1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 lit. a) i b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dz.U. 2008, L 348, s. 98).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Bundesrepublik Deutschland (Republiką Federalną Niemiec) a GS, małoletnim dzieckiem reprezentowanym przez rodziców, w przedmiocie między innymi nakazu opuszczenia terytorium państwa pod rygorem wydalenia, wydanego przez Bundesamt für Migration und Flüchtlinge (federalny urząd ds. migracji i uchodźców, Niemcy) (zwany dalej „Bundesamt”) wobec tego dziecka.

3

Artykuł 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), zatytułowany „Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego”, stanowi:

„Każdy ma prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu i komunikowania się”.

4

Zgodnie z art. 24 karty, zatytułowanym „Prawa dziecka”:

„[…]

2.   We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka.

3.   Każde dziecko ma prawo do utrzymywania stałego, osobistego związku i bezpośredniego kontaktu z obojgiem rodziców, chyba że jest to sprzeczne z jego interesami”.

5

Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2008/115 dyrektywa ta „ma zastosowanie do obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium państwa członkowskiego”.

6

Zgodnie z art. 3 tej dyrektywy, zatytułowanym „Definicje”:

„1)   »obywatel państwa trzeciego« oznacza każdą osobę niebędącą obywatelem Unii [Europejskiej] w znaczeniu art. [9 TUE] i niebędącą osobą korzystającą ze wspólnotowego prawa do swobodnego przemieszczania się, określoną w art. 2 [pkt] 5 [rozporządzenia (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiającego wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen) (Dz.U. 2006, L 105, s. 1)];

2)   »nielegalny pobyt« oznacza obecność na terytorium państwa członkowskiego obywatela państwa trzeciego, który nie spełnia lub przestał spełniać warunki wjazdu do państwa członkowskiego, określone w art. 5 kodeksu granicznego Schengen, albo innych warunków wjazdu, pobytu lub zamieszkania w tym państwie członkowskim;

3)   »powrót« oznacza powrót obywatela państwa trzeciego – wynikający z dobrowolnego lub przymusowego wykonania zobowiązania do powrotu – do:

4)   »decyzja nakazująca powrót« oznacza decyzję administracyjną lub orzeczenie sądowe, w których stwierdza się lub uznaje, że obywatel państwa trzeciego przebywa w państwie członkowskim nielegalnie, oraz nakłada się lub stwierdza zobowiązanie do powrotu;

5)   »wydalenie« oznacza wykonanie zobowiązania do powrotu, czyli fizyczny przewóz osoby poza terytorium państwa członkowskiego;

[…]

8)   »dobrowolny wyjazd« oznacza zastosowanie się do zobowiązania do powrotu w terminie, który został w tym celu określony w decyzji o zobowiązaniu do powrotu;

[…]”.

7

Artykuł 5 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zasada non-refoulement, dobro dziecka, życie rodzinne i stan zdrowia”, stanowi:

„Wprowadzając w życie niniejszą dyrektywę, państwa członkowskie należycie uwzględniają:

i przestrzegają zasady non-refoulement”.

8

Gesetz über den Aufenthalt, die Erwerbstätigkeit und die Integration von Ausländern im Bundesgebiet (ustawa o pobycie, pracy i integracji cudzoziemców na terytorium federalnym) z dnia 30 lipca 2004 r. (BGBl. 2004 I, s. 1950), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności będących przedmiotem sporu w postępowaniu głównym (BGBl. 2017 I, s. 2780) (zwana dalej „ustawą o pobycie cudzoziemców”), zawiera § 59, zatytułowany „Nakaz opuszczenia terytorium państwa pod rygorem wydalenia”, który stanowi:

„1.   Wydalenie jest poprzedzone nakazem opuszczenia terytorium państwa pod rygorem wydalenia określającym rozsądny termin dobrowolnego wyjazdu wynoszący od siedmiu do 30 dni. […]

2.   W nakazie opuszczenia terytorium państwa pod rygorem wydalenia wskazuje się państwo, do którego cudzoziemiec zostanie wydalony, i uściśla się, że może on także zostać wydalony do innego państwa, na którego terytorium może wjechać lub które ma obowiązek przyjęcia go. […]

3.   Istnienie zakazu wydalenia i podstaw zawieszenia wykonania wydalenia nie stoi na przeszkodzie wydaniu nakazu opuszczenia terytorium państwa. […]

