Wydanie tymczasowe

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

MANUELA CAMPOSA SÁNCHEZA-BORDONY

przedstawiona w dniu 18 kwietnia 2024 r.(1)

Sprawa C‑157/23

Ford Italia SpA

przeciwko

ZP,

Stracciari SpA

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny, Włochy)]

Odesłanie prejudycjalne – Odpowiedzialność za produkty wadliwe– Dyrektywa 85/374/EWG – Artykuł 3 ust. 1 – Pojęcie producenta – Rozszerzenie odpowiedzialności na dostawcę – Nazwa, znak towarowy lub inne oznaczenie odróżniające dostawcy pokrywające się częściowo z nazwą, znakiem towarowym lub innym oznaczeniem odróżniającym producenta – Artykuł 3 ust. 3 – Wyłączenie odpowiedzialności dostawcy – Identyfikacja producenta – Przepis krajowy nakładający na dostawcę obowiązek wezwania wytwórcy do udziału w toczącym się postępowaniu

1.        Niniejsze odesłanie prejudycjalne dotyczy odpowiedzialności podmiotów gospodarczych (producenta i dostawcy) za szkody spowodowane w wyniku wypadku samochodowego, który miał miejsce we Włoszech, podczas którego nie zadziałała poduszka powietrzna w pojeździe marki Ford.

2.        W postępowaniu głównym sporne jest to, czy zgodnie z art. 3 dyrektywy 85/374/EWG(2), powstaje odpowiedzialność wytwórcy pojazdu w Niemczech (Ford Werke Aktiengesellschaft, zwanego dalej „Ford WAG”), czy jego dostawcy we Włoszech (Ford Italia SpA, zwanego dalej „Ford Italia”).

I.      Ramy prawne

A.      Prawo Unii. Dyrektywa 85/374

3.        Artykuł 1 stanowi:

„Producent jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez wadę w jego produkcie”.

4.        Artykuł 3 ma brzmienie:

„1.      »Producent« oznacza producenta [wytwórcę] produktu gotowego, producenta [wytwórcę] każdego surowca lub producenta części składowej i każdą osobę, która przedstawia się jako producent umieszczając swą nazwę, znak handlowy [towarowy] lub inną wyróżniającą cechę na produkcie.

[…]

3.      W przypadku gdy producenta produktu nie można zidentyfikować, każdy dostawca produktu będzie traktowany jak jego producent, chyba że poinformuje osobę poszkodowaną w rozsądnym terminie o tożsamości producenta lub osoby, która dostarczyła mu produkt. […]”.

5.        Zgodnie z brzmieniem art. 5:

„W przypadku gdy w rezultacie stosowania przepisów niniejszej dyrektywy, dwie lub więcej [co najmniej dwie] osoby odpowiadają za tę samą szkodę, ich odpowiedzialność jest solidarna, bez uszczerbku dla przepisów prawa krajowego dotyczących odszkodowań lub roszczeń regresowych”.

B.      Prawo włoskie. Decreto del Presidente della Repubblica nr 224 z dnia 24 maja 1988 r.(3)

6.        Artykuł 3 ust. 1 stanowi co do zasady, że producentem jest wytwórca produktu gotowego lub jednego z jego składników albo producent surowca. Na podstawie jego ust. 3 za producenta uważa się również tego, kto przedstawia się jako producent poprzez umieszczenie na produkcie lub jego opakowaniu swojej własnej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego.

7.        Artykuł 4 dotyczący odpowiedzialności dostawcy w ust. 1 stanowi, że w przypadku gdy producent nie jest wskazany, dostawca, który dokonał dystrybucji produktu w ramach działalności handlowej, podlega tej samej odpowiedzialności, jeżeli nie poinformował poszkodowanego, w terminie trzech miesięcy od złożenia wniosku, o tożsamości i siedzibie producenta lub podmiotu, który dostarczył mu produkt.

8.        Ten sam art. 4 w ust. 5 przewiduje, że osoba trzecia wskazana jako producent lub dostawca może zostać wezwana do udziału w sprawie zgodnie z art. 106 kodeksu postępowania cywilnego, i że pozwany dostawca może zostać zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli wskazany podmiot stawi się i nie zakwestionuje wskazania.

II.    Okoliczności faktyczne, postępowanie główne i pytanie prejudycjalne

9.        W dniu 4 lipca 2001 r. ZP nabył samochód „Ford Mondeo” od spółki Stracciari z siedzibą we Włoszech, będącej dealerem marki „Ford”.

10.      Pojazd został wyprodukowany przez Ford WAG, spółkę z siedzibą w Niemczech, która dystrybuuje swoje pojazdy we Włoszech poprzez Ford Italia. Ta ostatnia spółka jest importerem wewnątrzwspólnotowym i dostarczyła pojazd dealerowi marki Ford (Stracciari).

11.      Ford WAG i Ford Italia należą do tej samej grupy przedsiębiorstw.

12.      W dniu 27 grudnia 2001 r. ZP uległ wypadkowi samochodowemu, podczas którego nie zadziałała poduszka powietrzna.

13.      W dniu 8 stycznia 2004 r. ZP złożył do Tribunale di Bologna (sądu w Bolonii, Włochy) pozew o odszkodowanie za poniesioną szkodę. Pozew został skierowany przeciwko spółce Stracciari, jako sprzedawcy, oraz przeciwko Ford Italia.

14.      Ford Italia wziął udział w sprawie twierdząc, że nie jest wytwórcą pojazdu i wskazując Ford WAG jako producenta. Podniósł, że jako dostawca, nie jest odpowiedzialny za wadę przypisaną pojazdowi, i że poprzez wskazanie producenta jego odpowiedzialność zostaje wyłączona(4).

15.      W dniu 5 listopada 2012 r. Tribunale di Bologna (sąd w Bolonii) stwierdził pozaumowną odpowiedzialność Ford Italia za szkody spowodowane przez wadliwy produkt.

