1.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 23 ust. 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości) ( 2 ).

2.

Wniosek ten został skierowany w ramach postępowania pomiędzy dwiema osobami fizycznymi, które znalazły się w stanie upadłości (dalej „dłużnicy”), a Agencia Estatal de Administración Tributaria (państwowa agencja administracji podatkowej, Hiszpania, zwana dalej „AEAT”) w przedmiocie wniosku o umorzenie długów złożonego przez dłużników w trakcie postępowania upadłościowego prowadzonego wobec nich. AEAT natomiast sprzeciwiła się umorzeniu tychże długów, które stanowiły zobowiązanie podatkowe.

3.

Sprawa ta stanowi dla Trybunału okazję do wyjaśnienia, jakim zakresem swobody dysponują państwa członkowskie przy transpozycji art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023, który przewiduje, że pewne szczególne kategorie długów mogą zostać wyłączone z mechanizmu całkowitego umorzenia długów.

4.

W niniejszej opinii w wyniku mojej analizy zaproponuję Trybunałowi, aby odpowiedział Audiencia Provincial de Alicante (sądowi okręgowemu w Alicante, Hiszpania), sądowi odsyłającemu, że państwa członkowskie mogą przewidywać wyłączenia wierzytelności publicznoprawnych z możliwości całkowitego umorzenia długów pod warunkiem, że zostanie to należycie uzasadnione.

5.

Artykuł 23 dyrektywy 2019/1023, zatytułowany „Odstępstwa”, przewiduje w ust. 4, że:

„Państwa członkowskie mogą wyłączyć szczególne kategorie długów z umorzenia długów lub ograniczyć dostęp do umorzenia długów, lub ustanowić dłuższy okres wymagany dla uzyskania umorzenia długów, w przypadku gdy takie wyłączenia, ograniczenia lub dłuższe okresy są należycie uzasadnione, na przykład kategorie długów takie jak:

6.

Z przepisów art. 34 ust. 1 i 2 oraz art. 35 tej dyrektywy wynika, że weszła ona w życie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej oraz że termin na transpozycję minął 17 lipca 2021 r., przy czym termin ten mógł ulec przedłużeniu o rok w przypadku szczególnych trudności. Królestwo Hiszpanii skorzystało z tego dodatkowego terminu.

7.

Real Decreto-ley 1/2015 de mecanismo de segunda oportunidad, reducción de carga financiera y otras medidas de orden social (królewski dekret z mocą ustawy 1/2015 w sprawie mechanizmu drugiej szansy, zmniejszenia obciążeń finansowych i innych środków o charakterze socjalnym) ( 3 ) z dnia 27 lutego 2015 r. zmienił przepisy Ley 22/2003 Concursal (ustawa 22/2003 – prawo upadłościowe) z dnia 9 lipca 2003 r. ( 4 ), wprowadzając do tej ustawy nowy art. 178 bis, aby uregulować kwestię korzyści z umorzenia niezaspokojonych zobowiązań. Reżim wprowadzony na mocy tego przepisu przewiduje dwie możliwości, pozwalając dłużnikowi na wybór pomiędzy natychmiastowym umorzenia długów (art. 178 bis ust. 3 pkt 4) a umorzeniem rozłożonym w czasie na okres 5 lat, podlegającym harmonogramowi spłat (art. 178 bis ust. 3 pkt 5). W odniesieniu do umorzenia długów rozłożonego w czasie z harmonogramem spłat art. 178 bis ust. 5 pkt 1 ustawy prawo upadłościowe przewidywał:

„Korzyści wynikające z umorzenia niezaspokojonych zobowiązań przyznane dłużnikom, o których mowa w ust. 3 pkt 5, rozciągają się na stronę, której następujące wierzytelności pozostaną niezaspokojone:

8.