4.   Jeżeli nakaz opuszczenia terytorium państwa nie podlega już zaskarżeniu, okoliczności uniemożliwiające wydalenie do państwa wskazanego w [nakazie], które zaistniały, zanim [ten nakaz] stał się niezaskarżalny, nie są uwzględniane w późniejszych decyzjach urzędu ds. cudzoziemców o wydaleniu lub zawieszeniu wykonania wydalenia; inne okoliczności przywołane przez cudzoziemca, które uniemożliwiają wydalenie do tego państwa, mogą nie zostać uwzględnione. Przepisy zezwalające cudzoziemcowi na przedstawienie przed sądem okoliczności, o których mowa w zdaniu pierwszym, w skardze co do istoty sprawy lub we wniosku o zastosowanie środka tymczasowego, zgodnie z Verwaltungsgerichtsordnung (ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi), pozostają niezmienione”.

9

Paragraf 60a ustawy o pobycie cudzoziemców, zatytułowany „Tymczasowe zawieszenie wydalenia (Tolerowanie pobytu)”, przewiduje w ust. 2–5:

„2.   Wydalenie cudzoziemca zawiesza się na okres, w którym wydalenie nie jest możliwe ze względów faktycznych lub prawnych, a nie wydano mu karty pobytu czasowego. […]

[…]

3.   Zawieszenie wydalenia cudzoziemca pozostaje bez uszczerbku dla jego obowiązku opuszczenia terytorium państwa.

4.   Cudzoziemcowi, który korzysta z zawieszenia wydalenia, wydaje się zaświadczenie.

5.   Zawieszenie wydalenia ustaje w dniu, w którym cudzoziemiec opuści terytorium państwa. […]”.

10

Paragraf 34 Asylgesetz (ustawy o prawie azylu) (BGBl. 2008 I, s. 1798), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności będących przedmiotem sporu w postępowaniu głównym (BGBl. 2013 I, s. 3474), przewiduje:

„1.   Zgodnie z § 59 i § 60 ust. 10 [ustawy o pobycie cudzoziemców] wydaje się pisemny nakaz opuszczenia terytorium państwa, jeżeli:

3.   warunki określone w § 60 ust. 5 i 7 [ustawy o pobycie cudzoziemców] nie zostały spełnione lub wydalenie jest dopuszczalne w drodze wyjątku pomimo spełnienia warunków określonych w § 60 ust. 7 zdanie pierwsze [ustawy o pobycie cudzoziemców] oraz

4.   cudzoziemiec nie posiada dokumentu pobytowego.

Wysłuchanie cudzoziemca przed wydaniem nakazu opuszczenia terytorium państwa nie jest konieczne. Ponadto urząd ds. cudzoziemców pozostaje właściwy do wydawania decyzji na podstawie § 59 ust. 1 zdanie czwarte i § 59 ust. 6 [ustawy o pobycie cudzoziemców].

2. Nakaz opuszczenia terytorium państwa należy dołączyć do decyzji w przedmiocie wniosku o udzielenie azylu. […]”.

11

Paragraf 123 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności będących przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, przewiduje w sposób ogólny, że na wniosek zainteresowanego i niezależnie od wniesienia skargi co do istoty sądy mogą zarządzić środki tymczasowe.

12

Skarżący w postępowaniu głównym, urodzony w Niemczech w grudniu 2018 r., jest obywatelem Federalnej Republiki Nigerii, podobnie jak jego rodzice i rodzeństwo.

13

W decyzjach, odpowiednio, z marca 2017 r. i z marca 2018 r. Bundesamt postanowił, że ojciec skarżącego w postępowaniu głównym i jedna z jego sióstr, urodzona w 2014 r., nie mogą zostać wydaleni do Nigerii. W tym względzie Bundesamt uznał, że przesłanki zakazu wydalenia przewidziane w ustawodawstwie krajowym zostały spełnione w odniesieniu do tego państwa z tego powodu, że gdyby ojciec skarżącego w postępowaniu głównym został wydalony do owego państwa, nie byłby w stanie wywiązywać się ze swoich zobowiązań alimentacyjnych względem swoich rodziców, małżonki i dzieci. W decyzjach, odpowiednio, z lutego i kwietnia 2018 r. właściwy organ wydał ojcu i siostrze skarżącego w postępowaniu głównym dokument pobytowy ze względów humanitarnych, zgodnie z przepisami krajowymi znajdującymi zastosowanie w dziedzinie zakazu wydalenia.

