Choose the experimental features you want to try

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

Document 62022CC0390

    Opinia rzecznika generalnego A. Rantosa przedstawiona w dniu 5 października 2023 r.
    Obshtina Pomorie przeciwko „ANHIALO AVTO” OOD.
    Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Okrazhen sad – Burgas.
    Odesłanie prejudycjalne – Transport – Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 – Usługi publiczne w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego – Umowy o świadczenie usług publicznych – Zobowiązania z zakresu usług publicznych – Rekompensata z tytułu świadczenia usług publicznych – Artykuł 4 ust. 1 lit. b) – Obowiązkowa treść umów o świadczenie usług publicznych – Parametry obliczenia rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych – Uprzednie, obiektywne i przejrzyste określenie parametrów – Nieprzeprowadzenie postępowania przetargowego – Stosowanie zasad dotyczących obliczania rekompensaty określonych w załączniku do rozporządzenia (WE) nr 1370/2007 – Przewidziane w przepisach krajowych warunki wypłaty rekompensaty – Określenie kwoty rekompensaty w ustawie o budżecie państwa na dany rok i wpłata tej kwoty na rzecz właściwego organu krajowego – Ustalenie parametrów obliczania rekompensaty poprzez odesłanie do zasad ogólnych.
    Sprawa C-390/22.

    Court reports – general – 'Information on unpublished decisions' section

    ECLI identifier: ECLI:EU:C:2023:740

     OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

    ATHANASIOSA RANTOSA

    przedstawiona w dniu 5 października 2023 r. ( 1 )

    Sprawa C‑390/22

    Obshtina Pomorie

    przeciwko

    „ANHIALO AVTO” OOD

    [wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przedstawiony przez Okrazhen sad – Burgas (sąd okręgowy w Burgasie, Bułgaria)]

    Odesłanie prejudycjalne – Transport – Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 – Usługi publiczne w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego – Artykuł 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) – Obowiązkowa treść umów o świadczenie usług publicznych oraz zasad ogólnych – Określenie uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty parametrów obliczania rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych – Przewidziane w przepisach krajowych dodatkowe warunki wypłaty tej rekompensaty – Odesłanie do zasad ogólnych na potrzeby ustalania parametrów, według których obliczana jest rzeczona rekompensata

    I. Wprowadzenie

    1.

    Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 ( 2 ), które ustanawia wspólny system rekompensat z tytułu zobowiązań do świadczenia usług publicznych w dziedzinie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego, stanowi w art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i), że umowy o świadczenie usług publicznych i zasady ogólne określają uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty, parametry, według których obliczane są ewentualne rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych.

    2.

    Czy brak wypłaty pełnej rekompensaty należnej podmiotowi świadczącemu usługi publiczne za wykonanie zobowiązania do świadczenia usług publicznych ze względu na to, że środków finansowych odpowiadających tej rekompensacie nie przewidziano w ustawie budżetowej tego państwa i nie wypłacono ich właściwemu organowi, jest zgodny z tym przepisem? Takie jest w istocie główne pytanie postawione przez Okrazhen sad – Burgas (sąd okręgowy w Burgasie, Bułgaria)].

    3.

    Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożono w ramach sporu pomiędzy Obshtina Pomorie (gminą Pomorie, Bułgaria) a spółką „ANHIALO AVTO” OOD (zwaną dalej „spółką Anhialo”) w przedmiocie przyznania rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych należnej na podstawie umowy o świadczenie usług publicznych, która została zawarta w celu świadczenia usług publicznego autobusowego transportu pasażerskiego.

    4.

    Chociaż wykładni art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007 Trybunał miał już okazję dokonać w wyroku z dnia 8 września 2022 r., Lux Express Estonia (C‑614/20, EU:C:2022:641), to w niniejszej sprawie Trybunał wypowie się po raz pierwszy w przedmiocie możliwości wprowadzenia przez państwo członkowskie warunków dodatkowych w stosunku do warunków już przewidzianych w tym rozporządzeniu, dotyczących zapłaty rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych.

    II. Ramy prawne

    A.   Prawo Unii

    5.

    Artykuł 1 rozporządzenia nr 1370/2007, zatytułowany „Cel i zakres stosowania”, stanowi w ust. 1:

    „Celem niniejszego rozporządzenia jest określenie, w jaki sposób, przy zachowaniu zasad prawa wspólnotowego, właściwe organy mogą podejmować działania w sektorze pasażerskiego transportu publicznego w celu zapewnienia świadczenia usług użyteczności publicznej, które miałyby m.in. bardziej masowy charakter, byłyby bezpieczniejsze, odznaczałyby się wyższą jakością lub niższą ceną niż usługi świadczone tylko na zasadzie swobodnej gry sił rynkowych.

    W tym celu niniejsze rozporządzenie określa warunki, na podstawie których właściwe organy, nakładając zobowiązania do świadczenia usług publicznych lub zawierając umowy dotyczące wykonywania tych zobowiązań, rekompensują podmiotom świadczącym usługi publiczne poniesione koszty lub przyznają wyłączne prawa w zamian za realizację zobowiązań z tytułu świadczenia wspomnianych usług”.

    6.

