu karnym – Artykuł 6 – Prawo do informacji dotyczących oskarżenia
I. Wprowadzenie
1. Poprzez rozpatrywane odesłanie prejudycjalne, będące drugim odesłaniem, z którym wystąpiono w ramach sporu w postępowaniu głównym, Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) dąży do uzyskania wyjaśnień dotyczących, po pierwsze, oceny spełniania przesłanek przyznawania osobie osądzonej zaocznie prawa do wznowienia postępowania, zaś po drugie, udzielanej tej osobie informacji o jej prawach procesowych w rozumieniu art. 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym(2).
2. W wyroku z dnia 8 czerwca 2023 r., VB (Informowanie skazanego zaocznie)(3), Trybunał orzekł, że art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343, na podstawie którego państwo członkowskie zapewnia, aby z chwilą powiadomienia oskarżonego o wydanym zaocznie orzeczeniu, w szczególności z chwilą jego zatrzymania, powiadomiono go także o możliwości zaskarżenia tego orzeczenia i o prawie do wznowienia postępowania, nie nakłada na sąd krajowy obowiązku zawarcia takich informacji w tymże orzeczeniu. W tym kontekście Trybunał stwierdził, że wybór zasad udostępniania zainteresowanemu takich informacji pozostaje w gestii państwa członkowskiego, pod warunkiem że zostaną one podane do wiadomości tej osoby w chwili poinformowania jej o danym orzeczeniu(4).
3. W rozpatrywanej sprawie sąd odsyłający podejmuje próbę skonfrontowania tych zasad z krajowym systemem proceduralnym. Zauważa on, że zgodnie z przepisami bułgarskimi organ sądowy orzekający co do istoty oskarżenia i wydający orzeczenie zaoczne nie jest bowiem właściwy do dokonania oceny, czy oskarżony jest uprawniony do wznowienia postępowania w świetle warunków określonych w dyrektywie 2016/343. W tym względzie sąd ten wskazuje, że ocena taka wchodzi w zakres wyłącznej właściwości Varhoven kasatsionen sad (najwyższego sądu kasacyjnego, Bułgaria), do którego zainteresowany musi uprzednio wystąpić z wnioskiem o wznowienie postępowania karnego i który orzeka pod warunkiem, że zainteresowany stawi się osobiście.
4. Sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z szeregiem pytań prejudycjalnych zmierzających do oceny, w jakim zakresie takie zasady odpowiadają wymogom określonym w art. 8 ust. 4 i w art. 9 dyrektywy 2016/343. W tym celu Trybunał będzie musiał uwzględnić przepisy określone w szczególności w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym(5), ustanawiającej również mechanizmy mające na celu zagwarantowanie praw osób podejrzanych i oskarżonych w ramach postępowań karnych, które dotyczą zainteresowanego.
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii
1. Dyrektywa 2012/13
5. Dyrektywa 2012/13 ustanawia prawo osoby podejrzanej lub oskarżonej do informacji w postępowaniu karnym.
6. Artykuł 3 ust. 1 lit. c) tej dyrektywy określa prawo do informacji o prawach w następujący sposób:
„Państwa członkowskie zapewniają, aby osobom podejrzanym lub oskarżonym niezwłocznie udzielano informacji dotyczących przynajmniej poniższych praw procesowych, stosowanych zgodnie z prawem krajowym, aby umożliwić skuteczne wykonywanie tych praw:
[…]
c) prawo do informacji dotyczących oskarżenia, zgodnie z art. 6”.
7. Artykuł 6 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do informacji dotyczących oskarżenia”, przewiduje:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby osobom podejrzanym lub oskarżonym udzielono informacji o czynie zabronionym, o którego popełnienie są one podejrzane lub oskarżone. Informacje te przekazuje się niezwłocznie i są one na tyle szczegółowe, na ile jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania oraz skutecznego wykonywania prawa do obrony.
[…]
3. Państwa członkowskie zapewniają, aby najpóźniej w chwili przekazania podstawy oskarżenia do oceny sądu przedstawiono szczegółowe informacje na temat oskarżenia, w tym rodzaju przestępstwa i jego kwalifikacji prawnej, jak również charakteru udziału osoby oskarżonej.
[…]”.
2. Dyrektywa 2016/343
8. W dyrektywie 2016/343, zgodnie z jej art. 1, ustanawia się wspólne normy minimalne dotyczące, po pierwsze, niektórych aspektów domniemania niewinności, a po drugie, prawa do obecności na rozprawie.
9. Artykuł 8 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do obecności na rozprawie”, przewiduje w ust. 1–4:
„1. Państwa członkowskie zapewniają podejrzanym lub oskarżonym prawo do obecności na rozprawie.
2. Państwa członkowskie mogą postanowić, że rozprawa, której wynikiem może być orzeczenie w przedmiocie winy lub niewinności podejrzanego lub oskarżonego, może odbyć się pod jego nieobecność, pod warunkiem że:
a) podejrzanego lub oskarżonego powiadomiono we właściwym czasie o rozprawie i o konsekwencjach niestawiennictwa; lub
b) podejrzany lub oskarżony, którego powiadomiono o rozprawie, jest reprezentowany przez umocowanego obrońcę, wybranego przez tego podejrzanego lub oskarżonego lub wyznaczonego z urzędu.
3. Orzeczenie wydane zgodnie z ust. 2 można wykonać wobec danego podejrzanego lub oskarżonego.
4. Jeżeli w państwach członkowskich dopuszcza się możliwość odbywania rozpraw pod nieobecność podejrzanych lub oskarżonych, lecz nie ma możliwości spełnienia warunków określonych w ust. 2 niniejszego artykułu, ponieważ nie da się ustalić miejsca pobytu podejrzanego lub oskarżonego mimo podjęcia starań w rozsądnym zakresie, państwa członkowskie mogą postanowić, że orzeczenie może jednak zostać wydane i wykonane. W takim przypadku państwa członkowskie zapewniają, aby z chwilą powiadomienia podejrzanego lub oskarżonego o orzeczeniu, w szczególności z chwilą jego zatrzymania, powiadomiono go także o możliwości zaskarżenia orzeczenia i o prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego, zgodnie z art. 9”.
10. Artykuł 9 rzeczonej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do wznowienia postępowania”, stanowi:
„Państwa członkowskie zapewniają, aby w sytuacji gdy podejrzani lub oskarżeni nie byli obecni na swojej rozprawie, a warunki określone w art. 8 ust. 2 nie zostały spełnione, osoby te miały prawo do wznowienia postępowania lub innego środka prawnego, który umożliwia ponowne rozpoznanie sprawy co do jej istoty, w tym ocenę nowych dowodów, i który może prowadzić do uchylenia pierwotnego orzeczenia. W związku z tym państwa członkowskie zapewniają takim podejrzanym i oskarżonym prawo do obecności i skutecznego udziału, zgodnie z procedurami określonymi w prawie krajowym, oraz do korzystania z prawa do obrony”.
B. Prawo bułgarskie
11. Artykuł 15 ust. 2 i 3 Nakazatelno‑protsesualen kodeks (kodeksu postępowania karnego) (zwanego dalej „NPK”) przewiduje:
„(2) Osobom oskarżonym oraz innym osobom biorącym udział w postępowaniu karnym przysługują wszelkie środki procesowe niezbędne do obrony ich praw i uzasadnionych interesów.
(3) Sędzia, prokurator oraz organy prowadzące postępowanie przygotowawcze powiadamiają osoby, o których mowa w ust. 2, o przysługujących im prawach procesowych i zapewniają możliwość ich wykonywania”.
12. Artykuł 423 ust. 1–4 NPK stanowi:
„(1) W terminie sześciu miesięcy od powzięcia wiadomości o prawomocnym wyroku skazującym […] osoba skazana zaocznie może złożyć wniosek o wznowienie postępowania karnego, powołując się na swoją nieobecność w [postępowaniu karnym]. Wniosek podlega uwzględnieniu, chyba że osoba skazana zbiegła po przedstawieniu jej zarzutów w postępowaniu przygotowawczym, tak że przewidziane w art. 247c ust. 1 czynności procesowe nie mogły zostać wykonane, albo po wykonaniu tychże czynności nie stawiła się ona na rozprawie bez uzasadnionej przyczyny.
(2) Złożenie wniosku nie wstrzymuje wykonania wyroku skazującego, chyba że sąd postanowi inaczej.
(3) Postępowanie w sprawie wznowienia postępowania karnego umarza się, jeżeli osoba skazana zaocznie nie stawi się na rozprawie bez uzasadnionego powodu.
(4) Jeżeli osoba skazana zaocznie przebywa w zakładzie karnym w wykonaniu prawomocnego wyroku, a sąd wznawia postępowanie karne, postanawia on w swoim orzeczeniu o zastosowaniu środka zabezpieczającego”.
13. Artykuł 424 ust. 1 i 2 NPK przewiduje:
„(1) Zgodnie z art. 422 ust. 1 pkt 5 wniosek o wznowienie postępowania karnego jest rozpatrywany przez właściwy apelativen sad [(sąd apelacyjny, Bułgaria)], w razie gdy akt, o którym mowa w art. 419, został wydany przez rayonen sad [(sąd rejonowy, Bułgaria)] lub przez okrazhen sad [(sąd okręgowy, Bułgaria)] orzekający w drugiej instancji, z wyłączeniem nowych wyroków.
(2) Z wyłączeniem przypadków, o których mowa w ust. 1, wniosek o wznowienie postępowania karnego jest rozpatrywany przez Varhoven kasatsionen sad [(najwyższy sąd kasacyjny)]”.
14. Artykuł 425 ust. 2 NPK stanowi:
„W przypadkach, o których mowa w art. 423 ust. 1, postępowanie zostaje wznowione, a sprawa przywrócona do etapu, na którym postępowanie zaczęło toczyć się zaocznie”.
III. Okoliczności faktyczne w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne(6)
15. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony w ramach postępowań karnych wszczętych przeciwko VB w przedmiocie czynów mogących stanowić przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności. Owe postępowania karne od początku były prowadzone pod nieobecność VB. Nie mógł on otrzymać żadnego formalnego powiadomienia o stawianych mu zarzutach. Ponadto nie mógł on zostać poinformowany ani o skierowaniu sprawy do sądu, ani tym bardziej o terminie i miejscu rozprawy czy też o konsekwencjach swojego niestawiennictwa. Właściwym organom krajowym nie udało się bowiem ustalić miejsca pobytu VB, ponieważ na etapie postępowania przygotowawczego, w ramach wspomnianych postępowań karnych, zbiegł on tuż przed interwencją policyjną mającą na celu zatrzymanie podejrzanych. Został on uznany za „poszukiwanego”, między innymi na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, ale nie udało się go odnaleźć.
16. Postępowania karne będące przedmiotem postępowań głównych są nadal w toku, a większość dowodów została zgromadzona. Sąd krajowy prowadzący owe postępowania karne, którym uprzednio był Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria), inicjator odesłania prejudycjalnego w sprawie zakończonej wyrokiem VB I, a którym jest obecnie Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii), zmierza do ustalenia, po pierwsze, jakie środki powinien przyjąć w celu zapewnienia, aby VB, w przypadku skazania go zaocznie na karę pozbawienia wolności, został powiadomiony w momencie jego zatrzymania o wydanym wobec niego orzeczeniu oraz o przysługujących mu prawach procesowych, zgodnie z przepisami art. 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy 2016/343 i z ich interpretacją dokonaną przez Trybunał w wyroku VB I.
17. Po drugie, sąd ten zastanawia się, czy bułgarskie przepisy przewidujące mechanizm, zgodnie z którym osoba skazana zaocznie zostaje powiadomiona o przysługującym jej prawie do wznowienia postępowania wyłącznie po przeprowadzeniu rozprawy w sprawie wniosku o wznowienie postępowania karnego wymagającej jego osobistego stawiennictwa, spełniają wymogi określone w dyrektywie 2016/343, a w szczególności zapewniają prawo do informacji o przewidzianym w art. 8 ust. 4 tej dyrektywy prawie do wznowienia postępowania.
