OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

NICHOLASA EMILIOU

przedstawiona w dniu 7 marca 2024 r.(1)

Sprawa C‑774/22

JX

przeciwko

FTI Touristik GmbH

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Amtsgericht Nürnberg (sąd rejonowy w Norymberdze, Niemcy)

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych – Jurysdykcja – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Zakres – Postępowania zawierające element zagraniczny – Pojęcie – Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich – Rozdział II, sekcja 4 – Umowa o udział w imprezie turystycznej zawarta między konsumentem a organizatorem podróży – Strony umowy mające miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie członkowskim – Umowa zawarta na potrzeby odbycia wycieczki do państwa obcego

I.      Wprowadzenie

1.        Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Amtsgericht Nürnberg (sąd rejonowy w Norymberdze, Niemcy), dotyczy wykładni rozporządzenia (UE) nr 1215/2012 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych(2) (zwanego dalej „rozporządzeniem Bruksela I bis”).

2.        Z wnioskiem tym wystąpiono w kontekście powództwa wytoczonego przez konsumenta mającego miejsce zamieszkania w Niemczech przeciwko organizatorowi podróży mającemu siedzibę w tym samym państwie w związku z umową o udział w imprezie turystycznej, zamówioną przez tego konsumenta na potrzeby odbycia wycieczki do państwa obcego. Konsument doświadczył w tym względzie pewnych komplikacji, rzekomo z powodu niedopełnienia przez organizatora podróży ciążących na nim obowiązków prawnych. Sąd odsyłający zastanawia się, czy do takiego sporu ma zastosowanie rozporządzenie Bruksela I bis, tak aby konsument mógł powołać się na przewidziane w nim przepisy ochronne dotyczące ustalania jurysdykcji.

3.        Przedmiotowe odesłanie jest ważne z dwóch względów. Po pierwsze, będzie stanowiło dla Trybunału okazję do przedstawienia cennych wyjaśnień dotyczących zakresu rozporządzenia Bruksela I bis i funkcjonowania tych szczególnych przepisów. Po drugie, odpowiedź udzielona przez Trybunał będzie istotna dla podróżnych i przedsiębiorców z sektora turystycznego, w którym tego rodzaju spory występują często.

II.    Ramy prawne

A.      Rozporządzenie Bruksela I bis

4.        Zgodnie z art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis „[k]onsument może wytoczyć powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi przed sądem państwa członkowskiego, na którego terytorium kontrahent ten ma miejsce zamieszkania [lub siedzibę], albo bez względu na miejsce zamieszkania [lub siedziby] kontrahenta – przed sądem miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania”.

B.      Prawo niemieckie

5.        Zgodnie z § 12 Zivilprozessordnung (niemieckiego kodeksu postępowania cywilnego, zwanego dalej „ZPO”), zatytułowanym „Właściwość ogólna: pojęcie”, „sąd ogólnie właściwy w odniesieniu do danej osoby rozpoznaje wszelkie powództwa wytoczone przeciwko tej osobie, z wyjątkiem powództw, dla których przewidziano właściwość wyłączną”.

6.        Paragraf 17 ZPO, zatytułowany „Właściwość ogólna w odniesieniu do osób prawnych”, stanowi w ustępie pierwszym, że „[w]łaściwość ogólną w odniesieniu do […] spółek […] określa się według ich siedziby. W braku odmiennych przepisów, siedzibą jest miejscowość, w której znajduje się organ zarządzający”.

III. Okoliczności faktyczne, postępowanie główne i pytanie prejudycjalne

7.        JX jest osobą fizyczną mającą miejsce zamieszkania w Norymberdze (Niemcy). Dnia 15 grudnia 2021 r. zawarł on z FTI Touristik GmbH (zwaną dalej „FTI”), organizatorem podróży z siedzibą w Monachium (Niemcy) – za pośrednictwem biura podróży z siedzibą w Norymberdze – umowę o udział w imprezie turystycznej na potrzeby odbycia wycieczki za granicę.

8.        Następnie JX pozwał FTI przed Amtsgericht Nürnberg (sądem rejonowym w Norymberdze, Niemcy). JX twierdzi, że nie został należycie poinformowany o wymogach dotyczących wjazdu i wymogach wizowych w danym państwie, w związku z czym domaga się odszkodowania w wysokości 1499,86 EUR.

9.        JX podnosił, że sąd, w którym zawisło powództwo, jako sąd miejsca jego zamieszkania, ma zarówno jurysdykcję międzynarodową, jak i właściwość miejscową w ramach kraju do rozpoznania jego roszczeń na podstawie art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis. W odpowiedzi FTI stwierdziła, że sąd ten nie ma właściwości miejscowej w świetle przepisów krajowych i z tego względu powinien odrzucić pozew. Zasady przewidziane w tym rozporządzeniu nie mają zastosowania do sytuacji czysto wewnętrznych. Spór, którego dotyczy sprawa, kwalifikuje się jako taki, ponieważ obie strony mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie członkowskim. Jego zdaniem zamiast tego mają zastosowanie przepisy ZPO i przyznają właściwość miejscową innym sądom.

10.      W tych okolicznościach Amtsgericht Nürnberg (sąd rejonowy w Norymberdze, Niemcy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 18 ust. 1 [rozporządzenia Bruksela I bis] należy interpretować w ten sposób, że reguluje on nie tylko jurysdykcję międzynarodową, lecz zawiera również normę dotyczącą właściwości miejscowej sądów krajowych w sprawach z zakresu umów o podróż, która to norma wiąże sąd, przed którym wytoczono powództwo, jeżeli zarówno konsument jako podróżny, jak i jego kontrahent będący organizatorem podróży mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie członkowskim, a miejsce przeznaczenia podróży nie znajduje się w owym państwie członkowskim, lecz za granicą (»fałszywe sytuacje wewnętrzne«), w związku z czym konsument, niezależnie od krajowych przepisów dotyczących właściwości, może dochodzić od organizatora podróży praw wynikających z umowy przed sądem swojego miejsca zamieszkania?”.

11.      Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez FTI, rząd czeski i Komisję Europejską. Rozprawy w niniejszej sprawie nie przeprowadzono.

IV.    Analiza

12.      Kontekstem niniejszej sprawy są komplikacje, których doświadczył konsument w związku z wycieczką sprzedaną mu jako „impreza turystyczna”(3) przez organizatora podróży. Sytuacja jest niestety dość powszechna. W ciągu mniej więcej ostatnich trzech dekad turystyka stała się branżą masową, a „imprezy turystyczne” stanowią istotną część rynku turystycznego. Chociaż wielu konsumentów przyciąga wygoda, jaką zapewnia „impreza turystyczna” w odniesieniu do organizacji podróży, złożone obietnice nie zawsze zostają spełnione. Za często podróżni mogą doświadczyć (podobnie jak JX(4)) problemów podczas podróży do miejsca docelowego lub już na miejscu przekonać się, że hotel jest poniżej standardu, bądź, co gorsza, doznać na miejscu dotkliwych wypadków spowodowanych niedbalstwem niestarannie wyselekcjonowanych lokalnych usługodawców(5).

13.      Aby chronić podróżnych przed takimi komplikacjami, prawodawca Unii przyjął dyrektywę w sprawie imprez turystycznych. W akcie tym określono ważne prawa konsumentów i odpowiadające im obowiązki organizatorów podróży w odniesieniu do takich imprez turystycznych. Nałożono w nim między innymi obowiązek informowania podróżnych przez organizatora przed zawarciem jakiejkolwiek umowy między innymi o wymogach paszportowych i wizowych w planowanym państwie docelowym(6). W postępowaniu głównym JX uważa, że FTI nie dopełniła tego obowiązku informacyjnego ze szkodą dla niego, dlatego też domaga się naprawienia szkody. W tym celu wytoczył powództwo przed sądem odsyłającym, będącym sądem właściwym dla jego miejsca zamieszkania w Norymberdze (Niemcy).

14.      Na obecnym, wstępnym etapie postępowania głównego sąd ten musi ustalić, czy rzeczywiście jest sądem właściwym do rozpoznania tej sprawy i wydania rozstrzygnięcia. Sąd odsyłający zastanawia się w tym względzie nad znaczeniem art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis. Przepis ten, który stanowi część sekcji tego rozporządzenia poświęconej postępowaniom dotyczącym niektórych umów konsumenckich, a mianowicie rozdziału II sekcji 4 (zwanej dalej „sekcją 4”), zawiera dwie zasady określania jurysdykcji na korzyść konsumenta występującego w charakterze powoda. Mianowicie zgodnie z art. 18 ust. 1 konsument działający jako powód może wytoczyć powództwo przeciwko „kontrahentowi” (tj. dostawcy) albo (i) „przed sądem państwa członkowskiego, na którego terytorium kontrahent ten ma miejsce zamieszkania” (forum rei), albo (ii) „przed sądem miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania” (forum actoris).

15.      Pytanie sądu odsyłającego koncentruje się na zasadzie forum actoris ustanowionej w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis i dotyczy w tym względzie dwóch kwestii. Po pierwsze, sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy zasada ta ma zastosowanie do postępowania takiego jak postępowanie wszczęte przez JX przeciwko FTI. Po drugie, jeżeli tak, sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy zasada ta jedynie przyznaje jurysdykcję (międzynarodową) sądom państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, natomiast to przepisy proceduralne tego państwa regulują, który sąd w obrębie terytorium państwa jest właściwy (miejscowo) do rozpoznania takiego postępowania, czy też z zasady tej wynika przyznanie bezpośrednio jurysdykcji międzynarodowej, jak i właściwości miejscowej sądowi miejsca zamieszkania.