    Artykuł 2 tego rozporządzenia, zatytułowany „Definicje”, stanowi:

    „Na użytek niniejszego rozporządzenia:

    […]

    b)

    »właściwy organ« oznacza organ publiczny lub grupę organów publicznych państwa członkowskiego lub państw członkowskich uprawnione do ingerowania w publiczny transport pasażerski na danym obszarze geograficznym, lub instytucję posiadającą takie uprawnienia;

    […]

    e)

    »zobowiązanie z tytułu świadczenia usług publicznych« oznacza wymóg określony lub ustalony przez właściwy organ, w celu zapewnienia świadczenia usług użyteczności publicznej w zakresie pasażerskiego transportu publicznego, których świadczenia podmiot świadczący usługi ze względu na swój własny interes gospodarczy bez rekompensaty nie podjąłby lub nie podjąłby w takim samym zakresie lub na takich samych warunkach;

    […]

    g)

    »rekompensata z tytułu świadczenia usług publicznych« oznacza każdą korzyść, zwłaszcza finansową, przyznaną bezpośrednio lub pośrednio przez właściwy organ z funduszy publicznych w okresie realizacji zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych lub powiązaną z tym okresem;

    h)

    »bezpośrednie udzielenie zamówienia« oznacza udzielenie zamówienia prowadzącego do zawarcia umowy o świadczenie usług publicznych danemu podmiotowi świadczącemu usługi publiczne z pominięciem procedury przetargowej;

    i)

    »umowa o świadczenie usług publicznych« oznacza jeden lub kilka aktów wiążących prawnie, potwierdzających porozumienie zawarte pomiędzy właściwym organem a podmiotem świadczącym usługi publiczne, w sprawie powierzenia temu podmiotowi świadczącemu usługi publiczne zarządzania usługami pasażerskiego transportu publicznego podlegającymi zobowiązaniom z tytułu świadczenia usług publicznych oraz świadczenie tych usług; w zależności od prawa państw członkowskich umowa może mieć również formę decyzji właściwego organu, która:

    stanowi indywidualny akt ustawodawczy lub wykonawczy, albo

    zawiera warunki, zgodnie z którymi właściwy organ samodzielnie świadczy usługi lub powierza ich świadczenie podmiotowi wewnętrznemu;

    […]

    l)

    »zasada ogólna« oznacza środek mający zastosowanie w sposób niedyskryminacyjny do wszystkich usług publicznych tego samego rodzaju w zakresie transportu pasażerskiego na danym obszarze geograficznym, objętym właściwością miejscową właściwego organu;

    […]”.

    7.

    Artykuł 3 rzeczonego rozporządzenia, noszący tytuł „Umowy o świadczenie usług publicznych oraz zasady ogólne”, stanowi w ust. 1 i 2:

    „1.   W przypadku gdy właściwy organ podejmuje decyzję o przyznaniu wybranemu podmiotowi wyłącznego prawa lub rekompensaty, niezależnie od ich charakteru, w zamian za realizację zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych, następuje to w ramach umowy o świadczenie usług publicznych.

    2.   W drodze odstępstwa od ust. 1 zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych, które mają na celu określenie taryf maksymalnych dla wszystkich lub niektórych kategorii pasażerów, mogą także stanowić przedmiot zasad ogólnych. Zgodnie z zasadami określonymi w art. 4 i 6 oraz w załączniku właściwy organ rekompensuje podmiotom świadczącym usługi publiczne wynik finansowy netto, dodatni lub ujemny, uzyskany jako rezultat kosztów i przychodów, które powstały przy wypełnianiu zobowiązań taryfowych określonych na podstawie zasad ogólnych tak, by zapobiec nadmiernym rekompensatom. Następuje to niezależnie od prawa właściwych organów do włączenia zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych polegającego na określeniu maksymalnych taryf do umów o świadczenie usług publicznych”.

    8.

    Artykuł 4 tegoż rozporządzenia, zatytułowany „Obowiązkowa treść umów o świadczenie usług publicznych oraz zasad ogólnych”, stanowi w ust. 1:

    „Umowy o świadczenie usług publicznych oraz zasady ogólne:

    a)

    jasno określają zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych, które musi wypełniać podmiot świadczący usługi publiczne, jak również obszar geograficzny, którego zobowiązania te dotyczą;

    b)

    określają uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty,

    (i)

    parametry, według których obliczane są ewentualne rekompensaty; oraz

    (ii)

    charakter i zakres wszelkich przyznanych praw wyłącznych,

    w sposób zapobiegający nadmiernemu poziomowi rekompensaty. W przypadku zamówień prowadzących do zawarcia umów o świadczenie usług publicznych udzielanych zgodnie z art. 5 ust. 2, 4, 5 i 6 parametry te określane są w taki sposób, aby rekompensata nie mogła przekroczyć kwoty niezbędnej do pokrycia wyniku finansowego netto w odniesieniu do kosztów i przychodów osiągniętych podczas realizacji zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych, przy uwzględnieniu związanych z tym przychodów uzyskanych przez podmiot świadczący usługi publiczne oraz rozsądnego zysku;

    c)

    określają zasady podziału kosztów związanych ze świadczeniem usług. […]”.

    9.

    Artykuł 5 rozporządzenia nr 1370/2007, noszący tytuł „Udzielanie zamówień prowadzących do zawarcia umów o świadczenie usług publicznych”, stanowi:

    „1.   Zamówienia prowadzące do zawarcia umów o świadczenie usług publicznych są udzielane zgodnie z zasadami określonymi w niniejszym rozporządzeniu. […]

    […]

    5.   W przypadku zakłócenia w świadczeniu usług lub bezpośredniego ryzyka powstania takiej sytuacji właściwe organy mogą zastosować środki nadzwyczajne. Środki te obejmują bezpośrednie udzielanie zamówień lub wyrażenie formalnej zgody na przedłużenie umowy o świadczenie usług publicznych, lub zobowiązania do świadczenia określonych usług publicznych. Podmiot świadczący usługi publiczne ma prawo odwołania się od decyzji nakładającej zobowiązanie do świadczenia określonych usług publicznych. Udzielenie zamówienia lub przedłużenie umowy o świadczenie usług publicznych w ramach środków nadzwyczajnych lub nałożenie zobowiązania do wykonania takiej umowy jest dopuszczalne na okres nieprzekraczający dwóch lat.

    […]”.

    10.

    Artykuł 6 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych”, stanowi w ust. 1, co następuje:

    „Każda rekompensata wynikająca z zasady ogólnej lub z umowy o świadczenie usług publicznych musi być zgodna z przepisami określonymi w art. 4, bez względu na sposób udzielenia zamówienia. Każda rekompensata, bez względu na jej charakter, wynikająca z umowy zawartej w następstwie udzielonego bezpośrednio zamówienia prowadzącego do zawarcia umowy o świadczenie usług publicznych zgodnie z art. 5 ust. 2, 4, 5 lub 6 lub wynikająca z zasady ogólnej musi ponadto być zgodna z przepisami określonymi w załączniku”.

