Wydanie tymczasowe

OPINIA RZECZNIK GENERALNEJ

LAILI MEDINY

przedstawiona w dniu 11 kwietnia 2024 r.(1)

Sprawa C‑109/23 [Jemerak](i)

GM,

ON

przeciwko

PR

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie, Niemcy)]

Odesłanie prejudycjalne – Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające– Działania Rosji destabilizujące sytuację na Ukrainie – Rozporządzenie Rady (UE) nr 833/2014 – Artykuł 5n ust. 2 i 6 – Zakaz świadczenia usług doradztwa prawnego osobom prawnym mającym siedzibę w Rosji – Wyłączenie – Usługi, które są absolutnie niezbędne do zapewnienia dostępu do postępowań sądowych, administracyjnych lub arbitrażowych w państwie członkowskim– Sporządzenie i wykonanie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości – Tłumacz wspomagający notariusza – Artykuł 17 ust. 1 karty)

I.      Wprowadzenie

1.        Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia (UE) nr 833/2014(2), zmienionego rozporządzeniem (UE) nr 2022/1904(3), które dotyczy środków ograniczających przyjętych przez Radę Unii Europejskiej w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie.

2.        Wniosek ten został złożony w postępowaniu między GM i ON, zamierzonymi nabywcami nieruchomości mieszkalnej położonej w Berlinie (Niemcy), z jednej strony, a PR, notariuszem, który odmówił sporządzenia i wykonania aktu notarialnego umowy sprzedaży tego mieszkania na tej podstawie, że sprzedającym była osoba prawna mająca siedzibę w Rosji, z drugiej strony.

3.        Niniejsza sprawa wymaga interpretacji wyrażenia „usługi doradztwa prawnego”, o którym mowa w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, w szczególności w celu ustalenia, czy sporządzenie i wykonanie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży, w okolicznościach przeniesienia własności nieruchomości należącej do osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji, jest zakazane na mocy tego przepisu.

4.        W takim przypadku powstaje pytanie, czy przedmiotowe sporządzenie i wykonanie aktu notarialnego umowy może jednak zostać wyłączone spod tego zakazu na podstawie art. 5n ust. 6 tego rozporządzenia. Zasadniczo artykuł ten zezwala na świadczenie usług doradztwa prawnego, które są absolutnie niezbędne do zapewnienia dostępu do postępowań sądowych, administracyjnych lub arbitrażowych.

5.        Podobne pytania pojawiają się na gruncie tych dwóch przepisów w odniesieniu do pomocy tłumacza dla stron, które nie znają w wystarczającym stopniu języka, w którym jest sporządzany akt notarialny przed notariuszem.

II.    Ramy prawne

6.        Motywy 1, 2, 3, 19 i 22 rozporządzenia 2022/1904 głoszą:

»(1)      W dniu 31 lipca 2014 r. Rada przyjęła rozporządzenie [nr 833/2014].

(2)      Rozporządzenie [nr 833/2014] nadaje skuteczność niektórym środkom przewidzianym w decyzji Rady 2014/512/WPZiB. […]

(3)      W odpowiedzi na dalszą agresję Rosji wobec Ukrainy, organizację nielegalnych fikcyjnych „referendów” w obecnie okupowanych nielegalnie przez Federację Rosyjską częściach obwodu donieckiego, chersońskiego, ługańskiego i zaporoskiego, nielegalną aneksję tych ukraińskich obwodów przez Federację Rosyjską, a także mobilizację w Federacji Rosyjskiej i ponowne groźby dotyczące użycia broni masowego rażenia, w dniu 6 października 2022 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2022/1909 zmieniającą decyzję 2014/512/WPZiB.

[…]

(19)      […] decyzją (WPZiB) 2022/1909 rozszerzono obowiązujący zakaz świadczenia niektórych usług na rzecz Federacji Rosyjskiej, zakazując świadczenia usług architektonicznych i inżynieryjnych, a także usług doradztwa informatycznego i doradztwa prawnego. […] „Usługi doradztwa prawnego” obejmują: doradztwo prawne dla klientów w sprawach niespornych, w tym przy transakcjach handlowych, związanych ze stosowaniem lub interpretacją prawa; uczestnictwo z klientami lub w ich imieniu w transakcjach handlowych, negocjacjach i innych kontaktach ze stronami trzecimi; oraz przygotowanie, sporządzanie i weryfikację dokumentów prawnych. Usługi doradztwa prawnego nie obejmują przedstawicielstwa, doradztwa, przygotowywania dokumentów ani weryfikacji dokumentów w kontekście usług przedstawicielstwa prawnego, a mianowicie w sprawach lub postępowaniach przed organami administracyjnymi, sądami lub innymi należycie powołanymi oficjalnymi trybunałami lub w postępowaniach arbitrażowych lub mediacyjnych.

[…]

(22)      Należy zatem odpowiednio zmienić rozporządzenie [nr 833/2014].

7.        Artykuł 1 ust. 12 rozporządzenia 2022/1904 stanowi:

„art. 5n otrzymuje brzmienie:

„Artykuł 5n

[…]

2.      Zakazuje się świadczenia, bezpośrednio lub pośrednio […] usług doradztwa prawnego […]na rzecz:

[…]

(b)      osób prawnych, podmiotów lub organów z siedzibą w Rosji.

[…]

6.      Ustępy 1 i 2 nie mają zastosowania do świadczenia usług, które są absolutnie niezbędne do zapewnienia dostępu do postępowań sądowych, administracyjnych lub arbitrażowych w państwie członkowskim, lub do uznania lub wykonania orzeczenia sądowego lub orzeczenia arbitrażowego wydanego w państwie członkowskim, pod warunkiem, że takie świadczenie usług jest zgodne z celami niniejszego rozporządzenia i rozporządzenia Rady (UE) nr 269/2014 […]

[…]”«.

III. Okoliczności faktyczne, postępowanie i pytania prejudycjalne

8.        GM i ON są obywatelami niemieckimi, którzy zamierzali nabyć nieruchomość mieszkalną w Berlinie. Nieruchomość ta jest wpisana w księdze wieczystej prowadzonej przez Amtsgericht Schöneberg (sąd rejonowy w Schöneberg, Niemcy). Zgodnie z tą księgą wieczystą, właścicielem nieruchomości mieszkalnej jest Visit-Moscow Ltd, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Moskwie (Rosja).

9.        Dla potrzeb tej czynności, GM, ON oraz Visit-Moscow zwrócili się do PR, notariusza prowadzącego praktykę w Berlinie, o sporządzenie aktu notarialnego umowy sprzedaży zgodnie z ich informacjami – mianowicie o przedmiocie sprzedaży, cenie sprzedaży i innych postanowieniach umownych. Zwrócili się oni również do niego z prośbą o wykonanie aktu po jego sporządzeniu, co miało polegać przeniesieniu własności nieruchomości mieszkalnej na nabywców, wykreśleniu istniejących obciążeń nieruchomości, a także przyjęciu ceny sprzedaży na przechowanie oraz wypłaceniu tej ceny.

10.      PR jednakże poinformował strony, że tymczasowo odmawia sporządzenia aktu notarialnego umowy sprzedaży, a w konsekwencji również wykonania go. Jego zdaniem, nie mógł on wykluczyć, że sporządzenie aktu notarialnego naruszyłoby wynikający z art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 zakaz bezpośredniego lub pośredniego świadczenia usług doradztwa prawnego na rzecz osoby prawnej z siedzibą w Rosji. PR odstąpił też od rozpoznania późniejszego zażalenia wniesionego przez strony i zgodnie z obowiązującymi przepisami, przekazał je do rozpoznania Landgericht Berlin (sądowi krajowemu w Berlinie, Niemcy).

11.      Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie), który jest sądem odsyłającym w niniejszej sprawie, uważa, że toczące się przed nim postępowanie wymaga odpowiedzi na pytanie, czy sporządzenie aktu notarialnego umowy sprzedaży przez notariusza, jak również niektóre inne czynności pomocnicze dokonywane w celu wykonania tej umowy, wchodzą w zakres stosowania art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, ponieważ sprzedający jest osobą prawną mającą siedzibę w Rosji. Gdyby tak było, sąd odsyłający uważa, że należałoby wówczas ustalić, czy zadania te mogą zostać wyłączone spod tego zakazu na podstawie art. 5n ust. 6 tego rozporządzenia.