16.      U podstaw tych pytań leżą względy pragmatyczne. Jeżeli, z jednej strony, sporna zasada ma zastosowanie do postępowania wszczętego przez JX przeciwko FTI i reguluje ona przyznanie zarówno jurysdykcji międzynarodowej, jak i właściwości miejscowej, wówczas sąd odsyłający jest na tej podstawie sądem właściwym do rozpoznania sprawy (ponieważ, pragnę przypomnieć, jest sądem miejsca zamieszkania tego konsumenta). Jeżeli zaś, z drugiej strony, zasada ta nie ma zastosowania do tego postępowania, lub przyznaje jedynie jurysdykcję międzynarodową sądom niemieckim, wówczas sąd odsyłający nie jest sądem właściwym miejscowo. Tak czy inaczej, w świetle niemieckich przepisów proceduralnych sądem właściwym miejscowo byłby raczej sąd siedziby strony pozwanej w Monachium(7).

17.      Jak wyjaśnię w kolejnych punktach, z zasady forum actoris dla konsumentów przewidzianej w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis wynika bezpośrednie przyznanie jurysdykcji zarówno międzynarodowej, jak i właściwości miejscowej sądowi miejsca zamieszkania konsumenta (część A). Zasada ta ma jednak zastosowanie wyłącznie do przypadków zawierających element zagraniczny (część B). W tym tkwi sedno niniejszej sprawy. Faktycznie, nie ma pewności, czy wymóg ten jest spełniony w sytuacji, gdy obydwie strony postępowania (konsument i dostawca) mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie członkowskim, a jedynym elementem zagranicznym jest miejsce docelowe wycieczki, na potrzeby odbycia której zawarto umowę o udział w imprezie turystycznej będącą przedmiotem sporu (część C).

A.      Zasada forum actoris dla konsumentów determinuje zarówno jurysdykcję międzynarodową, jak i właściwość miejscową

18.      Odpowiedź na wątpliwości sądu odsyłającego dotyczące funkcji zasady forum actoris dla konsumentów jest krótka. Wynika z samego brzmienia art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis. Przydatne w tym względzie jest porównanie dwóch zawartych w nim przepisów. Zasada forum rei odnosi się do „sądów państwa członkowskiego”, w którym siedzibę ma przedsiębiorca. Z kolei zasada forum actoris odnosi się do „sądów miejsca”, w którym konsument ma miejsce zamieszkania. Ta różnica terminologiczna nie jest błaha. Przepis sformułowano precyzyjnie, aby wskazywał, że chociaż w przypadku pierwszej zasady jurysdykcję międzynarodową przyznaje się jedynie systemowi sądowemu wyznaczonego państwa jako całości, w przypadku drugiej zasady zarówno jurysdykcję międzynarodową, jak i właściwość miejscową przyznaje się sądowi właściwemu terytorialnie dla miejsca zamieszkania konsumenta, niezależnie od tego, który sąd wskazują jako właściwy przepisy proceduralne tego państwa(8).

19.      Wbrew temu, co twierdzi FTI, wykładnia ta dokładnie odzwierciedla intencję prawodawcy Unii. Dążył on do tego, aby poprzez zasadę, której dotyczy spór, umożliwić konsumentom wniesienie pozwu „możliwie jak najbliżej domu”(9). Gdyby to przepisy proceduralne państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania, miały decydować, który sąd w tym państwie jest właściwy do rozpoznania pozwu, rezultat ten często nie mógłby zostać osiągnięty właśnie dlatego, że w państwach członkowskich, tak jak w Niemczech, przepisy te wskazywałyby na sąd właściwy dla siedziby dostawcy, który może znajdować się daleko od miejsca zamieszkania konsumenta (do czego jeszcze powrócę)(10).

B.      Zasada forum actoris dla konsumentów ma zastosowanie wyłącznie do spraw zawierających element zagraniczny

20.      Aby zasada forum actoris ustanowiona w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis miała zastosowanie i aby na jej podstawie ustalono jurysdykcję w danym postępowaniu, muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki. Po pierwsze, co logiczne, postępowanie to powinno być objęte zakresem przedmiotowym reżimu jurysdykcyjnego (zwanego dalej „reżimem brukselskim”), którego część zasada ta stanowi. Po drugie, muszą zostać spełnione określone przesłanki właściwe dla tej zasady.

21.      Drugi wymóg nie jest kwestionowany w niniejszej sprawie. Warunki, o których mowa, wynikające z łącznej lektury art. 17 ust. 1 i art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis, są wyraźnie spełnione: powód może zostać uznany za „konsumenta”, ponieważ jego roszczenie odnosi się do umowy („przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy”)(11), którą zawarł z dostawcą „w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby”; umowa ta należy do kategorii wymienionych w art. 17 ust. 1 (aspekt ten przeanalizuję szczegółowo później)(12); a powodem wskazanym w pozwie jest „kontrahent”.

22.      Niemniej jednak z pierwszego wymogu wynika dodatkowy warunek stosowania art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis. Mianowicie, chociaż w art. 1 ust. 1 tego rozporządzenia, w którym zdefiniowano zakres reżimu brukselskiego, brak jest jakiejkolwiek wzmianki na ten temat(13), Trybunał wielokrotnie orzekał, począwszy od wyroku Owusu(14), że reżim ten ma zastosowanie wyłącznie do stosunków prawnych o „charakterze międzynarodowym”, a więc mających powiązania z więcej niż jednym państwem(15).

23.      Taki dorozumiany warunek „międzynarodowego charakteru” wynika z podstawy prawnej rozporządzenia Bruksela I bis, a mianowicie art. 81 ust. 2 TFUE (i jest nieunikniony w jej świetle). Przepis ten umożliwia Unii Europejskiej przyjęcie środków służących realizacji celów określonych w art. 81 ust. 1 tego traktatu, który dotyczy współpracy sądowej w „sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne”. Z drugiej strony Unia Europejska nie ma kompetencji do regulowania jurysdykcji w sprawach cywilnych pozbawionych takich „skutków”. Rozporządzenie to należy zatem interpretować odpowiednio.

24.      Warunek ten jest również spójny z samym celem rozporządzenia Bruksela I bis. Ponieważ akt ten jest aktem (unijnego) międzynarodowego prawa prywatnego, opracowano go z myślą o sytuacji, w której sąd krajowy ma rozstrzygnąć sprawę mającą związki z państwem (lub państwami) innym (innymi) niż jego własne państwo. Faktycznie takie związki skutkują możliwością rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sądy innego państwa (lub tych innych państw), co rodzi ponadto pytanie, czy sąd, w którym zawisło powództwo, jest właściwy do jej rozpoznania. Pierwotnym celem reżimu brukselskiego jest rozwiązywanie tego rodzaju międzynarodowych sporów kompetencyjnych. Chociaż niektóre z jego zasad [ustalania jurysdykcji], w tym zasada forum actoris dla konsumentów, determinują zarówno jurysdykcję międzynarodową, jak i właściwość miejscową (zob. pkt 18 powyżej), przesądzają one o tej drugiej kwestii pomocniczo, jedynie w odniesieniu do spraw, w których mogłaby się pojawić pierwsza z kwestii. Nie służą one rozstrzyganiu wewnętrznych sporów kompetencyjnych w sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym(16).

25.      Z dalszych rozważań wynika, że zasada forum actoris dla konsumentów, tak jak wszystkie zasady ustalania jurysdykcji określone w rozporządzeniu Bruksela I bis, ma zastosowanie tylko wówczas, gdy sąd państwa członkowskiego zostaje wezwany do rozstrzygnięcia sprawy zawierającej „element zagraniczny” (a więc sprawa ma odpowiednie powiązanie z innym państwem). W odniesieniu do takiej sprawy zasada ta rozstrzyga zarówno o jurysdykcji międzynarodowej, jak i o właściwości miejscowej. Nie zakłada ona natomiast ingerowania w ustalanie właściwości miejscowej w sytuacjach o charakterze wyłącznie wewnętrznym.

C.      Czy w niniejszej sprawie występuje wystarczający element zagraniczny

26.      Skoro wyjaśniono powyższe, należy zauważyć, że – jak wyjaśnia sąd odsyłający – w Niemczech(17) toczy się dyskusja na temat tego, czy „element zagraniczny” wymagany do zastosowania wspomnianego art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis występuje w sytuacji, gdy sąd państwa członkowskiego jest wezwany do rozstrzygnięcia sporu między konsumentem mającym miejsce zamieszkania w tym państwie a lokalnym organizatorem podróży w związku z wykonaniem umowy o udział w imprezie turystycznej, zawartej na potrzeby odbycia wycieczki do państwa obcego (co stanowi scenariusz, który wydaje się dość powszechny)(18). Poza technicznym aspektem tego pytania, istnieje również kwestia, czy konsument również w takim przypadku może złożyć pozew w sądzie właściwym dla swojego miejsca zamieszkania, działając na podstawie zasady forum actoris przewidzianej w przytoczonym przepisie.