    11.

    Załącznik do rzeczonego rozporządzenia (zwany dalej „załącznikiem”), noszący tytuł „Zasady mające zastosowanie do przyznawania rekompensaty w przypadkach, o których mowa w art. 6 ust. 1”, stanowi w ust. 2 i 3:

    „2.   Wysokość rekompensaty nie może przekroczyć kwoty odpowiadającej wynikowi finansowemu netto, który równoważny jest sumie wpływów, pozytywnych czy negatywnych, jakie wypełnianie zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych wywiera na koszty i przychody podmiotu świadczącego usługi publiczne. Wpływ ten oceniany jest przez porównanie stanu, w którym zobowiązanie z tytułu świadczenia usług publicznych jest wypełniane, ze stanem, jaki istniałby w przypadku niewypełniania zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych. […]

    3.   Wypełnianie zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych może mieć wpływ na ewentualną działalność transportową podmiotu, która nie jest związana z danym zobowiązaniem lub zobowiązaniami z tytułu świadczenia usług publicznych. Aby uniknąć nadmiernych rekompensat lub ich braku, przy obliczaniu wyniku finansowego netto bierze się pod uwagę wyrażone ilościowo wyniki finansowe dla danych sieci obsługiwanych przez podmiot”.

    B.   Prawo bułgarskie

    1. Ustawa o transporcie drogowym

    12.

    Paragraf 4 przepisów końcowych Zakon za avtomobilnite prevozi (ustawy o transporcie drogowym) ( 3 ) z dnia 17 września 1999 r., w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, stanowi w ust. 1 i 3:

    „1)   Budżet państwa Republiki Bułgarii obejmuje corocznie wydatki przeznaczone na:

    1.

    dotowanie transportu pasażerskiego na nierentownych liniach autobusowych na obszarach miejskich oraz transport w regionach górskich i na innych terenach, na wniosek ministra transportu, technologii informacyjnych i komunikacji;

    2.

    zrekompensowanie spadku dochodów wynikającego z zastosowania przewidzianych w przepisach cen przewozu dla niektórych kategorii podróżnych.

    […]

    3)   Warunki i zasady przyznawania funduszy, o których mowa w ust. 1, jak również warunki i zasady wydawania biletów na przewóz niektórych kategorii pasażerów, określonych w przepisach, określa się w rozporządzeniu wydanym przez radę ministrów na wniosek ministra transportu, technologii informacyjnych i komunikacji”.

    2. Rozporządzenie z 2005 r.

    13.

    Naredba no 3 za usloviata i reda za predostavyane na sredstva za subsidirane na prevoza na patnitsite po nerentabilni avtobusni linii vav vatreshnogradskia transport i transporta v planinski i drugi rayoni (rozporządzenie nr 3 w sprawie warunków i trybu przyznawania środków na dofinansowanie transportu pasażerskiego na nierentownych liniach autobusowych w transporcie miejskim i w transporcie na terenach górskich i innych terenach) ( 4 ) z dnia 4 kwietnia 2005 r. (zwane dalej „rozporządzeniem z 2005 r.”) przewidywało w art. 1 ust. 1:

    „Niniejsze rozporządzenie określa warunki i zasady przyznawania dotacji przewidzianych w budżecie centralnym w odniesieniu do miejskiego przewozu pasażerskiego oraz międzymiastowego przewozu pasażerskiego na słabo zaludnionych obszarach górskich i przygranicznych”.

    3. Rozporządzenie z 2015 r.

    14.

    Naredba za usloviata i reda za predostavyane na sredstva za kompensirane na namalenite prihodi ot prilaganeto na tseni za obshtestveni patnicheski prevozi po avtomobilnia transport, predvideni v normativnite aktove za opredeleni kategorii patnitsi, za subsidirane na obshtestveni patnicheski prevozi po nerentabilni avtobusni linii vav vatreshnogradskia transport i transporta v planinski i drugi rayoni i za izdavane na prevozni dokumenti za izvarshvane na prevozite (rozporządzenie w sprawie warunków i trybu przyznawania środków w celu zrekompensowania zmniejszenia dochodów w związku ze stosowaniem taryf w publicznym drogowym transporcie pasażerskim, przewidzianych dla niektórych kategorii pasażerów w aktach prawnych, na dofinansowanie publicznego transportu pasażerskiego na nierentownych liniach autobusowych w transporcie miejskim i w transporcie na terenach górskich i innych terenach oraz na wydawanie dokumentów przewozowych w celu świadczenia usług transportowych) ( 5 ) z dnia 29 marca 2015 r. (zwane dalej „rozporządzeniem z 2015 r.”) stanowi w art. 1 ust. 1 i 2:

    „1)   Niniejsze rozporządzenie określa warunki i zasady przyznawania środków przewidzianych w budżecie centralnym na wypłaty rekompensat i dotowanie przewoźników wykonujących zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych w zakresie miejskiego i międzymiastowego transportu pasażerskiego bezpłatnego i po obniżonych cenach na obszarach górskich i innych słabo zaludnionych obszarach kraju.

    2)   Środki, o których mowa w ust. 1, stanowią rekompensatę z tytułu świadczenia usług publicznych w zakresie publicznego transportu pasażerskiego w rozumieniu rozporządzenia [nr 1370/2007] i są przyznawane na warunkach i zasadach określonych w tym rozporządzeniu i w obowiązujących przepisach krajowych”.

    15.

    Artykuł 2 ust. 1 tego rozporządzenia brzmi następująco:

    „Środki, o których mowa w niniejszym rozporządzeniu, są przyznawane do wysokości kwoty określonej w ustawie budżetowej na dany rok”.

    16.

    Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 tego rozporządzenia:

    „1)   Środki, o których mowa w niniejszym rozporządzeniu, przyznaje się w formie celowych transferów z budżetu centralnego za pośrednictwem systemu elektronicznych płatności budżetowych (system SEBRA). W związku z tym ustanawia się limity dla gmin, które przestrzegały przewidzianej prawem procedury udzielania zamówień na usługi publiczne w zakresie transportu pasażerskiego na podstawie rozporządzenia nr 1370/2007 i przepisów ustawy o zamówieniach publicznych lub ustawy o koncesjach, z zastrzeżeniem zasad jawności i przejrzystości, wolnej i uczciwej konkurencji oraz równego traktowania i niedyskryminacji.

    […]

    4)   Burmistrzowie gmin wynagradzają przewoźników na podstawie faktycznie wykonanych usług przewozowych”.

    17.

    Artykuł 55 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia stanowi:

    „1)   Dotacje na transport pasażerski przyznawane są przewoźnikom za pośrednictwem budżetów gmin w kwocie nieprzekraczającej sumy odpowiadającej wynikowi finansowemu netto wykonania zobowiązania do świadczenia usług publicznych.

    2)   Wynik finansowy netto uzyskuje się poprzez dodanie kosztów wynikających z zobowiązania do świadczenia usług publicznych nałożonego przez właściwy organ i zapisanego w umowie o świadczenie usług publicznych lub w zasadzie ogólnej, pomniejszonych o wszelkie dodatnie wyniki finansowe wygenerowane w sieci obsługiwanej w ramach danego zobowiązania do świadczenia usług publicznych, pomniejszonych o przychody taryfowe lub wszelkie inne przychody wygenerowane w związku z wypełnianiem danego zobowiązania do świadczenia usług publicznych, powiększonych o rozsądny zysk”.

    18.

    Artykuł 56 rozporządzenia z 2015 r. stanowi:

    „1)   Dotacje przyznaje się wyłącznie przewoźnikom, z którymi dana gmina zawarła umowy spełniające wymogi rozporządzenia nr 1370/2007.

    2)   Umowy muszą regulować następujące warunki:

    1.

    parametry, według których obliczana jest dotacja;

    2.

    charakter, treść i zakres przyznanego prawa wyłącznego oraz okres obowiązywania umowy;

    3.

    mechanizmy określania kosztów bezpośrednio związanych ze świadczeniem usług, takich jak koszty personelu, energii, opłat infrastrukturalnych, konserwacji i naprawy pojazdów przeznaczonych do transportu publicznego, taboru oraz instalacji niezbędnych do świadczenia usług transportu pasażerskiego, a także część kosztów pośrednich związanych ze świadczeniem usług;

    4.

    mechanizmy podziału wpływów ze sprzedaży biletów, które mogą przypadać podmiotowi świadczącemu usługi publiczne, właściwemu organowi lub zostać podzielone między nich;

    5.

    kwota rozsądnego zysku;

    6.

    zobowiązanie burmistrzów gmin i przewoźników do przeprowadzania skutecznych kontroli pasażerów na dotowanych liniach miejskich i międzymiastowych.

    […]

    4)   Jeżeli przewoźnicy nie przestrzegają warunków umów, burmistrzowie gmin mogą zmniejszyć wysokość dotacji i mają również możliwość zawieszenia ich przyznawania”.

    III. Postępowanie główne, pytania prejudycjalne oraz postępowanie przed Trybunałem

    19.

    Decyzją z dnia 14 sierpnia 2013 r. gubernator obwodu Burgas (Bułgaria) wyraził zgodę na udzielenie przez burmistrza gminy Pomorie na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy zamówień na świadczenie usług transportu autobusowego zgodnie ze wskazanym w tej decyzji rozkładem jazdy, między innymi w odniesieniu do linii autobusowej pomiędzy miastami Pomorie i Kableshkovo (Bułgaria), a także linii miejskich nr 1 i 2 w Pomorie. Umowa o świadczenie usług publicznych miała zostać zawarta w trybie bezpośredniego udzielenia zamówienia na podstawie art. 5 ust. 5 rozporządzenia nr 1370/2007 jako środek nadzwyczajny mający na celu przezwyciężenie zakłócenia w świadczeniu publicznych usług transportu pasażerskiego na rozpatrywanych trasach, spowodowanego wygaśnięciem dotychczasowych umów i jednoczesnym zakończeniem procedury przetargowej na ponowne zamówienie usług transportu publicznego.

    20.

    Na podstawie tej decyzji w dniu 1 listopada 2013 r. gmina Pomorie, działająca w charakterze właściwego organu, i spółka Anhialo, jako podmiot świadczący usługi publiczne, zawarły umowę, na podstawie której spółce tej powierzono świadczenie usług publicznego transportu pasażerskiego na wskazanych liniach autobusowych (zwaną dalej „rozpatrywaną umową”). Artykuł 2 tej umowy stanowił, że będzie ona obowiązywała do zakończenia przez właściwy organ postępowania w trybie ustawy o zamówieniach publicznych. Ponadto zgodnie z art. 5 rzeczonej umowy organ właściwy zobowiązał się do przekazania wykonawcy w terminie określonym przez ministerstwo finansów ewentualnych środków odpowiadających dotacji zgodnie z obowiązującym prawem krajowym oraz rekompensaty za bezpłatne i ulgowe przejazdy dla niektórych kategorii obywateli na podstawie tegoż prawa.

    21.

    Ustalono, że spółka Anhialo wykonała usługi przewozowe przewidziane w rozpatrywanej umowie. W dniu 15 stycznia 2019 r. umowa ta została rozwiązana wraz z zakończeniem postępowania prowadzonego na podstawie ustawy o zamówieniach publicznych. Co się tyczy okresu od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 31 grudnia 2018 r., w odniesieniu do którego spółka Anhialo zażądała wypłaty rekompensat należnych na podstawie rozpatrywanej umowy, gmina Pomorie wypłaciła jej kwotę 3690 lewów bułgarskich (BGN) (około 1886 EUR w odnośnym dniu), która odpowiadała łącznej kwocie środków ustalonych i wypłaconych tej gminie z budżetu centralnego Republiki Bułgarii tytułem dotacji na transport miejski i międzymiastowy.