18. W tych okolicznościach Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) a) Czy art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy [2016/343] należy interpretować w ten sposób, że jeżeli dana osoba została skazana zaocznie, poza sytuacjami określonymi w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy, i orzeczono wobec niej karę »pozbawienia wolności«, to przy jej zatrzymaniu w celu wykonania tej kary musi ona być powiadomiona o orzeczeniu, na mocy którego została skazana?
b) Jaka jest treść określonego w art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy [2016/343] wymogu »powiadomienia […] o orzeczeniu« i czy zakłada ono doręczenie odpisu tego orzeczenia?
c) Na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze lit. a) i b) – czy art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy [2016/343] stoi na przeszkodzie orzeczeniu sądu krajowego zapewniającemu doręczenie odpisu tego orzeczenia?
2) a) Czy przepisy krajowe – które, przy rozpatrzeniu oskarżenia karnego i wydaniu skazującego wyroku sądu pod nieobecność osoby skazanej, poza sytuacjami określonymi w art. 8 ust. 2 dyrektywy [2016/343], nie przewidują żadnego trybu ani warunków udzielenia informacji osobie skazanej zaocznie o jej prawie do wznowienia postępowania z jej udziałem; a konkretniej nie przewidują, aby takie informacje zostały udzielone przy zatrzymaniu osoby skazanej zaocznie – są zgodne z art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy [2016/343]?
b) Czy znaczenie ma okoliczność, że przepisy krajowe, a mianowicie art. 423 NPK, zapewniają osobie skazanej zaocznie informacje o jej prawie do wznowienia postępowania – lecz dopiero po złożeniu przez tę osobę wniosku o uchylenie tego wyroku skazującego i wznowienie postępowania z jej udziałem – przy czym zapewniają jej te informacje w formie orzeczenia sądu wydanego w odpowiedzi na ten wniosek?
c) Na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej: czy spełnione zostaną wymogi określone w art. 8 ust. 4 zdanie drugie i art. 10 ust. 1 dyrektywy [2016/343], jeżeli sąd rozpatrujący oskarżenie karne i wydający wyrok skazujący przeciwko nieobecnemu oskarżonemu, poza sytuacjami określonymi w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy, w swoim wyroku wskaże prawo tej osoby do wznowienia postępowania lub innego środka prawnego i nakaże osobom dokonującym zatrzymania osoby skazanej doręczenie tej osobie odpisu tego wyroku?
d) Na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej: czy art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy [2016/343] stoi na przeszkodzie temu, aby w swoim orzeczeniu sąd – który skazał nieobecnego oskarżonego, poza sytuacjami określonymi w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy – wskazał prawo tej osoby do wznowienia postępowania lub innego środka prawnego, przysługującego jej na podstawie art. 9 [wspomnianej] dyrektywy, i nakazał osobom dokonującym aresztowania osoby skazanej doręczenie jej odpisu tego orzeczenia?
3) Jaki jest pierwszy i jaki jest ostatni możliwy moment, w którym sąd powinien wydać orzeczenie w przedmiocie tego, czy postępowanie karne przeprowadzone pod nieobecność oskarżonego wykracza poza zakres warunków określonych w art. 8 ust. 2 dyrektywy [2016/343], a także podjąć środki w celu zagwarantowania powiadomienia, o którym mowa w art. 8 ust. 4 zdanie drugie tej dyrektywy?
4) Czy przy przyjmowaniu orzeczenia, o którym mowa w [pytaniu trzecim], należy uwzględnić stanowisko oskarżyciela i stanowisko obrońcy nieobecnego oskarżonego?
5) a) Czy treść wyrażenia »możliwości zaskarżenia orzeczenia«, zawartego w art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy [2016/343], dotyczy prawa do zaskarżenia w trybie instancyjnym, czy też dotyczy zaskarżenia prawomocnego orzeczenia sądu?
b) Jaka powinna być treść informacji, które zgodnie z art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy [2016/343] należy przekazać osobie skazanej zaocznie, poza sytuacjami określonymi w art. 8 ust. 2, »o prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego, zgodnie z art. 9« – w odniesieniu do prawa do skorzystania z takiego środka prawnego, jeżeli zaskarża ona swój zaoczny wyrok skazujący, lub w odniesieniu do prawa do złożenia wniosku o taki środek prawny, przy czym zasadność takiego wniosku będzie oceniana w określonym momencie w przyszłości?
6) Jakie jest znaczenie wyrażenia »innego środka prawnego, który umożliwia ponowne rozpoznanie sprawy co do jej istoty, w tym ocenę nowych dowodów, i który może prowadzić do uchylenia pierwotnego orzeczenia«, zawartego w art. 9 zdanie pierwsze dyrektywy [2016/343]?
7) Czy przepis prawa krajowego, a mianowicie art. 423 ust. 3 NPK – który wymaga osobistego stawiennictwa osoby skazanej zaocznie jako obligatoryjnej przesłanki rozpatrzenia i uwzględnienia jej wniosku o wznowienie postępowania – jest zgodny z art. 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy [2016/343]?
8) Czy art. 8 ust. 4 zdanie drugie i art. 9 dyrektywy [2016/343] mają zastosowanie do osób uniewinnionych?”.
19. Uwagi na piśmie złożyła jedynie Komisja Europejska.
IV. Analiza
20. Zanim przejdę do analizy tych pytań, należy przypomnieć, że dyrektywa 2016/343, podobnie jak dyrektywa 2012/13, została przyjęta na podstawie art. 82 ust. 2 TFUE. Z artykułu tego wynika, że w celu ułatwienia wzajemnego uznawania oraz współpracy policyjnej i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych prawodawca Unii może ustanawiać normy minimalne dotyczące w szczególności praw jednostek w postępowaniu karnym. Celem dyrektywy 2016/343, zgodnie z jej motywem 9 i jej art. 1, jest zatem wzmocnienie prawa podstawowego do rzetelnego procesu w postępowaniu karnym, tak aby zwiększyć zaufanie państw członkowskich do systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych innych państw członkowskich, poprzez ustanowienie wspólnych norm minimalnych dotyczących w szczególności prawa do obecności na rozprawie(7). Te normy, zwane „minimalnymi”, dotyczą w rzeczywistości zasad procesowych, od których państwa członkowskie nie mogą odstąpić i które są kluczowe dla zagwarantowania prawa do obrony i poszanowania prawa do rzetelnego procesu sądowego, w szczególności w odniesieniu do osób, wobec których orzeczenie zostało wydane zaocznie.
21. O ile prawodawca Unii – zgodnie z art. 82 ust. 2 akapit pierwszy ostatnie zdanie TFUE – musi uwzględniać tradycje i systemy prawne państw członkowskich, tak że nie można wprowadzić jednolitego systemu proceduralnego, o tyle te krajowe systemy proceduralne muszą nie tylko być zgodne z rozpatrywanymi zasadami, gdyż w przeciwnym razie wykonywanie przyznanego oskarżonemu prawa do obecności na rozprawie byłoby utrudnione, ale również respektować wzajemne uznawanie orzeczeń sądowych skazujących tę osobę zaocznie(8).
22. To właśnie w tym kontekście sąd odsyłający zwraca się do Trybunału. Z postanowienia odsyłającego wynika bowiem, że w zakresie, w jakim współpraca transgraniczna może okazać się konieczna, dąży on do zapewnienia, aby wyrok skazujący, który wyda w wyniku postępowania przeprowadzonego pod nieobecność VB, był zgodny z przysługującymi VB gwarancjami procesowymi, tak aby orzeczenie to mogło zostać uznane przez organy sądowe innych państw członkowskich w ramach wykonywania ewentualnego europejskiego nakazu aresztowania(9).
23. W tym celu sąd ów zwraca się do Trybunału z kilkoma pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi zasad stosowania art. 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy 2016/343, które proponuję, aby Trybunał pogrupował w celu ich rozpatrzenia.
A. Badanie spełniania przesłanek przyznawania prawa do wznowienia postępowania (pytania prejudycjalne trzecie, czwarte, siódme i ósme)
24. Sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o uściślenie warunków, w jakich może stwierdzić, że przesłanki określone w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343 nie zostały spełnione oraz że przesłanki dotyczące przyznania prawa do wznowienia postępowania w rozumieniu art. 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy 2016/343 zostały spełnione. Podczas gdy poprzez pytanie ósme sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy badanie to należy przeprowadzić w przypadku, gdy wobec osoby oskarżonej wydano wyrok uniewinniający, w swoim pytaniu trzecim zastanawia się on nad „pierwszym i ostatnim możliwym momentem”, w którym rzeczone badanie musi zostać przeprowadzone, zaś w pytaniu czwartym – nad koniecznością uwzględnienia w tym celu zarówno uwag oskarżyciela, jak i obrońcy.
25. Aby dokonać analizy każdego z tych pytań, na wstępie należy przypomnieć znaczenie i zakres oceny wymaganej przez art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343.
26. Artykuły 8 i 9 dyrektywy 2016/343 ustanawiają system prawny zapewniający podejrzanemu i oskarżonemu prawo do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym(10). O ile art. 8 ust. 1 tej dyrektywy nakłada na państwo członkowskie obowiązek zapewnienia poszanowania prawa do obecności na rozprawie, o tyle art. 8 ust. 2 i 4 wspomnianej dyrektywy ustanawia jednak dwa systemy prawne umożliwiające państwu członkowskiemu orzekanie co do istoty oskarżenia po przeprowadzeniu postępowania pod nieobecność oskarżonego, przy jednoczesnym zapewnieniu rzeczywistego poszanowania prawa tego oskarżonego do procesu sądowego.
27. System przewidziany w art. 8 ust. 2 i 3 dyrektywy 2016/343 w związku z jej motywami 35–37 dotyczy sytuacji, w której państwo członkowskie może postanowić, że rozprawa może być przeprowadzona i jej wynikiem może być „orzeczenie w przedmiocie winy lub niewinności” oskarżonego, oraz wykonać to orzeczenie, nie przewidując prawa do wznowienia postępowania z tego względu, że osoba ta dobrowolnie i w jednoznaczny sposób zrzekła się stawiennictwa na rozprawie lub prawa do obrony, na warunkach określonych w ust. 2 tego artykułu. Każde zrzeczenie się prawa do stawiennictwa lub do obrony oznacza zatem wykonanie orzeczenia wydanego w wyniku przeprowadzonego zaocznie postępowania oraz brak możliwości zaskarżenia tego orzeczenia przez oskarżonego i złożenia wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy.
28. System przewidziany w art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 zakłada natomiast, że warunki określone w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy nie mogły zostać spełnione, ponieważ pomimo starań właściwych organów nie dało się ustalić miejsca pobytu oskarżonego. Umożliwia on państwu członkowskiemu postanowienie, że osoba ta może zostać osądzona pod jej nieobecność oraz że „orzeczenie” może zostać wydane, pod warunkiem że wspomniana osoba zostanie powiadomiona w należyty sposób o możliwości zaskarżenia tego orzeczenia oraz o jej prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego, zgodnie z art. 9 wspomnianej dyrektywy(11).
29. To właśnie w świetle powyższych rozważań należy udzielić odpowiedzi na pytania sądu odsyłającego.
1. Osoby, którym przysługuje prawo do wznowienia postępowania
30. Poprzez swoje pytanie ósme sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o uściślenie, czy przepisy dotyczące prawa do informacji i prawa do wznowienia podstępowania, przewidziane, odpowiednio, w art. 8 ust. 4 i w art. 9 dyrektywy 2016/343, mają zastosowanie w przypadku, gdy wobec oskarżonego wydano zaocznie wyrok uniewinniający.