27.      Sąd odsyłający wyjaśnia, że niemieckie orzecznictwo i literatura zawierają rozbieżne poglądy na temat takich „fałszywych spraw wewnętrznych” (unechte Inlandsfälle), jak ujął to ów sąd. Przeważa pogląd, popierany zresztą przed Trybunałem przez FTI i rząd czeski, że art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I nie ma zastosowania do tych spraw. Sporny stosunek umowny nie ma bowiem wymaganego „międzynarodowego charakteru”, skoro strony (konsument i organizator podróży) mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie członkowskim. Fakt, że miejsce docelowe wycieczki, której dotyczy zawarta umowa, znajduje się w państwie trzecim, nie ma w tym względzie znaczenia. Zgodnie ze stanowiskiem mniejszości składu orzekającego, popieranym w niniejszej sprawie przez Komisję, zasada ta ma zastosowanie nawet wówczas, gdy strony sporu mają miejsce zamieszkania w tym samym państwie. Fakt, że miejsce docelowe wycieczki znajduje się za granicą, nadaje ich stosunkowi umownemu międzynarodowy charakter.

28.      Moim zdaniem trafny jest, faktycznie, pogląd mniejszości. Na potrzeby rozporządzenia Bruksela I bis należy bowiem przyjąć szeroką koncepcję „międzynarodowego charakteru” (1). W odniesieniu do spraw związanych z wykonaniem umowy o udział w imprezie turystycznej miejsce docelowe wycieczki usytuowane za granicą jest w tym względzie odpowiednim „elementem zagranicznym” (2). Wreszcie ani brzmienie, ani cel sekcji 4 nie wymagają odmiennej interpretacji (3).

1.      Szeroka koncepcja „elementu zagranicznego”

29.      Punktem wyjścia w tej kwestii jest to, że jasnym jest, iż chociaż rozporządzenie Bruksela I bis nie definiuje „elementu zagranicznego” wymaganego do stosowania jego przepisów, pojęcie to należy interpretować w sposób autonomiczny, głównie poprzez odwołanie się do systematyki i celów wspomnianego rozporządzenia, tak aby zapewnić jego jednolite stosowanie we wszystkich państwach członkowskich(19).

30.      W swoim orzecznictwie, od wydania wyroku Owusu, Trybunał zazwyczaj przyjmuje w tym względzie podejście pragmatyczne. W jego ocenie i zgodnie z wyjaśnieniem przedstawionym w pkt 24 powyżej sprawa wniesiona do sądu państwa członkowskiego zawiera istotny „element zagraniczny”, jeżeli możliwe jest, by „powodował powstanie kwestii określenia międzynarodowej jurysdykcji tego sądu”(20). Innymi słowy, reżim brukselski aktualizuje się w sytuacji, gdy sprawa ma związek z obcym państwem – czy to innym państwem członkowskim, czy państwem trzecim – wystarczający do podniesienia kwestii dotyczącej możliwości rozpoznania i rozstrzygnięcia przez sądy tego państwa tej sprawy(21), nasuwając ponadto pytanie, czy jest to właściwe (lub nie) dla sądu państwa członkowskiego, do którego wniesiono sprawę. Faktycznie w ramach takiego scenariusza rozpatrywany reżim prawny jest dla tego sądu niezbędnym narzędziem do rozwiązania takiej kwestii.

31.      Moim zdaniem kryterium to należy stosować szeroko. Aby rozporządzenie Bruksela I bis spełniało swój cel, powinno mieć zastosowanie za każdym razem(22), gdy pojawia się kwestia jurysdykcji międzynarodowej, między innymi w celu uniknięcia sytuacji, w której potencjalne spory kompetencyjne zamieniałyby się w konflikty faktycznie istniejące. Co więcej, ponieważ w świetle celów, jakimi są pewność prawa i przewidywalność, którym ma służyć ten akt(23), strony sporu powinny móc z łatwością przewidzieć, który reżim jurysdykcyjny będzie miał zastosowanie do ich sporu, a sąd państwa członkowskiego, w którym zawisło powództwo, powinien móc od razu ustalić swoją właściwość(24), nie należy nadmiernie komplikować sprawy. Nie jest to kwestia weryfikowania, czy sądy innego państwa faktycznie mają jurysdykcję do orzekania w danej sprawie(25). Wystarczy, że łącznik wskazujący na dane obce państwo stanowi prawdopodobną podstawę dla sądów tego państwa do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy.

32.      Międzynarodowy charakter sprawy często wynika z faktu, że powód i pozwany mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w różnych państwach. W rzeczywistości okoliczność, że jedna ze stron sporu sądowego ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium danego państwa, stanowi bowiem prawdopodobną podstawę do tego, aby sądy każdego z państw uznały się za właściwe do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy (jak wynika to z różnych przepisów rozporządzenia Bruksela I bis, w tym art. 18 ust. 1). Nie jest to jednak jedyny możliwy scenariusz. Jak podnosi Komisja, jeżeli strony mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie, międzynarodowy charakter sprawy może wynikać z różnych czynników związanych między innymi z przedmiotem postępowania(26).

33.      Chociaż omówienie kwestii zastosowania powyższego testu do niniejszej sprawy chciałabym zostawić na kolejną sekcję, podam kilka przykładów. Przykładowo, jeżeli sąd państwa członkowskiego ma rozstrzygnąć sprawę, w której z jednej strony obydwie strony sporu mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym państwie, ale z drugiej strony sprawa dotyczy czynu niedozwolonego, który miał miejsce za granicą, lub najmu nieruchomości położonej w innym państwie, rozporządzenie Bruksela I bis ma zastosowanie(27). W obydwu przykładach czynnik łączący sprawę z państwem obcym „powodował powstanie kwestii określenia międzynarodowej jurysdykcji tego sądu”. W rzeczywistości okoliczność, że czyn niedozwolony miał miejsce lub że przedmiotowa nieruchomość znajduje się na terytorium tego państwa obcego, czyni bowiem prawdopodobnym, że sądy tego państwa mogą uznać się za właściwe do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy(28). Znajduje to potwierdzenie w rozporządzeniu Bruksela I bis, ponieważ czynniki te stanowią wyraźne podstawy jurysdykcji na podstawie art. 7 ust. 2 i art. 24 ust. 1(29) tego rozporządzenia. Podobnie w wyroku w sprawie IRnova(30) Trybunał trafnie uznał, że powództwo między dwoma stronami mającymi miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie członkowskim o prawo do patentów zarejestrowanych w państwach trzecich ma „charakter międzynarodowy”. W sytuacji gdy dane państwo udzieliło patentu, jego sądy mogą ewentualnie chcieć rozstrzygać sprawy, które go dotyczą(31).

34.      Trybunał najwyraźniej przyjął nieco odmienne podejście do „elementu zagranicznego” wymaganego do celów rozporządzenia Bruksela I bis w sprawach Parking i Interplastics(32), Generalno konsulstvo na Republika Bulgaria(33) oraz Inkreal(34).

35.      W jednej ze spraw połączonych, które doprowadziły do wydania pierwszego wyroku, postępowanie zostało wszczęte przed sądami państwa członkowskiego przeciwko pozwanemu mającemu miejsce zamieszkania w tym państwie przez powoda mającego miejsce zamieszkania w innym państwie. Komisja wyraziła wątpliwości co do istnienia „elementu zagranicznego” wymaganego do zastosowania reżimu brukselskiego. Chociaż było to oczywiste po wyroku Owusu, a Trybunał odniósł się do tego orzeczenia, dołożył jeszcze zbędny argument dodatkowy. Zasadniczo Trybunał odniósł się do innego aktu unijnego, a mianowicie rozporządzenia (WE) nr 1896/2006 ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty(35), które ma zastosowanie wyłącznie do „spraw transgranicznych” i w którym zdefiniowano to pojęcie jako sprawę, w której „przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie sądu rozpoznającego sprawę [sądu, w którym zawisło powództwo]”. W ocenie Trybunału definicję można by „co do zasady” wykorzystać do stwierdzenia, czy sprawa ma charakter międzynarodowy do celów rozporządzenia Bruksela I bis, na tej podstawie, że należałoby zapewnić spójność między równoważnymi pojęciami zawartymi w tych dwóch aktach prawnych. Co ciekawe, Trybunał orzekł kilka miesięcy wcześniej, że sytuacja, w której powód ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym niż państwo sądu, w którym zawisło powództwo, spełnia tę definicję(36).

36.      W drugim z orzeczeń Trybunał dosadnie podążył za poprzednim wyrokiem i, nie powołując się na swoją główną linię orzeczniczą, zastosował definicję „sporu transgranicznego” przewidzianą w rozporządzeniu nr 1896/2006, aby uznać, że powództwo wniesione przez osobę mającą miejsce zamieszkania w państwie członkowskim przeciwko konsulatowi tego państwa w innym państwie w związku z usługami świadczonymi przez konsulat na rzecz powoda w tamtym państwie, miało (ewidentnie) „charakter międzynarodowy” do celów rozporządzenia Bruksela I bis. Wreszcie w trzecim orzeczeniu Trybunał odwołał się, po pierwsze, do tej definicji, a po drugie, do kryterium przyjętego w pkt 30 niniejszej opinii, aby orzec, że zawarcie przez strony sporu mające miejsce zamieszkania lub siedzibę w jednym państwie członkowskim klauzuli prorogacyjnej wskazującej sądy innego państwa członkowskiego stanowi wystarczający „element zagraniczny”, aby można było stosować to rozporządzenie(37).