    22.

    Spółka Anhialo zakwestionowała wysokość tej kwoty i wniosła powództwo do Rayonen sad Pomorie (sądu rejonowego w Pomorie, Bułgaria). W opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości ustalono wynik finansowy netto tej spółki w rozumieniu przepisów załącznika i art. 55 rozporządzenia z 2015 r. za lata 2016–2018 w wysokości około 86000 BGN (około 43800 EUR w odnośnym dniu). Z opinii tej wynika również, że organizacja księgowości przedsiębiorstwa pozwalała na dokładną alokację kosztów i przychodów w odniesieniu do działalności dofinansowywanej i niedofinansowywanej zgodnie z wymogami wynikającymi z załącznika. Przed tym sądem spółka Anhialo zażądała zapłaty części należnej kwoty, która pozostała do zapłaty, a mianowicie 24931,60 BGN (około 12700 EUR w odnośnym dniu).

    23.

    Wyrokiem z dnia 8 listopada 2021 r. Rayonen sad Pomorie (sąd rejonowy w Pomorie) uwzględnił ów pozew. Sąd ten uznał w szczególności, że celem rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych w rozumieniu rozporządzenia nr 1370/2007 jest zrekompensowanie ujemnego wyniku finansowego netto poprzez zwrot kosztów poniesionych przez podmiot gospodarczy celem świadczenia usług publicznych, przy czym ze względu na to, iż rozpatrywaną umowę zawarto w 2013 r., gmina Pomorie nie może utrzymywać, że spółka Anhialo nie ma prawa do rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych ze względu na to, iż umowa ta nie zawiera obligatoryjnych warunków, o których mowa w art. 56 ust. 2 rozporządzenia z 2015 r. Zdaniem tego sądu z uwagi na datę wydania tego rozporządzenia przewidziany w tym przepisie bezwzględny wymóg wskazania parametrów, według których obliczana jest dotacja, nie mógł bowiem mieć zastosowania do rozpatrywanej umowy, a zważywszy, że spółka Anhialo świadczyła publiczne usługi transportowe, na które zawarto rzeczoną umowę, ma ona prawo do dotacji, a właściwe organy są zobowiązane przyznać jej rekompensatę z tytułu świadczenia usług publicznych zgodnie z rozporządzeniem nr 1370/2007.

    24.

    Gmina Pomorie wniosła apelację od tego wyroku do Okrazhen sad Burgas (sądu okręgowego w Burgasie, Bułgaria), będącego sądem odsyłającym, podnosząc, że warunki określone w rozporządzeniu z 2015 r. są również uregulowane w rozporządzeniu nr 1370/2007. Ponieważ rozporządzenie to jest bezpośrednio skuteczne od chwili jego przyjęcia, czyli od dnia 23 października 2007 r., wynika z tego, że wymogi, o których mowa w art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia, obowiązywały od tego właśnie dnia, a ich brak w rozpatrywanej umowie czyni jakąkolwiek wypłatę dotacji bezpodstawną. Gmina Pomorie powołała się również na art. 5 rozpatrywanej umowy, z którego wywiodła, że ciążący na niej obowiązek wypłaty dotacji nie jest bezwarunkowy, lecz uzależniony od spełnienia warunków przewidzianych w prawie krajowym. Nie można jej zatem zarzucać, że w braku przekazania dotacji z centralnego budżetu państwa do budżetu gminy przewoźnikom nie wypłacono żadnej rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych. Gmina ta dodała, że nie ma prawnego umocowania do samodzielnego ustalania wysokości rekompensaty i dotacji, a jedynie rozdziela odpowiednie środki przyznane jej na określony cel.

    25.

    Spółka Anhialo podniosła przed sądem odsyłającym, że art. 56 ust. 2 rozporządzenia z 2015 r. ma charakter materialnoprawny, a zatem nie działa wstecz. W konsekwencji zgodności z prawem rozpatrywanej umowy nie można badać w świetle tego rozporządzenia. Rozporządzenie nr 1370/2007 reguluje niezbywalne prawo przewoźnika publicznego do rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, a przy tym rozporządzenie to nie zakazuje wyraźnie zapłaty rekompensaty w przypadku, gdy umowa o świadczenie tych usług formalnie nie spełnia przewidzianych przez nie wymogów. Celem tego rozporządzenia jest zapewnienie przejrzystości procedury obliczania rekompensaty i uniknięcie nadmiernej rekompensaty, bez pozbawiania przewoźników należnych im rekompensat. Spółka Anhialo podkreśliła również, że zgodnie z ustaleniami dokonanymi przez biegłego z zakresu księgowości spełniła ona wszystkie wymogi przewidziane w rozporządzeniu nr 1370/2007 i w rozporządzeniu z 2015 r. w odniesieniu do rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych. Zdaniem tej spółki w świetle art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia przyznanie dotacji pochodzących z centralnego budżetu państwa zależy wyłącznie od poszczególnych gmin i od przestrzegania przez nie wymogów prawnych dotyczących udzielania zamówień prowadzących do zawarcia umów o świadczenie usług publicznych. W związku z tym gmina Pomorie, na której spoczywa obowiązek zapewnienia transportu publicznego na swoim terytorium, jest niezmiennie zobowiązana do zapłaty pełnej rekompensaty danemu przewoźnikowi świadczącemu usługi publiczne, niezależnie od tego, czy państwo przyznało gminie dofinansowanie, czy też nie.

    26.