12.      W postanowieniu odsyłającym sąd odsyłający wskazuje w pierwszej kolejności, że szereg względów przemawia przeciwko zastosowaniu zakazu określonego w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 względem zadań realizowanych przez notariusza zgodnie z prawem niemieckim. W szczególności, sąd ten wyjaśnia, że notariusz nie świadczy usług, lecz wykonuje czynności urzędowe. Notariusz jest mianowany w charakterze niezależnego podmiotu pełniącego funkcje publiczne, na którym ciąży zadanie sporządzania aktów notarialnych i inne zadania z dziedziny prewencyjnego wymiaru sprawiedliwości. Wykonując swoje czynności, notariusz nie jest przedstawicielem określonej strony, lecz niezależnym i bezstronnym opiekunem wszystkich stron.

13.      Po drugie, sąd odsyłający stwierdził, iż nawet gdyby uznać działalność notariuszy za usługę w rozumieniu art. 5n ust. 2 rozporządzenia (UE) nr 833/2014, określony w tym przepisie zakaz nie dotyczyłby sporządzania przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości. Według tego sądu, zgodnie z Bürgerliches Gesetzbuch (niemieckim kodeksem cywilnym, zwanym dalej „BGB”), w celu przeniesienia własności nieruchomości mieszkalnej, oprócz wpisu nabywcy do księgi wieczystej, wymagana jest zgoda obu stron na przeniesienie własności, która musi być co do zasady poświadczona przed niemieckim notariuszem. W związku z powyższym, gdyby zakaz określony w art. 5n ust. 2 rozporządzenia (UE) nr 833/2014 miał zastosowanie względem sporządzania przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości, osoby prawne mające siedzibę w Rosji byłyby prawnie i faktycznie pozbawione możliwości zbycia swoich nieruchomości, ponieważ udział notariusza jest niezbędny przy sprzedaży nieruchomości.

14.      Po trzecie, sąd odsyłający uważa, że w każdym razie art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014 – który wyłącza spod powyższego zakazu świadczenie usług, które są absolutnie niezbędne do zapewnienia dostępu do postępowań sądowych, administracyjnych lub arbitrażowych w państwie członkowskim – ma zastosowanie do czynności wykonywanych przez notariuszy. W tym względzie sąd odsyłający zauważa, że, zgodnie z prawem niemieckim wpis w księdze wieczystej jest konstytutywny dla powstania i nabycia prawa do nieruchomości. Prowadzenie ksiąg wieczystych jest postępowaniem sądowym, w którym notariusze odgrywają centralną rolę, ponieważ wniosek o wpis do księgi wieczystej jest ważny tylko wtedy, gdy czynność prawna jest udowodniona dokumentami urzędowymi lub aktami urzędowo poświadczonymi. Oznacza to, że co do zasady, do dokonania wpisu w księdze wieczystej konieczny jest udział notariusza.

15.      Na koniec sąd odsyłający wskazuje jednak, że Komisja Europejska opublikowała wytyczne pt. „Provision of Services – Frequently asked questions concerning sanctions adopted following Russia’s military aggression against Ukraine”(4). W wytycznych tych Komisja stoi na stanowisku, że zakaz wynikający z art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 obejmuje usługi notarialne świadczone na rzecz osób prawnych mających siedzibę w Rosji. Nawet jeśli stanowisko Komisji Europejskiej nie jest bezpośrednio wiążące, stwarza ono jednak znaczną niepewność co do prawidłowej wykładni tego przepisu. Niepewność ta rozciąga się na zadania pomocnicze zwykle wykonywane przez notariuszy w celu wykonania umowy sprzedaży po jej sporządzeniu w formie aktu notarialnego, a także na usługi świadczone przez tłumacza, który zgodnie z prawem powinien pomagać stronie nieposługującej się językiem niemieckim podczas sporządzania aktu notarialnego umowy sprzedaży.

16.      W tych okolicznościach Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie) zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1.      Czy niemiecki notariusz narusza zakaz bezpośredniego lub pośredniego świadczenia usług doradztwa prawnego na rzecz osoby prawnej z siedzibą w Rosji, gdy sporządza akt notarialny umowy sprzedaży nieruchomości mieszkalnej pomiędzy tą osobą jako sprzedawcą a obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej?

2.      Czy tłumacz narusza zakaz bezpośredniego lub pośredniego świadczenia usług doradztwa prawnego, jeżeli zostaje wezwany przez notariusza do przetłumaczenia treści czynności notarialnych podczas sporządzenia aktu notarialnego umowy sprzedaży dla przedstawiciela osoby prawnej z siedzibą w Rosji, który nie zna w wystarczającym stopniu języka niemieckiego?

3.      Czy notariusz narusza zakaz bezpośredniego lub pośredniego świadczenia usług w zakresie doradztwa prawnego, jeżeli podejmuje się wykonania przewidzianych prawem czynności notarialnych w celu wykonania umowy sprzedaży (np. obsługi zapłaty ceny nabycia za pośrednictwem rachunku powierniczego prowadzonego przez notariusza, żądania dokumentów do wykreślenia hipotek i innych obciążeń na przedmiocie sprzedaży, przedłożenia organowi prowadzącemu księgę wieczystą (Grundbuch) dokumentów niezbędnych do przeniesienia własności?”.

17.      Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpłynął do sekretariatu Trybunału w dniu 23 lutego 2023 r. Uwagi na piśmie zostały złożone przez rządu niemiecki, estoński, niderlandzki, polski i fiński, a także przez Komisję Europejską i strony w postępowaniu głównym. W dniu 25 stycznia 2024 r. odbyła się rozprawa, w której wzięła udział także Rada na podstawie art. 24 ust. 2 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

IV.    Analiza

18.      Poprzez swoje trzy pytania sąd odsyłający dąży do uzyskania wykładni art. 5n ust. 2 i 6 rozporządzenia nr 833/2014.

19.      W istocie sąd ten dąży do ustalenia, czy zakres zakazu ustanowionego w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 obejmuje zadania wykonywane przez notariusza w państwie członkowskim przy sporządzaniu aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości należącej do osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji. W takim przypadku sąd ten zmierza następnie do ustalenia, czy zadania te są objęte wyłączeniem spod tego zakazu ustanowionym w art. 5n ust. 6 tego rozporządzenia (pytanie pierwsze).

20.      Ponadto sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z tymi samymi pytaniami w odniesieniu do tłumacza, który zgodnie z prawem krajowym powinien udzielić notariuszowi pomocy podczas sporządzania aktu notarialnego, gdy jedna ze stron nie zna języka używanego przy tej czynności (pytanie drugie).

21.      Wreszcie sąd odsyłający zastanawia się, czy zakaz i wyłączenie, o których mowa powyżej, mają zastosowanie w odniesieniu do czynności, które strony mogą zlecić notariuszowi w celu wykonania umowy sprzedaży po jej sporządzeniu w formie aktu notarialnego – na przykład zapewnienia bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych przeznaczonych na zakup i ich zapłaty, uzyskania wykreślenia istniejących obciążeń nieruchomości oraz dokonania wpisu przeniesienia własności nieruchomości na rzecz nabywców (pytanie trzecie).

22.      Ponieważ pytania pierwsze i trzecie odnoszą się do zadań wykonywanych przez notariusza, podczas gdy pytanie drugie dotyczy zadań podejmowanych przez tłumacza, rozpocznę od analizy pytania pierwszego, następnie trzeciego, a na końcu drugiego.

A.      W przedmiocie pytania pierwszego

23.      Pytanie pierwsze przedłożone przez sąd odsyłający wymaga zbadania, czy sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości należącej do osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji wchodzi w zakres stosowania zakazu ustanowionego w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 a jeśli tak, to czy jest ono objęte wyłączeniem spod tego zakazu przewidzianym w art. 5n ust. 6 tego rozporządzenia.

1.      Zakaz przewidziany w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014

24.      Artykuł 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 stanowi, że zakazuje się świadczenia, bezpośrednio lub pośrednio, usług doradztwa prawnego na rzecz osób prawnych, podmiotów lub organów z siedzibą w Rosji. Ponieważ z postanowienia odsyłającego wynika, że jedną ze stron wymagających usług notarialnych w postępowaniu głównym jest osoba prawna mająca siedzibę w Rosji, pytanie to wymaga przede wszystkim dokonania wykładni pojęcia „usług doradztwa prawnego” w rozumieniu tego przepisu w celu ustalenia, czy sporządzenie aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości jest objęte tym pojęciem.

25.      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, z wymogu jednolitego stosowania prawa Unii oraz zasady równego traktowania wynika, że treść przepisu prawa Unii, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich do celów ustalenia jego znaczenia i zakresu, powinna zwykle w całej Unii Europejskiej być przedmiotem autonomicznej i jednolitej wykładni(5).