14

Natomiast wnioski o udzielenie azylu złożone przez matkę skarżącego w postępowaniu głównym i jego inną siostrę, urodzoną w 2016 r., zostały oddalone jako oczywiście bezzasadne. Ich pobyt w Niemczech jest jednak tolerowany.

15

Decyzją z dnia 13 czerwca 2019 r. Bundesamt, po pierwsze, oddalił wniosek skarżącego w postępowaniu głównym o przyznanie mu statusu uchodźcy, azylu lub ochrony uzupełniającej, a po drugie, wydał wobec niego nakaz opuszczenia terytorium państwa pod rygorem wydalenia do Nigerii, wyznaczając mu jednocześnie termin 30 dni na dobrowolne opuszczenie tego terytorium (zwany dalej „nakazem opuszczenia terytorium państwa”).

16

Verwaltungsgericht (sąd administracyjny, Niemcy), do którego została wniesiona skarga na tę decyzję, wyrokiem z dnia 7 czerwca 2021 r. oddalił większość żądań skarżącego w postępowaniu głównym. Sąd ten uchylił jednak wydany wobec skarżącego w postępowaniu głównym nakaz opuszczenia terytorium państwa ze względu na to, że jego wydalenie byłoby sprzeczne z prawem do poszanowania życia rodzinnego, ustanowionym zarówno w konstytucji niemieckiej, jak i w art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., zważywszy na zakazy wydalenia wydane na rzecz jego ojca i jednej z jego sióstr i fakt, że nie można wymagać rozdzielenia skarżącego w postępowaniu głównym z jego ojcem.

17

Republika Federalna Niemiec wniosła do Bundesverwaltungsgericht (federalnego sądu administracyjnego, Niemcy), będącego sądem odsyłającym, ograniczoną do kwestii prawnych skargę rewizyjną od wyroku Verwaltungsgericht (sądu administracyjnego) w zakresie, w jakim ten ostatni sąd uchylił nakaz opuszczenia terytorium państwa.

18

Na poparcie swojej skargi rewizyjnej Republika Federalna Niemiec podnosi zasadniczo, że powody stojące na przeszkodzie wydaleniu danej osoby i związane z dobrem dziecka i poszanowaniem jego życia rodzinnego, o których mowa w art. 5 lit. a) i b) dyrektywy 2008/115, nie powinny być brane pod uwagę w ramach postępowania prowadzącego do wydania nakazu opuszczenia terytorium państwa, które to postępowanie należy do właściwości Bundesamt. Zdaniem Republiki Federalnej Niemiec takie powody mogą zostać uwzględnione jedynie w ramach odrębnego i późniejszego postępowania mającego na celu wykonanie wydalenia, które należy do właściwości innych organów, a mianowicie regionalnych urzędów ds. cudzoziemców.

19

W tych okolicznościach Bundesverwaltungsgericht (federalny sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 5 lit. a) i b) dyrektywy [2008/115] należy interpretować w ten sposób, że zgodności z prawem decyzji nakazującej powrót wydanej wobec małoletniego obywatela państwa trzeciego, wydawanej wraz z oddaleniem jego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, oraz wyznaczającej mu termin wyjazdu wynoszący 30 dni od dnia, w którym stanie się ona ostateczna, w każdym wypadku stoi na przeszkodzie sytuacja, w której z przyczyn prawnych żadnemu z rodziców nie można nakazać powrotu do kraju wymienionego w art. 3 pkt 3 dyrektywy [2008/115] przez czas niedający się określić i dlatego też również od małoletniego nie można racjonalnie oczekiwać opuszczenia państwa członkowskiego ze względu na jego wymagające ochrony więzy rodzinne (art. 7 i 24 ust. 2 [karty], art. 8 [europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności]), czy też wystarczy, że dobro dziecka oraz więzi rodzinne w rozumieniu art. 5 lit. a) i b) dyrektywy [2008/115] podlegają uwzględnieniu na podstawie krajowej regulacji ustawowej po wydaniu decyzji nakazującej powrót poprzez zawieszenie wydalenia?”.