16.      Ford Italia odwołał się(5) od wyroku wydanego w pierwszej instancji do Corte d’appello di Bologna (sądu apelacyjnego w Bolonii, Włochy), który oddalił apelację w dniu 21 grudnia 2018 r.

17.      Ford Italia zaskarżył wyrok sądu apelacyjnego do Corte suprema di cassazione (sądu kasacyjnego, Włochy), który zwrócił się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy wykładnia rozszerzająca odpowiedzialność producenta na dostawcę, nawet jeśli dostawca nie umieścił fizycznie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego na towarze, tylko dlatego, że nazwa, znak towarowy lub inne oznaczenie odróżniające dostawcy pokrywają się całkowicie lub częściowo z nazwą, znakiem towarowym lub innym oznaczeniem odróżniającym producenta jest zgodna z art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374/EWG – a jeśli nie, to dlaczego?”

III. Postępowanie przed Trybunałem

18.      Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony do Trybunału w dniu 13 marca 2023 r.

19.      Uwagi na piśmie złożyli Stracciari(6), Ford Italia i Komisja Europejska, którzy stawili się na rozprawie w dniu 8 lutego 2024 r.

IV.    Ocena

A.      Uwagi wstępne

20.      Wątpliwości sądu odsyłającego skupiają się na wykładni art. 3 ust. 1 część druga zdania dyrektywy 85/374 w celu ustalenia odpowiedzialności za wadliwy produkt. W szczególności dąży on do ustalenia, czy odpowiedzialności tej może podlegać dostawca, który nie umieścił fizycznie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego na produkcie, ale którego dane identyfikacyjne pokrywają się całkowicie lub częściowo z danymi producenta.

21.      To niewątpliwie ograniczone ujęcie pytania prejudycjalnego przesądza o tym, że przede wszystkim należy zająć się pojęciem producenta pozornego (który przedstawia się jako taki, umieszczając swoją nazwę na produkcie) w odniesieniu do okoliczności niniejszej sprawy.

22.      Trybunał będzie mógł jednak przedstawić sądowi odsyłającemu inne elementy wykładni systemu odpowiedzialności wprowadzonego dyrektywą 85/374, jeśli uzna za właściwe ustosunkowanie się do ujęcia, za którym opowiada się Ford Italia, w oparciu o zastosowanie art. 3 ust. 3 tej dyrektywy.

23.      W takim przypadku będzie musiał zająć się nie tylko wyznaczeniem zakresu pojęcia „producenta” – faktycznego lub pozornego (art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374), lecz także zwolnieniem z odpowiedzialności dostawcy, który wskazał faktycznego producenta (art. 3 ust. 3 tej dyrektywy).

B.      Pełna harmonizacja systemu odpowiedzialności przewidzianego dyrektywą 85/374

24.      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, „zakres swobody oceny, którą dysponują państwa członkowskie w zakresie regulacji odpowiedzialności za produkt wadliwy jest w całości zdeterminowany dyrektywą [85/374]”(7).

25.      Zbadawszy treść, cel i logikę dyrektywy 85/374, „Trybunał wywiódł, iż dyrektywa, w dziedzinach, które reguluje, przeprowadza całkowitą harmonizację przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich”(8).

26.      Dotyczy to w szczególności „kr[ęgu] podmiotów ponoszących odpowiedzialność, przeciw którym osoba poszkodowana ma prawo wnieść powództwo na podstawie przewidzianego dyrektywą 85/374 reżimu odpowiedzialności, [który] został określony w art. 1 i 3 tej dyrektywy. Zważywszy, że owa dyrektywa przeprowadza w dziedzinach, które reguluje, całkowitą harmonizację, określenie kręgu podmiotów ponoszących odpowiedzialność dokonane we wspomnianych artykułach winno być traktowane jako wyczerpujące i nie może być uzależnione od ustalenia dodatkowych kryteriów, które nie wynikają z brzmienia tych artykułów”(9).

27.      Poza osobą, która wytwarza produkt gotowy, „wyłącznie w enumeratywnie wyliczonych przypadkach inna osoba może zostać uznana za producenta, a mianowicie wówczas, gdy osoba ta przedstawia się jako producent umieszczając swą nazwę, znak handlowy [towarowy] lub inną wyróżniającą cechę na produkcie (art. 3 ust. 1), gdy przywozi ona produkt do Wspólnoty (art. 3 ust. 2) lub jest dostawcą, który – w przypadku gdy nie można zidentyfikować producenta – nie poinformował w rozsądnym terminie osoby poszkodowanej o tożsamości producenta lub osoby, która dostarczyła mu produkt (art. 3 ust. 3)”(10).

C.      Pojęcie producenta pozornego: art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374

28.      W przedmiotowym postępowaniu pozew został złożony przeciwko dostawcy pojazdu (Ford Italia) jako producentowi. Podnoszona wada dotyczyła pojazdu marki Ford, wyprodukowanego w Niemczech przez Ford WAG i dostarczonego we Włoszech przez Ford Italia, importera wewnątrzwspólnotowego tych pojazdów.

29.      Ponieważ Ford Italia nie produkuje pojazdów, lecz importuje je z innego państwa członkowskiego i dystrybuuje je we Włoszech, mógłby zostać uznany za producenta w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374 jedynie wówczas, gdyby posiadał status producenta pozornego, czyli „osob[y], która przedstawia się jako producent umieszczając swą nazwę, znak handlowy [towarowy] lub inną wyróżniającą cechę na produkcie”.

30.      Sąd odsyłający dąży do ustalenia, w jaki sposób postępować w sytuacji, w której:

–      z jednej strony dostawca nie umieścił fizycznie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego;

–      z drugiej strony nazwa dostawcy i producenta pokrywają się w tym sensie, że obaj używają oznaczenia odróżniającego „Ford”, które widnieje na pojeździe oraz w nazwie obu podmiotów.