26.      W niniejszej sprawie, ponieważ pojęcie „usług doradztwa prawnego” wynika wyłącznie z rozporządzenia nr 833/2014 i nie zawiera żadnego odniesienia do prawa państw członkowskich w celu określenia jego znaczenia i zakresu, pojęcie to należy uznać za autonomiczne pojęcie prawa Unii, które w związku z tym należy interpretować i stosować jednakowo we wszystkich państwach członkowskich. W konsekwencji do Trybunału należy nadanie mu jednolitej wykładni w porządku prawnym Unii.

27.      Ponadto Trybunał wielokrotnie przypominał normy hermeneutyczne, na których należy się opierać przy wykładni przepisu prawa Unii. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w tym celu należy brać pod uwagę nie tylko jego brzmienie, lecz także kontekst, w jakim został umieszczony, oraz cele regulacji, której część on stanowi(6).

a)      Wykładnia językowa

28.      W pierwszej kolejności, w odniesieniu do wykładni językowej, należy wskazać, że ani art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, ani żaden inny jego przepis nie zawiera definicji pojęcia „usług doradztwa prawnego”.

29.      Wyjaśnienie tego terminu można znaleźć jedynie w motywie 19 rozporządzenia 2022/1904, które zmieniło rozporządzenie nr 833/2014, między innymi poprzez dodanie art. 5n ust. 2.

30.      Zgodnie z tym motywem, wyrażenie „usługi doradztwa prawnego” obejmują: i) doradztwo prawne dla klientów w sprawach niespornych, w tym przy transakcjach handlowych, związanych ze stosowaniem lub interpretacją prawa; ii) uczestnictwo z klientami lub w ich imieniu w transakcjach handlowych, negocjacjach i innych kontaktach ze stronami trzecimi oraz iii) przygotowanie, sporządzanie i weryfikację dokumentów prawnych.

31.      Po pierwsze, w odniesieniu do tego, czy sporządzenie aktu notarialnego przez notariusza stanowi świadczenie usług doradztwa prawnego dla klientów w sprawach niespornych, zauważam, że powszechnie przyjmuje się, iż sporządzenie aktu notarialnego – w tym umowy sprzedaży nieruchomości – polega zasadniczo na stwierdzeniu spełnienia wszystkich przesłanek prawnych wymaganych dla sporządzenia danego aktu oraz zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych zainteresowanych stron.

32.      Takie rozumienie sporządzenia aktu notarialnego lub inaczej, nadania charakteru dokumentu urzędowego wynika z orzecznictwa Trybunału(7), a w szczególności z przedstawionego przez sąd odsyłający opisu tej procedury w niemieckim systemie prawnym. Poprzez nadanie mu charakteru urzędowego, dokument uzyskuje istotne skutki prawne, a mianowicie pełną moc dowodową i wykonalność(8). W przypadku umowy sprzedaży skutki te zasadniczo obejmują tożsamość i zdolność prawną stron, oświadczenia stron, określenie i cechy przedmiotu nabycia, cenę nabycia, zgodę stron oraz datę i miejsce sporządzenia aktu notarialnego(9).

33.      Z orzecznictwa Trybunału również wynika, że dokument, któremu nadaje się charakter urzędowy, jest dokumentem, któremu strony poddały się swobodnie(10).

34.      Trybunał w istocie orzekał, badając charakter czynności notarialnych dokonywanych w niektórych państwach członkowskich – w tym w Niemczech(11), iż to bowiem same strony decydują w określonych przez prawo granicach o zakresie swoich praw i obowiązków. Ponadto, wybierają one swobodnie warunki, którym chcą się poddać, gdy zwracają się do notariusza o nadanie aktowi lub umowie charakteru dokumentu urzędowego. Pośrednictwo notariusza zakłada zatem – jak stwierdził Trybunał – wcześniejsze istnienie zgody lub zgodnej woli stron(12), w czym notariusz nie uczestniczy.

35.      Ponieważ notariusze nie ingerują w proces decyzyjny stron, sporządzenie aktu notarialnego przez notariusza nie może jako takie zostać uznane za poradę prawną. W świetle powszechnej definicji tego pojęcia(13), aby uznać je za poradę prawną, sporządzenie aktu notarialnego przez notariusza wymagałoby od niego przedstawienia opinii z prawnego punktu widzenia dotyczącej tego, co strony powinny, na przykład, uzgodnić przy określaniu warunków umownych tego dokumentu lub dotyczących korzyści i wad transakcji dla tych stron. Sporządzenie aktu notarialnego, przy zawarciu, którego notariusz jedynie potwierdza zgodność z prawem danej transakcji, i nadanie klauzuli wykonalności(14) nie oznacza jednak opinii prawnej.

36.      Tak się dzieje nawet w sytuacji, gdy notariusz odmówi nadania charakteru dokumentu urzędowego aktowi lub umowie, które nie spełniają wymaganych warunków prawnych. W takich sytuacjach Trybunał w szczególności podkreślił, że w następstwie takiej odmowy strony mają możliwość albo konwalidowania stwierdzonej niezgodności z prawem, albo zmiany warunków danego aktu lub umowy, albo ponadto zrezygnowania ze sporządzenia tego aktu lub tej umowy(15).

37.      Wynika z tego, że zadanie wykonywane przez notariusza przy sporządzaniu aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości nie jest objęte pierwszą częścią wyjaśnienia zawartego w motywie 19 rozporządzenia nr 2022/1904.

38.      Podobny wniosek dotyczy, moim zdaniem, drugiej części tego wyjaśnienia, która odnosi się, jak już wspomniano, do uczestnictwa z klientami lub w ich imieniu w transakcjach handlowych, negocjacjach i innych kontaktach ze stronami trzecimi. Podczas sporządzenia aktu notarialnego jest oczywiste, że notariusz nie uczestniczy, wraz ze stronami wnioskującymi o dokonanie tej czynności lub jako ich przedstawiciel, w jakiejkolwiek transakcji, negocjacjach lub kontaktach ze stronami trzecimi.

39.      Wreszcie, jeśli chodzi o trzecią część wyjaśnienia zawartego w motywie 19 rozporządzenia nr 2022/1904, która odnosi się do, przygotowania, sporządzania i weryfikacji dokumentów prawnych, prawdą jest, że są to, na pierwszy rzut oka, zadania, które notariusz wykonuje przy rozpatrywaniu wniosku o sporządzenie aktu notarialnego. Niemniej jednak nie sądzę, aby to wystarczyło do uznania, że sporządzenie aktu notarialnego umowy sprzedaży przez notariusza wchodzi w zakres stosowania zakazu określonego w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014.

40.      W istocie należy zauważyć, jak podniosła Rada na rozprawie, że o ile motyw 19 rozporządzenia 2022/1904 zawiera wyjaśnienie pojęcia „usług doradztwa prawnego” w rozumieniu art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 2022/1904, to każde z zadań, o których mowa w tym wyjaśnieniu, musi zawierać zasadnicze elementy tego pojęcia. Wśród tych elementów wyróżnia się ich „doradczy” charakter.

41.      W konsekwencji zadania polegające na przygotowywaniu, sporządzaniu i weryfikowaniu dokumentów prawnych, jak wynika z motywu 19 rozporządzenia 2022/1904, muszą obejmować element doradztwa prawnego, jeżeli mają być objęte pojęciem „usług doradztwa prawnego” w rozumieniu art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014.

42.      W niniejszej sprawie, z powodów podobnych do tych przedstawionych w pkt 35 powyżej, nie uważam, by przygotowanie i weryfikacja, do których notariusz jest zobowiązany przy sporządzaniu aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości, obejmowały ten element doradczy. Element ten, co do zasady nie występuje również przy wykonaniu umowy formie aktu notarialnego, co badam w ramach trzeciego pytania prejudycjalnego(16).

43.      W tym względzie prawdą jest, po pierwsze, że w toku sporządzania aktu notarialnego notariusz musi ustalić wolę stron i, w niektórych przypadkach, odtworzyć ich oświadczenia na piśmie w znormalizowanej formie, co może wiązać się z przygotowaniem i weryfikacją dokumentu prawnego. Niemniej jednak, jak wynika z orzecznictwa Trybunału, ma to jedynie na celu zapewnienie, że dokument, któremu został nadany charakter urzędowy, został sporządzony w należytej i właściwej formie, zgodnie z wymogami prawa(17), tak, aby dokument ten zyskał zaufanie publiczne i stał się w pełni wiarygodny i wykonalny. Przygotowanie i weryfikacja dokumentu prawnego, o którym mowa w tym kontekście, z pewnością nie obejmuje doradztwa stronom w zakresie najlepszego sposobu zapewnienia spełnienia ich życzeń, w szczególności w zakresie warunków umownych.