20

Zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania przed Trybunałem, jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa lub jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne nie pozostawia żadnych uzasadnionych wątpliwości, Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem.

21

Przepis ten należy zastosować w ramach niniejszego odesłania prejudycjalnego.

22

W pytaniu sąd odsyłający dąży co do istoty do ustalenia, czy art. 5 lit. a) i b) dyrektywy 2008/115 należy interpretować w ten sposób, że wymaga on, aby dobro dziecka i jego życie rodzinne były chronione w ramach postępowania prowadzącego do wydania wobec małoletniego decyzji nakazującej powrót, czy też wystarczy, by ów małoletni mógł skutecznie powołać się na te dwa chronione interesy w ramach późniejszego postępowania dotyczącego przymusowego wykonania owej decyzji nakazującej powrót w celu uzyskania – w stosownym przypadku – zawieszenia tego wykonania.

23

W tym względzie należy przypomnieć, że w świetle celu, jakim jest zagwarantowanie, w ramach ustanowionej w tej dyrektywie procedury powrotu, poszanowania szeregu praw podstawowych, w tym praw podstawowych dziecka, wyrażonych w art. 24 karty, art. 5 dyrektywy 2008/115 nie może być interpretowany w sposób zawężający [wyrok z dnia 11 marca 2021 r., État belge (Powrót rodzica małoletniego), C‑112/20, EU:C:2021:197, pkt 35].

24

Artykuł 5 lit. a) dyrektywy 2008/115 i art. 24 ust. 2 karty wymagają zatem ochrony dobra dziecka na wszystkich etapach postępowania [zob. podobnie wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (Powrót małoletniego bez opieki), C‑441/19, EU:C:2021:9, pkt 54], podczas gdy art. 5 lit. b) tej dyrektywy zobowiązuje państwa członkowskie do należytego uwzględniania życia rodzinnego [zob. podobnie wyrok z dnia 11 marca 2021 r., État belge (Powrót rodzica małoletniego), C‑112/20, EU:C:2021:197, pkt 41].

25

Artykuł 5 dyrektywy 2008/115 stoi zatem na przeszkodzie możliwości wydania przez państwo członkowskie decyzji nakazującej powrót wobec obywatela państwa trzeciego bez uwzględnienia istotnych aspektów związanych z jego życiem rodzinnym, na które powołał się on w celu sprzeciwienia się wydaniu tej decyzji [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 104].

26

Dokładniej rzecz ujmując, przed wydaniem wobec małoletniego decyzji nakazującej powrót dane państwo członkowskie musi dokonać ogólnej i pogłębionej oceny sytuacji tego małoletniego z należytym uwzględnieniem dobra dziecka [zob. podobnie wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (Powrót małoletniego bez opieki), C‑441/19, EU:C:2021:9, pkt 60].

27

Co za tym idzie, art. 5 lit. a) i b) dyrektywy 2008/115 stoi na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym obowiązek uwzględnienia dobra dziecka i jego życia rodzinnego przy wydawaniu nakazu opuszczenia terytorium państwa pod rygorem wydalenia uważa się za spełniony, dopóki wydalenie nie zostanie wykonane.

28

W świetle powyższych rozważań na zadane pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 5 lit. a) i b) dyrektywy 2008/115 należy interpretować w ten sposób, że wymaga on, aby dobro dziecka i jego życie rodzinne były chronione w ramach postępowania prowadzącego do wydania wobec małoletniego decyzji nakazującej powrót, i że nie wystarczy, by ów małoletni mógł powołać się na te dwa chronione interesy w ramach późniejszego postępowania dotyczącego przymusowego wykonania owej decyzji nakazującej powrót w celu uzyskania – w stosownym przypadku – zawieszenia tego wykonania.

29

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 5 lit. a) i b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich

należy interpretować w ten sposób, że:

wymaga on, aby dobro dziecka i jego życie rodzinne były chronione w ramach postępowania prowadzącego do wydania wobec małoletniego decyzji nakazującej powrót, i że nie wystarczy, by ów małoletni mógł powołać się na te dwa chronione interesy w ramach późniejszego postępowania dotyczącego przymusowego wykonania owej decyzji nakazującej powrót w celu uzyskania – w stosownym przypadku – zawieszenia tego wykonania.