Real Decreto Legislativo 1/2020, de 5 de mayo, por el que se aprueba el texto refundido de la Ley Concursal (królewski dekret ustawodawczy 1/2020 w sprawie zatwierdzenia tekstu jednolitego ustawy prawo upadłościowe) ( 5 ) z dnia 5 maja 2020 r. zmienił ponownie przepisy ustawy prawo upadłościowe, zastępując przepis art. 178 bis tejże ustawy poprzez wprowadzenie do niej nowego rozdziału, korzystając z tej okazji w celu wyłączenia wierzytelności publicznoprawnych z zakresu przepisów o umorzeniu długów, zarówno tych odnoszących się do umorzenia natychmiastowego, jak i tych odnoszących się do umorzenia rozłożonego w czasie.

9.

Artykuł 491 ust. 1 królewskiego dekretu ustawodawczego 1/2020 przewidywał, że:

„Jeżeli wierzytelności względem masy upadłości i wierzytelności uprzywilejowane zostały w całości zaspokojone oraz jeżeli uprawniony do tego dłużnik dążył do uprzedniego zawarcia ugody pozasądowej dotyczącej zaspokojenia wierzytelności, korzyści wynikające z umorzenia niezaspokojonych zobowiązań rozciągają się na wszystkie niezaspokojone wierzytelności, z wyjątkiem wierzytelności publicznoprawnych i wierzytelności alimentacyjnych”.

10.

Artykuł 497 ust. 1 pkt 1 królewskiego dekretu ustawodawczego 1/2020 stanowił, że:

„Korzyści wynikające z umorzenia niezaspokojonych zobowiązań przyznane dłużnikom, którzy przyjęli harmonogram spłat, rozciągają się na następującą część wierzytelności, które pozostaną niezaspokojone zgodnie z owym harmonogramem spłat:

11.

Ley 16/2022, de 5 de septiembre, de reforma del texto refundido de la Ley Concursal, aprobado por el Real Decreto Legislativo 1/2020, de 5 de mayo, para la transposición de la Directiva (UE) 2019/1023 [ustawa 16/2022 z dnia 5 września 2022 r. zmieniająca tekst jednolity ustawy prawo upadłościowe zatwierdzony królewskim dekretem ustawodawczym 1/2020 w celu transpozycji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r.] ( 6 ) zmieniła przepisy królewskiego dekretu ustawodawczego 1/2020, potwierdzając wyłączenie wierzytelności wynikających z prawa publicznego z zakresu przepisów o umorzeniu długów, zarówno tych o umorzeniu natychmiastowym, jak i o umorzeniu rozłożonym w czasie. Artykuł 489 ust. 1 i 5 wedle nowej wersji ustawy prawo upadłościowe przewiduje, że:

„Umorzenie niezaspokojonych zobowiązań rozciąga się na wszystkie niezaspokojone wierzytelności za wyjątkiem:

[…]

12.

Preambuła ustawy 16/2022 przewiduje w sekcji IV w szczególności, że:

„Dyrektywa 2019/1023 zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do ustanowienia mechanizmu drugiej szansy, aby zniechęcić dłużników od przenoszenia się do innych państw, które przewidują już tego rodzaju mechanizmy, i unikania kosztów, jakie oznaczałoby to zarówno dla dłużnika, jak i jego wierzycieli. Równoległe ujednolicenie tej kwestii uznaje się za kluczowe dla funkcjonowania jednolitego rynku europejskiego.

[…]

Ustanawia się dwa sposoby umorzenia długów: umorzenie długów poprzez likwidację aktywów masy upadłości oraz umorzenie wraz z harmonogramem spłaty […]

[…]

Umorzenie długów rozciąga się na całość wierzytelności w ramach postępowania upadłościowego oraz wierzytelności względem masy upadłości. Wyjątki w zakresie wierzytelności w określonych przypadkach, opierają się na szczególnym znaczeniu ich zaspokojenia w sprawiedliwym i solidarnym społeczeństwie opartym na praworządności (tak w przypadku długów alimentacyjnych, długów wynikających z wierzytelności publicznoprawnych, długów wynikających z czynów zabronionych o charakterze karnym lub z czynów niedozwolonych o charakterze cywilnym). Tym samym umorzenie wierzytelności publicznoprawnych podlega pewnym ograniczeniom i może mieć miejsce jedynie przy pierwszym umorzeniu długów i nie przy kolejnych umorzeniach […]”

13.