44.      Po drugie, nawet, jeśli notariusz jest zobowiązany do pouczenia stron w trakcie sporządzania aktu notarialnego o ich prawach i obowiązkach oraz o skutkach wynikających z nadania danemu dokumentowi charakteru urzędowego – co jest wymagane zgodnie z postanowieniem odsyłającym w prawie niemieckim – zadanie to nie obejmuje udzielania porad w celu wspierania szczególnych interesów jednej ze stron lub obu stron. Jest to obowiązek nałożony przez prawo, a jego celem jest wyjaśnienie, aby strony miały właściwe zrozumienie skutków tego postępowania. W ten sposób notariusz gwarantuje również, że strony umowy podejmują świadomą decyzję o zawarciu umowy, na którą wcześniej wyraziły zgodę.

45.      Z pewnością nie można wykluczyć, że notariusz, w toku sporządzania aktu notarialnego, udziela porad prawnych w odniesieniu do kwestii niezwiązanych z tą czynnością, w którym to przypadku przepis ten miałby zastosowanie. Jest to jednak element, który z koncepcyjnego punktu widzenia różni się od samego sporządzenia aktu notarialnego i który może być oceniany wyłącznie w świetle konkretnych okoliczności danej sprawy przez sąd rozpoznający sprawę.

46.      Moim zdaniem zatem sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości nie jest objęte trzecią częścią wyjaśnienia zawartego w motywie 19 rozporządzenia 2022/1904, o ile w toku sporządzania aktu notarialnego notariusz nie udziela żadnych porad prawnych w odniesieniu do kwestii niezwiązanych z tą czynnością.

47.      Z powyższego wynika, że ponieważ żadna z czynności opisanych w tym motywie nie odpowiada zadaniom wykonywanym przez notariusza przy sporządzaniu aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości, czynność ta nie powinna być uważana za świadczenie usług doradztwa prawnego w rozumieniu art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014.

48.      Chciałabym dodać, że na powyższy wniosek nie wpływa to, czy wykaz rodzajów czynności zawarty w motywie 19 rozporządzenia 2020/1904 jest wyczerpujący, czy też nie. Jak wyjaśniono powyżej, czynności te muszą mieć charakter doradczy, co nie ma miejsca w przypadku sporządzania aktu notarialnego zgodnie z analizą, którą proponuję Trybunałowi.

49.      Ponadto, z tego samego powodu nie ma również znaczenia, czy sporządzenie aktu notarialnego może być uznane za „usługę” dla potrzeb art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014(18). Ponieważ przepis ten odnosi się do „usług doradztwa prawnego”, a nie do „usług prawnych”, zakaz w nim określony ma zastosowanie wyłącznie do usług polegających na świadczeniu usług doradczych, co moim zdaniem nie ma miejsca w przypadku zadań związanych ze sporządzeniem aktu notarialnego wykonywanych przez notariuszy.

50.      W świetle powyższych rozważań, wykładnia językowa art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, w świetle motywu 19 rozporządzenia 2022/1904 prowadzi mnie do wniosku, że sporządzenie aktu notarialnego przez notariusza nie jest objęte zakazem ustanowionym w tym artykule, chyba, że notariusz udziela dodatkowej porady prawnej wykraczającej poza tę czynność.

b)      Wykładnia kontekstowa

51.      Wykładnia językowa przepisu unijnego, która opiera się wyłącznie na jego brzmieniu, może zostać ponownie oceniona po umieszczeniu tego przepisu w kontekście i dokonaniu jego wykładni w świetle prawa Unii jako całości(19).

52.      W niniejszej sprawie Trybunał musi orzec, czy wykładnia językowa art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, zgodnie z tym, co zaproponowano we wcześniejszych punktach niniejszej opinii, znajduje dodatkowe potwierdzenie, w trosce o zachowanie systematycznej spójności, gdy przepis ten jest rozpatrywany w świetle innych stosownych artykułów rozporządzenia i innych przepisów prawa Unii nakładających środki ograniczające na podmioty prawne mające siedzibę w Rosji. Trybunał powinien również rozważyć, czy proponowana wykładnia językowa jest prawidłowa w świetle Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).

53.      Po pierwsze, jeśli chodzi o wewnętrzną spójność rozporządzenia nr 833/2014, zauważam, że art. 5aa ust. 1 rozporządzenia nr 833/2014 ustanawia zasadniczo zakaz bezpośredniego lub pośredniego uczestnictwa w jakiejkolwiek transakcji z podmiotami, które oprócz tego, że mają siedzibę w Rosji, są własnością państwa rosyjskiego lub są przez nie kontrolowane, lub utrzymują bliskie stosunki z tym państwem lub z podmiotami wymienionymi w wykazie w załączniku XIX do tego rozporządzenia.

54.      Natomiast ani art. 5aa ust. 1 rozporządzenia nr 833/2014, ani żaden inny jego przepis, nie zakazuje zawierania transakcji z podmiotem prawnym mającym siedzibę w Rosji, który nie ma powiązań z państwem rosyjskim lub który nie działa w sektorach gospodarki wyraźnie objętych tym rozporządzeniem. Żaden przepis tego rozporządzenia nie zakazuje wyraźnie podmiotom prawnym mającym siedzibę w Rosji zbywania ich majątku nieruchomego znajdującego się na terytorium Unii Europejskiej.

55.      Jak twierdziła większość stron na rozprawie, trudno jest zatem interpretować, w trosce o zachowanie spójności, art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 jako zakazującego sporządzenia aktu notarialnego przez notariuszy – w okolicznościach przeniesienia własności przez osoby prawne z siedzibą w Rosji – przy jednoczesnym braku jakichkolwiek ograniczeń w zakresie zbywania przez te podmioty ich mienia nieruchomego.

56.      W tym względzie należy pamiętać, że akt notarialny umowy sprzedaży stanowi, w szczególności w państwach członkowskich, w których funkcjonuje system notariatu prawa cywilnego, konstytutywny wymóg zbycia nieruchomości(20).

57.      Tak jest w szczególności w przypadku niemieckiego systemu prawnego, który, jak wynika z wyroku Komisja/Niemcy(21), wymaga, w odniesieniu do nabycia i przeniesienia własności nieruchomości, sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego potwierdzającego przeniesienie prawa własności w celu wpisania tego przeniesienia w księdze wieczystej.

58.      Sporządzenie aktu notarialnego jest bowiem wymagane w tych państwach członkowskich w celu dokonania wpisu w księdze wieczystej, aby zapewnić dokładność tych wpisów a tym samym zagwarantowania pewności prawnej obrotu nieruchomościami i szerzej łączy się z ochroną dobrej administracji wymiarem sprawiedliwości(22). Jednocześnie księga wieczysta i jej prawidłowe funkcjonowanie ma kluczowe znaczenie, ponieważ wykonalność praw nowego nabywcy zależy od wpisu w tej księdze(23).

59.      Z systematycznego punktu widzenia wynika zatem, że o ile i) sporządzenie aktu notarialnego przez notariusza jest w niektórych państwach członkowskich konstytutywnym wymogiem przeniesienia własności nieruchomości oraz ii) rozporządzenie nr 833/2014 nie zakazuje wyraźnie przeniesienia na rzecz podmiotów prawnych z siedzibą w Rosji, które nie są kontrolowane ani nie stanowią własności państwa rosyjskiego ani nie utrzymują bliskich powiązań z tym państwem, przedmiotowe sporządzenie aktu notarialnego nie powinno być uznawane za zakazane na mocy art. 5n ust. 2b rozporządzenia nr 833/2014. W przeciwnym razie przy stosowaniu tego rozporządzenia powstałby niespójny rezultat, polegający na dopuszczeniu pewnych rodzajów transakcji przy jednoczesnym zakazie jedynego sposobu ich przeprowadzenia(24).

60.      Do podobnego wniosku można dojść, moim zdaniem, biorąc pod uwagę szerszy kontekst, w szczególności, jeśli weźmie się pod uwagę inny akt prawny Unii nakładający środki ograniczające na podmioty prawne istotne mające siedzibę w Rosji w obecnych okolicznościach, a mianowicie rozporządzenie (UE) nr 269/2014(25). Rozporządzenie to określa środki zamrożenia środków finansowych w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających.

61.      W szczególności, art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi, że zamraża się wszystkie środki finansowe i zasoby gospodarcze będące własnością, pozostające w posiadaniu, w faktycznym władaniu lub pod kontrolą wymienionych w załączniku I osób fizycznych lub powiązanych z nimi osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów.