37.      Podzielam krytykę wyrażaną przez komentatorów tego nowego podejścia do międzynarodowego charakteru(38). Oczywiście wola zapewnienia spójności prawa Unii jest z pewnością godna pochwały. W tym względzie definicje i wykładnia przedstawione w odniesieniu do jednego instrumentu UE mogą być niekiedy transponowane w odniesieniu do innego. Nie zawsze jednak tak jest. Należy w tym względzie zachować ostrożność, ponieważ podobne pojęcia w różnych kontekstach mogą mieć (bardzo) różne znaczenia. Takie działanie jest uzasadnione wyłącznie, gdy systematyka i cele określonych aktów są do siebie wystarczającą zbliżone. W niniejszej sprawie sytuacja taka nie ma miejsca. Chociaż rozporządzenie Bruksela I bis i rozporządzenie nr 1896/2006 należą, jak wskazał Trybunał, do dziedziny współpracy sądowej w sprawach cywilnych o skutkach transgranicznych, na tym ich bliskość się kończy.

38.      Z jednej strony rozporządzenie nr 1896/2006 przyjęto, aby radzić sobie z trudnościami, z jakimi borykają się wierzyciele starający się odzyskać bezsporne roszczenia od dłużników w innych państwach członkowskich. Służy ono uproszczeniu i przyspieszeniu dochodzenia takich roszczeń poprzez stworzenie jednolitej procedury umożliwiającej wierzycielowi uzyskanie od sądu państwa członkowskiego orzeczenia sądowego w przedmiocie takiej wierzytelności, które to roszczenie może być w łatwy sposób wyegzekwowane w państwie członkowskim, w którym znajduje się majątek dłużnika, przy jednoczesnym zagwarantowaniu równych warunków działania pod względem prawa do obrony w całej Unii Europejskiej(39). Definicja „sprawy transgranicznej” wskazana w tym rozporządzeniu – skoncentrowana na odpowiednich miejscach zamieszkania lub siedzibach stron i siedzibie sądu, w którym zawisło powództwo – ma w tym względzie pewną logikę. Jeżeli strony mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie, środki prawne przewidziane przez sądy tego państwa zgodnie z jego przepisami proceduralnymi zazwyczaj wystarczają, aby zapewnić wierzycielowi szybkie dochodzenie roszczeń. Stąd procedura przewidziana w tym rozporządzeniu nie jest konieczna.

39.      Z drugiej strony rozporządzenie Bruksela I bis ma na celu ujednolicenie przepisów dotyczących sporów kompetencyjnych w sprawach cywilnych i handlowych. Wspomniana definicja jest zbyt wąska, a zatem nieodpowiednia do tego celu. Jak wyjaśniono w pkt 32 i 33 niniejszej opinii, kwestie dotyczące jurysdykcji międzynarodowej mogą pojawić się nawet wtedy, gdy strony sporu mają miejsce zamieszkania lub siedziby w tym samym państwie członkowskim, a powództwo zawisło przed sądami tego państwa(40). Ponadto akt ten zawiera również zasady dotyczące uznawania i wykonywania orzeczeń wydanych przez sądy państw członkowskich. Zasady te, aby spełnić swoją rolę, muszą mieć zastosowanie za każdym razem, gdy organy państwa członkowskiego są zobowiązane do uznania lub wykonania orzeczenia wydanego przez sąd innego państwa członkowskiego, nawet jeżeli dotyczy ono sporu wewnętrznego między dwiema osobami mającymi miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym innym państwie członkowskim(41). Wspomniana definicja nie odpowiada również tej sytuacji.

40.      W tym kontekście wyroki wydane w sprawach Parking i Interplastics(42), Generalno konsulstvo na Republika Bulgaria(43) oraz Inkreal(44) można pogodzić z główną linią orzecznictwa, o ile zostaną one odczytane w sposób przedstawiony poniżej. Ponieważ pojęcie „sprawy transgranicznej” zdefiniowane w rozporządzeniu nr 1896/2006 jest węższe niż pojęcie „elementu zagranicznego” stosowane do celów rozporządzenia Bruksela I bis, jeżeli sprawa jest „transgraniczna” w rozumieniu pierwszego rozporządzenia, wówczas a fortiori jest ona „międzynarodowa” do celów drugiego rozporządzenia. Spór może równie dobrze być jednak „międzynarodowy”, chociaż nie spełnia definicji „sprawy transgranicznej”.

41.      Niemniej jednak, aby uniknąć dalszej niepewności co do „międzynarodowego” zakresu reżimu brukselskiego, apeluję do Trybunału, by w przyszłości powstrzymał się od powoływania się w tym względzie na rozporządzenie nr 1896/2006. Jeżeli Trybunał pragnie zainspirować się innymi aktami dotyczącymi tej kwestii i zapewnić spójność z nimi, lepiej sprawdzą się rozporządzenie (WE) nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych(45) (Rzym I) i rozporządzenie (WE) nr 864/2007 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych(46) (Rzym II), co przedstawiono poniżej. Akty te są odpowiednikami rozporządzenia Bruksela I bis w odniesieniu do kolizji przepisów, a sam prawodawca Unii zmierzał do dokonania spójnej wykładni zakresu przedmiotowego tych trzech rozporządzeń(47).

2.      Miejsce docelowe wycieczki stanowi odpowiedni „element zagraniczny”

42.      W świetle wyjaśnienia przedstawionego w poprzedniej sekcji nie ma, moim zdaniem, wątpliwości, że – jak zauważa Komisja – jeżeli przed sądem państwa członkowskiego zawisł spór w sprawie, która z jednej strony dotyczy stron mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym państwie członkowskim, ale z drugiej strony odnosi się ona do wykonania umowy o udział w imprezie turystycznej zawartej na potrzeby odbycia wycieczki do państwa obcego, miejsce docelowe wycieczki stanowi odpowiedni „element zagraniczny”, który aktualizuje zasady ustalania jurysdykcji określone w rozporządzeniu Bruksela I bis(48).

43.      Miejscem docelowym wycieczki jest również miejsce, w którym zgodnie z umową o udział w imprezie turystycznej (większość) usług była lub miała być świadczona podróżnemu (lądowanie w pobliżu, hotel na miejscu itd.). Innymi słowy, umowa była lub powinna być zasadniczo wykonana w danym miejscu. Moim zdaniem, w sytuacji gdy sąd państwa członkowskiego ma rozstrzygnąć spór dotyczący wykonania umowy, a miejsce wykonania umowy znajduje się w innym państwie, czynnik ten „powodował powstanie kwestii określenia międzynarodowej jurysdykcji tego sądu”(49). Powiązanie tego rodzaju może prowadzić do możliwości rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sądy tego państwa. W tym względzie zdumiewa mnie zarzut FTI, która twierdzi, że powiązanie to jest „czysto faktyczne”, a nie „normatywne” (cokolwiek to drugie sformułowanie miałoby dokładnie znaczyć)(50). To właśnie „faktyczne” powiązanie jest bowiem powodem, dla którego można wyobrazić sobie, że sądy tamtego państwa mogłyby rozstrzygnąć daną kwestię (jako że ich bliskość geograficzna względem miejsca wykonania umowy mogłaby okazać się dogodna do orzekania w takiej sprawie, w szczególności pod względem gromadzenia istotnych dowodów). Potwierdza to okoliczność, że miejsce wykonania jest, właśnie z tego względu, podstawą jurysdykcji w sporach umownych w Unii Europejskiej zgodnie z art. 7 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis(51), a także w wielu państwach trzecich(52).

44.      Za taką wykładnią przemawia bezpośrednio wyrok Owusu. Pragnę przypomnieć, że w przytoczonej sprawie pana Owusu, który miał miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie (wówczas państwie członkowskim), zawarł z panem Jacksonem, również mającym miejsce zamieszkania w Zjednoczonym Królestwie, umowę najmu wakacyjnego, która dotyczyła willi na Jamajce. Pan Owusu doznał tam tragicznego wypadku, wynikającego – jak zarzucano – z niebezpiecznego stanu tego miejsca, w związku z czym pozwał pana Jacksona o naruszenie umowy. Trybunał bez trudu uznał, że sprawa zawierała istotny „element zagraniczny” do celów reżimu brukselskiego(53). Fakt, że dotyczyła (wadliwego) wykonania umowy na Jamajce, był wystarczający w tym względzie, ponieważ ten czynnik w sposób oczywisty mogło to prowadzić do rozpoznania i rozstrzygnięcia tej sprawy przez sądy tego państwa. Sytuacja rozpatrywana w niniejszej sprawie jest analogiczna.

45.      Moim zdaniem można również posłużyć się analogią opartą na rozporządzeniu Rzym I i dotyczącym go orzecznictwie Trybunału. Podobnie jak rozporządzenie Bruksela I bis w odniesieniu do jurysdykcji, akt ten określa prawo właściwe dla umowy, gdy dana sytuacja jest „powiązana z prawem różnych państw”(54). W tym względzie z orzecznictwa Trybunału wynika, że przepisy rozporządzenia Rzym I mają zastosowanie do każdego stosunku umownego z „elementem zagranicznym”. Faktycznie, wyłącznie gdy w związku z taką umową występują łączniki wiążące ją z państwem (lub państwami) innym(i) niż państwo sądu, w którym zawisło powództwo, umowa ta może podlegać różnym, konkurującym prawom krajowym, a sąd może zastanawiać się, które z nich zastosować do rozstrzygnięcia sporu. Zgodnie z tym orzecznictwem to pojęcie „elementu zagranicznego” nie ogranicza się do odpowiedniego miejsca zamieszkania lub siedzib kontrahentów. Fakt, że umowa ma być wykonana w innym państwie, stanowi taki „element”(55). Łącznik tego rodzaju naturalnie bowiem jest „powiązany z prawem różnych państw”. Sąd, w którym zawisło powództwo, może racjonalnie rozważać przynajmniej możliwość stosowania prawa państwa wykonania umowy zamiast własnego(56). Do rozstrzygnięcia tego konfliktu konieczne są zatem przepisy przywołanego rozporządzenia(57).