Dłużnicy w toku dotyczącego ich postępowania upadłościowego złożyli 3 marca 2021 r. wniosek o umorzenie długów, wobec którego sprzeciw złożyła AEAT w odniesieniu do jej wierzytelności w wysokości 192366,21 EUR, która stanowi w jej ocenie uprzywilejowaną wierzytelność publicznoprawną.

14.

Dnia 30 lipca 2021 r. Juzgado de Primera Instancia n.o 1 de Denia (sąd pierwszej instancji nr 1 w Denii, Hiszpania) wyraził zgodę na zakończenie postępowania upadłościowego i przyznał korzyść w postaci umorzenia niezaspokojonych zobowiązań wyłączając z tego umorzenia wierzytelności publicznoprawne i alimentacyjne.

15.

Dłużnicy wnieśli apelację od tej decyzji do Audiencia Provincial de Alicante (sądu okręgowego w Alicante, Hiszpania).

16.

W ocenie tego sądu z uwagi na datę wniosku dłużników należy uwzględnić nie wersję ustawy prawo upadłościowe, poprzez którą dokonano transpozycji dyrektywy 2019/1023, ale wersję wynikającą z królewskiego dekretu ustawodawczego 1/2020, który został opublikowany po wejściu w życie tejże dyrektywy, podczas biegu terminu na jej transpozycję ( 7 ). Obie te wersje tekstu przewidują wyłączenie wierzytelności publicznoprawnych z umorzenia długów.

17.

Sąd ten wskazuje, że w orzecznictwie hiszpańskim istnieje rozbieżność. Zgodnie z niektórymi orzeczeniami wierzytelności publicznoprawne mogą kwalifikować się do umorzenia niezaspokojonych zobowiązań, inne natomiast stają na stanowisku przeciwnym. We wszystkich orzeczeniach sądowych, z którymi zapoznał się sąd odsyłający, powołano się na dyrektywę 2019/1023 jako kryterium wykładni.

18.

Sąd odsyłający wyraża wątpliwość co do zgodności przepisów królewskiego dekretu ustawodawczego 1/2020 z tą dyrektywą w odniesieniu do kwestii wyłączenia lub braku wyłączenia wierzytelności publicznoprawnych z umorzenia długów.

19.

Z jednej strony sąd ten zastanawia się, czy wyłączenie wierzytelności publicznoprawnych z umorzenia długów, które przewiduje prawo hiszpańskie, jest należycie uzasadnione. Sąd ten wyjaśnia, że art. 23 dyrektywy 2019/1023 pozwala na wprowadzenie wyjątku od ogólnej zasady ustanowionej w art. 20 ust. 1 tejże dyrektywy, zgodnie z którą umorzenie niezaspokojonych zobowiązań jest całkowite. W szczególności art. 23 ust. 4 przywołanej dyrektywy daje państwom członkowskim możliwość wyłączenia szczególnych kategorii długów z umorzenia długów pod warunkiem, że takie wyłączenie jest „należycie uzasadnione” ( 8 ).

20.

Sąd ten wskazuje przy tym, że w odróżnieniu od ustawy 16/2022 ( 9 ), ustawa prawo upadłościowe w brzmieniu nadanym przez królewski dekret ustawodawczy 1/2020 nie przedstawia żadnego uzasadnienia w odniesieniu do wyłączenia wierzytelności publicznoprawnych z umorzenia długów.

21.