62.      W niniejszej sprawie, jak zauważył rząd niemiecki, podmiot prawny, którego dotyczy postępowanie przed sądem odsyłającym, nie figuruje w wykazie załączonym do rozporządzenia nr 269/2014, co oznacza, że nie podlegał on żadnemu ze środków zamrożenia funduszy przewidzianych w tym rozporządzeniu. Gdyby Rada zamierzała zakazać temu podmiotowi prawnemu rozporządzania jego funduszami i aktywami, mogłaby odwołać się do tego samego rodzaju środków wprowadzonych w odniesieniu do osób prawnych lub podmiotów, których dotyczy wykaz załączony do tego rozporządzenia.

63.      Z tego powodu, jeżeli art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 byłby interpretowany w ten sposób, że zakazuje on sporządzenia przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości, w sytuacji, gdy czynność ta stanowi konstytutywny wymóg wpisu do księgi wieczystej państwa członkowskiego, taka wykładnia pozbawiałaby zainteresowany podmiot prawny jakiejkolwiek możliwości rozporządzania jego aktywami i stawiałaby go w sytuacji podobnej do sytuacji podmiotów wymienionych w załączniku I do rozporządzenia nr 269/2014. Moim zdaniem taka interpretacja nie wydaje się odzwierciedlać intencji Rady.

64.      Wynika z tego, że jedyną wykładnią, która pozwoliłaby uniknąć niespójności między tymi dwoma rozporządzeniami, byłaby wykładnia, zgodnie z którą sporządzenie aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości dotyczącej osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji nie jest zakazane na podstawie art. 5n ust. 2 tego rozporządzenia.

65.      Wreszcie należy wskazać, że o ile wykładnia, zgodnie z którą sporządzenie aktu notarialnego stanowi usługę doradztwa prawnego skutkowałoby niemożnością dysponowania przez osoby prawne mające siedzibę w Rosji ich mieniem nieruchomym, taka wykładnia prowadziłaby z definicji(26) do ograniczenia ich podstawowego prawa własności, zawartego w art. 17 ust. 1 Karty. Artykuł ten stanowi w zdaniu pierwszym, że każdy ma prawo do władania, używania, rozporządzania i przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem.

66.      Artykuł 52 ust. 1 Karty jednakże stanowi, że wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w niej muszą być, po pierwsze i przede wszystkim, przewidziane ustawą. W niniejszej sprawie, jak wskazał rząd fiński, jest to wymóg, który nie zostałby spełniony, ponieważ żaden z przepisów rozporządzenia nr 833/2014 nie ustanawia wyraźnego zakazu zbywania majątku nieruchomego przez wszystkie osoby prawne mające siedzibę w Rosji.

67.      W związku z tym wykładnia skutkująca zakazem sporządzenia aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości na podstawie art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014– a tym samym ograniczeniem praw majątkowych osób prawnych mających siedzibę w Rosji – jest również niezgodna z art. 17 ust. 1 karty, w związku z jej art. 52 ust. 1.

68.      Mając na uwadze powyższe rozważania, wykładnia kontekstowa rozporządzenia nr 833/2014 nie prowadzi do innego wniosku niż ten, do którego dochodzi się w wyniku wykładni językowej art. 5n ust. 2 tego rozporządzenia, jak określono w pkt 50 niniejszej opinii. W istocie potwierdza ona pogląd, że sporządzenie aktu notarialnego przez notariusza, w szczególności w odniesieniu do umowy sprzedaży nieruchomości, nie jest objęte zakazem ustanowionym w tym przepisie.

69.      Krótko dodam, że okoliczność, iż Komisja w swoich wytycznych dotyczących wykonania rozporządzenia nr 833/2014 stwierdziła, że czynności notarialne są objęte pojęciem „usług doradztwa prawnego”(27), nie ma żadnego znaczenia. Komisja słusznie uznaje w tych wytycznych, że jedynie Trybunał jest właściwy do dokonywania wykładni przepisów mających zastosowanie w dziedzinie środków ograniczających ustanowionych przez Unię, co oznacza, że wytyczne te nie mogą w żaden sposób przesądzać o wyniku mojej analizy dotyczącej właściwej wykładni art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014.

c)      Wykładnia celowościowa

70.      Wreszcie, jeżeli chodzi o to, czy proponowana przeze mnie wykładnia językowa rozporządzenia nr 833/2014 jest zgodna z celami tego rozporządzenia, należy przypomnieć, że rozporządzenie nr 2022/1904, które zmieniło rozporządzenie nr 833/2014 w celu m.in. dodania w nim art. 5n ust. 2 – zostało przyjęte w związku z powagą sytuacji na Ukrainie, po przyjęciu decyzji Rady (WPZiB) 2022/1909(28). Decyzja ta opisuje sekwencję zdarzeń, które zmotywowały Radę do wprowadzenia dalszych środków ograniczających(29), dając początek „ósmemu pakietowi sankcji”(30). Jak stanowi motyw 8, te nowe środki zostały zasadniczo wprowadzone wobec bezprawnych działań Rosji i w celu zwiększenia presji na Rosję, aby zaprzestała swojej wojny napastniczej.

71.      Niemniej jednak zauważam, że w odniesieniu do zakazu świadczenia usług doradztwa prawnego w decyzji 2022/1909 – a tym samym w rozporządzeniu 2022/1904 – nie podano żadnego konkretnego wyjaśnienia uzasadniającego ograniczenie świadczenia tych usług na rzecz osób prawnych mających siedzibę w Rosji. Nie można również znaleźć wyjaśnienia, tytułem przykładu, w odniesieniu do zakazu świadczenia innych usług objętych art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 – mianowicie, usług architektonicznych i inżynieryjnych oraz usług doradztwa informatycznego – i art. 5n ust. 1 tego rozporządzenia(31) – mianowicie, między innymi, usług rachunkowych, audytowych, księgowych oraz doradztwa podatkowego, itd.

72.      Strony zgadzają się, że zakaz dotyczący tych usług istotnych dla działalności gospodarczej stanowi część ogólnego celu strategicznego osłabienia rosyjskiej bazy gospodarczej i przemysłowej, w szczególności infrastruktury wojskowo-przemysłowej, w celu podważenia zdolności Federacji Rosyjskiej do dalszego finansowania i prowadzenia wojny. Nie zgadzają się natomiast co do tego, czy ten ogólny cel oznaczał również cel wyeliminowania wszelkich form transakcji z podmiotami prawnymi mającymi jedynie siedzibę w Rosji, czy też, alternatywnie, cel utrudnienia tym podmiotom działalności gospodarczej w Unii Europejskiej.

73.      W przeciwieństwie do stanowiska zajętego przez rządy niderlandzki i estoński, uważam za oczywiste, z powodów już przedstawionych w analizie kontekstualnej art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, że bezwzględny zakaz transakcji handlowych z osobami prawnymi mającymi siedzibę w Rosji nie był zamierzony przy przyjmowaniu decyzji 2022/1909 i rozporządzenia 2022/1904. Ten bezwzględny zakaz został przewidziany tylko w odniesieniu do określonych sektorów gospodarki i w odniesieniu do określonych podmiotów wykazujących bliskie powiązania z państwem rosyjskim. Motyw 10 decyzji 2022/1909 jest w tym względzie jasny, jest w nim bowiem mowa o „niektórych rosyjskich państwowych lub kontrolowanych przez państwo osobach prawnych, podmiotach lub organach”(32).

74.      Następnie, wychodząc z założenia, że zakaz świadczenia usług istotnych dla działalności gospodarczej na podstawie art. 5n ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 833/2014 został wprowadzony w celu zaszkodzenia gospodarce Rosji, można wywnioskować, po pierwsze, że Rada postrzegała tę gospodarkę jako wysoce zależną od importu tych usług przez europejskie przedsiębiorstwa i firmy(33). Co prawda czynności notarialne nie mogą podlegać wwozowi, co oznacza, że sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości położonej na terytorium Unii Europejskiej nie ma wpływu na ten cel.

75.      Po drugie, należy wskazać, że jedną z głównych obaw wyrażonych przez Radę w decyzji 2022/1909, w szczególności w jej motywie 5, była potrzeba dalszego zapobiegania obchodzeniu sankcji przyjętych w odniesieniu do podmiotów rosyjskich(34). W świetle tego motywu zakaz świadczenia usług doradztwa prawnego, który jest jedną z głównych nowości normatywnych wprowadzonych decyzją 2022/1909, należy również rozumieć jako sposób na uniemożliwienie podmiotom świadczącym usługi prawne pomagania rosyjskim podmiotom poprzez ich doradztwo w uniknięciu skutków sankcji Unii Europejskiej. Tymczasem w przypadku sporządzenia aktu notarialnego umowy sprzedaży uważam za oczywiste, że w zakresie, w jakim rozporządzenie nr 833/2014 nie zakazuje transakcji handlowych z osobami prawnymi mającymi jedynie siedzibę w Rosji, zakaz ten nie osłabia ani nie przyczynia się do obejścia skutków środków ograniczających przyjętych przez Radę w obecnych okolicznościach.