31.      Zdaniem sądu odsyłającego rozstrzygnięcie tej kwestii można oprzeć bądź to o ścisłą wykładnię wyrażenia „umieszczając swą nazwę”, bądź o szerszą wykładnię. W zasadzie obie możliwości wydają się mu dopuszczalne(11):

–      druga, szersza, w świetle orzecznictwa krajowego, uwzględniałaby wymóg ochrony konsumentów;

–      pierwsza jest restrykcyjna i ma na celu wyważenie interesów różnych podmiotów zaangażowanych w proces produkcji i dystrybucji produktu.

32.      Powody, które przedstawię poniżej, skłaniają mnie do opowiedzenia się za szerszą wykładnią wskazaną przez sąd odsyłający. Przyznaję jednak, że istnieją również mocne argumenty na rzecz drugiego rozstrzygnięcia(12).

33.      Rozszerzenie pojęcia producenta w celu objęcia nim producenta pozornego jest zgodne z założeniem wyrażonym w motywie czwartym dyrektywy 85/374: „ochrona konsumenta wymaga, żeby […] odpowiedzialność [obejmowała] […] osoby, które przedstawiają się jako producenci przez umieszczenie nazwy, znaku handlowego [towarowego] lub innej wyróżniającej cechy na produkcie […]”. W tym celu „prawodawca Unii zamierzał przyjąć szerokie rozumienie pojęcia »producenta«”(13).

34.      Trybunał orzekł odnośnie do „odpowiedzialności na zasadzie ryzyka”(14) producenta pozornego w wyroku Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia, będącej sprawą, której stan faktyczny wykazuje pewne podobieństwo do stanu faktycznego niniejszego odesłania prejudycjalnego(15).

35.      W tamtej sprawie pozew o odszkodowanie za wadliwy produkt (ekspres do kawy marki Phillips Saeco sprzedawany w Finlandii) został skierowany przeciwko Koninklijke Philips, pomimo że produkt ten został wyprodukowany w Rumunii przez Saeco International Group SpA, spółkę zależną Koninklijke Philips.

36.      Sporne było wówczas, czy Koninklijke Philips miał status producenta pozornego w świetle tego, że „na ekspresie do kawy i jego opakowaniu widniały oznaczenia Philips i Saeco, które są znakami towarowymi zarejestrowanymi na rzecz Koninklijke Philips. Ponadto ekspres ten posiadał oznaczenie CE z oznaczeniem Saeco, włoski adres i nadruk „Made in Romania”. Koninklijke Philips posiada w Finlandii spółkę zależną Philips Oy, która zajmuje się na tym obszarze sprzedażą urządzeń gospodarstwa domowego opatrzonych znakiem towarowym Philips, w tym przedmiotowego ekspresu do kawy”(16).

37.      Spośród dokonanych przez Trybunał ustaleń zawartych w tym wyroku wyróżnić można następujące:

–      „umieszczając na […] produkcie swoją nazwę, znak towarowy lub inną wyróżniającą cechę, osoba, która przedstawia się jako producent, stwarza wrażenie, że bierze udział w procesie produkcji lub ponosi za niego odpowiedzialność. W związku z tym wykorzystanie tych wzmianek jest równoznaczne z wykorzystaniem przez tę osobę jej renomy w celu zwiększenia atrakcyjności tego produktu w odczuciu konsumentów, co uzasadnia w zamian możliwość pociągnięcia jej do odpowiedzialności z tytułu tego używania”(17);

–      „ponieważ z jednej strony kilka osób może być uważanych za producentów, a z drugiej strony konsument może wytoczyć powództwo przeciwko którejkolwiek z tych osób, poszukiwanie tylko jednej osoby odpowiedzialnej, »najbardziej odpowiedniej«, przeciwko której konsument powinien dochodzić swoich praw, nie ma, wbrew temu, co sugeruje sąd odsyłający, znaczenia”(18).

38.      To, co obecnie podnosi Corte di cassazione (sąd kasacyjny) ma związek, jak już wspomniałem, z zakresem wyrażenia „umieszczając swą nazwę”. W szczególności sąd ten dąży do ustalenia, czy pojęcie to: (i) odnosi się jedynie do materialnego umieszczenia elementu odróżniającego przez osobę inną niż producent, z zamiarem wykorzystania niejednoznaczności; (ii) czy też obejmuje również zwykłą, niezamierzoną zbieżność danych identyfikacyjnych.

39.      W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy przyjrzeć się sposobom przedstawiania i sprzedaży wadliwego produktu. Z tej perspektywy wszystko wskazuje na to, że Ford Italia dostarcza włoskim konsumentom pojazdy wsparte elementem odróżniającym (Ford), którego renoma i reputacja wzbudzają w sposób obiektywny i uzasadniony większe zaufanie konsumentów. Dostawca wykorzystuje w ten sposób reputację marki „Ford”, którą to markę zawiera w swojej własnej nazwie (Ford Italia) w celu sprzedaży pojazdów.

40.      Podobnie jak w sprawie rozstrzygniętej w wyroku Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia, ochrona społeczeństwa uzasadnia moim zdaniem to, że biorąc pod uwagę zbieżność(19) oznaczenie dostawcy (Ford Italia) z oznaczeniem faktycznego producenta (Ford WGA) i z oznaczeniem pojazdu (Ford Mondeo), dostawca może zostać uznany za producenta pozornego w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374.

41.      Faktem jest, że dostawca nie umieszcza fizycznie swojej nazwy na produkcie, który ma ją już fabrycznie zamontowaną. Uważam jednak, że z punktu widzenia konsumenta, jeśli na pojeździe i w nazwie spółki, która go dostarcza, widnieje ta sama nazwa (Ford), to nabywca może odnieść wrażenie(20), że dostawca przyjmuje pozycję (i ponosi odpowiedzialność) przewidzianą w art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374. W tej sytuacji nie można wymagać od konsumenta, by na własną rękę ustalił, kto jest producentem (faktycznym), innym niż dostawca, który wykazuje się tymi cechami.