46.      Wbrew temu, co sugeruje FTI, takiej wykładni nie kwestionuje, moim zdaniem, wyrok Trybunału wydany w sprawie Maletic(58), chociaż przyznaję, że doprowadził on w tym względzie do pewnej niejasności.

47.      W tamtej sprawie para konsumentów zamieszkałych w Austrii zarezerwowała u organizatora turystycznego [organizatora podróży] mającego siedzibę w tym samym państwie imprezę turystyczną do Egiptu za pośrednictwem strony internetowej pośrednika turystycznego z siedzibą w Niemczech. W następstwie komplikacji dotyczących ich hotelu w Egipcie podróżni pozwali zarówno pośrednika turystycznego, jak i organizatora turystycznego [organizatora podróży] w związku z naruszeniem umowy, wnosząc pozew przed sądem właściwym dla ich miejsca zamieszkania, zgodnie z zasadą forum actoris ustanowioną (wówczas) w art. 16 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I. Sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy zasada ta ma zastosowanie do organizatora turystycznego [organizatora podróży], mając na uwadze, że jego siedziba znajduje się w tym samym państwie co konsumenci.

48.      Trybunał odpowiedział, że sporne przepisy mają zastosowanie do obu pozwanych, ale – co istotne – przyjął w tym względzie nieco skomplikowany tok rozumowania. Orzekł, że „[n]awet bowiem zakładając, że jednolita czynność prawna, taka jak czynność w wyniku której [konsumenci] zarezerwowali i opłacili zorganizowaną wycieczkę [imprezę turystyczną] na stronie internetowej [biura podróży], może dzielić się na dwa odrębne stosunki umowne, po pierwsze, z internetowym pośrednikiem turystycznym […], a po drugie, z organizatorem turystycznym [organizatorem podróży] […], tego drugiego stosunku nie można uważać za »wyłącznie« wewnętrzny, ponieważ jest on nierozerwalnie związany z pierwszym stosunkiem umownym, gdyż jest on realizowany za pośrednictwem rzeczonego pośrednika turystycznego znajdującego się w innym państwie członkowskim”(59).

49.      Wielu przedstawicieli doktryny zwróciło uwagę na zawiły charakter tego rozumowania i wyraziło zakłopotanie faktem, że Trybunał nie wspomniał o zagranicznym miejscu docelowym wycieczki jako o czynniku, który wskazywałby w oczywisty sposób na „międzynarodowy charakter” sprawy(60). Niemniej, moim zdaniem, milczenie Trybunału w tej kwestii nie powinno być rozumiane jako oznaczające, że czynnik ten nie stanowi jego zdaniem istotnego „elementu zagranicznego”. Istnieje proste wyjaśnienie powodów, dla których Trybunał skoncentrował się na „nierozerwalnym” charakterze powiązań między konsumentami, pośrednikiem turystycznym a organizatorem turystycznym [organizatorem podróży]. W rzeczywistości w tamtej sprawie pojawiły się bowiem dwie odrębne kwestie dotyczące stosowania zasady forum actoris do konsumentów, a mianowicie: (i) czy roszczenia przeciwko obydwu pozwanym miały charakter „międzynarodowy”; oraz (ii) czy każdy z nich mógłby być postrzegany jako „kontrahent” do celów tej zasady(61). Posługując się tym rozumowaniem, Trybunał udzielił szerokiej odpowiedzi na obydwa pytania: zgodnie z tą zasadą istniał tylko jeden międzynarodowy stosunek umowny, a pośrednik turystyczny i operator turystyczny [operator podróży] jako „kontrahent [kontrahenci]” tego stosunku mogli zostać zgodnie z tą zasadą pozwani razem przed sądami miejsca zamieszkania konsumentów. Z kolei odniesienie do miejsca docelowego wycieczki rozwiązywałoby pierwszą kwestię, ale drugą pozostawiło otwartą. To z tego powodu Trybunał nie „uruchamiał” tego czynnika w swoim orzeczeniu.

50.      W równym stopniu nie przekonuje mnie twierdzenie rządu czeskiego, że wykładnia sugerowana w niniejszej opinii skutkowałaby niespodziewanym pozywaniem organizatorów podróży przed sądami miejsca zamieszkania klientów wbrew celowi przewidywalności, któremu służy rozporządzenie Bruksela I bis. Jasnym jest, że przedsiębiorstwo działające w sektorze międzynarodowym, takim jak turystyka, może „racjonalnie przewidywać”, że organizując i sprzedając wycieczkę do państwa obcego, może podlegać reżimowi jurysdykcyjnemu przewidzianemu dla spraw międzynarodowych(62).

51.      Podsumowując, pragnę uściślić, że nie zachodzi, moim zdaniem, potrzeba dokonywania rozróżnienia w zależności od tego, czy roszczenie podróżnego dotyczy w szczególności wypadku doznanego w miejscu docelowym wycieczki (w pełni analogicznie do wyroku Owusu), pokojów poniżej standardu zastanych w tamtejszym hotelu czy też, jak w postępowaniu głównym, faktu, że podróżny nigdy nie skorzystał z wycieczki z powodu wizy, o której konieczności posiadania go nie poinformowano, czy ponieważ nigdy nie otrzymał biletu lotniczego (i tak dalej). Chociaż powiązanie między roszczeniem a państwem obcym może być w niektórych przypadkach silniejsze niż w innych przypadkach, pragnę przypomnieć, że ocena, czy spór obejmuje „element międzynarodowy”, nie powinna być nadmiernie skomplikowana (zob. pkt 31 powyżej). Sąd państwa członkowskiego, w którym zawisło powództwo, nie musi przeprowadzać obszernej analizy istoty pozwu, aby rozstrzygnąć tak prostą kwestię. Wszelkie sprawy w przedmiocie roszczenia podróżnego przeciwko organizatorowi podróży dotyczące komplikacji, niezależnie od ich konkretnego charakteru, doświadczonych przez podróżnego w związku z wycieczką za granicę zorganizowaną i sprzedaną jako „impreza turystyczna” przez organizatora podróży należy do celów rozporządzenia Bruksela I bis, ze względów wyjaśnionych powyżej, traktować jako sprawy o charakterze międzynarodowym. Miejsce docelowe wycieczki jest czynnikiem łatwym do zweryfikowania i sprawia, że mający zastosowanie reżim jurysdykcyjny jest przewidywalny dla stron, jak wyjaśniono w poprzednim punkcie.

3.      Ani przepisy, ani cel sekcji 4 nie uzasadniają przyjęcia odmiennej wykładni

52.      Wbrew temu, co twierdzi FTI, wykładni sugerowanej w niniejszej opinii nie podważa fakt, że zasadę forum actoris przewidzianą w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis należy interpretować ściśle, jako że mowa o przepisie określającym wyjątek(63).

53.      Na wstępie pragnę przypomnieć, że (dorozumiany) wymóg w postaci „elementu zagranicznego”, który stanowi sedno niniejszej sprawy, stanowi ogólnie podstawę określenia zakresu rozporządzenia Bruksela I bis. Jako taki, wymóg ten dotyczy, mówiąc ściśle, art. 1 ust. 1 (zob. pkt 22 powyżej), a nie art. 18 ust. 1. Logicznie rzecz biorąc, należałoby stosować wobec niego tę samą miarę w odniesieniu do wszystkich zasad ustalania jurysdykcji przewidzianych w tym rozporządzeniu, niezależnie od charakteru danego przepisu szczególnego(64).

54.      Pomijając tę wstępną uwagę, jest dla mnie jasne, że interpretowanie tego wymogu w taki sposób, że zasada forum actoris określona w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis ma zastosowanie do spraw dotyczących konsumenta i dostawcy mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie w związku z umową, która została lub miała być wykonana w innym państwie członkowskim, nie stoi w sprzeczności z przepisami sekcji 4.

55.      Począwszy od art. 17 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis, pragnę przypomnieć, że wynika z niego wymóg, w myśl którego sekcja 4 może mieć zastosowanie, jeżeli umowa została zawarta między konsumentem a dostawcą i należy do jednej z kategorii wymienionych w lit. a)–c) tego przepisu. Litery a) i b) dotyczą rodzajów umów (odpowiednio umów sprzedaży na raty rzeczy ruchomych i umów kredytowych) i nie zawierają żadnej wzmianki o odpowiednim miejscu zamieszkania lub siedzibie kontrahentów. Z lit. c) wynika wymóg, aby w odniesieniu do wszystkich innych umów (w tym umowy o udział w imprezie turystycznej) dostawca „w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania [prowadził] działalność zawodową lub gospodarczą lub taką działalnością w jakikolwiek sposób [kierował] do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim, a umowa [wchodziła] w zakres tej działalności”. Nic w powyższym brzmieniu tego przepisu nie wskazuje ani nawet nie sugeruje, że konsument i dostawca powinni koniecznie mieć miejsce zamieszkania lub siedziby w różnych państwach(65). Dostawca może oczywiście „w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, prowadzi[ć] działalność zawodową lub gospodarczą”, jednocześnie mając tam siedzibę.