    Sąd odsyłający zauważa, że rozporządzenie z 2015 r. wydano na podstawie ustawy o transporcie drogowym, w szczególności na podstawie § 4 ust. 1 jej przepisów końcowych, a art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia przewiduje, iż środki przyznaje się do wysokości kwoty określonej w ustawie budżetowej na dany rok. Sąd ten dodaje, że art. 56 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi jednocześnie, iż dotacje są przyznawane wyłącznie tym przewoźnikom, z którymi dana gmina zawarła umowy spełniające warunki rozporządzenia nr 1370/2007, a pozostałe ustępy tego art. 56 określają dodatkowe wymogi dotyczące treści umów zawieranych z podmiotami gospodarczymi. Według wykładni dokonanej przez właściwe organy krajowe przepisy krajowe przewidują w odniesieniu do wypłaty rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych wymogi, zgodnie z którymi rekompensata ta była przewidziana w ustawie budżetowej państwa na dany rok i została przekazana właściwemu organowi. W przeciwnym razie organ ów nie byłby w stanie zgodnie z prawem wypłacić tej rekompensaty podmiotowi świadczącemu usługi publiczne pomimo rzeczywistego wykonania umowy o świadczenie usług publicznych.

    27.

    Jednakże rozporządzenie nr 1370/2007, w szczególności jego art. 6 ust. 1, nie zawiera takich wymogów w odniesieniu do wypłaty rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych. W konsekwencji sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy rozporządzenie to pozwala państwu członkowskiemu na wprowadzenie w drodze ustawodawstwa krajowego lub przepisów wewnętrznych dodatkowych wymogów i ograniczeń dotyczących wypłaty przewoźnikowi rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych w związku z wykonaniem zobowiązania do świadczenia usług publicznych.

    28.

    Ponadto rozpatrywana umowa nie określa parametrów, według których obliczana jest rekompensata z tytułu świadczenia usług publicznych, lecz odsyła w tym względzie do przepisów krajowych. Zdaniem sądu odsyłającego, ponieważ art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007 wymienia „[u]mowy o świadczenie usług publicznych oraz zasady ogólne”, użycie spójnika „oraz” można interpretować w ten sposób, że wystarczy, aby parametry obliczania rekompensaty zostały określone w zasadach ogólnych, a mianowicie w przepisach przyjętych w ramach rozporządzenia z 2015 r., a wcześniej rozporządzenia z 2005 r. Inna możliwa interpretacja polegałaby na tym, że parametry te muszą zostać ustalone nie tylko w zasadach ogólnych, lecz również w umowie o świadczenie usług publicznych w rozumieniu tego rozporządzenia.

    29.

    W tych okolicznościach Okrazhen sad – Burgas (sąd okręgowy w Burgasie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

    „1)

    Czy przepisy rozporządzenia [nr 1370/2007] pozwalają państwu członkowskiemu na wprowadzenie, w drodze przepisów krajowych lub wewnętrznych regulacji, dodatkowych wymogów i ograniczeń w odniesieniu do zapłaty przewoźnikowi rekompensaty za wypełnianie zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych, jeśli te dodatkowe wymogi i ograniczenia nie zostały przewidziane w tym rozporządzeniu?

    2)

    Czy art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia [nr 1370/2007] zezwala na zapłacenie przewoźnikowi rekompensaty za wypełnianie zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych, jeżeli parametry, na podstawie których obliczana jest rekompensata, nie zostały określone uprzednio w umowie o świadczenie usług publicznych, lecz zostały ustalone w zasadach ogólnych, a wynik finansowy netto lub kwota należnej rekompensaty zostały określone zgodnie z procedurą przewidzianą w [tym rozporządzeniu]?”.

    30.

    Uwagi na piśmie złożyły gmina Pomorie, rząd bułgarski oraz Komisja Europejska. Te dwie ostatnie zainteresowane strony przedstawiły również uwagi ustne na rozprawie, która odbyła się w dniu 21 czerwca 2023 r.

    IV. Ocena

    A.   W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego

    31.

    Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy rozporządzenie nr 1370/2007 należy interpretować w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie przepisów, zgodnie z którymi rekompensatę z tytułu świadczenia usług publicznych w rozumieniu tego rozporządzenia można przyznać podmiotowi świadczącemu usługi publiczne tylko wtedy, gdy środki finansowe odpowiadające tej rekompensacie były przewidziane w ustawie budżetowej tego państwa na dany rok i zostały przekazane właściwemu organowi.

    32.

    Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 288 akapit drugi TFUE rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Przepisy rozporządzeń mają zatem z reguły, ze względu na sam swój charakter i swoją funkcję w systemie źródeł prawa Unii, bezpośredni skutek w krajowych porządkach prawnych, bez konieczności przyjmowania środków wykonawczych przez władze krajowe. W zakresie, w jakim wymaga tego wdrożenie niektórych przepisów rozporządzenia, państwa członkowskie mogą przyjmować środki w celu jego wykonania, jeżeli środki te nie stanowią przeszkody dla bezpośredniego stosowania owego rozporządzenia, nie ukrywają jego charakteru jako aktu prawa Unii oraz konkretyzują korzystanie z zakresu uznania przyznanego im we wspomnianym rozporządzeniu, przy zachowaniu granic wyznaczonych jego przepisami ( 6 ).

    33.

    W tym względzie należy więc odwołać się do właściwych przepisów danego rozporządzenia, interpretowanych w świetle jego celów, aby ustalić, czy przepisy te zakazują, nakazują lub umożliwiają państwu członkowskiemu przyjęcie niektórych środków wykonawczych, a w szczególności w tym ostatnim przypadku – czy rozważany środek wpisuje się w ramy zakresu uznania przyznanego każdemu państwu członkowskiemu Należy również przypomnieć, że każdy przepis prawa Unii spełniający przesłanki wymagane, by wywoływać skutek bezpośredni, wiąże wszystkie władze państw członkowskich, to znaczy nie tylko sądy krajowe, lecz również wszystkie organy administracji, w tym władze zdecentralizowane, i władze te są zobowiązane do jego stosowania ( 7 ).

    34.