42.      Kluczowym czynnikiem w przypadkach takich, jak niniejszy jest potrójna zbieżność nazwy dostawcy (Ford Italia) z nazwą widniejącą na produkcie (Ford Mondeo) i z nazwą podmiotu, który go wyprodukował (Ford WGA). Zbieżność ta skłania konsumenta do założenia, że jakość pojazdu jest gwarantowana przez dostawcę, który właśnie przez „wykorzystanie[…] […] renomy w celu zwiększenia atrakcyjności tego produktu w odczuciu konsumentów”(21), przedstawia się jako (pozorny) producent, a w zamian przyjmuje wiążącą się z tym odpowiedzialność.

43.      Z tego punktu widzenia nie wydaje mi się istotne, czy dostawca próbuje wykorzystać domniemaną dwuznaczność, czy też celowo wybrał nazwę aby skorzystać z prestiżu związanego z elementem odróżniającym faktycznego wytwórcy (z którym zresztą łączą go powiązania korporacyjne).

44.      Pragnę powtórzyć, iż decydujące znaczenie ma dla nabywcy (i ogółu społeczeństwa), to, iż jeśli pojazd dystrybuowany przez dostawcę zawiera oznaczenie odróżniające charakterystyczne dla nazw obu – wytwórcy i dostawcy – („Ford”), powstaje takie samo zaufanie, jak gdyby wytwórca, którego nazwa jest zbieżna z nazwą dostawcy, sprzedawał pojazd bezpośrednio, bez pośrednictwa innego podmiotu gospodarczego.

45.      W tych okolicznościach konsument może w sposób uzasadniony uważać, bez konieczności dokładniejszych ustaleń, że nabywa pojazd od dostawcy, który przedstawia się jako (pozorny) producent. W konsekwencji zostaje „zwolniony z obowiązku ustalenia faktycznego producenta w celu ukierunkowania swojego żądania odszkodowawczego”(22).

46.      Można by zarzucić, że taka wykładnia jest zbyt szeroka i wykracza poza cel art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374, który ukierunkowuje odpowiedzialność za wadliwy produkt na wytwórcę, a nie na dystrybutora. Nie sądzę jednak, by zarzut ten, chociaż nie pozbawiony racji, powinien przeważyć nad zdematerializowanym odczytaniem, za którym się opowiadam, pojęcia producenta pozornego, w rozumieniu tego przepisu.

47.      Zgadzam się zatem z Komisją, że statusu producenta pozornego nie można ograniczać do podmiotu, który fizycznie „umieszcza” swoje oznaczenie odróżniające na produkcie: status ten „może wynikać także ze zwykłego związku pomiędzy nazwą dostawcy a nazwą produktu, zwłaszcza gdy, jak w tym przypadku, związek ten nie jest przypadkowy, lecz wynika z faktu, że dostawca odsprzedaje we Włoszech pojazdy marki Ford, które on sam nabywa od producenta Ford WAG”(23).

48.      Wychodząc z tego założenia, ten, kto poniósł szkodę w wyniku wadliwego produktu, może zwrócić się o naprawienie tej szkody zarówno do producenta pozornego, jak i do producenta faktycznego, gdyż ich odpowiedzialność jest solidarna.

49.      W istocie z art. 5 i z motywu piątego dyrektywy 85/374 „wynika, że odpowiedzialność osoby przedstawiającej się jako producent znajduje się na tym samym poziomie co odpowiedzialność faktycznego producenta i że konsument może swobodnie domagać się pełnego naprawienia szkody od którejkolwiek z tych osób, gdyż ich odpowiedzialność jest solidarna”(24).

50.      Powyższe rozważania nabierają jeszcze większego sensu, gdy zauważymy że w niniejszej sprawie dostawca i producent faktyczny wchodzą w skład tej samej grupy przedsiębiorstw, dzięki czemu ten pierwszy uczestniczy w łańcuchu dystrybucyjnym pojazdów produkowanych przez tego drugiego, jeden jak i drugi pod znakiem „Ford”.

51.      Pragnę przypomnieć, że dostawca pojazdu (Ford Italia) jest powiązany z wytwórcą (Ford WAG). Ford Italia to terenowy oddział sieci produkcji i dystrybucji pojazdów Ford, kierowany i koordynowany przez spółkę dominującą.

52.      W tym kontekście konsument decyduje się na nabycie pojazdu od Ford Italia właśnie ze względu na bezpieczeństwo wynikające z jego pochodzenia, to znaczy z tego powodu, że jest to pojazd sprzedawany przez oficjalnego dostawcę, który przedstawia się klientowi (a przynajmniej stwarza u niego takie wrażenie) jako podmiot odpowiedzialny za jakość produktu. Nabywca udaje się do dostawcy sieci Ford, który prowadzi działalność właśnie pod tą nazwą (Ford Italia).

53.      W odniesieniu do znaczenia tego typu powiązania między producentem a dostawcą, choć w innym kontekście, Trybunał w wyroku O’Byrne stwierdził, co następuje:

–      „W sytuacji, gdy jedno z ogniw łańcucha dystrybucyjnego jest ściśle związane z producentem, na przykład w przypadku spółki zależnej będącej w 100 % własnością tego producenta, należy ustalić, czy owo powiązanie oznacza w konsekwencji, iż podmiot ten jest w rzeczywistości włączony w proces produkcji danego produktu”(25).