31. Sąd odsyłający podkreśla bowiem, że w przeciwieństwie do art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343, określającego warunki, w których „orzeczenie w przedmiocie winy lub niewinności podejrzanego lub oskarżonego”(12) może zostać wykonane po rozprawie odbytej pod jego nieobecność, takie uściślenie nie pojawia się ani w art. 8 ust. 4 tej dyrektywy, regulującym okoliczności, w których „orzeczenie może jednak zostać wydane i wykonane”(13), ani w jej art. 9, określającym warunki, w których „pierwotne orzeczenie”(14) może zostać uchylone ze względu na toczące się wznowione postępowanie.
32. Przede wszystkim wydaje się, że pytanie to dotyczy sytuacji dość teoretycznej, w której osoba uniewinniona pod swoją nieobecność zaskarżyłaby wyrok uniewinniający i domagałaby się wznowienia postępowania, ryzykując, że tym razem zostanie skazana.
33. Następnie, z uwagi na związek, jaki prawodawca Unii ustanawia między art. 8 ust. 2, art. 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy 2016/343, nie ulega wątpliwości, że przepisy te stanowią całość, wymagającą łącznej lektury i zrozumienia. Z prac przygotowawczych do tej dyrektywy wynika zatem, że prawodawca ten wyraźnie zamierzał określić zakres zastosowania przepisów regulujących prowadzenie rozprawy zaocznej, a w szczególności związanych z tym gwarancji procesowych, jako obejmujący każde postępowanie karne, którego celem jest ustalenie „ewentualnej winy oskarżonego (zarówno w przypadku wyroku skazującego, jak i wyroku uniewinniającego)”(15).
34. Wreszcie pozbawienie co do zasady osoby, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, prawa do ponownego rozpoznania sprawy z powodu jej uniewinnienia, stanowiłoby naruszenie w sposób oczywisty sensu i celu prawa do obecności na rozprawie oraz podważenie rzetelnego charakteru postępowania, którego stanowi ono kluczowy element(16). Nawet jeżeli osoba ta zostałaby uniewinniona, mogłaby ona bowiem uznać, że została pozbawiona możliwości bycia „wysłuchaną” przez sąd oraz konfrontacji ze świadkami lub ofiarami, co jest podstawowym elementem postępowania karnego(17).
35. W świetle tych okoliczności dochodzę do wniosku, że art. 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że mają one zastosowanie do osoby, wobec której wydano zaoczny wyrok uniewinniający.
2. Zasady proceduralne badania dotyczącego przyznania prawa do wznowienia postępowania
36. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że dyrektywa 2016/343 nie dokonuje wyczerpującej harmonizacji postępowania karnego(18). Chociaż prawodawca Unii ustanawia przesłanki materialne, w świetle których państwo członkowskie jest zobowiązane zapewnić, aby osobie, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, przysługiwało lub nie przysługiwało – na podstawie przepisów przewidzianych w art. 9 tej dyrektywy – prawo do wznowienia postępowania, nie określa on jednak zasad proceduralnych, zgodnie z którymi należy dokonywać oceny spełnienia tychże przesłanek, a w szczególności ram i terminu, w jakich należy ją przeprowadzić.
37. Zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej do państwa członkowskiego należy zatem określenie, z uwzględnieniem cech szczególnych swojego systemu prawnego, warunków i zasad dotyczących tego badania, pod warunkiem jednak, że zasady te nie będą mniej korzystne w sytuacjach objętych prawem Unii niż te odnoszące się do podobnych sytuacji podlegających prawu krajowemu (zasada równoważności) oraz że w praktyce nie będą uniemożliwiały lub czyniły nadmiernie uciążliwym wykonywania uprawnień przyznanych przez prawo Unii (zasada skuteczności)(19).
38. Ponadto, jak to wynika z motywu 47 dyrektywy 2016/343, państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia poszanowania praw podstawowych i ogólnych zasad uznanych zarówno w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej(20), jak i w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności(21).
39. To właśnie na podstawie tych elementów, a w szczególności w świetle zasady skuteczności i prawa do rzetelnego procesu sądowego, należy dokonać oceny, czy państwo członkowskie przewidziało procedury umożliwiające przyznanie prawa do wznowienia postępowania po orzeczeniu przez organ sądowy co do istoty oskarżenia i wydaniu orzeczenia zaocznego(22).
40. „Pierwszy moment”, na który państwo członkowskie może przewidzieć przeprowadzenie procedur dotyczących tego badania, jest moim zdaniem łatwy do zidentyfikowania, ponieważ odpowiada on rozpoczęciu przewodu sądowego. Dopiero począwszy od momentu, gdy organ sądowy stwierdzi, że oskarżony jest nieobecny na rozprawie lub nie jest reprezentowany, może on bowiem ocenić zakres, w jakim osoba ta w sposób jednoznaczny zrezygnowała ze stawiennictwa lub z obrony, i prowadzić postępowanie karne w trybie zaocznym.
41. Natomiast „ostatni moment”, ogólnie rzecz ujmując, moim zdaniem odpowiada momentowi, w którym właściwe organy zamierzają wykonać orzeczenie wydane zaocznie, w przypadku gdy warunki określone w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343 nie zostały spełnione. Celem systemu prawnego określonego w art. 8 ust. 4 tej dyrektywy nie jest bowiem zapewnienie możliwości osądzenia danej osoby pod jej nieobecność, lecz uściślenie skutków związanych z wykonaniem orzeczenia wydanego zaocznie w sytuacji niespełnienia warunków określonych w art. 8 ust. 2 wspomnianej dyrektywy. W postępowaniu karnym wykonanie wyroku skazującego zakłada, że jest on wykonalny i prawomocny. Gdy organ sądowy orzekł co do istoty oskarżenia i wydał orzeczenie zaoczne, w razie gdy nie zostało wykazane, że oskarżony zrezygnował ze stawiennictwa lub z obrony, wykonanie tego orzeczenia będzie możliwe wyłącznie wówczas, gdy osoba ta nie skorzysta ze środka odwoławczego przewidzianego przez prawo krajowe lub nie zwróci się o wznowienie postępowania. W tych okolicznościach uważam, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie ustanowiło procedurę, w ramach której właściwe organy badają spełnienie przesłanek przyznania prawa do wznowienia postępowania na późniejszym etapie postępowania karnego, po wydaniu przez organ sądowy orzeczenia zaocznego, pod warunkiem że wykonanie tego orzeczenia zostanie zawieszone do zakończenia owego badania.
42. Jednakże w zakresie, w jakim sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem o „ostatni moment”, w którym może on – jako sąd orzekający co do istoty oskarżenia – zbadać, czy warunki określone w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343 zostały spełnione, tak aby w stosownym przypadku powiadomić oskarżonego o możliwości zaskarżenia orzeczenia, które wyda, i o przysługującym mu prawie do wznowienia postępowania, ów „ostatni moment” jest tym, w którym sąd ten wyda orzeczenie, rozstrzygając w przedmiocie winy lub niewinności tej osoby, ponieważ następnie sąd ten utraci swoją właściwość.
43. W tym miejscu należy przeanalizować, w jakim zakresie sąd musi uwzględniać uwagi oskarżyciela oraz uwagi obrońcy w celu zbadania spełnienia warunków wymienionych w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343.
44. Pragnę przypomnieć, że badanie to stanowi istotny etap postępowania karnego, ponieważ od jego wyniku zależy, czy orzeczenie wydane zaocznie zostanie wykonane, czy też postępowanie zostanie wznowione. W związku z tym rzeczone badanie musi odbywać się z poszanowaniem gwarancji procesowych zapewniających osobom, których sprawa dotyczy, poszanowanie prawa do obrony, o którym mowa w art. 47 Karty.
45. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zasada kontradyktoryjności, stanowiąca część prawa do obrony, oznacza w szczególności, że strony postępowania powinny mieć prawo do zapoznania się ze wszystkimi dokumentami lub uwagami przedłożonymi sądowi w celu wpłynięcia na jego decyzję oraz do ustosunkowania się do nich(23). Co się tyczy zasady równości broni, będącej konsekwencją samego pojęcia rzetelnego procesu, wiąże się ona z obowiązkiem przyznania każdej ze stron rozsądnej możliwości przedstawienia swojej sprawy, w tym dowodów, w warunkach niestawiających jej w wyraźnie mniej korzystnej sytuacji w stosunku do strony przeciwnej(24).
46. W ramach procedury mającej na celu ustalenie, czy warunki określone w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343 zostały spełnione, oskarżony musi mieć możliwość bycia wysłuchanym oraz przedstawienia w skuteczny sposób, w stosownych przypadkach za pośrednictwem swojego obrońcy, wszystkich podstaw uzasadniających przyznanie mu prawa do wznowienia postępowania, tym bardziej że reprezentowanie go przez obrońcę może, co do zasady, wykazać, że ma zamiar zapewnienia sobie prawa do obrony(25).
47. Ze względu na charakter badania prowadzonego przez właściwy organ oskarżony musi mieć możliwość uczestnictwa w kontradyktoryjnej debacie co do okoliczności faktycznych, które są decydujące dla wyniku postępowania. Musi on w szczególności zostać wysłuchany co do kwestii, czy istota i przyczyna skierowanego przeciwko niemu oskarżenia były mu znane, oraz co do zakresu, w jakim spełniono wymóg osobistego powiadomienia go o tych zarzutach w sposób przewidziany prawem. Badanie to wymaga zatem, aby właściwy organ ustalił, czy doszło do zrzeczenia się, czy też nie, na podstawie konkretnych, obiektywnych i istotnych okoliczności. W tym kontekście uwagi przedstawione zarówno przez oskarżyciela, jak i obrońcę, wydają się kluczowe i mogą mieć decydujący wpływ na ocenę spełnienia warunków, o których mowa w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343.
48. W świetle tych okoliczności uważam, że art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie może przewidzieć procedury dotyczące badania spełnienia określonych w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343 przesłanek przyznania prawa do wznowienia postępowania po wydaniu przez organ sądowy orzeczenia zaocznego przeciwko oskarżonemu, pod warunkiem że wykonanie tego orzeczenia zostanie zawieszone do zakończenia owego badania oraz że właściwy organ wysłucha w tym celu stanowisk zarówno oskarżyciela, jak i obrońcy.
49. Jednakże również w tym przypadku sąd odsyłający wydaje się znajdować w sytuacji, w której musi orzec w trybie zaocznym, i dąży do ustalenia, czy w celu stwierdzenia, czy warunki określone w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343 zostały spełnione, czy też nie, musi uzyskać stanowisko oskarżyciela oraz stanowisko adwokata, który został ustanowiony w celu obrony interesów oskarżonego. Moim zdaniem zastosowanie mają zasady wskazane w poprzednim punkcie niniejszej opinii.
3. Zasady proceduralne dotyczące przyznawania prawa do wznowienia postępowania przewidziane w art. 423 NPK
50. Poprzez swoje pytanie siódme sąd odsyłający zwraca się do Trybunału w istocie o wyjaśnienie, czy art. 8 ust. 4 zdanie drugie i art. 9 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie krajowemu systemowi proceduralnemu przewidującemu, iż osoba, wobec której wydano zaoczny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, jest zobowiązana – w celu skorzystania z prawa do wznowienia postępowania – do złożenia wniosku o wznowienie postępowania karnego do Varhoven kasatsionen sad (najwyższego sądu kasacyjnego, Bułgaria) i do osobistego stawiennictwa przed nim.
51. System proceduralny taki jak rozpatrywany nie wydaje się jako taki zasługiwać na krytykę, nie tylko z powodów przedstawionych w pkt 41 niniejszej opinii, lecz również z uwagi na poszanowanie zasady ustanowionej w 82 ust. 2 TFUE, zgodnie z którą normy przyjęte na podstawie tego postanowienia muszą uwzględniać różnice między tradycjami i systemami prawnymi państw członkowskich.
52. Jednak ów system proceduralny musi ponadto, na etapie jego wdrażania, być zgodny z ustanowionymi w art. 8 ust. 2 i 4 oraz w art. 9 dyrektywy 2016/343 przesłankami przyznawania prawa do wznowienia postępowania, stosownie do ich wykładni dokonanej przez Trybunał, i umożliwiać osobie skazanej – ze względu na właściwe mu cechy – zaocznie skorzystanie w pełni z prawa do obrony, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, co należy to w tym miejscu zbadać(26).