76.      Wreszcie, zakładając, że Rada przyjęła zakaz świadczenia usług doradztwa prawnego w celu wywarcia wpływu na gospodarkę Rosji, to dlatego, że w przypadku braku tych usług rosyjskim podmiotom prawnym działającym na terytorium Unii Europejskiej trudniej byłoby utrzymać działalność handlową na tym terytorium. W tym względzie decyzja osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji o zbyciu nieruchomości w Unii Europejskiej, mającej możliwość zwrócenia się do notariusza w celu sporządzenia aktu notarialnego umowy sprzedaży, jest w rzeczywistości najlepszą wskazówką, że ta osoba prawna kończy swoją działalność na terytorium Unii i rezygnuje z korzyści gospodarczych, które ta działalność może generować. Z tej perspektywy pośrednictwo notariusza w tej transakcji nie jest sprzeczne z celem osłabienia rosyjskiej bazy gospodarczej, do którego dąży Rada.

77.      W związku z tym, wykładnia, zgodnie z którą sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nie stanowi „usług doradztwa prawnego” w rozumieniu art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, nie jest sprzeczna z celami realizowanymi przez decyzję 2022/1909, wdrożoną następnie rozporządzeniem nr 2022/1904. Wykładnia ta potwierdza natomiast wykładnię językową tego artykułu, którą proponuję Trybunałowi.

78.      Z powyższych rozważań wynika, że żaden z rodzajów wykładni prawa Unii analizowanych w poprzednich punktach nie prowadzi do wniosku, że sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości stanowi usługę doradztwa prawnego w rozumieniu art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014.

79.      Moim zdaniem nie należy zatem uznać, że czynność ta jest zakazana na podstawie tego przepisu.

2.      Wyłączenie przewidziane w art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014

80.      Mając na uwadze mój poprzedni wniosek, jedynie dla wyczerpującego przedstawienia tematu, zaprezentuję pokrótce mój pogląd na to, czy sporządzenie aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości może w każdym razie zostać wyłączone na podstawie art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014.

81.      Zgodnie z tym artykułem, zakaz świadczenia usług doradztwa prawnego na rzecz osób prawnych mających siedzibę w Rosji, określony w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, nie ma zastosowania do świadczenia usług, które są absolutnie niezbędne do zapewnienia dostępu do postępowań sądowych, administracyjnych lub arbitrażowych, pod warunkiem, że takie świadczenie usług jest zgodne z celami tego rozporządzenia i rozporządzenia nr 269/2014(35).

82.      Artykuł 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014 wymaga zatem, w celu zastosowania zawartego w nim wyłączenia, spełnienia trzech warunków: po pierwsze, rozpatrywany dostęp musi dotyczyć postępowania sądowego, administracyjnego lub arbitrażowego, po drugie, rozpatrywane usługi doradztwa prawnego muszą być absolutnie niezbędne do zapewnienia tego dostępu i, po trzecie, usługi te nie mogą naruszać celów realizowanych przez rozporządzenie nr 833/2014 i rozporządzenie nr 269/2014.

83.      W odniesieniu do pierwszego z tych trzech warunków wskazałam już, że zdaniem Trybunału księga wieczysta ma kluczowe znaczenie dla przeniesienia własności nieruchomości, zwłaszcza w państwach członkowskich, w których funkcjonuje system notariuszy prawa cywilnego(36). Zasadniczo tylko wpis w księdze wieczystej może ustanowić prawa nowego właściciela i nadać mu rygor wykonalności.

84.      Ponadto, jeżeli prowadzenie księgi wieczystej w państwie członkowskim jest powierzone sądom lokalnym i jest regulowane przepisami postępowania sądowego, wpis ten należy uznać za objęty pojęciem „postępowania sądowego” dla celów art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014. Nawet gdyby, niezależnie od właściwości tych sądów, postępowanie dotyczące księgi wieczystej nie miało charakteru sądowego, to i tak zostałoby ono zakwalifikowane jako postępowanie administracyjne. Dotyczyłoby to również tych systemów prawnych, w których księgi wieczyste stanowią część administracji publicznej samego państwa członkowskiego(37).

85.      W okolicznościach sprawy podobnej do sprawy w postępowaniu głównym pierwszy warunek byłby zatem spełniony, ponieważ wszystkie te elementy wydają się być obecne opierając się na postanowieniu odsyłającym.

86.      W odniesieniu do drugiego warunku określonego w art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014, który dotyczy absolutnej niezbędności badanych usług do zapewnienia dostępu do postępowań sądowych lub administracyjnych, kluczowa cecha tego warunku opiera się na okoliczności, że usługi te są niezbędne do celów tych postępowań. W przypadku sporządzenia przez notariusza aktu notarialnego warunek ten należy uznać za spełniony, jeżeli, po pierwsze, czynność ta może zostać dokonana wyłącznie przez tych specjalistów, a po drugie, jest ono obowiązkowym wymogiem dokonania wpisu w księdze wieczystej(38).

87.      Również w tym przypadku miałoby to zastosowanie, na przykład, w sprawie podobnej do sprawy w postępowaniu głównym, w której, zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez sąd odsyłający w postanowieniu odsyłającym, notariusze mają wyłączną kompetencję zarówno do tworzenia dokumentów urzędowych dotyczących transakcji prywatnych, jak i do urzędowego poświadczania prywatnych dokumentów prawnych(39). Jednocześnie księga wieczysta jest dostępna tylko wtedy, gdy transakcji prywatnej zostanie nadany charakter urzędowy(40), co oznacza, że kryterium ścisłej konieczności jest w pełni spełnione.

88.      Wreszcie, w odniesieniu do trzeciego warunku określonego w art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014, chciałabym pokrótce zauważyć, zgodnie z analizą celowościową przeprowadzoną w poprzednich punktach niniejszej opinii, że wyłączenie sporządzania aktu notarialnego umowy sprzedaży dotyczącej osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji nie narusza celów realizowanych przez to rozporządzenie lub rozporządzenie nr 296/2014, zakładając oczywiście, że osoba prawna zaangażowana w transakcję nie jest wymieniona w tym ostatnim rozporządzeniu ani nie utrzymuje powiązań określonych w art. 5aa ust. 1 rozporządzenia nr 833/2014.

89.      Wynika z tego, że sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży w transakcji z udziałem osoby prawnej z siedzibą w Rosji spełnia trzy warunki określone w celu zastosowania art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014. W związku z tym, gdyby Trybunał uznał, że przedmiotowe sporządzenie aktu notarialnego jest objęte zakazem określonym w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, czynność ta powinna nadal podlegać wyłączeniu na podstawie art. 5n ust. 6 tego rozporządzenia.

B.      W przedmiocie pytania trzeciego

90.      Poprzez swoje pytanie trzecie sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy art. 5n ust. 2 i 6 rozporządzenia nr 833/2014 zakazuje notariuszowi wykonania umowy sprzedaży nieruchomości należącej do osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji po jej sporządzeniu w formie aktu notarialnego. W szczególności sąd odsyłający zwraca się z tym pytaniem w odniesieniu do trzech zadań, które strony mogą zlecić notariuszowi, a mianowicie zapewnienia bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych na zakup i ich zapłaty, wykreślenia istniejących obciążeń obciążających nieruchomość oraz dokonanie wpisu w księdze wieczystej przeniesienia własności na rzecz nowych właścicieli.

91.      Jak wynika z pkt 30 i 39 niniejszej opinii, motyw 19 rozporządzenia nr 2022/1904 stanowi, że wyrażenie „usługi doradztwa prawnego” obejmuje sporządzanie dokumentów prawnych. Zadanie to nie może jednak zostać objęte zakresem art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, chyba, że zawiera element doradztwa, co w konsekwencji staje się kryterium, zgodnie z którym należy analizować niniejsze pytanie sądu odsyłającego.

92.      Pragnę również przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału państwa członkowskie mają swobodę, na mocy zasady autonomii proceduralnej, ustanawiania norm dotyczących egzekucji przymusowej aktów prawnych i wyznaczania notariuszom roli w ramach tej procedury(41). W związku z tym ustawodawstwo krajowe może powierzyć notariuszom odpowiedzialność za podjęcie pewnych zadań wykonawczych w celu wykonania umowy po jej sporządzeniu w formie aktu notarialnego.