Z drugiej strony sąd odsyłający zastanawia się, czy wykaz szczególnych kategorii wierzytelności, które mogą podlegać wyłączeniu z umorzenia długów, wskazany w art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023 stanowi wykaz wyczerpujący bowiem, jeżeli tak jest, ustawa prawo upadłościowe w wersji wynikającej z królewskiego dekretu ustawodawczego 1/2022 byłaby niezgodna z tym artykułem. Jeżeliby wykaz ten przedstawiał natomiast jedynie przykłady tych kategorii, ustawa ta byłaby zgodna z przytoczonym przepisem.

22.

Zdaniem sądu odsyłającego fakt, że wierzytelności publicznoprawne nie są ujęte w wykazie z art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023, podczas gdy mają one istotne znaczenie w postępowaniach upadłościowych, może wskazywać, że wykaz ten ma charakter wyczerpujący. Poza tym całkowita i absolutna swoboda państw członkowskich w wyłączaniu wierzytelności z umorzenia długów i, tym samym, potencjalne zróżnicowanie regulacji krajowych w tym zakresie mogłyby wpłynąć na funkcjonowanie rynku wewnętrznego i korzystanie z podstawowych swobód, takich jak swoboda przepływu kapitału i swoboda przedsiębiorczości ( 10 ).

23.

W tych okolicznościach Audiencia Provincial de Alicante (sąd okręgowy w Alicante) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

24.

Sąd odsyłający wniósł o zastosowanie do niniejszego odesłania przyśpieszonego trybu prejudycjalnego przewidzianego w art. 105 regulaminu postępowania przed Trybunałem. Decyzją z dnia 28 grudnia 2022 r. Prezes Trybunału oddalił ten wniosek.

25.

Uwagi na piśmie zostały przedłożone przez rząd hiszpański i Komisję Europejską.

26.

Dla przejrzystości mojej analizy zacznę od pierwszego pytania, następnie przejdę do pytania trzeciego, które odnosi się do wyczerpującego charakteru wykazu z art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023, zanim odpowiem na pytanie drugie, które dotyczy dokonanej przez sąd krajowy oceny regulacji prawa krajowego w świetle dyrektywy, która weszła w życie, ale której termin transpozycji jeszcze nie upłynął, podczas gdy wyłączenie nie zostało należycie uzasadnione.

27.

Przez pierwsze pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy możliwe jest zastosowanie zasady zgodnej [z dyrektywą] wykładni, podczas gdy stan faktyczny sprawy zaistniał pomiędzy datą wejścia w życie dyrektywy a datą upływu terminu na jej transpozycję, oraz czy do tego stanu faktycznego zastosowanie ma regulacja przyjęta w okresie pomiędzy tymi dwoma datami, a nie ta, która stanowi transpozycję tej dyrektywy. Sąd odsyłający odnosi się przede wszystkim do art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023, który wskazuje szereg możliwych wyłączeń od zasady całkowitego umorzenia długów ustanowionych w tej dyrektywie.

28.

Dla przypomnienia należy wskazać, że w wyroku z 4 lipca 2006 r. w sprawie Adeneler i in. ( 11 ) Trybunał orzekł, że przed upływem terminu transpozycji dyrektywy nie można czynić wobec państw członkowskich zarzutu, że nie przyjęły one jeszcze przepisów wprowadzających tę dyrektywę do swoich porządków prawnych, oraz że ogólny obowiązek wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z dyrektywą, który spoczywa na sądach krajowych, powstaje dopiero po upływie terminu transpozycji tej dyrektywy ( 12 ). Ponadto, podczas biegu terminu na transpozycję państwa członkowskie będące jej adresatami są zobowiązane do powstrzymywania się od przyjmowania przepisów, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu celu wyznaczonego w tej dyrektywie ( 13 ). Jako że obowiązek ten odnosi się do wszystkich krajowych organów władzy, sądy państw członkowskich zobowiązane są powstrzymywać się, w miarę możliwości, od dokonywania wykładni prawa krajowego w sposób, który mógłby poważnie zagrozić osiągnięciu celu wyznaczonego w tej dyrektywie ( 14 ).

29.