53. Tymczasem z zastrzeżeniem ustaleń, których dokonanie w tym względzie będzie należało do sądu odsyłającego, wydaje się, że wynikające z postanowienia odsyłającego cechy tego systemu nie pozwalają na zagwarantowanie poszanowania praw procesowych owej osoby.
54. Pragnę przypomnieć, że wniosek o wznowienie postępowania karnego jest szczególnym etapem postępowania karnego, którego znaczenie może okazać się kluczowe dla osoby skazanej zaocznie na karę pozbawienia wolności. W konsekwencji możliwość złożenia takiego wniosku jest istotna, tym bardziej że z uwagi na okoliczność, iż nie można już złożyć środka odwoławczego, jest to jedyny dostępny środek prawny umożliwiający ponowne rozpoznanie sprawy co do jej istoty(27).
55. Tymczasem, zgodnie z art. 423 ust. 2 NPK, złożenie wniosku o wznowienie postępowania karnego nie ma skutku zawieszającego, „chyba że sąd postanowi inaczej”. Taka reguła sama w sobie wydaje się sprzeczna z zasadą, zgodnie z którą wydany zaocznie wyrok skazujący nie może podlegać natychmiastowej wykonalności, dopóki nie zostanie ustalone, czy zainteresowanemu przysługuje prawo do wznowienia postępowania, czy też nie.
56. Ponadto z art. 423 ust. 3 NPK wynika, że rozpatrzenie wniosku o wznowienie postępowania karnego co do zasady wymaga osobistego stawiennictwa osoby skazanej zaocznie(28). Owo postępowanie podlega bowiem umorzeniu, w przypadku gdy osoba ta nie stawi się osobiście przed właściwym sądem, chyba że usprawiedliwi to uzasadnionym powodem.
57. Niezależnie od charakteru tego powodu oraz zakresu, w jakim osoba ta mogłaby być reprezentowana przez obrońcę, taki wymóg oznacza uzależnienie zagwarantowanego w art. 9 dyrektywy 2016/343 prawa do wznowienia postępowania od warunku nieprzewidzianego przez prawodawcę Unii.
58. Jest prawdą, że wymóg ten odpowiada uzasadnionemu dążeniu do tego, aby zapobiec szkodzeniu poprzez nadużycie prawa skuteczności ścigania oraz prawidłowemu sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości(29). W kontekście wniosku o wznowienie postępowania karnego nie można bowiem obwiniać państwa członkowskiego o dążenie do uniknięcia sytuacji, w których wniosek ów jest składany w sposób stanowiący nadużycie, pozbawiony powagi i uzasadnienia, w celu utrudnienia wykonania wydanego zaocznie orzeczenia. Nie można również obwiniać państwa o przyznanie pierwszeństwa osobistym wyjaśnieniom oskarżonego w celu dokonania oceny przyczyn uzasadniających jego nieobecność na rozprawie. Jak to uznał Europejski Trybunał Praw Człowieka, stawiennictwo jest istotne zarówno ze względu na prawo oskarżonego do bycia wysłuchanym i przedstawienia sądowi „własnej wersji wydarzeń”(30), jak i na konieczność kontroli wiarygodności jego wyjaśnień(31).
59. Jednakże wymóg taki może skutkować wyjątkowo dotkliwym ograniczeniem prawa do korzystania ze wznowienia postępowania, w razie gdy oskarżony został skazany na karę pozbawienia wolności. Wydaje się bowiem, że w takiej sytuacji ów oskarżony – jeżeli chce skorzystać ze wznowienia postępowania – nie ma innego wyboru, jak tylko stawić się osobiście i w konsekwencji zostać pozbawionym wolności w wyniku wykonania orzeczenia wydanego zaocznie, ponieważ jego nieobecność „bez uzasadnionego powodu” będzie oznaczać – zgodnie z art. 423 ust. 3 NPK – umorzenie postępowania, a tym samym zrzeczenie się przez niego prawa do ponownego rozpoznania sprawy. Ponieważ wniosek o wznowienie postępowania karnego nie ma skutku zawieszającego, wspomniana osoba, co do zasady, zostanie osadzona w zakładzie karnym w celu wykonania orzeczonej zaocznie kary, „chyba że sąd postanowi inaczej”, i to nawet wówczas, gdy właściwy organ sądowy nie ustalił jeszcze, czy zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony. Ponadto pragnę dodać, że wyrok skazujący staje się nieodwołalny w sytuacji, gdy wniosek ten zostanie oddalony, ponieważ upłynął już termin jego zaskarżenia, oraz że samo orzeczenie, na podstawie którego Varhoven kasatsionen sad (najwyższy sąd kasacyjny) oddala wniosek o wznowienie postępowania karnego, nie podlega zaskarżeniu.
60. Ze względu na znaczenie wniosku o wznowienie postępowania karnego, który może okazać się decydujący dla osoby skazanej zaocznie na karę pozbawienia wolności, uważam, że wymóg osobistego stawiennictwa w zakresie, w jakim stanowi on wstępny i bezwzględny warunek rozpatrzenia wniosku, a tym samym wznowienia postępowania karnego, nie uzasadnia pozbawienia tej osoby prawa do wznowienia postępowania z powodu braku jej osobistego stawiennictwa. Taka zasada, w powiązaniu z innymi cechami właściwymi temu postępowaniu, może skutkować nadmiernym ograniczeniem prawa do obrony osoby skazanej zaocznie, tym bardziej że – jak podkreśla sąd odsyłający – art. 423 NPK określa jedyny środek prawny przysługujący od zaocznego wyroku skazującego, gdy w szesnastym dniu następującym po jego wydaniu staje się on prawomocny.
61. Wykładnia ta wpisuje się w linię orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, którą należy w tym miejscu wziąć pod uwagę(32). Orzekł on, że prawo do wznowienia postępowania jest nadrzędne wobec znaczenia stawiennictwa przed sądem osoby skazanej zaocznie. Okoliczność, że oskarżony, chociaż należycie powiadomiony, nie stawia się, ponieważ nie ma takiej możliwości lub postanowił zrezygnować ze stawiennictwa z powodów osobistych, nie może jego zdaniem, nawet w przypadku braku usprawiedliwienia, uzasadniać pozbawienia tego oskarżonego prawa do skorzystania ze wznowienia postępowania. Trybunał ten orzekł również, że zasada, zgodnie z którą osoba skazana zaocznie nie może być reprezentowana przez obrońcę, jest również w sposób oczywisty nieproporcjonalna, ponieważ prowadzi do ukarania niestawiennictwa skarżącego bezwzględnym zakazem jakiejkolwiek obrony(33).
62. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał również za mające charakter nieproporcjonalny nałożenie takiego wymogu dla celów wznowienia postępowania, gdy organy krajowe wykonują ponadto wyrok skazujący wydany zaocznie(34). Jego zdaniem taka zasada oznacza uzależnienie skorzystania z prawa do rzetelnego procesu sądowego od „pewnego rodzaju zabezpieczenia w postaci fizycznej wolności zainteresowanego” i zmierza do zastąpienia procedur, które wchodzą w zakres wykonywania uprawnień policji, obowiązkiem spoczywającym na samym oskarżonym(35). Trybunał ten orzekł zaś, że o ile troska o zapewnienie wykonywania orzeczeń sądowych jest sama w sobie uzasadniona, o tyle jednak władze krajowe dysponują innymi środkami pozwalającymi im na zapewnienie obecności skazanego(36). Według niego nie może być zatem mowy o zobowiązywaniu osoby wolnej do stawienia się w zakładzie karnym, w wykonaniu wydanego zaocznie wyroku skazującego, niezależnie od czasu trwania (nawet krótkiego) pozbawienia wolności, po to, aby mogła ona skorzystać z prawa do ponownego rozpoznania sprawy na warunkach zgodnych z art. 6 EKPC, ponieważ taki wymóg naruszałby zasadę domniemania niewinności(37).
63. W wyroku Khalfaoui przeciwko Francji, mającym za przedmiot przepis francuskiego kodeksu postępowania karanego, na podstawie którego sankcją za niewykonanie obowiązku stawienia się w zakładzie karnym było pozbawienie prawa do skargi kasacyjnej, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że „[m]ając na względzie znaczenie ostatecznej kontroli dokonywanej przez Cour de cassation [(sąd kasacyjny, Francja)] w sprawach karnych oraz znaczenie tej kontroli dla osób, które mogą być skazane na długotrwałe kary pozbawienia wolności, Trybunał uważa, że jest to sankcja wyjątkowo surowa z punktu widzenia prawa dostępu do sądu, zagwarantowanego na podstawie art. 6 [EKPC]”(38). Ponadto dodał on, że „niedopuszczalność skargi kasacyjnej oparta jedynie […] na okoliczności, że skarżący nie stawił się w zakładzie karnym w wykonaniu orzeczenia sądowego będącego przedmiotem skargi, zmusza zainteresowanego do poddania się od razu samemu karze pozbawienia wolności wynikającej z zaskarżonego orzeczenia, pomimo że orzeczenia tego nie można uznać za prawomocne do czasu rozpoznania skargi lub upływu terminu do jej wniesienia”(39). Trybunał ten uznał, że stanowiło to „naruszenie samej istoty prawa do środka odwoławczego poprzez nałożenie na skarżącego nieproporcjonalnego ciężaru, zaburzając właściwą równowagę, która powinna istnieć pomiędzy z jednej strony uzasadnioną troską o zapewnienie wykonania orzeczeń sądowych a z drugiej strony prawem dostępu do sądu kasacyjnego i wykonywaniem prawa do obrony”(40).
64. W konsekwencji, chociaż rozpatrywany system proceduralny nie wydaje się zasługiwać na krytykę w zakresie, w jakim wymaga od oskarżonego złożenia do właściwego organu sądowego wniosku o wznowienie postępowania karnego w celu skorzystania ze wznowienia postępowania, uważam jednak, że niektóre cechy tego postępowania, a w szczególności okoliczność, że nie ma ono skutku zawieszającego oraz że wymaga osobistego stawiennictwa tej osoby, nie pozwalają na zapewnienie jej skutecznego wykonywania prawa do obrony, w szczególności prawa do obecności na rozprawie.
65. W świetle wszystkich powyższych rozważań sądzę, że art. 8 ust. 4 zdanie drugie oraz art. 9 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie ustanowieniu przez państwo członkowskie procedury wymagającej od osoby, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, aby złożyła ona do właściwego organu sądowego wniosek o wznowienie postępowania karnego w celu dokonania przez ten organ oceny – w świetle warunków określonych w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy – czy owej osobie przysługuje prawo do wznowienia postępowania, pod warunkiem że cechy tej procedury umożliwiają zapewnienie tej osobie prawa do obecności na rozprawie oraz skuteczne wykonywanie przysługującego jej prawa do obrony.
66. Natomiast art. 8 ust. 4 zdanie drugie oraz art. 9 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie normie, zgodnie z którą procedura taka nie miałaby skutku zawieszającego i wymagałaby ponadto osobistego stawiennictwa osoby skazanej zaocznie na karę pozbawienia wolności.
B. Zakres i treść prawa do informacji przysługującego osobie skazanej zaocznie (pytania prejudycjalne pierwsze, drugie i piąte)
67. Poprzez swoje pytania pierwsze, drugie i piąte sąd odsyłający zwraca się w istocie do Trybunału o wyjaśnienie, czy art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby osoba, wobec której wydano zaocznie wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności, w razie gdy nie zostało wykazane w świetle warunków, o których mowa w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, nie została powiadomiona w momencie jej zatrzymania ani o tym orzeczeniu, ani o możliwości jego zaskarżenia, ani o przysługującym jej prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego. Sąd ten zastanawia się również nad formą i treścią, jakie powinno mieć to powiadomienie.