56.      Po drugie, unormowania art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis nie przewidują ograniczenia zasady forum actoris do przypadków, w których konsument i przedsiębiorca mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w różnych państwach. Wręcz przeciwnie: w przepisie tym doprecyzowano, że zasada ta obowiązuje „bez względu na miejsce zamieszkania kontrahenta”. Doskonale zdaję sobie sprawę, że – jak podkreśla FTI – intencją dodania tych unormowań było, aby konsumenci mogli powołać się na tę zasadę wobec dostawców mających siedzibę w państwach trzecich(66). Nie zmienia to jednak faktu, jak zauważa Komisja, że warunki te są wystarczająco szerokie, by obejmować również sytuację, w której dostawca ma miejsce zamieszkania w tym samym państwie członkowskim co konsument.

57.      Wreszcie art. 19 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis, który nakłada ograniczenia dotyczące korzystania z umów prorogacyjnych w sprawach konsumenckich, wyraźnie zezwala bowiem na takie umowy, gdy są one zawierane przez konsumenta i dostawcę „którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania [lub siedziby] lub zwykłego pobytu w tym samym państwie członkowskim”, przy czym pod pewnymi warunkami (zobacz ust. 3 tego artykułu). Prawodawca Unii wyraźnie przewidział możliwość, że zasady określone w sekcji 4, w tym art. 18 ust. 1, mają zastosowanie nawet w takim scenariuszu (pod warunkiem że sprawa zawiera inny istotny element zagraniczny).

58.      Zastosowanie zasady forum actoris przewidzianej w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis do spraw, w których konsument i dostawca mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie, ale sporna umowa została lub miała zostać wykonana w innym państwie, nie wykracza też poza to, co konieczne w świetle szczególnego celu sekcji 4.

59.      Pragnę przypomnieć, że przepisy sekcji 4 służą ochronie konsumenta jako strony uznawanej za stronę ekonomicznie słabszą i mniej doświadczoną w kwestiach prawnych niż dostawca(67). W szczególności omawiana zasada forum actoris (zdecydowanie) zapewnia taką ochronę, ułatwiając dostęp konsumentów do wymiaru sprawiedliwości, tak aby nie byli oni zniechęcani do dochodzenia swoich praw(68).

60.      W tym względzie FTI twierdzi, w myśl za przeważającą opinią przedstawioną powyżej, że jedynym scenariuszem, którego prawodawca Unii chciał uniknąć poprzez tę zasadę, była sytuacja, w której konsument jest zmuszony do wniesienia pozwu przed sądami innego państwa członkowskiego. Prawodawca pragnął chronić konsumenta przed koniecznością poddania się obcemu systemowi prawnemu, działającemu w innym języku, którego konsument może nie znać, a także „obciążającą odległością”, która mogła dzielić konsumenta od sądów zagranicznych. Tego rodzaju szczególna ochrona nie jest uzasadniona, gdy konsument i dostawca mają siedzibę w tym samym państwie. W takim wypadku w sposób konieczny jurysdykcję mają sądy tego państwa.

61.      W mojej ocenie, chociaż sytuacja, w której konsument mógłby być zniechęcony do korzystania ze swoich praw za sprawą trudności wiążących się z wytoczeniem powództwa przeciwko dostawcy w państwie obcym, jest najwyraźniej głównym scenariuszem branym pod uwagę przez prawodawcę(69), nie jest to scenariusz jedyny. Gdyby tak było, prawodawca ograniczyłby się do umożliwienia konsumentowi wytoczenia powództwa przed sądami państwa członkowskiego, w którym ma on miejsce zamieszkania. Fakt, że w art. 18 ust. 1 posunięto się o krok dalej i umożliwiono konsumentowi wniesienie pozwu konkretnie w sądzie jego miejsca zamieszkania, świadczy o tym, że autorzy aktu obawiali się, że konsument mógłby zostać zniechęcony do wnoszenia pozwu również wówczas, gdyby sądem właściwym nie był sąd właściwy dla jego miejsca zamieszkania, lecz sąd usytuowany w tym samym państwie członkowskim, w którym mieszka ten konsument. Jak Trybunał zauważył już w innym kontekście(70), odległość dzieląca konsumenta i sąd właściwy mogłaby być „obciążająca” również w obrębie jednego państwa członkowskiego – przykładowo jeżeli siedziba dostawcy znajdowałaby się w odległym mieście – czasami nawet w większym stopniu niż między dwoma państwami członkowskimi(71), i utrudniałaby konsumentowi stawienie się przed sądem(72). Najwyraźniej prawodawca zamierzał uniknąć również tego scenariusza.

62.      Zarzut FTI, że przepisy proceduralne państw członkowskich czasem nie wymagają od konsumenta osobistego stawiennictwa lub umożliwiają rozprawę zdalną, tak aby w praktyce nie powstawały niedogodności, nie jest przekonujący. Można by również wywodzić, że czasami sąd właściwy określony w świetle tych przepisów proceduralnych znajduje się stosunkowo blisko miejsca zamieszkania konsumenta(73). W innych sprawach jednak konsument może mieć obowiązek osobistego stawiennictwa, a sąd właściwy może być daleko. Podobnie jeżeli konsument musi złożyć pozew w innym państwie członkowskim, może się zdarzyć, że będzie znał język danego kraju i będzie zaznajomiony z przebiegiem postępowania w tamtejszych sądach, które również mogą być usytuowane blisko konsumenta. I odwrotnie: w innych sytuacjach cała procedura może być dla konsumenta całkowicie obca. Koniec końców, jak zauważa Komisja, stosowanie zasady forum actoris przewidzianej w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis nie może zależeć od tego rodzaju indywidualnej oceny praktycznych trudności, jakie faktycznie napotkałby konsument w danej sprawie. W przeciwnym razie zakres tej zasady byłby nieprzewidywalny. Można założyć, że takie trudności występują w większości przypadków i są odpowiednio rozwiązywane.

V.      Wnioski

63.      W świetle całości powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytanie zadane przez Amtsgericht Nürnberg (sąd rejonowy w Norymberdze, Niemcy) w następujący sposób:

art. 1 ust. 1 w związku z art. 18 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych,

należy interpretować w ten sposób, że

zasada ustalania jurysdykcji na korzyść sądu miejsca zamieszkania konsumenta określona w tym drugim przepisie ma zastosowanie do powództwa wytoczonego przez konsumenta mającego miejsce zamieszkania w państwie członkowskim przeciwko organizatorowi podróży mającemu siedzibę w tym samym państwie w związku z umową o udział w imprezie turystycznej zawartą na potrzeby odbycia wycieczki do państwa obcego. Zasada ta przewiduje przyznanie tym sądom zarówno jurysdykcji międzynarodowej, jak i właściwości miejscowej, bez odwoływania się do obowiązujących w tym państwie członkowskim zasad przyznawania właściwości miejscowej.

1      Język oryginału: angielski.

2      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012 r. (Dz.U. 2012, L 351, s. 1).

3      „Impreza turystyczna” jest połączeniem co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych (np. lotu i zakwaterowania) na potrzeby tej samej podróży lub tych samych wakacji, nabywanym zasadniczo w jednym punkcie sprzedaży lub sprzedawanym w ramach jednej ceny bądź reklamowanym jako impreza turystyczna [zob. art. 3 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U. 2015, L 326, s. 1), zwanej dalej „dyrektywą w sprawie imprez turystycznych”].

4      W postanowieniu odsyłającym nie wyjaśniono, co przydarzyło się JX. Najwyraźniej, jeżeli nie posiadał wymaganej wizy, nie dotarł do miejsca docelowego.

5      Zobacz C. Latil, „L’exécution défectueuse du contrat de vente de voyages à forfait en droit international privé”, Revue critique de droit international privé, 2017, s. 199.

6      Zobacz art. 5 ust. 1 lit. f) dyrektywy w sprawie imprez turystycznych.

7      Zobacz pkt 5, 6 i 9 powyżej.

8      Zobacz między innymi P. Mankowski, P.A. Nielsen, „Article 18”, [w:] U. Magnus, i P. Mankowski, Brussels Ibis Regulation – Commentary, Otto Schmidt, Kolonia, 2016, s. 512–513, § 10, A. Dickinson, E. Lein, The Brussels I Regulation Recast, Oxford University Press, Oxford, 2015, § 6.67. Zobacz analogicznie wyroki: z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack (C‑386/05, EU:C:2007:262, pkt 30); z dnia 15 lipca 2021 r., Volvo i in. (C‑30/20, EU:C:2021:604, pkt 33); z dnia 30 czerwca 2022 r., Allianz Elementar Versicherung (C‑652/20, EU:C:2022:514, pkt 38).

9      Komisja Europejska, Projekt rozporządzenia (WE) Rady w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych [COM(1999) 348 wersja końcowa] (Dz.U. 1999, C 376E, s. 1), uzasadnienie, s. 17.

10      Zobacz między innymi P. Mankowski, P.A. Nielsen, op.cit., s. 512–513, § 10. Zobacz również pkt 61 poniżej.

11      Jest tak nawet wówczas, gdy roszczenie nie opiera się na umowie konsumenckiej per se, ale wynika z naruszenia obowiązku nałożonego prawem (zob. pkt 13 powyżej). Wystarczy bowiem, aby roszczenie powstało w związku z taką umową (zob. wyrok z dnia 11 lipca 2002 r., Gabriel (C‑96/00, EU:C:2002:436) pkt 58).