93.      Ponadto należy zauważyć, że okoliczność, iż zadania dotyczące wykonania umowy objęte niniejszym pytaniem mogą być wykonywane na przykład przez same strony lub nawet przez osoby trzecie, nie ma znaczenia dla ustalenia, czy zadania te są zakazane na mocy art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014. W istocie, mając na uwadze, że kryterium absolutnej niezbędności leży u podstaw stosowania wyłączenia określonego w art. 5n ust. 6 rozporządzenia, nie ma to miejsca w odniesieniu do zakazu ustanowionego w jego art. 5n ust. 2, w związku z którym analiza musi skupić się na tym, czy dane zadanie stanowi poradę prawną, czy też nie.

94.      Jeśli chodzi o niniejszą sprawę, to nawet jeśli informacje przekazane przez sąd odsyłający nie są szczególnie wyczerpujące, trudno jest mi zidentyfikować, ze ścisłego punktu widzenia, element doradztwa prawnego w konkretnych zadaniach wskazanych przez ten sąd w celu wykonania umowy sprzedaży nieruchomości. Zadania te są bowiem czynnościami, które automatycznie następują po sporządzeniu tej umowy w formie aktu notarialnego.

95.      W szczególności, jeśli chodzi o bezpieczne przechowywanie i wypłatę środków pieniężnych przeznaczonych na zakup, zadanie to nie może być uznane za usługę doradztwa prawnego, ponieważ rola notariusza ogranicza się do ochrony środków pieniężnych przeznaczonych na zakup, przechowywanych w imieniu kupującego, oraz do wypłaty tych środków sprzedającemu. Trybunał istotnie orzekł w tym względzie, że zdeponowanie środków pieniężnych u notariusza ogranicza się do kontroli przestrzegania ustawowo wymaganych przesłanek(42).

96.      Rozumowanie to ma również zastosowanie do wpisu przeniesienia własności na rzecz nowych właścicieli w księdze wieczystej, który wymaga jedynie przedstawienia aktu notarialnego organowi prowadzącemu księgi wieczyste lub, co najwyżej, jak w systemie niemieckim, złożenia wniosku jako zwykłego wymogu formalnego(43).

97.      Wreszcie, jeśli chodzi o wykreślenie istniejących obciążeń nieruchomości, takie zadanie również nie wydaje się należeć do kategorii usług doradztwa prawnego. Takie wykreślenie wymaga jedynie, co do zasady, złożenia wniosku skierowanego do organu prowadzącego księgi wieczyste, który musi zawierać oświadczenie o wyrażeniu zgody przez beneficjenta tego obciążenia przed notariuszem(44).

98.      Z powyższego wynika, że czynności podejmowane przez notariusza w celu wykonania umowy sprzedaży nieruchomości należącej do osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji, jej po sporządzeniu w formie aktu notarialnego, nie są objęte zakazem ustanowionym w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014.

99.      Niemniej jednak, w świetle braku szczegółowych informacji dotyczących tych zadań i sposobu ich wykonywania w systemie niemieckim, do sądu odsyłającego należy ustalenie, przy uwzględnieniu specyfiki sprawy w postępowaniu głównym, czy mogą być one wykonywane bez udzielania stronom jakichkolwiek porad prawnych.

100. W odniesieniu do art. 5n ust. 6 rozporządzenia nr 833/2014 wystarczy zauważyć, że ponieważ zadania te mogą być podejmowane nie tylko przez notariuszy, ale także przez inne podmioty, w tym strony, których dotyczy umowa sprzedaży, kryterium niezbędności, o którym mowa powyżej, nie zostałoby spełnione. W tych okolicznościach, gdyby Trybunał uznał, że zadania wykonywane przez notariusza w celu wykonania umowy sprzedaży nieruchomości są objęte zakazem ustanowionym w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, nie uważam, aby zadania te mogły zostać wyłączone na podstawie art. 5n ust. 6 tego rozporządzenia.

C.      W przedmiocie pytania drugiego

101. W swoim pytaniu drugim sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy zakaz ustanowiony w art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014 ma zastosowanie do usług świadczonych przez tłumacza wspomagającego przedstawiciela podmiotu mającego siedzibę w Rosji w toku sporządzania aktu notarialnego.

102. Zwracam uwagę, że pośrednictwo tłumacza w kontekście sporządzania aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości służy dwóm głównym celom.

103. Po pierwsze, pomaga on w tłumaczeniu ustnym rozmów między osobą a jego notariuszem oraz w przełożeniu istotnych informacji zawartych w dokumentach, które mają zostać sporządzone w formie aktu notarialnego, na żądany język. Zadanie to zapewnia poszanowanie prawa do informacji podczas sporządzania aktu notarialnego, w szczególności dla osoby wymagającej pomocy tłumacza.

104. Po drugie, tłumacz gwarantuje skuteczność komunikacji ustnej między notariuszem a stronami. Jak już zostało omówione(45), dokument urzędowy stanowi zupełny dowód faktów i oświadczeń poświadczonych przez notariusza. Fakty te opierają się na jego osobistej wiedzy uzyskanej z ustnej wymiany ze stronami. Notariusz musi mieć pewność co do intencji stron, a w niektórych przypadkach spisać ich oświadczenia w sposób jasny i jednoznaczny. Zadania te są częścią kontroli legalności przeprowadzanej przez notariusza, ponieważ mają na celu ustalenie, czy umowa ma niezgodny z prawem lub nieuczciwy cel, w którym to przypadku notariusz musi odmówić sporządzenia aktu notarialnego.

105. Nie ulega wątpliwości, że tłumaczenie umożliwia weryfikację wymogów prawnych sporządzenia aktu notarialnego umowy, co oznacza, że brak tłumaczenia utrudniałby samo sporządzenie aktu notarialnego. Zatem tłumaczenie ustne, mimo że stanowi usługę dodatkową polegającą jedynie na pomocy przy sporządzaniu aktu notarialnego, jest niezbędne do skutecznego dokonania tej czynności.

106. Jestem jednak przekonana, że pomoc tłumacza w ogóle nie wchodzi w zakres art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014. W istocie, pomimo związku z samym sporządzeniem aktu notarialnego, mam poważne wątpliwości co do klasyfikacji tłumaczenia jako usługi prawnej, ponieważ zawód tłumacza z definicji nie ma charakteru prawnego, nawet jeśli jest pomocny w przygotowaniu dokumentów prawnych. Rolą tłumacza jest ustne i dokładne przekazanie słów jednej osoby w języku innej osoby, co wiąże się z usługą komunikacyjną, niezależnie od przekazywanej treści.

107. Podsumowując, uważam, że działalność w zakresie tłumaczeń w ramach sporządzania aktu notarialnego nie może być uznana za „usługę doradztwa prawnego” w rozumieniu art. 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014, a zatem nie wchodzi w zakres stosowania tego przepisu.

V.      Wnioski

108. Na podstawie przedstawionej powyżej analizy proponuję, aby Trybunał udzielił odpowiedzi na pytania przedłożone przez Landgericht Berlin (sąd krajowy w Berlinie, Niemcy) w następujący sposób:

1)      Artykuł 5n ust. 2 rozporządzenia Rady (UE) nr 833/2014 z dnia 31 lipca 2014 r. dotyczącego środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie

należy interpretować w ten sposób, że sporządzenie przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości należącej do osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji nie jest objęte zakazem ustanowionym w tym przepisie, pod warunkiem, że osoba ta może dokonać takiej transakcji na gruncie tego rozporządzenia oraz że sporządzenie tego aktu nie jest uzupełnione poradą prawną, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.

2)      Artykuł 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014

należy interpretować w ten sposób, że usługi świadczone przez tłumacza podczas sporządzania przez notariusza aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości należącej do osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji nie są objęte zakazem ustanowionym w tym przepisie.

3)      Artykuł 5n ust. 2 rozporządzenia nr 833/2014

należy interpretować w ten sposób, że wykonanie przez notariusza sporządzonego aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości będącej własnością osoby prawnej mającej siedzibę w Rosji, polegające w szczególności na zapewnieniu bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych przeznaczonych na zakup i ich wypłacie, wykreślenie istniejących obciążeń nieruchomości oraz wpisanie w księdze wieczystej przeniesienia własności na rzecz nowych właścicieli, nie wchodzi w zakres stosowania zakazu ustanowionego w tym przepisie, pod warunkiem, że osoba ta może dokonać takiej transakcji na gruncie tego rozporządzenia oraz że takie zadania nie są uzupełniane poradą prawną, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.

1      Język oryginału: angielski.

i      Nazwa niniejszej sprawy jest fikcyjna. Nie odpowiada ona prawdziwemu nazwisku żadnej ze stron postępowania.