68. Wspomniany sąd zwraca się z owymi pytaniami, ponieważ zgodnie z przepisami bułgarskimi orzeczenie wydane zaocznie nie jest doręczane oskarżonemu, a ponadto nie jest on powiadamiany o przysługujących mu prawach procesowych, a w szczególności o możliwości złożenia wniosku o wznowienie postępowania karnego na podstawie art. 423 NPK.
69. Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży zatem do ustalenia, w jakim zakresie państwo członkowskie jest zobowiązane do ustanowienia procedur służących temu, by z chwilą wykonania orzeczenia wydanego wobec danej osoby w trybie zaocznym lub z chwilą jej zatrzymania została ona powiadomiona o tym orzeczeniu, w stosownym przypadku przy zapewnieniu doręczenia jej odpisu całego orzeczenia.
70. Ponadto poprzez pytanie drugie zwraca się on do Trybunału o wyjaśnienie, w jaki sposób państwo członkowskie musi wypełnić swój obowiązek informacyjny w systemie proceduralnym takim jak rozpatrywany, w którym w chwili wykonania wydanego zaocznie orzeczenia lub w chwili zatrzymania osoby skazanej zaocznie właściwe organy nie orzekły jeszcze w przedmiocie istnienia prawa do wznowienia postępowania, jako że to prawo jest przyznawane na późniejszym etapie po rozpatrzeniu wniosku o wznowienie postępowania karnego, który ta osoba musi złożyć.
1. Ramy analizy pytań
71. Na podstawie art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 państwo członkowskie musi zapewnić, aby z chwilą powiadomienia osoby, wobec której wydano orzeczenie w trybie zaocznym, o tym orzeczeniu, w szczególności z chwilą jej zatrzymania, powiadomiono ją także o możliwości zaskarżenia tego orzeczenia i o prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego.
72. Z brzemienia tego przepisu wynika w sposób jednoznaczny, że prawodawca Unii nakłada na państwo członkowskie obowiązek precyzyjnego rezultatu, a mianowicie zapewnienia, aby osoba, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, została powiadomiona o przysługujących jej prawach procesowych z chwilą, w której jest powiadamiana o tym orzeczeniu, a najpóźniej z chwilą wykonania wspomnianego orzeczenia, w szczególności w chwili zatrzymania osoby skazanej w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności. Jest to norma minimalna, dotycząca zasady procesowej kluczowej dla poszanowania przysługujących tej osobie prawa do obrony i prawa do rzetelnego procesu sądowego, od której to zasady państwo członkowskie nie może odstąpić.
73. Moim zdaniem nie ulega zatem wątpliwości, że art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 stoi na przeszkodzie temu, aby osoba, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, nie została powiadomiona, z chwilą wykonania tego orzeczenia lub z chwilą jej zatrzymania, ani o wspomnianym orzeczeniu, ani o możliwości jego zaskarżenia, ani o przysługującym jej prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego. Taka sytuacja prowadzi bowiem do pozbawienia skuteczności przysługującego tej osobie prawa do obrony oraz do pozbawienia treści ustanowionego w art. 9 tej dyrektywy prawa do wznowienia postępowania.
74. Ani przedmiotem, ani celem art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 nie jest natomiast określanie zasad wykonywania tego obowiązku informacyjnego, a w szczególności tych, zgodnie z którymi oskarżonego należy powiadomić – z chwilą wykonania orzeczenia wydanego zaocznie lub z chwilą jego zatrzymania – po pierwsze, o tym orzeczeniu, a po drugie, o przysługującym mu prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego.
75. Moim zdaniem te szczególne zasady należy oceniać w świetle przepisów ogólnych przewidzianych w dyrektywie 2012/13 w sprawie przysługującego podejrzanym i oskarżonym prawa do informacji w postępowaniu karnym, do której odwołuje się motyw 8 dyrektywy 2016/343(41). Jak wynika z motywu 25 dyrektywy 2012/13, jest ona ściśle powiązana z dyrektywą 2010/64/UE(42), przyznającą tym spośród podejrzanych i oskarżonych, którzy nie mówią w języku danego postępowania karnego lub go nie rozumieją, prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego przekazywanych w jego ramach informacji.
76. Zgodnie z jej art. 1 dyrektywa 2012/13 ma na celu określenie wspólnych norm minimalnych dotyczących prawa osób podejrzanych lub oskarżonych do informacji o prawach przysługujących im w postępowaniu karnym i do informacji dotyczących oskarżenia(43). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału prawo, o którym mowa w tym art. 1, obejmuje co najmniej dwa odrębne uprawnienia(44).
77. Pierwszym jest prawo osób podejrzanych lub oskarżonych do informacji dotyczących „co najmniej” niektórych praw procesowych, takich, które mają zastosowanie w prawie krajowym. Prawo to jest zapisane w art. 3 dyrektywy 2012/13 i to właśnie pod kątem tego przepisu przeanalizuję zasady dotyczące poszanowania ustanowionego w art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 prawa do informacji o prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego.
78. Drugim jest ustanowione w art. 6 dyrektywy 2012/13 prawo do informacji dotyczących oskarżenia. To właśnie pod kątem tego ostatniego artykułu przeanalizuję warunki, z zachowaniem których należy powiadomić osobę skazaną zaocznie, w chwili wykonania wydanego wobec niej zaocznie orzeczenia lub w chwili jej zatrzymania, o tym orzeczeniu.
79. W celu zapewnienia skuteczności przewidzianego w ten sposób prawa do informacji art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 stanowi, że osoby podejrzane lub oskarżone lub ich obrońcy muszą mieć prawo zakwestionowania, zgodnie z procedurami przewidzianymi w prawie krajowym, braku lub odmowy udzielenia przez właściwe organy informacji zgodnie z tą dyrektywą.
2. Informacja o orzeczeniu skazującym wydanym zaocznie
80. Z brzmienia art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 w sposób jednoznaczny wynika, że ani przedmiotem, ani celem tego przepisu nie jest określenie zasad, zgodnie z którymi państwo członkowskie musi zapewnić, aby w chwili wykonania wydanego zaocznie orzeczenia lub w chwili zatrzymania osoby, wobec której wydano to orzeczenie, powiadomiono ją o wspomnianym orzeczeniu. Nakładając na państwo członkowskie obowiązek zapewnienia, aby oskarżony został powiadomiony o przysługujących mu prawach procesowych z chwilą „powiadomienia” go o orzeczeniu wydanym wobec niego zaocznie, „w szczególności z chwilą jego zatrzymania”, prawodawca Unii nie zamierzał wymagać od państwa członkowskiego, aby doręczało odpis całości tego orzeczenia, do którego byłoby załączone pouczenie o prawach, w tym samym momencie, w którym wykonuje się wspomniane orzeczenie lub dokonuje się zatrzymania tej osoby.
81. Takie zasady, moim zdaniem, muszą być określane w świetle norm odnoszących się do prawa do informacji dotyczących oskarżenia, przewidzianych w art. 6 dyrektywy 2012/13, oraz norm dotyczących prawa dostępu do akt sprawy, wskazanych w art. 7 tej dyrektywy.
82. W wyroku z dnia 15 października 2015 r., Covaci(45) Trybunał orzekł, że w szczególności w świetle art. 2, 3 i 6 dyrektywy 2012/13 doręczenie wyroku nakazowego, takie jak to przewidziane w prawie niemieckim, musi być uważane za formę zakomunikowania oskarżenia osobie, której ono dotyczy, tak że doręczenie to musi spełniać wymogi określone w tym art. 6(46). Pragnę przypomnieć, że zgodnie z prawem niemieckim wyrok nakazowy jest orzeczeniem o charakterze tymczasowym, wydawanym przez sędziego na wniosek prokuratury w odniesieniu do drobnych przestępstw, niewymagającym fizycznego stawiennictwa oskarżonego. Ów wyrok nakazowy, który wpisuje się w ramy uproszczonego postępowania karnego nieprzewidującego przeprowadzania rozprawy, staje się prawomocny po upływie dwutygodniowego terminu na wniesienie sprzeciwu, który biegnie od momentu doręczenia rzeczonego wyroku nakazowego, w danym przypadku do rąk pełnomocników do doręczeń oskarżonego(47).
83. Ze względów podobnych do wskazanych przez Trybunał w tym wyroku uważam, że informację o orzeczeniu wydanym zaocznie, w razie gdy nie zostało wykazane, że oskarżony zrezygnował ze stawiennictwa lub z obrony, należy uznać za formę przedstawienia stawianych mu zarzutów, tak że informacja ta musi spełniać wymogi określone w art. 6 dyrektywy 2012/13.
84. Po pierwsze, z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2012/13 wynika, że prawodawca Unii wyraźnie przewidział stosowanie tej dyrektywy w toku całego postępowania karnego, od pierwszych podejrzeń do wydania orzeczenia, w stosownych przypadkach po wyczerpaniu środków odwoławczych(48).
85. Po drugie, w ramach postępowania prowadzonego w trybie zaocznym na podstawie art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 orzeczenie jest wydawane w sytuacji, gdy nie jest wiadome, czy oskarżony zamierzał zrezygnować ze stawiennictwa lub z obrony, w związku z czym owa informacja w rzeczywistości może stanowić dla niego pierwszą okazję do uzyskania informacji dotyczących oskarżenia. Jest to potwierdzone okolicznością, że osoba ta – jeżeli nie spełniono warunków wymienionych w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy – może uzyskać wznowienie postępowania lub dostęp do równoważnego środka prawnego, w ramach którego będzie mogła w pełni korzystać ze swojego prawa do obrony, zanim organ sądowy nie orzeknie ponownie co do podstawy oskarżenia, zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym.
86. Uważam zatem, że przewidziane w art. 6 dyrektywy 2012/13 prawo do informacji dotyczących oskarżenia obejmuje również przysługujące osobie, wobec której orzeczenie zostało wydane zaocznie, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, prawo do informacji o tym orzeczeniu.
87. Jest prawdą, jak to uznał Trybunał, że dyrektywa 2012/13 nie reguluje trybu komunikowania oskarżonemu informacji dotyczących oskarżenia, o których mowa w art. 6(49). Artykuł 6 ust. 1 tej dyrektywy przewiduje, że państwo członkowskie zapewnia, aby osobie podejrzanej lub oskarżonej przekazano informacje o czynie zabronionym, o którego popełnienie jest ona podejrzana lub oskarżona, niezwłocznie i w sposób na tyle szczegółowy, na ile jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania oraz skutecznego wykonywania prawa do obrony. Ustęp 2 tego artykułu dotyczy konkretnie osoby podejrzanej lub oskarżonej, która została zatrzymana lub aresztowana. W takim przypadku państwo członkowskie zapewnia, aby otrzymała ona informacje o powodach jej zatrzymania lub aresztowania, w tym o czynie zabronionym, o którego popełnienie jest podejrzana lub oskarżona. Wreszcie zgodnie z ust. 3 rzeczonego artykułu państwo członkowskie zapewnia, aby najpóźniej z chwilą przekazania podstawy oskarżenia do oceny sądu przedstawiono szczegółowe informacje na temat oskarżenia, w tym rodzaju przestępstwa i jego kwalifikacji prawnej, jak również charakteru udziału osoby oskarżonej.
88. Z uwagi na zakres uznania przyznany przez prawodawcę Unii państwom członkowskim to do tych ostatnich należy określenie – w świetle cech ich systemów proceduralnych – trybu informowania osoby, wobec której zostało wydane orzeczenie zaoczne, o tym orzeczeniu. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że tryb ten nie może jednak zagrozić celowi, któremu służy w szczególności art. 6 dyrektywy 2012/13, polegającemu – jak to wynika również z motywu 27 tej dyrektywy – na umożliwieniu owej osobie przygotowania obrony oraz na zagwarantowaniu rzetelności postępowania(50).