12      Zobacz pkt 55 poniżej. Co więcej, chociaż w art. 17 ust. 3 rozporządzenia Bruksela I bis wyłączono z zakresu stosowania sekcji 4 umowy przewozu, wyłączenie to nie dotyczy umów o udział w imprezie turystycznej.

13      W odniesieniu do zakresu przedmiotowego tego reżimu, przepis ten precyzuje jedynie, że ma zastosowanie do „spraw cywilnych i handlowych”.

14      Wyrok z dnia 1 marca 2005 r., Owusu (C‑281/02, „wyrok Owusu”, EU:C:2005:120). Wyrok ten dotyczy Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisanej w Brukseli w dniu 27 września 1968 r. (Dz.U. 1978, L304, s. 36), którą zastąpiono następnie rozporządzeniem (WE) nr 44/2001 z dnia 22 września 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L12, s. 1), a to z kolei zostało zastąpione rozporządzeniem Bruksela I bis. Niemniej jednak należy zapewnić ciągłość wykładni, jeżeli chodzi o zakres reżimu jurysdykcyjnego ustanowionego przez te akty [zob. między innymi wyrok z dnia 8 września 2022 r., IRnova (C‑399/21, EU:C:2022:648, pkt 29)]. W związku z tym w niniejszej opinii odniosę się do orzeczeń związanych z tymi różnymi aktami, bez wskazywania, którego konkretnie aktu dotyczyły.

15      Zobacz między innymi wyroki: Owusu (pkt 25, 26); z dnia 19 lipca 2012 r., Mahamdia (C‑154/11, EU:C:2012:491, pkt 39); a także z dnia 8 września 2022 r., IRnova (C‑399/21, EU:C:2022:648, pkt 27). Zobacz również w sposób dorozumiany motywy 3 i 26 rozporządzenia Bruksela I bis. Zobacz również sprawozdanie wyjaśniające dotyczące konwencji brukselskiej przygotowane przez P. Jenarda (Dz.U. 1979, C 59, s. 1) (zwane dalej „sprawozdaniem Jenarda”), s. 8. W wyroku Owusu Trybunał doprecyzował również, że sprawa nie musi dotyczyć dwóch państw członkowskich. Międzynarodowy charakter danego stosunku może wynikać z powiązań z państwem trzecim (zob. pkt 24–26 tego wyroku).

16      Pragnę podkreślić, że – wbrew sugestii rządu czeskiego – jeżeli, tak jak w tym przypadku, strony postępowania spierają się jedynie o to, który sąd w państwie członkowskim jest właściwy do rozpoznania sprawy, w pełni możliwe jest zastosowanie zasady forum actoris dla konsumenta w celu rozstrzygnięcia takiego miejscowego sporu kompetencyjnego, pod warunkiem że sprawa obejmuje „element zagraniczny”.

17      Zagadnienie to było przedmiotem co najmniej pięciu odesłań prejudycjalnych pochodzących od sądów niemieckich. Dwie sprawy (C‑317/20 i C‑62/22) zostały wycofane jeszcze zanim Trybunał mógł wydać orzeczenie. Dwie sprawy (C‑108/23 i C‑648/23) są w toku i zostały zawieszone do czasu wydania przez Trybunał orzeczenia w niniejszej sprawie.

18      Konsumenci zazwyczaj kupują wycieczki od lokalnych organizatorów podróży (zob. C. Latil, op.cit.).

19      Zobacz między innymi wyrok z dnia 14 września 2023 r., Club La Costa i in. (C‑821/21, EU:C:2023:672, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

20      Zobacz między innymi wyroki: Owusu (pkt 26); z dnia 17 listopada 2011 r., Hypoteční banka (C‑327/10, EU:C:2011:745, pkt 30, 35); a także z dnia 8 września 2022 r., IRnova (C-399/21, EU:C:2022:648, pkt 28).

21      Zobacz podobnie wyrok z dnia 17 listopada 2011 r., Hypoteční banka (C‑327/10, EU:C:2011:745, pkt 32, 33). Zobacz również P. Rogerson, „Article 1”, [w:] U. Magnus, P. Mankowski, op.cit., s. 59, § 6. Zatem nie każdy związek z obcym państwem oznacza istnienie relewantnego elementu zagranicznego. Czynnik, o którym mowa, musi być wystarczająco istotny, aby wywołać tego rodzaju pytania.

22      O ile spełnione są pozostałe warunki stosowania tego aktu.

23      Zobacz motyw 15 rozporządzenia Bruksela I bis.

24      Zobacz podobnie wyrok z dnia 28 stycznia 2015 r., Kolassa (C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).

25      Może to być trudne i kontrowersyjne w przypadku, gdy dane państwo nie jest państwem członkowskim, a w związku z tym rozporządzenie Bruksela I bis nie ma zastosowania.

26      Zobacz między innymi wyroki: Owusu (pkt 26); a także z dnia 8 września 2022 r., IRnova (C‑399/21, EU:C:2022:648, pkt 28). Zobacz również sprawozdanie Jenarda, s. 8, a także P. Mankowski, P.A. Nielsen, „Introduction to Articles 17–19”, [w:] U. Magnus, P. Mankowski, op.cit., s. 448, §§ 23, 24.

27      Zobacz wyroki Owusu (pkt 26), a także z dnia 26 marca 1992 r., Reichert i Kockler (C‑261/90, EU:C:1992:149, pkt 3), a także T. Hartley, op.cit., § 2.05.

28      Biorąc pod uwagę bliskość tych sądów z odpowiednimi faktami, uzasadniony interes państw w orzekaniu w sprawach o czyny niedozwolone popełnione na ich terytorium, tradycyjną suwerenność państw w zakresie kontroli gruntów w ich granicach, itp.

29      W art. 24 ust. 1 rozporządzenia Bruksela I bis nawiązano wyraźnie nawet do scenariusza, w którym strony mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w tym samym państwie, a nieruchomość jest położona w innym państwie.

30      Zobacz wyrok z dnia 8 września 2022 r. (C‑399/21, EU:C:2022:648, pkt 28).

31      Zważywszy, że „przyznanie […] patentu stanowi wykonywanie suwerenności państwowej” [zob. w tym względzie moją opinię w sprawie BSH Hausgeräte (C-339/22, EU:C:2024:159, pkt 60, 61 i zawarte tam odniesienia)]. Zatem tylko wtedy, gdy strony mają miejsce zamieszkania w tych samych państwach, sądy tego państwa są sądami, do których wniesiono sprawę, a wszystkie czynniki racjonalnie istotne dla celów ustalania jurysdykcji znajdują się w tym państwie, reżim brukselski nie ma zastosowania, ponieważ nie może być mowy o jakimkolwiek międzynarodowym sporze kompetencyjnym, który należałoby rozstrzygnąć. Zobacz wyrok z dnia 14 lipca 2022 r., EPIC Financial Consulting (C‑274/21 i C‑275/21, EU:C:2022:565, pkt 56–59). Zobacz również A. Briggs, Civil Jurisdiction and Judgments, Informa Law, Oxon, 2015, wyd. 6, s. 56, a także T. Hartley, op.cit., § 2.02. i 2.03.

32      Wyrok z dnia 7 maja 2020 r. (C‑267/19 i C‑323/19, EU:C:2020:351).

33      Wyrok z dnia 3 czerwca 2021 r. (C‑280/20, EU:C:2021:443).

34      Wyrok z dnia 8 lutego 2024 r. (C‑566/22, EU:C:2024:123).

35      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r., (Dz.U. 2006,L 399, s. 1), art. 3 ust. 1.

36      Zobacz wyrok z dnia 7 maja 2020 r., Parking i Interplastics (C‑267/19 i C‑323/19, EU:C:2020:351, pkt 27–36).

37      Wyrok z dnia 8 lutego 2024 r., Inkreal (C‑566/22, EU:C:2024:123, pkt 19–24).

38      Zobacz między innymi A. Nuyts. „Chronique de DIP”, Journal de droit européen, 2023, nr 74, a także L. Pailler, „Commentaire de CJUE, 7 mai 2020, aff. C‑267/19 et C‑323/19”, Journal du droit international (Clunet), 2021.

39      Zobacz motywy 4–10, a także art. 1 ust. 1 i art. 18–22 rozporządzenia nr 1896/2006.

40      Gdy w takiej sytuacji rozporządzenie Bruksela I bis miałoby nie mieć zastosowania, pozbawiono by skuteczności część jego przepisów. W szczególności art. 24 przewiduje dla pewnych spraw wyłączną jurysdykcję sądów danego państwa członkowskiego, nawet jeżeli strony mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie członkowskim. Jeżeli niezależnie od art. 24 powództwo zawisłoby przed sądami państwa członkowskiego, w którym strony mają miejsce zamieszkania lub siedzibę, przepis ten powinien mieć oczywiście zastosowanie, a sądy te powinny stwierdzić brak swojej właściwości.

41      Wierzyciel w takim „wewnętrznym” sporze może starać się o uznanie lub wykonanie orzeczenia wydanego przez jego sądy lokalne w innym państwie członkowskim, jeżeli na przykład dłużnik przeniósł swój majątek do tego innego państwa.

42      Wyrok z dnia 7 maja 2020 r. (C‑267/19 i C‑323/19, EU:C:2020:351).

43      Wyrok z dnia 3 czerwca 2021 r. (C‑280/20, EU:C:2021:443).

44      Wyrok z dnia 8 lutego 2024 r. (C‑566/22, EU:C:2024:123).

45      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 czerwca 2008 r. (Dz.U. 2008, L 177, s. 6) (zwane dalej „rozporządzeniem Rzym I”).