–      „Ocena tego ścisłego powiązania powinna być dokonana niezależnie od tego, czy są to odrębne osoby prawne. Istotne jest natomiast, czy są to przedsiębiorstwa wykonujące odmienną działalność produkcyjną, czy wręcz przeciwnie, przedsiębiorstwa, z których jedno prowadzi zróżnicowaną działalność produkcyjną, zaś drugie, będące spółką zależną, działa wyłącznie jako dystrybutor lub przechowawca produktów wyprodukowanych przez spółkę dominującą. Do sądu krajowego należy ustalenie […] czy pomiędzy producentem a innym podmiotem występuje na tyle ścisłe powiązanie, iż pojęcie producenta […] obejmuje również ten podmiot […]”(26).

54.      W sprawie O’Byrne sporne było to, czy miało miejsce „wprowadzenie do obrotu” produktu, w związku z art. 11 dyrektywy 85/374, od którego biegnie termin (10 lat), w którym osoba poszkodowana może dochodzić swoich praw.

55.      Faktem jest, że w wyroku O’Byrne rozważania Trybunału na temat powiązań pomiędzy spółką dominującą a spółką zależną miały na celu wyjaśnienie, kiedy wadliwy produkt został wprowadzony do obrotu. W odniesieniu do niniejszego odesłania prejudycjalnego istotne wydaje się to, że wyrok O’Byrne pozwala na szeroką wykładnię pojęcia producenta, obejmującą powiązane ze sobą przedsiębiorstwa, które uczestniczą w łańcuchu wprowadzenia produktu do obrotu, niezależnie od tego, czy są one odrębnymi osobami prawnymi(27).

56.      Ta szeroka wykładnia nie może jednak prowadzić do przypisania niezróżnicowanej odpowiedzialności za szkody powstałe na skutek wadliwego produktu jakiemukolwiek uczestnikowi procesu jego produkcji i wprowadzania do obrotu. Takie niezróżnicowane rozszerzenie Trybunał odrzucił w odniesieniu do ustawodawstwa duńskiego w wyrokach Skov i Bilka(28) i Komisja/Dania(29).

57.      Z tej perspektywy analiza powiązań pomiędzy Ford WAG i Ford Italia, która spoczywa w gestii sądu odsyłającego, może wykazać szczególnie bliski związek, który w połączeniu ze zbieżnością użycia wspólnej nazwy (Ford) w nazwie obu podmiotów i w nazwie samego wadliwego produktu, przemawia za zastosowaniem art. 3 ust. 1 część druga zdania dyrektywy 85/374.

58.      Powyższe rozważania odpowiadają na pytanie sądu odsyłającego w jego literalnym brzmieniu: w tym postępowaniu istnieje producent pozorny (Ford Italia), od którego osoba poszkodowana mogłaby dochodzić roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkody związane z wadliwym produktem, zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374.

D.      Wpływ art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374

59.      O ile w poprzednich punktach odniosłem się do trudności interpretacyjnych jakie stwarza pojęcie producenta pozornego, o tyle poniżej odniosę się do argumentacji Ford Italia dotyczącej zastosowania w postępowaniu głównym art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, z którego brzmienia spółka ta wywodzi zwolnienie jej z odpowiedzialności(30).

60.      Przed Trybunałem Ford Italia podkreślił, że sąd odsyłający nie wziął pod uwagę, że „konsument został poinformowany w odpowiednim czasie o tożsamości i siedzibie producenta, a jednak powstrzymał się od podjęcia działań przeciwko niemu”(31).

61.      Z tej okoliczności Ford Italia wywodzi, że nie chodzi tu o „ochronę zdezorientowanego konsumenta, który bez swojej winy w wyniku mieszanego używania oznaczeń odróżniających przez podmioty działające w obrębie tej samej grupy przedsiębiorstw, lecz raczej o konsumenta, który odmawia złożenia do sądu wniosku o udzielenie zgody na wezwanie do sprawy producenta wewnątrzwspólnotowego, którego tożsamość i adres są mu doskonale znane […]”(32).

62.      Artykuł 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 uwzględnia przypadek, w którym „producenta produktu nie można zidentyfikować”. W tej sytuacji „każdy dostawca produktu będzie traktowany jak jego producent, chyba że poinformuje osobę poszkodowaną w rozsądnym terminie o tożsamości producenta lub osoby, która dostarczyła mu produkt”.

63.      Moim zdaniem przesłanki zastosowania art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 nie są spełnione w niniejszej sprawie: nie istniał „nieznany producent”, jeśli przyjąć, że Ford Italia był producentem pozornym w sposób opisany powyżej. Ponadto sąd odsyłający w żadnym wypadku nie zwraca się do Trybunału o dokonanie wykładni tego przepisu, podkreślając tym samym, że nie uważa go za istotny dla postępowania głównego(33).

64.      Jak stwierdziła Komisja na rozprawie, art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 jest oparty na założeniu, że producent (czy to faktyczny, czy pozorny) nie może zostać ustalony. Pojęcie producenta zawarte w art. 3 ust. 3 obejmuje zarówno producenta faktycznego, jak i pozornego: w przypadku ustalenia któregokolwiek z nich, przepis ten przestaje mieć zastosowanie.

65.      Pomocniczo wypowiem się na temat wpływu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 na odpowiedź na pytanie prejudycjalne.

66.      Trybunał dokonał wykładni tego przepisu m. in. w wyroku z dnia 2 grudnia 2009 r.(34). w następujący sposób:

–      „przepis ten należy rozumieć jako odnoszący się do przypadku, w którym z uwagi na okoliczności sprawy poszkodowany zastosowaniem rzekomo wadliwego produktu nie mógłby racjonalnie zidentyfikować producenta tego produktu przed podniesieniem swych roszczeń wobec dostawcy tego produktu”(35);

–      „w podobnym przypadku z art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 wynika, że dostawcę należy uznać za »producenta« jeżeli nie wskazał poszkodowanemu w rozsądnym terminie tożsamości producenta lub swego dostawcy”(36);

–      przekazanie informacji nie jest bezwarunkowe, gdyż „sama okoliczność, iż dostawca danego produktu zaprzecza, jakoby był jego wytwórcą, przy czym tenże dostawca nie poparł tego twierdzenia wskazaniem tożsamości producenta […], nie wystarcza, aby uznać, że omawiany dostawca podał poszkodowanemu informacje określone w art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, ani w związku z tym aby wykluczyć, że może być uznany za »producenta« zgodnie z tym przepisem”(37);

–      jeśli chodzi o „warunek dotyczący udzielenia takiej informacji w »rozsądnym terminie«, w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, [to] pociąga [on] za sobą zobowiązanie dostawcy, przeciwko któremu poszkodowany wszczął postępowanie, do poinformowania poszkodowanego z własnej inicjatywy i w staranny sposób o tożsamości producenta”(38).