    Co się tyczy przepisów rozporządzenia nr 1370/2007 mających znaczenie w niniejszej sprawie, należy zauważyć, że zgodnie z art. 1 ust. 1 akapit pierwszy tego rozporządzenia jego celem jest określenie, w jaki sposób – przy zachowaniu zasad prawa Unii – właściwe organy mogą podejmować działania w sektorze pasażerskiego transportu publicznego w celu zapewnienia świadczenia usług użyteczności publicznej, które między innymi miałyby bardziej masowy charakter, byłyby bezpieczniejsze i odznaczałyby się wyższą jakością lub niższą ceną w porównaniu z usługami świadczonymi tylko na zasadzie swobodnej gry sił rynkowych, a w tym celu rzeczone rozporządzenie określa warunki, na podstawie których właściwe organy, nakładając zobowiązania do świadczenia usług publicznych lub zawierając umowy dotyczące wykonywania tych zobowiązań, rekompensują podmiotom świadczącym usługi publiczne poniesione koszty lub przyznają wyłączne prawa w zamian za realizację zobowiązań z tytułu świadczenia wspomnianych usług.

    35.

    W konsekwencji rozporządzenie nr 1370/2007 reguluje udzielenie podmiotowi publicznemu „rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych”, którą zdefiniowano w art. 2 lit. g) tego rozporządzenia jako każdą korzyść, zwłaszcza finansową, przyznaną bezpośrednio lub pośrednio przez właściwy organ z funduszy publicznych w okresie realizacji zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych lub powiązaną z tym okresem. Zgodnie z motywem 34 tego rozporządzenia „[r]ekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych okazać się mogą niezbędne w sektorze pasażerskiego transportu lądowego, aby przedsiębiorstwa odpowiedzialne za usługi publiczne działały w oparciu o zasady i na warunkach, które pozwolą im na realizację swoich zadań”.

    36.

    Ponadto art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1370/2007 przewiduje, że w przypadku gdy właściwy organ podejmuje decyzję o przyznaniu wybranemu podmiotowi wyłącznego prawa lub rekompensaty, niezależnie od ich charakteru, w zamian za realizację zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych, następuje to w ramach umowy o świadczenie usług publicznych. Artykuł 4 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi, że umowy o świadczenie usług publicznych i zasady ogólne: a) jasno określają zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych, które musi wypełniać podmiot świadczący usługi publiczne, jak również obszar geograficzny, którego zobowiązania te dotyczą; b) określają uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty, (i) parametry, według których obliczane są ewentualne rekompensaty, oraz (ii) charakter i zakres wszelkich przyznanych praw wyłącznych, w sposób zapobiegający nadmiernemu poziomowi rekompensaty; a także c) określają zasady podziału kosztów związanych ze świadczeniem usług.

    37.

    W tym względzie Trybunał orzekł odnośnie do art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007, że co się tyczy wyrażenia „ewentualne”, z kontekstu, w jaki wpisuje się ów przepis, wynika, że wyrażenie to odnosi się do przewidzianej w art. 1 ust. 1 akapit drugi i art. 3 ust. 1 tego samego rozporządzenia możliwości podjęcia przez właściwe organy, w ramach umowy o świadczenie usług publicznych, decyzji o przyznaniu podmiotom – oprócz lub zamiast praw wyłącznych – rekompensaty w zamian za wykonywanie zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych ( 8 ).

    38.

    Ponadto zgodnie z art. 5 ust. 5 rozporządzenia nr 1370/2007 właściwy organ może zastosować środek nadzwyczajny, mogący przybrać postać „bezpośredniego udzielenia zamówienia”, przy czym środek ten zdefiniowano w art. 2 lit. h) tego rozporządzenia jako udzielenie zamówienia prowadzącego do zawarcia umowy o świadczenie usług publicznych danemu podmiotowi świadczącemu z pominięciem wszelkiej procedury przetargowej. W takim przypadku wspomniane rozporządzenie przewiduje dodatkowe wymogi dotyczące rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych ( 9 ).

    39.

    Po pierwsze bowiem, art. 4 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 1370/2007 stanowi, że w przypadku zamówień prowadzących do zawarcia umów o świadczenie usług publicznych udzielanych między innymi zgodnie z art. 5 ust. 5 tego rozporządzenia parametry, według których obliczane są ewentualne rekompensaty, określane są w taki sposób, aby rekompensata nie mogła przekroczyć kwoty koniecznej do pokrycia wyniku finansowego netto uzyskanego jako rezultat kosztów i przychodów, które powstały podczas realizacji zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych, przy uwzględnieniu związanych z tym przychodów uzyskanych przez podmiot świadczący usługi publiczne z tytułu świadczenia tych usług oraz rozsądnego zysku.

    40.

    Po drugie, art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 1370/2007 stanowi, że każda rekompensata wynikająca z zasady ogólnej lub z umowy o świadczenie usług publicznych musi być zgodna z przepisami określonymi w art. 4 tego rozporządzenia, bez względu na sposób udzielenia zamówienia, a każda rekompensata, bez względu na jej charakter, wynikająca z umowy zawartej w następstwie udzielonego bezpośrednio zamówienia prowadzącego do zawarcia umowy o świadczenie usług publicznych zgodnie z art. 5 ust. 5 lub wynikająca z zasady ogólnej musi ponadto być zgodna z przepisami określonymi w załączniku. Ten zaś wskazuje w pkt 2, że „[w]ysokość rekompensaty nie może przekroczyć kwoty odpowiadającej wynikowi finansowemu netto, który równoważny jest sumie wpływów, pozytywnych czy negatywnych, jakie wypełnianie zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych wywiera na koszty i przychody podmiotu świadczącego usługi publiczne”. Punkt 3 tego załącznika stanowi, że „[w]ypełnianie zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych może mieć wpływ na ewentualną działalność transportową podmiotu, która nie jest związana z danym zobowiązaniem lub zobowiązaniami z tytułu świadczenia usług publicznych [, przy czym a]by uniknąć nadmiernych rekompensat lub ich braku, przy obliczaniu wyniku finansowego netto bierze się pod uwagę wyrażone ilościowo wyniki finansowe dla danych sieci obsługiwanych przez podmiot”.

    41.