Z uwagi na powyższe proponuję, aby na pierwsze pytanie odpowiedzieć w ten sposób, że pomiędzy datą wejścia w życie dyrektywy 2019/1023 a datą upływu terminu na jej transpozycję sądy krajowe nie są zobowiązane do dokonywania wykładni ich przepisów krajowych zgodnie z art. 23 ust. 4 tej dyrektywy.

30.

W trzecim pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający wnosi zasadniczo do Trybunału o dokonanie wykładni art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023. Sąd ten zastanawia się, czy wykaz wyjątków wskazany w tym przepisie jest wyczerpujący oraz jaki jest zakres swobody, jaką dysponują państwa członkowskie w tym zakresie przy dokonywaniu transpozycji tej dyrektywy. Wykładnia ta jest konieczna aby umożliwić temu sądowi dokonanie oceny, czy prawo hiszpańskie poważnie zagraża osiągnięciu celu wyznaczonego w tej dyrektywie.

31.

Zarówno Komisja, jak i rząd hiszpański w uwagach przedstawionych na piśmie uznają, że wykaz z art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023 nie ma charakteru wyczerpującego, jako że przewiduje on, że z umorzenia długów mogą być wyłączone szczególne kategorie wierzytelności, na przykład sześć kategorii wierzytelności wymienionych w dalszej części tego ustępu.

32.

Wątpliwość co do tego mogła być zasadna ze względu na pierwotną wersję językową tego przepisu w języku hiszpańskim, który wskazywał, że państwa członkowskie mogły „wyłączać z umorzenia długów szczególne kategorie […] takie jak ( 15 )”. Sformułowanie to zostało jednakże zastąpione przez „takie jak w szczególności ( 16 )” (w wersji polskiej „na przykład”) poprzez sprostowanie ( 17 ), którym dostosowano hiszpańską wersję językową do innych wersji językowych.

33.

Od tej chwili nie można mieć już wątpliwości. Użycie sformułowania „państwa członkowskie mogą wyłączyć z umorzenia długów” oraz zwrotu „w szczególności” (w wersji polskiej „na przykład”) oznacza bowiem, że wykaz wskazany w art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023 stanowi niewyczerpujący wykaz szczególnych kategorii wierzytelności, które mogą zostać wyłączone z umorzenia długów, który państwo członkowskie może uzupełnić. Analizę tę potwierdza dodatkowo treść motywu 81 wskazanej dyrektywy w świetle dyskusji, która miała miejsce na forum Rady Unii Europejskiej ( 18 ), z których wynika, że państwa członkowskie powinny mieć możliwość wyłączania innych kategorii wierzytelności w należycie uzasadnionych przypadkach.

34.

W pytaniu trzecim sąd odsyłający zastanawia się także nad zakresem swobody, jaką dysponują państwa członkowskie przy wyłączaniu niektórych kategorii wierzytelności z możliwości umorzenia długów. Aby odpowiedzieć na to pytanie należy odróżnić samą zasadę wyłączenia pewnej kategorii wierzytelności od warunków zastosowania tego wyłączenia.

35.

Jeżeli chodzi o wyłączenie wierzytelności publicznoprawnych co do zasady, należy zauważyć, że art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023 wskazuje sześć kategorii wierzytelności, które państwa członkowskie mogą wyłączyć z umorzenia długów, lub wobec których mogą ograniczyć dostęp do umorzenia długów lub ustanowić dłuższy okres wymagany dla uzyskania umorzenia długów. Kategorie te są następujące: długi zabezpieczone, długi, które wynikają z sankcji karnych lub w związku z nimi, długi, które wynikają z odpowiedzialności deliktowej, długi w zakresie zobowiązań alimentacyjnych, długi powstałe po złożeniu wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie umorzenia długów lub po wszczęciu takiego postępowania oraz długi, które wynikają z obowiązku pokrycia kosztu postępowania w sprawie umorzenia długów.

36.