89. W szczególnym kontekście, w którym oskarżony zostaje zatrzymany w wykonaniu wydanego zaocznie wyroku skazującego, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnował on ze stawiennictwa lub z obrony, informacja, którą otrzymuje w chwili zatrzymania, ma na celu w szczególności powiadomienie go o powodach jego zatrzymania i stawianych mu zarzutach, w rozumieniu art. 6 dyrektywy 2012/13, oraz o jego prawach procesowych.
90. Cel ten nie wymaga moim zdaniem zobowiązania państwa członkowskiego – w razie gdy właściwe organy wykonują orzeczenie wydane zaocznie lub zatrzymują oskarżonego – do tego, aby owe organy wykonywały ciążący na nich obowiązek informowania poprzez doręczenie oskarżonemu, w chwili tego wykonania lub tego zatrzymania, odpisu całości owego orzeczenia. Taki wymóg nie jest konieczny. Wystarczająca wydaje się sama informacja dotycząca treści wspomnianego orzeczenia oraz okoliczności, że zostało ono wydane pod nieobecność tej osoby.
91. Jak natomiast wskazuje sąd odsyłający, w świetle prawa do skutecznego środka prawnego osoba skazana zaocznie powinna mieć pełną wiedzę o podstawach jej skazania. Państwo członkowskie powinno zatem zapewnić, aby właściwe organy dołożyły szczególnej staranności w celu niezwłocznego i oficjalnego powiadomienia tej osoby o wyroku skazującym wydanym względem niej w trybie zaocznym, na przykład w drodze doręczenia lub powiadomienia(51). Wyrok ten stanie się bowiem wykonalny dopiero w chwili, w której wspomniana osoba zostanie o nim oficjalnie powiadomiona, po wyczerpaniu środków odwoławczych, przy czym termin na skorzystanie z nich co do zasady rozpoczyna bieg od zakończenia tego postępowania, i po zrzeczeniu się przez tę osobę prawa do wznowienia postępowania lub po odmowie jego przyznania. Ponadto, jak zaznacza sąd odsyłający, z art. 4a ust. 1 lit. d) decyzji ramowej Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (2002/584/WSiSW)(52), zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r.(53), wynika, że organ sądowy wykonujący nakaz nie może odmówić wykonania europejskiego nakazu aresztowania, jeżeli w tym nakazie stwierdza się w szczególności, że orzeczenie wydane zaocznie zostanie danej osobie bezzwłocznie doręczone po jej przekazaniu.
92. Wreszcie pragnę dodać, że na podstawie art. 7 ust. 1 dyrektywy 2012/13, w przypadku gdy dana osoba zostaje zatrzymana i aresztowana na jakimkolwiek etapie postępowania karnego, państwo członkowskie musi zapewnić jej dostęp do dokumentów związanych z konkretną sprawą, które mają istotne znaczenie dla skutecznego zakwestionowania, zgodnie z prawem krajowym, legalności zatrzymania lub aresztowania. Jak zaś to uściśla dyrektywa 2010/64, orzeczenie skazujące, czy też „wyrok”, jest istotnym dokumentem, który należy przekazać, a ponadto przetłumaczyć, w celu umożliwienia osobie skazanej wykonywania jej prawa do obrony oraz w celu zapewnienia rzetelnego charakteru procesu sądowego(54).
93. W świetle tych okoliczności uważam, że art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy właściwe organy państwa członkowskiego wykonują orzeczenie wydane zaocznie lub dokonują zatrzymania osoby, wobec której wydano to orzeczenie, organy te są zobowiązane do powiadomienia tej osoby o oskarżeniu, w tym o podstawach jej skazania, zgodnie z przepisami art. 3 ust. 1 lit. c) oraz art. 6 ust. 1–3 dyrektywy 2012/13. Spełnienie tego wymogu nie obejmuje obowiązku zapewnienia przez państwo członkowskie doręczenia rzeczonej osobie odpisu całego wspomnianego orzeczenia w chwili tego wykonania lub tego zatrzymania.
3. Informacja o prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego
94. Pragnę przypomnieć, że poprzez swoje pytanie drugie sąd odsyłający zwraca się w istocie do Trybunału o sprecyzowanie zasad dotyczących przestrzegania prawa do informacji o prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego, o którym mowa w art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343.
95. Sąd odsyłający dąży w szczególności do skonfrontowania zasad określonych przez Trybunał w wyroku VB I z bułgarskim systemem proceduralnym. W wyroku tym Trybunał orzekł bowiem, że „[w]ybór zasad udostępniania [informacji dotyczących prawa do wznowienia postępowania i możliwości zaskarżenia orzeczenia wydanego zaocznie] zainteresowanym osobom pozostaje […] w gestii państw członkowskich, pod warunkiem że zostaną one podane do wiadomości zainteresowanego w chwili poinformowania go o danym orzeczeniu”(55). Sąd odsyłający wskazuje zaś, że w bułgarskim systemie proceduralnym właściwe organy orzekają w przedmiocie istnienia prawa do wznowienia postępowania po rozpatrzeniu wniosku o wznowienie postępowania karnego, który musi złożyć osoba skazana zaocznie.
96. W wyroku VB I Trybunał orzekł, że art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 nie określa szczegółowych zasad, zgodnie z którymi należy poinformować osobę skazaną zaocznie o jej prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego(56). Jedynie motyw 39 tej dyrektywy uściśla, że informacja ta powinna być podana albo na piśmie, albo ustnie, w tym ostatnim przypadku pod warunkiem, że fakt, iż informacje te zostały przekazane, zostanie odnotowany zgodnie z procedurą utrwalania czynności procesowych na mocy prawa krajowego(57).
97. W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie przedstawione przez sąd odsyłający należy w pierwszej kolejności odwołać się do przepisów przewidzianych w dyrektywie 2012/13. Ponieważ prawo do informacji o prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego stanowi prawo procesowe, art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 należy zatem interpretować w świetle przepisów ogólnych przewidzianych w art. 3 i 4 dyrektywy 2012/13.
98. Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2012/13 wymaga, aby państwa członkowskie zapewniały niezwłoczne udzielanie „informacji dotyczących przynajmniej […] praw procesowych [wymienionych w lit. a)–e)], stosowanych zgodnie z prawem krajowym, aby umożliwić skuteczne wykonywanie tych praw”(58). Przepis ten ustanawia listę obejmującą: prawo dostępu do obrońcy, wszelkie uprawnienia do bezpłatnej porady prawnej i warunki jej uzyskania, prawo do informacji dotyczących oskarżenia, prawo do tłumaczenia ustnego i pisemnego oraz prawo do odmowy składania wyjaśnień. Prawodawca Unii nie zamierzał – czego dowodzi użycie wyrazu „przynajmniej” – ograniczać praw procesowych, o których należy poinformować osoby podejrzane i oskarżone, przy czym dyrektywa ta ma zastosowanie do wydania prawomocnego wyroku. Ponadto z motywu 20 rzeczonej dyrektywy wynika, że zasady te pozostają „bez uszczerbku dla informacji, jakiej należy udzielić o innych prawach procesowych wynikających z Karty, EKPC, prawa krajowego oraz mającego zastosowanie prawa Unii”.
99. Zgodnie z art. 3 ust. 2 dyrektywy 2012/13 informacje te należy podać „niezwłocznie” do wiadomości osoby podejrzanej lub oskarżonej, albo ustnie, albo pisemnie, w prostym i przystępnym języku(59). Artykuł 4 rzeczonej dyrektywy wymaga zapewnienia przez państwo członkowskie, aby w przypadku zatrzymania lub aresztowania tej osoby została ona niezwłocznie pouczona o jej prawach procesowych, stosowanych zgodnie z prawem krajowym. Pouczenie to musi być sporządzone w formie pisemnej, w zrozumiałym dla zainteresowanego, prostym i przystępnym języku. Musi ono zawierać informacje o prawach procesowych wskazanych w art. 3 dyrektywy 2012/13, których lista nie jest wyczerpująca, oraz praw procesowych wymienionych w art. 4 ust. 2 i 3 tej dyrektywy, takich jak prawo dostępu do materiałów sprawy, a także podstawowe informacje o dostępnych na mocy prawa krajowego możliwościach zakwestionowania, w szczególności, zgodności z prawem aresztowania. W sytuacji gdy właściwe organy państwa członkowskiego dokonują aresztowania oskarżonego w wykonaniu wydanego zaocznie wyroku skazującego, wydaje się, że to pisemne pouczenie o prawach mogłoby zawierać prawo do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego(60).
100. W drugiej kolejności, w odniesieniu do treści informacji, które mają być udzielone, wydaje się, że należy ją oceniać z jednej strony w świetle cech szczególnych danego postępowania krajowego, a z drugiej strony w odniesieniu do celu art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343, a mianowicie zapewnienia skuteczności prawa do obrony oskarżonego oraz ustanowionego w art. 9 dyrektywy 2016/343 jego prawa do wznowienia postępowania.
101. Wskazałem już bowiem, że prawodawca Unii nie zamierza narzucać jednolitego systemu proceduralnego, w ramach którego państwo członkowskie byłoby zobowiązane przewidzieć potrzebę wszczęcia nowego postępowania na etapie wydawania orzeczenia zaocznego. Ponadto w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2012/13 wyraźnie wskazano, że państwa członkowskie udzielają oskarżonemu informacji o jego prawach procesowych „stosowanych zgodnie z prawem krajowym”. Oznacza to, że w systemie proceduralnym takim jak ten rozpatrywany pouczenie o prawach powinno wskazywać osobie skazanej zaocznie dostępną dla niej procedurę w celu wystąpienia – zgodnie z art. 9 dyrektywy 2016/343 – z wnioskiem o wznowienie postępowania.
102. W rozpatrywanej sprawie sąd odsyłający uważa, że art. 15 ust. 3 NPK stanowi wystarczającą podstawę prawną do umożliwienia mu podjęcia koniecznych środków w celu zapewnienia, aby oskarżony został powiadomiony – zgodnie z art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 – o przysługujących mu prawach procesowych. Moim zdaniem nic nie stoi w tych okolicznościach na przeszkodzie, aby sąd ten wskazał w orzeczeniu wydanym przez niego zaocznie zasady, zgodnie z którymi oskarżony może wystąpić z wnioskiem o wznowienie postępowania lub z innym środkiem prawnym na warunkach wymienionych w art. 9 tej dyrektywy.
103. W świetle tych okoliczności uważam, że art. 8 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy właściwe organy państwa członkowskiego wykonują orzeczenie lub dokonują zatrzymania osoby, wobec której wydano zaoczny wyrok skazujący, organy te są zobowiązane, w ramach pouczenia o prawach, o którym mowa w art. 4 dyrektywy 2012/13, powiadomić tę osobę o ewentualnym prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego, stosowanym zgodnie z prawem krajowym.
104. W systemie proceduralnym takim jak rozpatrywany, ustanawiającym procedurę, na podstawie której osoba ta musi – dla celów przyznania jej prawa do wznowienia postępowania, o którym mowa w art. 9 dyrektywy 2016/343 – złożyć do właściwego organu sądowego uprzedni wniosek o wznowienie postępowania karnego, art. 8 ust. 4 dyrektywy wymaga, aby owo pouczenie o prawach wskazywało tę procedurę.
C. Forma i zakres środków prawnych przysługujących po wydaniu orzeczenia w trybie zaocznym (pytania prejudycjalne piąte i szóste)
105. Poprzez swoje pytania piąte i szóste sąd odsyłający zwraca się w istocie do Trybunału o wyjaśnienie, czy art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że osobie, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, muszą przysługiwać dwa odrębne środki prawne, z których jeden umożliwia zaskarżenie tego orzeczenia, zaś drugi skorzystanie – zgodnie z art. 9 tej dyrektywy – ze wznowienia postępowania lub z innego środka prawnego.