67.      Artykuł 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 ogranicza się zatem do ustanowienia wyjątku od odpowiedzialności dostawcy (w przypadku gdy producenta nie można zidentyfikować), jeżeli on sam w rozsądnym terminie poinformuje poszkodowanego o tożsamości producenta.

68.      Dyrektywa 85/374 nie określa jednak mechanizmów (proceduralnych lub innego rodzaju), które należy wdrożyć w celu udostępnienia tej informacji. Co do zasady zatem powiadomienie poszkodowanego w rozsądnym terminie o tożsamości rzeczywistego producenta zwalniałoby dostawcę z odpowiedzialności.

69.      Dyrektywa 85/374 nie stoi jednak na przeszkodzie temu, aby w przypadku, gdy przekazanie informacji ma miejsce w toku już toczącego się postępowania sądowego(39), prawo krajowe nakładało na jedną ze stron obowiązek wezwania do sprawy osoby zidentyfikowanej jako faktyczny producent.

70.      Pragnę powtórzyć, że jest to element nieobjęty art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, który państwo może wprowadzić w celu zapewnienia wiarygodności identyfikacji rzeczywistego producenta. Jako obowiązek proceduralny wchodzi on w zakres autonomii proceduralnej państw członkowskich i nie musi być sprzeczny z dyrektywą 85/374.

71.      Ten wymóg proceduralny może mieć oparcie w celu, jakim jest ochrona interesów konsumenta w momencie określania w sposób konkretny, kto ma status producenta. Automatyczne zwolnienie z odpowiedzialności dostawcy, który wskazał rzeczywistego producenta, mogłoby postawić konsumenta w niepewnej sytuacji: postępowanie, w którym dokonano tej identyfikacji mogłoby zostać zakończone (z braku legitymacji biernej pozwanego) a poszkodowany musiałby rozpocząć nowe postępowanie przeciwko wskazanemu producentowi, ryzykując, że z kolei on zaprzeczy, że jest producentem.

72.      W celu uniknięcia przez konsumenta tej podwójnej ścieżki(40), rozsądne wydaje się, aby ustawodawca krajowy przewidział, że wszystko zostanie rozstrzygnięte w tym samym postępowaniu, a w tym celu uznał przypozwanie (wezwanie do udziału w postępowaniu) za właściwy mechanizm. Ponownie do każdego państwa członkowskiego należy określenie sposobu, w jakim to przypozwanie ma się odbywać(41).

73.      Po wskazaniu producenta przez dostawcę w toku postępowania prawo krajowe może przewidywać, alternatywnie: a) nałożenie na powoda obowiązku wezwania producenta do udziału w sprawie poprzez np. rozszerzenie lub uzupełnienie pozwu; b) nałożenie tego obowiązku na pozwanego, tak by to on musiał domagać się dopozwania producenta.

74.      Logicznie, to do sądu odsyłającego należy dokonanie wykładni swojego prawa krajowego w celu ustalenia, które z dwóch wyżej opisanych rozwiązań, czy też jakieś inne, zostało przyjęte przez ustawodawcę włoskiego. Jak wynika z postanowienia odsyłającego sąd apelacyjny dokonał wykładni art. 4 ust. 5 dekretu prezydenckiego nr 224 z dnia 24 maja 1988 r. (który odsyła do art. 106 kodeksu postępowania cywilnego) w sposób, z którym nie zgadza się Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny)(42).

75.      W przypadku, gdyby przepisy krajowe przewidywały, że po przekazaniu informacji przez dostawcę poszkodowanemu w toku już wszczętego postępowania, powinno nastąpić obligatoryjne wezwanie do udziału w sprawie faktycznego producenta, uważam, że nie doszłoby do naruszenia art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, ani zasad skuteczności i równoważności:

–      rozwiązanie to nie zagraża skuteczności praw przyznanych dyrektywą 85/374, a wręcz przyczynia się do zapewnienia odpowiedniej równowagi interesów; zapewnione są prawa poszkodowanego i dostawcy, gdyż ten sam sąd w jednym postępowaniu będzie miał dostęp do wszystkich stosunków prawnych wiążących wszystkie zainteresowane strony; w ten sposób, w przypadku prawdziwej informacji, będzie mógł zwolnić z odpowiedzialności dostawcę i przypisać ją faktycznemu producentowi (który procesowo zastąpiłby pierwotnie pozwanego dostawcę);

–      w odniesieniu do zasady równoważności rozwiązanie przewidziane przez włoskie prawo procesowe w zakresie odpowiedzialności producenta wadliwych produktów wydaje się zbieżne z rozwiązaniem przewidzianym w innych przypadkach przypozwania, o których mowa w art. 106 włoskiego kodeksu postępowania cywilnego(43), i ma zastosowanie do wszystkich uczestników postępowań w tej dziedzinie.

76.      Podsumowując, decyzja, na mocy której Ford Italia musiałby ponieść negatywne konsekwencje niewypełnienia swoich ewentualnych obowiązków procesowych, jeżeli wynikają one z prawa krajowego, nie byłaby sprzeczna z art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374(44).