W swoich uwagach Komisja powtarza za sądem odsyłającym argument, wedle którego miałby istnieć związek pomiędzy tymi różnymi kategoriami wierzytelności, który uzasadniałby wniosek o braku całkowitej swobody uznania państw członkowskich przy tworzeniu wyjątków od zasady całkowitego umorzenia długów ze względu na charakter danej wierzytelności.

37.

Związek ten miałby wiązać się z troską o sprawiedliwość w znaczeniu materialnym, opierającą się na tym, że, po pierwsze, dłużnik nie powinien móc uciec od majątkowych konsekwencji działań niezwiązanych ze zwykłym prowadzeniem działalności gospodarczej (długi rodzinne, długi karne, długi z tytułu odpowiedzialności cywilnej). Po drugie, długi powstałe w ramach postępowania w sprawie umorzenia długów lub później mogą nie podlegać umorzeniu dla zapewnienia skuteczności tego postępowania. Po trzecie, wyłączeniu podlegać mogą również długi zabezpieczone, ponieważ powstały one w takiej właśnie formie, żeby uniknąć skutków niewypłacalności.

38.

Niemniej jednak wiele argumentów przemawia przeciwko takiemu rozumowaniu.

39.

Po pierwsze, już samo językowe sformułowanie art. 23 dyrektywy 2019/1023 przewiduje zróżnicowanie form do wyboru, jeżeli chodzi o możliwe wyjątki od zasady całkowitego umorzenia długów. Ustęp 1 przewiduje, że wszystkie państwa członkowskie powinny wprowadzić takie wyłączenie w przypadku dłużnika, który działał nieuczciwie lub w złej wierze ( 19 ). Ustępy 3 i 5 wskazują natomiast, że państwa członkowskie mogą przewidzieć dłuższe okresy wymagane dla uzyskania umorzenia długów lub dłuższe zakazy prowadzenia działalności w ściśle określonych przypadkach. Ustęp 4, o którego wykładnię wnosi sąd odsyłający, podobnie jak ustęp 2 przewiduje, że państwa członkowskie mogą dokonać wyboru wyjątków od zasady całkowitego umorzenia długów, jeżeli są one należycie uzasadnione, ilustrując tę możliwość niewyczerpującym wykazem przykładów. W związku z tym postępowanie w sprawie całkowitego umorzenia długów może funkcjonować w bardzo różny sposób i mieć bardzo różne zakresy zastosowania w zależności od wyborów dokonywanych przez każde z państw członkowskich. W konsekwencji wydaje sięże trudno utrzymywać, że cel w postaci harmonizacji tejże procedury umorzenia długów uzasadnia to, że co do zasady, wyłączenie niektórych szczególnych kategorii wierzytelności z umorzenia długów nie jest dozwolone.

40.

Z kolei z dyskusji poprzedzających przyjęcie dyrektywy 2019/1023 nie wynika nic, co pozwala uznać, że wierzytelności publicznoprawne nie mogą zostać wyłączone z umorzenia długów. Wniosek w sprawie tej dyrektywy przewidywał bowiem w sposób jasny w odniesieniu do art. 22 (art. 23 w ostatecznie przyjętej dyrektywie), że państwa członkowskie mają „duży margines swobody przy określaniu ograniczeń dotyczących przepisów o dostępie do umorzenia i okresów umorzenia, pod warunkiem że ograniczenia takie są wyraźnie określone i niezbędne do ochrony interesu ogólnego” ( 20 ).

41.