2      Rozporządzenie Rady z dnia 31 lipca 2014 r. dotyczące środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie (Dz.U. 201,4 L 229, s. 1; sprostowania: Dz.U. 2014, L 246, s. 59; Dz.U. 2022, L 55, s. 78; Dz.U. 2022, L 114, s. 214; Dz.U. 2022, L 114, s. 212; Dz.U. 2022, L 119, s. 114; Dz.U. 2022, L 190, s. 191; Dz.U. 2022, L 202, s. 58; Dz.U. 2023, L 204, s. 65; Dz.U. 2023, L 239, s. 45).

3      Rozporządzenie Rady z dnia 6 października 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia nr 833/2014 (Dz.U. 2022 L 259I, s. 3).

4      „Guidance on the implementation of Council Regulation No 833/2014” dostępne na stronie: https://finance.ec.europa.eu/publications/provision-services_en, ss. 14 I 15).

5      Wyrok z dnia 29 lutego 2024 r., JF (późniejsza konwersja religijna) (C‑222/22, EU:C:2024:192, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

6      Wyrok z dnia 22 lutego 2024 r., Landkreis Jerichower Land (C‑85/23, EU:C:2024:161, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

7      W odniesieniu do niemieckiego systemu prawnego zob. wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Niemcy (C‑54/08, EU:C:2011:339, pkt 18, 90). Zobacz również wyroki: z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Belgia (C‑47/08, EU:C:2011:334, pkt 14, 89); z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Francja (C‑50/08, EU:C:2011:335, pkt 10, 79); z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Luksemburg (C‑51/08, EU:C:2011:336, pkt 13, 89); Komisja/Austria (C‑53/08, EU:C:2011:338, pkt 17, 88); z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Grecja (C‑61/08, EU:C:2011:340, pkt 15, 81); z dnia 1 grudnia 2011 r., Komisja/Niderlandy (C‑157/09, EU:C:2011:794, pkt 9, 62); z dnia 10 września 2015 r., Komisja/Łotwa (C‑151/14, EU:C:2015:577, pkt 57).

8      Zobacz między innymi wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Niemcy (C‑54/08, EU:C:2011:339, pkt 90, 91).

9      Zobacz tytułem przykładu, Council of Notaries of the European Union, Authentic Acts in Europe, dostępne na stronie http://www.authentic-acts.eu/.

10      Wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Niemcy (C‑54/08, EU:C:2011:339, pkt 91).

11      Zobacz przypis 7 niniejszej opinii.

12      Wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Niemcy (C‑54/08, EU:C:2011:339, pkt 91).

13      Zobacz na przykład definicję wyrażenia „advice [porady]” w słowniku Cambridge Advanced Learner’s Dictionary, dostępnym na stronie  https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/advice.

14      Wyrok z dnia 1 lutego 2017 r., Komisja/Węgry (C‑392/15, EU:C:2017:73, pkt 126).

15      Wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Niemcy (C‑54/08, EU:C:2011:339, pkt 99).

16      Zobacz pkt 90-100 niniejszej opinii.

17      Wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Niemcy (C‑54/08, EU:C:2011:339, pkt 90).

18      Zobacz także motyw 19 rozporządzenia nr 2022/1904, w którym jest mowa o czynnościach prowadzonych na rzecz „klientów”.

19      Wyrok z dnia 6 października 1982 r., Cilfit   i in. (283/81, EU:C:1982:335, pkt 20).

20      Zobacz w tym względzie wyrok z dnia 9 marca 2017 r., Piringer, (C‑342/15, EU:C:2017:196, pkt 58).

21      Wyrok z dnia 24 maja 2011 r. (C‑54/08, EU:C:2011:339, pkt 25).

22      Zobacz w tym względzie wyrok z dnia 9 marca 2017 r., Piringer, (C‑342/15, EU:C:2017:196, pkt 59).

23      Ibidem, pkt 58.

24      Należy pokrótce zauważyć, że poprzednie rozważania mają zastosowanie wyłącznie do państw członkowskich, w których istnieje pośrednictwo notarialne w celu przeniesienia prawa własności nieruchomości. W odniesieniu do państw członkowskich, w których nie ma to miejsca, wystarczy zauważyć, że ponieważ sytuacja ta nie jest przedmiotem niniejszej sprawy, taka analiza powinna zostać przeprowadzona, w razie potrzeby, jedynie w ramach konkretnego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczącego tych konkretnych systemów.

25      Rozporządzenie Rady z dnia 17 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (Dz.U. 2014, L 78, s. 6; sprostowania: Dz.U. 2015, L 66, s. 20; Dz.U. 2015, L 66, s. 21; Dz.U. 2015, L 199, s. 46; Dz.U. 2015, L 275, s. 68; Dz.U. L 280, s. 38; Dz.U. 2015, L 342, s. 64; Dz.U. 2017, L 253, s. 39; Dz.U. 2018, L 152, s. 60; Dz.U. 2022, L 67, s. 113; Dz.U. 2022, L 105, s. 66; Dz.U. 2022, L 117, s. 117; Dz.U. 2022, L 141, s. 130; Dz.U. 2022, L 154, s. 76; Dz.U. 2022, L 161, s. 122; Dz.U. 2022, L 204, s. 17; Dz.U. 2022, L 271, s. 24; Dz.U. 2023, L 39, s. 64; Dz.U. 2023, L 67, s. 60; Dz.U. 2023, L 100, s. 99; Dz.U. 2023, L 142, s. 43; Dz.U. 2023, L 234, s. 207; Dz.U. 2023, L 90040, s. 1).

26      Zobacz w tym względzie wyrok z dnia 30 lipca 1996 r., Bosphorus (C‑84/95, EU:C:1996:312, pkt 22)

27      Zobacz przypis 4 w niniejszej opinii.

28      Decyzja Rady z dnia 6 października 2022 r. w sprawie zmiany decyzji 2014/512/WPZiB dotyczącej środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie (Dz.U. 2022, L 259I, s. 122).

29      Motywy 1–9 decyzji nr 2022/1909.

30      Zobacz komunikat prasowy z dnia 6 października 2022 r., „Ukraina: UE uzgadnia ósmy pakiet sankcji wobec Rosji”, dostępny na stronie https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_22_5989.

31      Artykuł ten został pierwotnie wprowadzony do rozporządzenia nr 833/2014 rozporządzeniem Rady (UE) 2022/879 z dnia 3 czerwca 2022 r. (Dz.U. L 153, s. 53) w następstwie „szóstego pakietu sankcji”.

32      Zobacz także motyw 16 rozporządzenia nr 2002/1904.

33      Zobacz motyw 12 decyzji 2022/1909, w którym stwierdzono, że należy rozszerzyć obowiązujący zakaz świadczenia niektórych usług „na rzecz Federacji Rosyjskiej”. Zobacz również w tym względzie, Rada Unii Europejskiej, Sankcje UE wobec Rosji w pytaniach i odpowiedziach, dostępne na stronie https://www.consilium.europa.eu/en/policies/sanctions/restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/sanctions-against-russia-explained/#services.

34      Zobacz art. 12 rozporządzenia nr 833/2014. Zobacz także Komisja Europejska, „Pytania i odpowiedzi dotyczące ósmego pakietu środków ograniczających (sankcji) wobec Rosji”, dostępne na stronie https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/qanda_22_5990.

35      Zobacz także motyw 19 rozporządzenia nr 2022/1904.

36      Zobacz pkt 58 niniejszej opinii.

37      Zobacz European Land Registry Association, Responsible Agency, dostępne na stronie https://www.elra.eu/facts-sheets/description-of-land-registration-systems/responsible-agency/.

38      Zobacz pkt 56–58 niniejszej opinii.

39      Zobacz także P.A. Malavet, „Counsel for the situation: The Latin notary: a historical and comparative model”, Hastings International and Comparative Law Review, t. 19(3), 1996, s. 455.

40      Zobacz także H. Wilsch, „The German »Grundbuchordnung«: History, Principles and Future about Land Registry in Germany”, Fachbeitrag, t. 137, 2012, s. 228.

41      Zobacz podobnie wyrok z dnia 1 października 2015 r., ERSTE Bank Hungary (C‑32/14, EU:C:2015:637, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).

42      Wyrok z dnia 1 lutego 2017 r., Komisja/Węgry  (C‑392/15, EU:C:2017:73, pkt 118).

43      Jeśli chodzi o system niemiecki, zob. H. Wilsch, op.cit., ss. 227, oraz H. Christian i W. Hartmut, „Real property law and procedure in the European Union – National Report: Germany”, European University Institute, 2005, ss. 11 i 14.

44      Zobacz na przykład, Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Wspólnoty, wykreślanie obciążeń i ograniczeń w księdze wieczystej, dostępne na stronie https://verwaltung.bund.de/leistungsverzeichnis/EN/leistung/99043017064000/herausgeber/BB-109438956/region/12.

45      Zobacz pkt 32, 43 niniejszej opinii.