106. Pragnę przypomnieć, że art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 wymaga, aby osobę, wobec której orzeczenie wydano w trybie zaocznym, z chwilą powiadomienia jej o tym orzeczeniu powiadomiono także o „możliwości zaskarżenia [owego] orzeczenia i o [przysługującym jej] prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego”, przy czym ten ostatni umożliwia, zgodnie z art. 9 tej dyrektywy, „ponowne rozpoznanie sprawy co do jej istoty […] i […] może prowadzić do uchylenia pierwotnego orzeczenia”.
107. Z brzmienia art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343, a w szczególności z użycia spójnika „lub”, wynika, że państwa członkowskie muszą zapewnić, aby osoba, wobec której wydano orzeczenie zaoczne w sytuacji niespełnienia warunków określonych w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy, miała możliwość zaskarżenia tego orzeczenia albo poprzez złożenie wniosku o wznowienie postępowania, albo poprzez skorzystanie z innego środka prawnego.
108. Jak orzekł Trybunał w wyroku z dnia 19 maja 2022 r., Spetsializirana prokuratura (Proces zbiegłego oskarżonego)(61), możliwość ta musi pozwalać zainteresowanemu na uzyskanie wznowienia postępowania lub skorzystanie z równoważnego środka prawnego prowadzącego do ponownego rozpatrzenia istoty sprawy w jego obecności. Zakres tego ponownego rozpoznania sprawy został wyraźnie określony w art. 9 dyrektywy 2016/343. Prawodawca Unii nakłada na państwa członkowskie wyraźne i jednoznaczne obowiązki. Wymaga on od tych ostatnich, aby albo zapewniły wznowienie postępowania, albo ustanowiły procedurę umożliwiającą ponowne rozpoznanie istoty sprawy, w tym ocenę nowych dowodów, i umożliwiającą uchylenie pierwotnego orzeczenia. Nakłada on ponadto na państwa członkowskie obowiązek upewnienia się, że w ramach tego nowego postępowania lub w ramach korzystania z tego nowego środka prawnego oskarżony będzie miał prawo do obecności i do skutecznego uczestnictwa w odnośnym postępowaniu, zgodnie z procedurami przewidzianymi przez prawo krajowe, oraz że będzie mógł wykonywać przysługujące mu prawo do obrony.
109. Jak już wskazałem w mojej opinii w sprawie, w której zapadł ów wyrok(62), prawodawca Unii uwzględnił zasadnicze wymogi wznowionego postępowania sądowego wypracowane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka(63). Wymaga on bowiem, aby osoba oskarżona miała możliwość uzyskania ponownego zbadania zasadności stawianych jej zarzutów, zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym, przez sąd „mający pełną jurysdykcję” i obradujący w jej obecności(64), oferujący jej wszelkie gwarancje rzetelnego procesu przewidziane w art. 6 EKPC. Pragnę przypomnieć, że pozostawia on jednak umawiającym się państwom „znaczną swobodę w wyborze właściwych środków umożliwiających ich wymiarom sprawiedliwości spełnienie wymogów [tego artykułu]”, pod warunkiem że „środki oferowane przez prawo krajowe okażą się skuteczne, jeżeli oskarżony ani nie zrezygnował ze stawiennictwa i z obrony, ani nie miał zamiaru uchylać się od wymiaru sprawiedliwości”(65).
110. Pragnę przypomnieć ponadto, że podobnie dyrektywa 2016/343 nie dokonuje wyczerpującej harmonizacji postępowania karnego. Zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państwa członkowskie dysponują zatem dużą swobodą przy określaniu systemu środków odwoławczych i procedur umożliwiających zapewnienie poszanowania prawa do obrony osoby, wobec której wydano orzeczenie w trybie zaocznym, pod warunkiem, po pierwsze, że nie będą one mniej korzystne niż te regulujące podobne sytuacje podlegające prawu krajowemu (zasada równoważności) oraz, po drugie, że w praktyce nie będą uniemożliwiały lub czyniły nadmiernie uciążliwym wykonywania uprawnień przyznanych przez prawo Unii (zasada skuteczności).
111. Biorąc pod uwagę te rozważania, art. 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie muszą zapewnić, aby osoba, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, mogła skorzystać z dwóch odrębnych środków prawnych pozwalających jej na zaskarżenie tego orzeczenia albo w drodze uzyskania wznowienia postępowania, albo w drodze skorzystania z równoważnego środka prawnego prowadzącego do ponownego rozpatrzenia sprawy w jej obecności, zgodnie z art. 9 tej dyrektywy.
V. Wnioski
112. W świetle całości powyższych rozważań proponuję, aby na pytania prejudycjalne przedstawione przez Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:
1) Artykuł 8 ust. 4 i art. 9 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym
należy interpretować w ten sposób, że:
mają one zastosowanie do osoby, wobec której wydano zaoczny wyrok uniewinniający.
2) Artykuł 8 ust. 4 dyrektywy 2016/343
należy interpretować w ten sposób, że:
– w odniesieniu do badania spełniania warunków określonych w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy oraz przyznawania prawa do wznowienia postępowania w rozumieniu art. 9 wspomnianej dyrektywy
a) organ sądowy orzekający co do istoty oskarżenia wniesionego przeciwko oskarżonemu może – zgodnie z krajowym systemem proceduralnym – zbadać, czy warunki te zostały spełnione, a w razie ich niespełnienia pouczyć tę osobę, w wydanym zaocznie orzeczeniu, o możliwości zaskarżenia tego orzeczenia i o przysługującym jej prawie do wznowienia postępowania;
b) do celów tego badania organ ów jest zobowiązany wysłuchać stanowisk zarówno oskarżyciela, jak i obrońcy;
c) państwo członkowskie może ustanowić procedurę wymagającą od osoby, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, w razie gdy nie zostało wykazane, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, aby złożyła ona do właściwego organu sądowego wniosek o wznowienie postępowania karnego, pod warunkiem że cechy tej procedury umożliwiają zapewnienie tej osobie prawa do obecności na rozprawie oraz skuteczne wykonywanie przysługującego jej prawa do obrony.
Norma, zgodnie z którą procedura taka nie miałaby skutku zawieszającego i wymagałaby ponadto osobistego stawiennictwa osoby skazanej zaocznie na karę pozbawienia wolności, jest niezgodna z tymi zasadami;
– w odniesieniu do zasad dotyczących informowania osoby, wobec której wydano zaoczny wyrok skazujący, w razie gdy nie zostało wykazane w świetle warunków, o których mowa w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony,
a) stoją one na przeszkodzie niepowiadomieniu tej osoby, w momencie jej zatrzymania, ani o tym orzeczeniu, ani o możliwości jego zaskarżenia, ani o przysługującym jej prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego;
b) wymagają one, aby państwo członkowskie powiadomiło wspomnianą osobę o podstawach jej zatrzymania zgodnie z prawem do informacji dotyczących oskarżenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1 lit. c) oraz w art. 6 ust. 1–3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym. Spełnienie tego wymogu nie obejmuje obowiązku doręczenia tej osobie przez państwo członkowskie, w momencie jej zatrzymania, odpisu całości wspomnianego orzeczenia;
c) wymagają one, aby państwo członkowskie w ramach pouczenia o prawach, o którym mowa w art. 4 dyrektywy 2012/13, powiadomiło daną osobę o przysługującym jej prawie do wznowienia postępowania lub do innego środka prawnego, stosowanego zgodnie z prawem krajowym;
d) w systemie proceduralnym ustanawiającym procedurę, na podstawie której osoba, wobec której wydano orzeczenie zaoczne, musi – dla celów przyznania jej prawa do wznowienia postępowania, o którym mowa w art. 9 dyrektywy 2016/343 – złożyć do właściwego organu sądowego uprzedni wniosek o wznowienie postępowania karnego, wymagają one, aby to pouczenie o prawach wskazywało ową procedurę;
– w odniesieniu do formy i zakresu środków prawnych przysługujących po wydaniu orzeczenia w trybie zaocznym osoba, wobec której wydano takie orzeczenie, w razie gdy nie zostało wykazane w świetle warunków, o których mowa w art. 8 ust. 2 dyrektywy 2016/343, że zrezygnowała ona ze stawiennictwa lub z obrony, musi mieć możliwość skorzystania z dwóch odrębnych środków prawnych pozwalających jej na zaskarżenie tego orzeczenia albo w drodze uzyskania wznowienia postępowania, albo w drodze skorzystania z równoważnego środka prawnego prowadzącego do ponownego rozpatrzenia sprawy w jej obecności, zgodnie z art. 9 tej dyrektywy.
1 Język oryginału: francuski.
2 Dz.U. 2016, L 65, s. 1.
3 C‑430/22 i C‑468/22, zwany dalej „wyrokiem VB I”, EU:C:2023:458.
4 Zobacz wyrok VB I (pkt 30).
5 Dz.U. 2012, L 142, s. 1.
6 Okoliczności faktyczne są identyczne z tymi przedstawionymi przez Trybunał w wyroku VB I.
7 Zobacz wyrok z dnia 19 maja 2022 r., Spetsializirana prokuratura (Proces zbiegłego oskarżonego) (C‑569/20, EU:C:2022:401, pkt 25, 36).
8 Zobacz motywy 2, 4 i 10 dyrektywy 2016/343 i, tytułem przykładu, wyrok z dnia 22 grudnia 2017 r., Ardic (C‑571/17 PPU, EU:C:2017:1026), w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania wydanego przeciwko osobie prawomocnie skazanej na karę pozbawienia wolności w wyniku postępowania, które odbyło się pod jej nieobecność.
9 Zobacz tytułem przykładu sprawa Khuzdar (C‑95/24), obecnie w toku.
10 Motyw 35 dyrektywy 2016/343 uściśla bowiem, że prawo podejrzanych lub oskarżonych do obecności na rozprawie nie jest prawem bezwzględnym oraz że w pewnych okolicznościach podejrzani lub oskarżeni powinni mieć możliwość zrzeczenia się tego prawa, w sposób wyraźny lub dorozumiany, lecz jednoznaczny [zob. wyrok z dnia 19 maja 2022 r., Spetsializirana prokuratura (Proces zbiegłego oskarżonego) (C‑569/20, EU:C:2022:401, pkt 26), dotyczący zakresu, w jakim osoba, która zbiegła, może skorzystać z ponownego rozpoznania sprawy].
11 Co się tyczy wykładni art. 8 i 9 dyrektywy 2016/343 zob. moja opinia w sprawie Spetsializirana prokuratura (Proces zbiegłego oskarżonego) (C‑569/20, EU:C:2022:26).
12 Podkreślenie moje.
13 Podkreślenie moje.
14 Podkreślenie moje.
15 Zobacz pkt 40 uzasadnienia projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym [COM(2013) 821 final] oraz motyw 23 uściślający, że „[w] niektórych, ściśle określonych okolicznościach zapewniających skuteczne korzystanie z prawa do rzetelnego procesu sądowego powinna istnieć możliwość, aby rozprawa, w wyniku której wydano wyrok skazujący lub uniewinniający, odbyła się pod nieobecność podejrzanego lub oskarżonego”.
16 Zobacz motyw 33 dyrektywy 2016/343.
17 W tym kontekście Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł zresztą, że obecność oskarżonego na rozprawie w jego sprawie ma pierwszorzędne znaczenie zarówno ze względu na jego prawo do bycia wysłuchanym, jak i na konieczność kontroli wiarygodności jego wyjaśnień i skonfrontowania ich z zeznaniami pokrzywdzonych, których interesy również należy chronić, oraz z zeznaniami świadków [zob. wyrok ETPC z dnia 23 maja 2000 r., Van Pelt przeciwko Francji (CE:ECHR:2000:0523JUD003107096, § 66)].
18 Zobacz wyroki: z dnia 13 lutego 2020 r., Spetsializirana prokuratura (Rozprawa pod nieobecność oskarżonego) (C‑688/18, EU:C:2020:94, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo); a także z dnia 15 września 2022 r., HN (Rozprawa oskarżonego wydalonego z terytorium państwa) (C‑420/20, EU:C:2022:679, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
19 Zobacz wyrok z dnia 30 marca 2023 r., Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (Zawieszenie biegu terminu na przekazanie w postępowaniu odwoławczym) (C‑556/21, EU:C:2023:272, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).