Wolę pozostawienia państwom członkowskim szerokiej swobody potwierdzają także dyskusje w Radzie ( 21 ). W trakcie negocjacji w tej instytucji wyłączenia od umorzenia długów zostały dodane właściwie bez szczególnych komentarzy ( 22 ) i uściślono, że państwa członkowskie mogą także przewidywać wyłączenia niektórych typów wierzytelności w oparciu o ich prawodawstwo krajowe bez szczegółowego określenia charakteru tych wierzytelności ( 23 ). Na samym końcu negocjacji w Radzie Portugalia przedstawiła deklarację, w której wskazała, że tekst ten jest wystarczająco elastyczny, aby pozwolić państwom członkowskim na utrzymanie lub wprowadzenie przepisów, które wyłączają lub ograniczają możliwość umorzenia długów podatkowych, ponieważ przepisy takie powinno się uznać za należycie uzasadnione, biorąc pod uwagę szczególny charakter długów podatkowych i, z drugiej strony, że zastrzega ona swoje stanowisko w odniesieniu do regulacji możliwości umorzenia długów podatkowych przy transpozycji dyrektywy ( 24 ).

42.

Komisja do spraw gospodarczych Parlamentu Europejskiego, po wpłynięciu prośby o przedstawienie opinii, zaproponowała komisji prawnej, przed którą toczyło się postępowanie, wniesienie poprawki do jednego z motywów i jednego ustępu dyrektywy, aby wprost wskazać możliwość wyłączenia wierzytelności publicznoprawnych, którą powinny uwzględnić państwa członkowskie w celu zapewnienia odpowiedniej równowagi pomiędzy interesem ogólnym a wspieraniem przedsiębiorczości ( 25 ).

43.

Wreszcie jasne jest, że dyrektywa 2019/1023 stanowi dyrektywę dokonującą minimalnej harmonizacji w zakresie całkowitego umorzenia długów, której celem jest stworzenie tego typu procedury w każdym z państw członkowskich, a nie stworzenie zharmonizowanego postępowania w sprawie umorzenia długów. Negocjacje były bowiem dla państw członkowskich okazją do podkreślenia, że procedura ta, niezależnie czy nowa, czy już istniejąca w zależności od państwa członkowskiego, powinna być dostatecznie dostosowana aby nie ingerować w sprawnie funkcjonujące systemy krajowe, ponieważ procedura ta jest powiązana z innymi dziedzinami prawa krajowego, oraz że sytuacja gospodarcza i struktury prawne różnią się pomiędzy państwami członkowskimi ( 26 ).

44.

Z kolei w odniesieniu do warunków wyłączenia danej kategorii wierzytelności art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023 przewiduje, że „wyłączenia, ograniczenia lub dłuższe okresy [wymagane do umorzenia] [powinny być] należycie uzasadnione”. W konsekwencji, o ile zakres swobody państw członkowskich nie został ograniczony w odniesieniu do pod względem charakterystyki szczególnych kategorii wierzytelności, które mogą podlegać wyłączeniu, o tyle został on ograniczony poprzez obowiązek przedstawienia uzasadnienia przemawiającego za takim wyłączeniem.

45.

Ponadto państwa członkowskie skorzystały z tego zakresu swobody, aby wprowadzić wyłączenie w przypadku niektórych kategorii wierzytelności poza tymi wskazanymi w wykazie z art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023. We Francji z umorzenia długów wyłączone są w szczególności wierzytelności pracownicze oraz należności wynikające z czynności odnoszących się do dóbr nabytych z tytułu spadku otwartego w trakcie postępowania ( 27 ). W Niderlandach wyłączone są w szczególności wierzytelności związane z pożyczkami studenckimi ( 28 ). W Hiszpanii wyłączone są także w szczególności należności z tytułu wynagrodzenia ( 29 ). W Portugalii wyłączone są w szczególności wierzytelności podatkowe oraz należności z tytułu podatków i ubezpieczeń społecznych ( 30 ).

46.

Konkludując, sądzę, że dyrektywa 2019/1023 jest dyrektywą dokonującą minimalnej harmonizacji, której celem jest wprowadzenie w każdym z państw członkowskich procedury umorzenia długów, której ramy w odniesieniu do charakterystyki wierzytelności, które mogą podlegać wyłączeniu z tego umorzenia, są w szerokim zakresie pozostawione uznaniu państw członkowskich z zastrzeżeniem, że wyłączenia te muszą być należycie uzasadnione.