V.      Wnioski

77.      W świetle powyższego proponuję odpowiedzieć Corte suprema di cassazione (sądowi kasacyjnemu, Włochy) w następujący sposób:

„Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy Rady 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe,

należy interpretować w ten sposób, że:

za producenta może zostać uznany dostawca pojazdu, który chociaż nie umieścił fizycznie na pojeździe swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego, przedstawia się konsumentom jako taki producent, z uwagi na to, że nazwa dostawcy jest zbieżna, w zakresie najbardziej istotnego określenia, z nazwą, znakiem towarowym lub innym oznaczeniem odróżniającym faktycznego producenta, obaj należą do tej samej grupy przedsiębiorstw, a rzekomo wadliwy pojazd nosi znak towarowy charakterystyczny dla nich obu”.

1      Język oryginału: hiszpański.

2      Dyrektywa Rady z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe (Dz.U. 1985, L 210, s. 29).

3      Decreto del Presidente della Repubblica de 24 maggio 1988, n. 224. Attuazione della direttiva CEE n. 85/374 relativa al ravvicinamento delle disposizioni legislative, regolamentari e amministrative degli Stati membri in materia di responsabilità per danno da prodotti difettosi, ai sensi dell’art. 15 della legge 16 aprile 1987, n. 183 (dekret prezydencki nr 224 – transpozycja dyrektywy 85/374 na podstawie art. 15 ustawy nr 183 z dnia 16 kwietnia 1987 r.), (dodatek zwyczajny do GURI nr 146 z dnia 23 czerwca 1988 r.). Przepisy te zostały włączone do kodeksu konsumenta [Decreto legislativo n. 206, Codice del consumo, a norma dell’articolo 7 della legge 29 luglio 2003, n. 229 (dekret ustawodawczy nr 206 – kodeks konsumenta na podstawie art. 7 ustawy nr 229 z dnia 29 lipca 2003 r.) z dnia 6 września 2005 r. (dodatek zwyczajny do GURI nr 235 z dnia 8 października 2005 r.)]: art. 3 ust. 1 lit. d) i art. 116 kodeksu konsumenta obejmują postanowienia zawarte w art. 3 i 4 dekretu prezydenckiego nr 224.

4      Zgodnie z postanowieniem odsyłającym obrona Ford Italia opierała się zasadniczo na tym, że dostawca nie ponosi odpowiedzialności za wadę, jeżeli producent został zindywidualizowany, a konsument został powiadomiony o jego tożsamości, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

5      W apelacji do sądu apelacyjnego Ford Italia podtrzymał brak obowiązku wezwania producenta do sprawy (który to obowiązek przypisał mu sąd pierwszej instancji), gdyż wystarczające było wskazanie danych identyfikacyjnych producenta. Podniósł także, że sąd pierwszej instancji orzekł ultra petita w zakresie, w jakim zasądził odszkodowanie od Ford Italia jako od dostawcy pojazdu, podczas gdy powód wnosił o zasądzenie od niego odszkodowania jako od producenta.

6      Spółka ta ograniczyła się w swoich uwagach na piśmie do stwierdzenia, że została już wykluczona prawomocnym wyrokiem mającym powagę rzeczy osądzonej z kręgu podmiotów potencjalnie ponoszących odpowiedzialność, i że w związku z tym nie ustosunkowała się do wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Na rozprawie odniosła się jednak także do istoty sporu.

7      Wyrok z dnia 10 stycznia 2006 r., Skov i Bilka (C‑402/03, EU:C:2006:6, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo). Zwany dalej „wyrokiem Skov i Bilka”.

8      Ibidem, pkt 23, przytaczający wyroki z dnia 25 kwietnia 2002 r., Komisja/Francja (C‑52/00, EU:C:2002:252, pkt 24) i z dnia 25 kwietnia 2002 r., Komisja/Grecja (C‑154/00, EU:C:2002:254, pkt 20).

9      Wyrok z dnia 24 listopada 2022 r., Cafpi i Aviva assurances (C‑691/21, EU:C:2022:926, pkt 35), w którym powołano się na wyroki: Skov i Bilka, pkt 32 i 33; i z dnia 7 lipca 2022 r., Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia (C‑264/21, EU:C:2022:536, pkt 29); zwany dalej „wyrokiem Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia”.

10      Wyrok z dnia 9 lutego 2006 r., O’Byrne (C‑127/04, EU:C:2006:93, pkt 37). Zwany dalej „wyrokiem O’Byrne”.

11      Postanowienie odsyłające, pkt 8 i 9.

12      W wyrokach poprzedzających niniejsze odesłanie prejudycjalne (z dnia 29 października 2019 r., nr 27596, Sez. III; i z dnia 30 sierpnia 2019 r., nr 21841, Sez., III), Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny) odmówił uznania „Porsche Italia S.p.A.” i „General Motors Italia S.r.l”, spółek dystrybuujących pojazdy rzekomo wadliwe (w pierwszym przypadku Porsche 911 Carrera, a w drugim Opel Tigra), za odpowiedzialne, jako producenci pozorni, za szkody wyrządzone przez wady tych pojazdów.

13      Wyrok Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia pkt 31.

14      Wyrok Skov i Bilka, pkt 45 i sentencja, tiret pierwsze.

15      Wyrok ten stał się przyczynkiem do szeregu uwag doktrynalnych. Zobacz m.in. Van Gool, E., „ECJ Case Fennia v. Koninklijke Philips NV (C‑264/21): Towards a Broader Interpretation of the ‘Apparent Producer’, ‘Quasi-Producer’ or ‘Self-Brander’ Subject to EU Product Liability. Revue Européenne de Droit de la Consommation / European Journal of Consumer Law (REDC), nr 3, 2002, s 287; i Verhoeven, D., Het begrip „schijnproducent” uit de Richtlijn Productaansprakelijkheid verduidelijkt (?) door het Hof van Justitie”. Droit de la consommation/Consumentenrecht, 2023/2, vol. 139, nr 2, 2023.