46      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. (Dz.U. 2007, L 199, s. 40) (zwane dalej „rozporządzeniem Rzym II”).

47      Zobacz motyw 7 rozporządzenia Rzym I i Rzym II.

48      Zobacz między innymi Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja), 5 listopada 2008 r., nr 07–18.064, FR:CCASS:2008:C101090; P. Mankowski, P.A. Nielsen, „Introduction to Articles 17–19”, [w:] U. Magnus, P. Mankowski, op.cit., s. 448, § 23–24; C. Latil, op.cit.;; M.-E. Ancel, „Commerce électronique-Un an de droit international privé du commerce électronique”, Communication Commerce électronique, 2014, nr 1; Bogdanov, S., „Arrêt Maletic: un pas supplémentaire dans la protection des consommateurs face au commerce électronique des voyages à forfait”, European Journal of Consumer Law, 2015, s. 433–442, spec. s. 439; C. Chalas, „Compétence en matière de contrat conclu avec une agence de voyages”, Revue critique de droit international privé, 2014, s. 639.

49      Zobacz w tym względzie opinia rzecznika generalnego Richarda de la Toura w sprawie Inkreal (C‑566/22, EU:C:2023:768, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

50      FTI powołuje się na tok rozumowania przyjęty przez niektóre sądy niemieckie, z którego wynika, że wszelkie uchybienia w wykonaniu zobowiązań wynikających z umowy, w tym w obcym państwie, wywołują skutek wyłącznie w obrębie istniejącego wcześniej, czysto wewnętrznego stosunku umownego. Fakt, że miejsce wykonania zobowiązania znajduje się za granicą, jest jedynie konsekwencją tego stosunku i nie miałby wpływu na jego charakter. Z całym szacunkiem, ale moim zdaniem międzynarodowy charakter stosunku do celów rozporządzenia Bruksela I bis należy ustalać w świetle szerokiego i pragmatycznego kryterium określonego w pkt 30 powyżej, a nie kierując się tak zawiłym rozumowaniem.

51      Zobacz między innymi wyrok z dnia 24 listopada 2020 r., Wikingerhof (C‑59/19, EU:C:2020:950), pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo). Wbrew stanowisku rządu czeskiego nie ma znaczenia fakt, że miejsce wykonania nie stanowi w świetle rozporządzenia Bruksela I bis podstawy jurysdykcji dla konkretnej podkategorii umów objętych sekcją 4. Nie należy mylić kwestii tego, czy dana sprawa może rodzić pytania co do jurysdykcji międzynarodowej, z odpowiedzią, jaką na takie pytania rozporządzenie przewiduje dla danej sprawy [zob. wyrok z dnia 17 listopada 2011 r., Hypoteční banka (C‑327/10, EU:C:2011:745, pkt 31)]. Jak wskazano w pkt 33 powyżej, zasady ustalania jurysdykcji przewidziane w rozporządzeniu pomagają określić międzynarodowy charakter sprawy tylko w takim zakresie, w jakim potwierdzają one, że określone łączniki są prawdopodobnymi podstawami jurysdykcji i w związku z tym mogą prowadzić do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sądy innego państwa. Do tej kategorii należy miejsce wykonania. Nie zmienia tego fakt, że prawodawca Unii nie wybrał tej podstawy w odniesieniu do pewnych umów konsumenckich. Argument rządu czeskiego mógłby również prowadzić do kuriozalnego rezultatu, który polegałby na tym, że ta sama umowa o udział w imprezie turystycznej byłaby postrzegana jako „wewnętrzna”, gdy jest zawierana przez konsumenta, a zatem wchodzi w zakres sekcji 4, ale jako „międzynarodowa”, gdy jest zawierana przez podróżnego działającego w ramach działalności handlowej lub zawodowej i wchodzi w zakres art. 7 ust. 1.

52      Zobacz T. Hartley, op.cit., § 7.06. W zakresie, w jakim zarzut FTI ma na celu zapewnienie, aby taka sprawa była ściślej związana z państwem członkowskim, w którym obaj kontrahenci mają miejsce zamieszkania lub siedzibę, pozwolę sobie zauważyć, że choć może być to prawdą, to nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy dana sprawa ma charakter międzynarodowy. Tym, co ma znaczenie w tym względzie, jest istnienie wystarczającego związku z zagranicznym krajem docelowym, który to związek jest potencjalnie istotny dla określenia jurysdykcji, a nie względna siła powiązań danej sprawy z poszczególnymi państwami.

53      Zobacz wyrok Owusu (pkt 26).

54      Zobacz art. 1 ust. 1 rozporządzenia Rzym I. Zobacz podobnie art. 1 ust. 1 rozporządzenia Rzym II.

55      Zobacz wyrok z dnia 14 września 2023 r., Diamond Resorts Europe i in. (C‑632/21, EU:C:2023:671, pkt 51–53).

56      Zobacz G. (van) Calster, European Private International Law, Hart Publishing, Oksford, 2016, s. 240.

57      Miejsce wykonania jest istotnym łącznikiem, ponieważ racjonalne jest dążenie państwa do regulowania umów wykonywanych na jego terytorium. Mowa jest o tym wprost w różnych przepisach rozporządzenia Rzym I [zob. między innymi art. 5 ust. 1; art. 5 ust. 2 lit. d) i e); art. 6 ust. 4 lit. a); art. 8 ust. 2; art. 9 ust. 3 tego rozporządzenia]. Ponownie fakt, że taką umowę można postrzegać jako ściśle związaną z miejscem zamieszkania lub siedziby stron dla celów określenia prawa właściwego, nie ma znaczenia dla ustalenia w górę międzynarodowego charakteru sytuacji. Tym, co ma znaczenie w tym względzie, jest istnienie związku z obcym państwem, który może być istotny dla kwestii wyboru prawa, a nie względnej siły powiązań z poszczególnymi państwami.

58      Wyrok z dnia 14 listopada 2013 r. (C‑478/12, EU:C:2013:735).

59      Wyrok z dnia 14 listopada 2013 r., Maletic (C‑478/12, EU:C:2013:735, pkt 29).

60      Zobacz literatura wspomniana w przypisie 48 powyżej.

61      Przypominam, że konsumenci nie mogą powoływać się na zasadę forum actoris, aby wnieść pozew przeciwko osobie trzeciej w stosunku do umowy konsumenckiej (zob. pkt 21 powyżej).

62      Nie dostrzegam również powodu, dla którego nieuzasadnioną różnicą w traktowaniu byłoby, gdyby ten sam niemiecki organizator podróży mógł być pozwany przez tego samego niemieckiego konsumenta przed innym sądem w Niemczech w zależności od tego, czy spór dotyczy umowy o wycieczkę do Berlina (Niemcy) czy umowy o wycieczkę za granicę, jak sugeruje to rząd czeski. Jest jasne, że różnica w traktowaniu wynika po prostu z różnicy w reżimie jurysdykcyjnym mającym zastosowanie do tych dwóch umów, co samo w sobie jest uzasadnione faktem, iż międzynarodowy charakter drugiej umowy rodzi pytania dotyczące jurysdykcji, które nie mogą powstać w kontekście pierwszej umowy.

63      Reżim brukselski jest w innych przypadkach „wrogi” wobec forum actoris [zob. między innymi wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., Gruber (C‑464/01, EU:C:2005:32, pkt 33)].

64      Zobacz ten sam pogląd w P. Mankowski. P.A. Nielsen, „Introduction to Articles 17–19”, [w:] U. Magnus, P. Mankowski, op.cit., s. 448, § 23.

65      Zobacz wyrok z dnia 30 września 2021 r., Commerzbank (C‑296/20, EU:C:2021:784, pkt 42–44).

66      Zobacz A. Dickinson, E. Lein, op.cit., § 6.68; T. Hartley, op.cit., § 11.12.

67      Zobacz motyw 18 rozporządzenia Bruksela I bis.

68      Zobacz między innymi A. Dickinson, E. Lein, op.cit., §§ 6.56, 6.64

69      Zobacz w tym względzie między innymi wyrok z dnia 14 września 2023 r., Club La Costa i in. (C‑821/21, EU:C:2023:672, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).

70      Zobacz wyrok z dnia 27 czerwca 2000 r., Océano Grupo Editorial i Salvat Editores (C‑240/98– C‑244/98, EU:C:2000:346, pkt 22, 23).

71      Komisja podaje przykład konsumenta zamieszkałego w Passau (Niemcy), który musiał wytoczyć powództwo we Flensbourgu (Niemcy) (około 10 godzin jazdy samochodem), a gdyby miał wytoczyć powództwo w Linz (Austria), dojazd samochodem wyniósłby 2 godziny.

72      Oczywiście ochrona ta miała również na celu zachęcenie konsumentów do konsumpcji poza granicami własnego państwa, w ramach rynku wewnątrzeuropejskiego [zob. opinia rzecznika generalnego Camposa Sáncheza-Bordony w sprawie Commerzbank (C‑296/20, EU:C:2021:733, pkt 26)]. Jak jednak zauważa Komisja, zastosowania tego przepisu nie można ograniczyć do tego scenariusza (o czym świadczy fakt, że ma on zastosowanie do dostawców z państw trzecich). Służy on ochronie konsumentów w umowach o charakterze międzynarodowym ogółem.

73      Faktycznie jest tak zresztą w postępowaniu głównym, ponieważ Norymberga jest oddalona od Monachium o dwie godziny jazdy samochodem.