47.

Proponuję zatem odpowiedzieć na trzecie pytanie prejudycjalne w ten sposób, że art. 23 ust. 4 dyrektywy 2019/1023 należy interpretować w ten sposób, że wykaz, który jest określony w tym przepisie, nie jest wyczerpujący i że inne niż wskazane w tym wykazie szczególne kategorie wierzytelności mogą także podlegać umorzeniu długów, ograniczonemu umorzeniu długów lub dłuższemu okresowi wymaganemu dla uzyskania umorzenia pod warunkiem, że jest to należycie uzasadnione.

48.

W ramach drugiego pytania prejudycjalnego sąd odsyłający zastanawia się w istocie, czy przepisy ustawy prawo upadłościowe w brzmieniu nadanym przez królewski dekret ustawodawczy 1/2020, które w jego ocenie mają zastosowanie w sprawie i które zostały zmienione w trakcie biegu terminu transpozycji dyrektywy 2019/1023 w celu wyłączenia – bez wskazania uzasadnienia – wierzytelności publicznoprawnych niezależnie od tego, czy umorzenie ma mieć charakter natychmiastowy, czy rozłożony w czasie, wywarły skutek w postaci poważnego zagrożenia dla osiągnięcia celu tej dyrektywy w rozumieniu przywołanego powyżej orzecznictwa ( 31 ).

49.

Jak wskazano w punkcie 28 niniejszej opinii, w okresie biegu terminu transpozycji dyrektywy państwa członkowskie będące jej adresatami są zobowiązane do powstrzymywania się od przyjmowania przepisów, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu celu wyznaczonego w danej dyrektywie, a sądy krajowe powinny dokonywać wykładni prawa krajowego w sposób, który nie zagraża poważnie po upływie terminu transpozycji osiągnięciu celu wyznaczonego w tej dyrektywie.

50.

Należy także przypomnieć, że do sądu krajowego należy ocena, czy przepisy krajowe, których zgodność z prawem jest kwestionowana, mogą poważnie zagrażać realizacji celu wyznaczonego w dyrektywie, ponieważ weryfikacja tego musi być z konieczności dokonana w oparciu o ogólną ocenę uwzględniającą całość polityk i przepisów przyjętych na terytorium danego państwa ( 32 ).

51.

Do Trybunału należy jednakże dokonanie wykładni celu wyznaczonego w dyrektywie, której dotyczy niniejsze postępowanie. Celem dyrektywy 2019/1023 jest natomiast, jeżeli chodzi o postępowanie w sprawie całkowitego umorzenia długów, co najmniej to, żeby postępowanie tego typu było ustanowione w każdym z państw członkowskich ( 33 ) w oparciu o minimalną harmonizację.

52.

Moim zdaniem brak uzasadnienia wyłączenia wierzytelności publicznoprawnych z umorzenia długów nie może sam w sobie przed upływem termin na dokonanie transpozycji poważnie zagrozić realizacji celu wyznaczonego w dyrektywie 2019/1023, gdyż możliwość wyłączenia przez państwa członkowskie wierzytelności publicznoprawnych z umorzenia długów jest możliwa, jak wskazałem powyżej.

53.

Z uwagi na to proponuję udzielić następującej odpowiedzi w przedmiocie pytania drugiego: sam fakt, że wyłączenie wierzytelności publicznoprawnych z postępowania w sprawie umorzenia długów w przepisie prawa krajowego przyjętym pomiędzy datą wejścia w życie dyrektywy 2019/1023 a datą upływu terminu na jej transpozycję nie jest należycie uzasadnione, nie zagraża poważnie po upływie terminu transpozycji realizacji celu wyznaczonego w tej dyrektywie.

54.

Z uwagi na ogół powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał udzielił następującej odpowiedzi na pytania prejudycjalne przedstawione przez Audiencia Provincial de Alicante (sąd okręgowy w Alicante, Hiszpania):