20 Zwanej dalej „Kartą”.
21 Podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zwanej dalej „EKPC”.
22 Podobnie Europejski Trybunał Praw Człowieka uważa, że EKPC pozostawia umawiającym się państwom dużą swobodę wyboru środków właściwych dla umożliwienia ich systemom prawnym spełnienia wymogów art. 6 tej konwencji, pod warunkiem jednak, że możliwości oferowane przez prawo krajowe okażą się skuteczne, gdy oskarżony ani nie zrezygnował ze stawiennictwa i z obrony, ani zamiarem jego nie było uniknięcie wymiaru sprawiedliwości [dla przykładu zob. wyrok ETPC z dnia 14 czerwca 2001 r., Medenica przeciwko Szwajcarii (CE:ECHR:2001:0614JUD002049192, § 55)].
23 Zobacz wyrok z dnia 22 września 2022 r., Országos Idegenrendészeti Főigazgatóság i in. (C‑159/21, EU:C:2022:708, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).
24 Zobacz wyrok z dnia 17 lipca 2014 r., Sánchez Morcillo i Abril García (C‑169/14, EU:C:2014:2099, pkt 49).
25 Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że prawo każdego oskarżonego do tego, aby być rzeczywiście bronionym przez adwokata, w razie konieczności wyznaczonego z urzędu, zalicza się do podstawowych elementów rzetelnego procesu oraz że oskarżony nie może stracić tego dobrodziejstwa wyłącznie z powodu swej nieobecności na rozprawie. Uważa on, że jest kwestią o zasadniczym znaczeniu dla rzetelności systemu karnego, by nieobecność oskarżonego na rozprawie nie podlegała sankcji w postaci odstępstwa od prawa do korzystania z pomocy obrońcy i by miał on odpowiednią obronę zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym [wyroki ETPC: z dnia 21 stycznia 1999 r., Van Geyseghem przeciwko Belgii (CE:ECHR:1999:0121JUD002610395, § 34); z dnia 13 lutego 2001 r., Krombach przeciwko Francji (CE:ECHR:2001:0213JUD002973196, § 89); z dnia 1 marca 2006 r., Sejdovic przeciwko Włochom (CE:ECHR:2006:0301JUD005658100, § 91)].
26 Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka należy uwzględniać szczególne cechy i charakter danej procedury, jej znaczenie w ogólnym kontekście postępowania, sposób, w jaki zostały przedstawione interesy osoby, której sprawa dotyczy, oraz sposób, w jaki należy je chronić, mając na uwadze kwestię, którą należy rozstrzygnąć, i jej znaczenie dla zainteresowanego [zob. wyrok ETPC z dnia 25 marca 1998 r., Belziuk przeciwko Polsce (CE:ECHR:1998:0325JUD002310393, § 37 i przytoczone tam orzecznictwo)].
27 Z postanowienia odsyłającego wynika, że zgodnie z ustawodawstwem bułgarskim termin na zaskarżenie zaocznego wyroku skazującego wynosi jedynie 15 dni i biegnie nieprzerwanie począwszy od daty wydania tego wyroku, nawet jeżeli oskarżony nie mógł się dowiedzieć o tym wyroku.
28 Z przedstawienia krajowych ram prawnych ani z postanowienia odsyłającego nie wynika, czy osoba skazana zaocznie może być reprezentowana przez obrońcę.
29 Zobacz wyrok z dnia 19 maja 2022 r., Spetsializirana prokuratura (Proces zbiegłego oskarżonego) (C‑569/20, EU:C:2022:401, pkt 37).
30 Zobacz wyrok ETPC z dnia 19 grudnia 1989 r., Kamasinski przeciwko Austrii (CE:ECHR:1989:1219JUD000978382, § 74).
31 Zobacz wyrok ETPC z dnia 23 listopada 1993 r., Poitrimol przeciwko Francji (CE:ECHR:1993:1123JUD001403288, § 35).
32 Prawodawca Unii przedstawił bowiem w sposób wyraźny w motywach 11, 13, 27, 45, 47 i 48 dyrektywy 2016/343 swoją wolę wzmocnienia i zagwarantowania skutecznego stosowania prawa do rzetelnego procesu sądowego w postępowaniach karnych poprzez uwzględnienie w prawie Unii orzecznictwa wypracowanego przez ten Trybunał w przedmiocie poszanowania art. 6 ust. 1 EKPC [zob. w tym względzie wyrok z dnia 13 lutego 2020 r., Spetsializirana prokuratura (Rozprawa pod nieobecność oskarżonego) (C‑688/18, EU:C:2020:94, pkt 34, 35)].
33 Zobacz wyrok ETPC z dnia 13 lutego 2001 r., Krombach przeciwko Francji (CE:ECHR:2001:0213JUD002973196, §§ 84, 90) dotyczący art. 630 francuskiego kodeksu postępowania karnego, ustanawiającego bezwzględny zakaz reprezentowania przez obrońcę oskarżonego uchylającego się od stawiennictwa, od którego to zakazu sąd przysięgłych orzekający w trybie zaocznym nie mógł odstąpić.
34 Zobacz wyrok ETPC z dnia 12 lutego 2015 r., Sanader przeciwko Chorwacji (CE:ECHR:2015:0212JUD006640812, § 80 i nast.).
35 Zobacz wyrok ETPC z dnia 13 lutego 2001 r., Krombach przeciwko Francji (CE:ECHR:2001:0213JUD002973196, § 87).
36 Zobacz wyrok ETPC z dnia 14 grudnia 1999 r., Khalfaoui przeciwko Francji (CE:ECHR:1999:1214JUD003479197, § 44), zwany dalej „wyrokiem Khalfaoui przeciwko Francji”.
37 Zobacz wyrok Khalfaoui przeciwko Francji, § 49.
38 Wyrok Khalfaoui przeciwko Francji (§ 47).
39 Wyrok Khalfaoui przeciwko Francji (§ 40).
40 Wyrok Khalfaoui przeciwko Francji (§ 40).
41 Dla zrozumienia wszystkich powiązań pomiędzy dyrektywami 2016/343, 2012/13 i 2010/64 zob. opinia rzecznika generalnego P. Pikamäe w sprawie IS (Niezgodność z prawem postanowienia odsyłającego) (C‑564/19, EU:C:2021:292, pkt 60).
42 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym (Dz.U. 2010, L 280, s. 26).
43 Zobacz w tym względzie motywy 10 i 14 dyrektywy 2012/13 oraz wyrok z dnia 13 czerwca 2019 r., Moro (C‑646/17, EU:C:2019:489, pkt 34).
44 Wyrok z dnia 13 czerwca 2019 r., Moro (C‑646/17, EU:C:2019:489, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).
45 C‑216/14, EU:C:2015:686.
46 Zobacz wyrok z dnia 15 października 2015 r., Covaci (C‑216/14, EU:C:2015:686, pkt 61).
47 Zobacz wyrok z dnia 15 października 2015 r., Covaci (C‑216/14, EU:C:2015:686, pkt 20).
48 Artykuł ten stanowi, co następuje: „Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie od chwili poinformowania osób przez właściwe organy państwa członkowskiego, że są one podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania rozumianego jako ostateczne rozstrzygnięcie tego, czy osoba podejrzana lub oskarżona popełniła przestępstwo, w tym również, w stosownych przypadkach, wydania wyroku oraz rozstrzygnięcia wszelkich środków odwoławczych”.
49 Zobacz wyrok z dnia 13 czerwca 2019 r., Moro (C‑646/17, EU:C:2019:489, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).
50 Wyrok z dnia 13 czerwca 2019 r., Moro (C‑646/17, EU:C:2019:489, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).
51 Zobacz sprawa, w której zapadło orzeczenie ETPC w przedmiocie dopuszczalności z dnia 30 stycznia 2007 r., Pala przeciwko Francji (CE:ECHR:2007:0130DEC003338704), w której osoba skazana zaocznie została powiadomiona w drodze listu poleconego o złożeniu wyroku skazującego w urzędzie miasta.
52 Dz.U. 2002, L 190, s. 1.
53 Dz.U. 2009, L 81, s. 24.
54 Jak to wyraźnie wskazano w motywie 25 dyrektywy 2012/13, w przypadku przekazywania informacji osobom podejrzanym lub oskarżonym na podstawie tej dyrektywy zainteresowanym należy zapewnić, w razie konieczności, tłumaczenia pisemne i ustne na język dla nich zrozumiały, zgodnie ze standardami określonymi w dyrektywie 2010/64. Zgodnie z art. 3 tej dyrektywy, w sytuacji gdy osoba ta nie rozumie języka danego postępowania karnego, prawodawca Unii wymaga, aby państwo członkowskie zapewniło w rozsądnym terminie tłumaczenie tego orzeczenia, które musi być pisemne i wysokiej jakości. Jedynie w drodze wyjątku to ostatnie może zapewnić tłumaczenie ustne lub streszczenie ustne tego dokumentu, pod warunkiem jednak, że takie formalności pozostają bez uszczerbku dla rzetelności postępowania.
56 Zobacz wyrok VB I (pkt 27).
57 Zobacz wyrok VB I (pkt 28).
58 Podkreślenie moje.
59 Co się tyczy skutecznego wykonania tego obowiązku w praktyce, motyw 38 tej dyrektywy stanowi, że mogłoby ono zostać osiągnięte „w różny sposób […], [taki] jak odpowiednie szkolenia dla właściwych organów lub pouczeni[e] o prawach [sporządzone] w prostym i niespecjalistycznym języku, tak aby było ono zrozumiałe dla laika bez jakiejkolwiek znajomości prawa karnego procesowego”.
60 Zgodnie ze sprawozdaniem sporządzonym w 2016 r. przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA), „Rights of Suspected and Accused Persons Across the EU: Translation, Interpretation and Information”, spośród 26 państw członkowskich, które sporządziły pouczenie o prawach, 23 dysponuje jednolitym pouczeniem o prawach wydawanym przez organy policji w chwili zatrzymania oskarżonego (pkt 3.3, „Letter of Rights”, s. 69 i nast.).
61 C‑569/20, EU:C:2022:401, pkt 59.
62 Opinia w sprawie Spetsializirana prokuratura (Proces zbiegłego oskarżonego) (C‑569/20, EU:C:2022:26).
63 Zobacz moja opinia w sprawie Spetsializirana prokuratura (Proces zbiegłego oskarżonego) (C‑569/20, EU:C:2022:26, pkt 43). Otóż Europejski Trybunał Praw Człowieka wymaga, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, aby skazany in absentia mógł następnie doprowadzić do tego, by sąd, po jego wysłuchaniu, ponownie orzekł w przedmiocie faktycznej i prawnej zasadności oskarżenia, jeżeli nie zostało wykazane, że oskarżony zrezygnował z prawa do stawiennictwa i obrony lub że zamiarem jego było uniknięcie wymiaru sprawiedliwości [zob. wyrok ETPC z dnia 1 marca 2006 r., Sejdovic przeciwko Włochom (CE:ECHR:2006:0301JUD005658100, § 82)]. Zobacz tytułem przykładu wyrok ETPC z dnia 14 czerwca 2001 r., Medenica przeciwko Szwajcarii (CE:ECHR:2001:0614JUD002049192, § 55).
64 Zobacz wyrok ETPC z dnia 12 lutego 1985 r., Colozza przeciwko Włochom (CE:ECHR:1985:0212JUD000902480, §§ 31, 32).
65 Zobacz wyrok ETPC z dnia 14 czerwca 2001 r., Medenica przeciwko Szwajcarii (CE:ECHR:2001:0614JUD002049192, § 55). Zobacz także wyrok ETPC z dnia 12 lutego 1985 r., Colozza przeciwko Włochom (CE:ECHR:1985:0212JUD000902480, § 30).