16      Wyrok Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia, pkt 9.

17      Ibidem, pkt 34.

18      Ibidem, pkt 35.

19      Zbieżność, chociaż częściowa, dotyczy właśnie wzmianki najbardziej charakterystycznej, czyli określenia Ford.

20      Do wrażenia odnosi się wyrok Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia, pkt 34.

21      Wyrok Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia, pkt 34.

22      Wyrok Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia, pkt 37.

23      Uwagi pisemne Komisji, pkt 24 i 25. Następnie Komisja łagodzi (pkt 32 i 33 jej uwag) swoje twierdzenia w celu uniknięcia ewentualnych nadużyć w przypadku dostawców spoza procesu wprowadzania do obrotu.

24      Wyrok Keskinäinen Vakuutusyhtiö Fennia, pkt 32.

25      Wyrok O’Byrne, pkt 29.

26      Ibidem, pkt 30.

27      Odniesienie do tej kwestii pojawiło się już w Explanatory memorandum dołączonym do wniosku Komisji z dnia 9 września 1976 r. dotyczącym późniejszej dyrektywy 85/374. W części tego memorandum poświęconej pojęciu producenta pozornego (chodziło wówczas o art. 2 przyszłej dyrektywy), Komisja stwierdziła, że ścisły związek ekonomiczny między „the actual producer and the bulk buyer who represents himself to the public as the sole producer must result in liability on the part of the dealer in this case”. Zobacz dokument w Bulletin of the European Communities, dodatek 11/76, Product liability, dostępny pod adresem: http://aei.pitt.edu/4573/1/4573.pdf.

28      „Decyzja o oparciu przyjętego w dyrektywie [85/374] reżimu odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkty wadliwe na – co do zasady – odpowiedzialności producenta, a tylko w ograniczonych przypadkach na odpowiedzialności importera i dostawcy, została podjęta po rozważeniu ról pełnionych przez różne podmioty gospodarcze uczestniczące w łańcuchu produkcji i sprzedaży” (pkt 29). „Artykuły 1 i 3 dyrektywy nie ograniczają się do uregulowania odpowiedzialności producenta wadliwego produktu, ale określają tych spośród zaangażowanych zawodowo w proces produkcji i sprzedaży, którzy ponoszą odpowiedzialność ustanowioną na mocy dyrektywy” (pkt 30).

29      Wyrok z dnia 5 lipca 2007 r. (C‑327/05, EU:C:2007:409). Trybunał stwierdził, że duńskie przepisy, na mocy których pośredni dostawcy uczestniczący w łańcuchu dystrybucyjnym ponoszą odpowiedzialność na tych samych warunkach, co producent, są sprzeczne z art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374.

30      Ford Italia proponuje odpowiedź na pytanie prejudycjalne, które jest zgodne z jego brzmieniem, ale przedstawia także rozważania związane z informacją jaką skierował, w charakterze pozwanego, do poszkodowanego w celu poinformowania go o tym, kto jest faktycznym producentem.

31      Uwagi na piśmie Ford Italia, pkt 13.

32      Ibidem, pkt 14. Z postanowienia odsyłającego wynika, że Ford Italia został pozwany w charakterze „producenta” i że przy pierwszej okazji przed (sądem w Bolonii) poinformował nabywcę kim jest „faktyczny producent” pojazdu.

33      Komisja podkreśla to w pkt 16 swoich uwag na piśmie, dodając od razu (pkt 17), że nie będzie wypowiadać się w sprawie tego aspektu postępowania głównego.

34      Sprawa Aventis Pasteur (C‑358/08, EU:C:2009:744).

35      Ibidem, pkt 55.

36      Ibidem, pkt 56.

37      Ibidem, pkt 57.

38      Ibidem, pkt 58.

39      Nie sądzę, by wymóg przekazania tej informacji mógł zostać uznany za spełniony poprzez samo odniesienie się do Ford WGA w dokumentach sprzedaży samochodu obok numeru identyfikacyjnego pojazdu.

40      W wyroku Skov i Bilka, pkt 36, Trybunał przestrzega przed „[…] zwielokrotnienie[m] spraw przed sądami, którego uniknięcie ma właśnie na celu powództwo przysługujące poszkodowanemu, na zasadach określonych w art. 3 dyrektywy, bezpośrednio przeciwko producentowi (zob. wyrok [z dnia 25 kwietnia 2002 r.] w sprawie Komisja przeciwko Francji, [C‑52/00 EU:C:2002:252] pkt. 40 i pkt 28 niniejszego wyroku)”.

41      Wyrok O’Byrne, pkt 34: „dyrektywa [85/374] nie wypowiada się w przedmiocie mechanizmów proceduralnych, które należy uruchomić, w chwili gdy osoba poszkodowana wniesie powództwo z tytułu odpowiedzialności za produkt wadliwy i popełni błąd dotyczący osoby producenta. W związku z tym, co do zasady, to do krajowego prawa procesowego należy określenie warunków, na jakich w ramach takiego postępowania może nastąpić wstąpienie jednej strony w miejsce drugiej”.

42      Postanowienie odsyłające, pkt 5.1. W każdym przypadku, jak już podkreśliłem, sąd odsyłający nie rozszerza – moim zdaniem słusznie, gdyż jest to problem czysto krajowy – swojego pytania prejudycjalnego na tę kwestię.

43      Artykuł ten dotyczy przypozwania na wniosek strony i przewiduje, że każda ze stron może wezwać do postępowania osobę trzecią gdy istnieje sprawa, którą uważa za wspólną, lub stosunek gwarancji.

44      Nie uważam, by fakt, że Ford WAG i Ford Italia należą do tej samej grupy przedsiębiorstw powinien mieć wpływ na zakres ochrony poszkodowanego zgodnie z dyrektywą 85/374.