    Z brzmienia właściwych przepisów rozporządzenia nr 1370/2007 wynika zatem, że w odniesieniu do rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych rozporządzenie to ma na celu przede wszystkim zapobieżenie przekazaniu podmiotowi świadczącemu usługi publiczne rekompensaty nadmiernej ( 10 ), która prowadziłaby do jego bezpodstawnego wzbogacenia. Należy zauważyć, że sprawa w postępowaniu głównym nie dotyczy sytuacji nadmiernej rekompensaty, lecz przeciwnie, sytuacji braku rekompensaty, o której również mowa w pkt 3 załącznika, w której to sytuacji podmiot gospodarczy musi wypełnić zobowiązania z zakresu usług publicznych zgodnie z umową o świadczenie usług publicznych, nie otrzymując przy tym świadczenia wzajemnego. Aby uniknąć tych dwóch rodzajów sytuacji, umowa o świadczenie usług publicznych musi zawierać parametry obliczania rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, które muszą być ustalone uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty, a ponadto, w odniesieniu do umów będących przedmiotem bezpośredniego udzielenia zamówienia, wysokość rekompensaty należy określić w zależności od wyniku finansowego netto podmiotu świadczącego usługi publiczne. Z przepisów tych wynika również, że – jak zauważył Trybunał – rozporządzenie nr 1370/2007 nakłada na właściwe organy obowiązek przyznania rekompensaty za obciążenia finansowe wynikające z zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych ( 11 ).

    42.

    W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że spółka Anhialo i gmina Pomorie zawarły rozpatrywaną umowę w ramach bezpośredniego udzielenia zamówienia na podstawie art. 5 ust. 5 rozporządzenia nr 1370/2007. Bezsporne jest ponadto, że spółka ta wykonała zobowiązania do świadczenia usług publicznych, o których mowa w tej umowie. Jednakże gmina nie wypłaciła jej pełnej kwoty opłaty z tytułu świadczenia usług publicznych, do której zgodnie z ustaleniami zawartymi w opinii biegłego sądowego miała ona prawo. W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że według wykładni dokonanej przez właściwe organy krajowe przepisy krajowe przewidują w odniesieniu do wypłaty rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych wymogi, aby rekompensata ta była przewidziana w ustawie budżetowej państwa na dany rok i została przekazana właściwemu organowi. W niniejszej sprawie w rozpatrywanym okresie gmina Pomorie wypłaciła zaś spółce Anhialo jedynie kwotę 3690 BGN (około 1886 EUR w odnośnym dniu) ( 12 ), odpowiadającą łącznej kwocie środków ustalonych i wypłaconych z budżetu centralnego Republiki Bułgarii tej gminie tytułem dotacji na transport miejski i międzymiastowy ( 13 ).

    43.

    W związku z tym w sprawie takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym należy stwierdzić, po pierwsze, że parametrów, według których obliczana jest rekompensata z tytułu świadczenia usług publicznych, nie określono uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty. Kwota ta zależy bowiem od środków przyznanych z budżetu państwa, które mogą się różnić w poszczególnych latach, oraz od kryteriów niezwiązanych z wykonaniem umowy o świadczenie usług publicznych zawartej przez podmiot świadczący usługi publiczne. Jak zaś mowa jest w motywie 9 rozporządzenia nr 1370/2007, aby zapewnić stosowanie zasad przejrzystości, równego traktowania konkurencyjnych podmiotów świadczących usługi i proporcjonalności przy przyznawaniu rekompensat lub wyłącznych praw, konieczne jest, by umowa o świadczenie usług publicznych zawierana pomiędzy właściwymi organami a wybranym podmiotem świadczącym usługi publiczne określała charakter zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych i uzgodnioną rekompensatę.

    44.

    Po drugie, co się tyczy w szczególności umów o świadczenie usług publicznych, które były przedmiotem bezpośredniego udzielenia zamówienia, warunek, zgodnie z którym środki finansowe muszą być ustalane i wpłacane z budżetu centralnego, aby podmiot świadczący usługi publiczne otrzymał płatność z tytułu świadczenia usług publicznych, nie uwzględnia wpływu finansowego netto na koszty i przychody powstałe przy wykonywaniu zobowiązań do świadczenia usług publicznych, jak jest to wymagane w art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 1370/2007 i w załączniku. Umowa o świadczenie usług publicznych nie może zaś prowadzić do ograniczenia wysokości rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych – która ma charakter „kompensacyjny” ( 14 ) – do kwoty przyznanej właściwemu organowi z budżetu państwa po tym, jak zobowiązanie to zostało już określone w umowie.

    45.

    Dodam, że – jak zauważyły rząd bułgarski i Komisja – państwo członkowskie może w przyszłości podjąć decyzję o ograniczeniu udzielania zamówień na usługi publiczne, a nawet o niezawieraniu umów o świadczenie usług publicznych, jeżeli jego sytuacja budżetowa nie będzie na to pozwalać. Natomiast w odniesieniu do sytuacji już zaistniałych, jeśli podmiot świadczący usługi publiczne umowę wykonał, tak jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym, wydaje mi się oczywiste, że podmiot ten ma prawo do rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych jako świadczenia wzajemnego za spoczywające na nim zobowiązania z zakresu usług publicznych zgodnie z rozporządzeniem nr 1370/2007. Niezależnie do stosowania tego rozporządzenia należy przypomnieć, że zasada pewności prawa, należąca do zasad ogólnych prawa Unii, wymaga między innymi, aby przepisy prawne były jasne, precyzyjne i przewidywalne co do swych skutków ( 15 ).

    46.

    Ponadto, ogólne rzecz ujmując, zgodnie z art. 2 lit. e) rzeczonego rozporządzenia „zobowiązanie z tytułu świadczenia usług publicznych” stanowi wymóg określony lub ustalony przez właściwy organ, w celu zapewnienia świadczenia usług użyteczności publicznej w zakresie pasażerskiego transportu publicznego, których świadczenia podmiot świadczący usługi ze względu na swój własny interes gospodarczy bez rekompensaty nie podjąłby lub nie podjąłby w takim samym zakresie lub na takich samych warunkach. Bez odpowiedniej rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych żaden podmiot nie byłby skłonny świadczyć takich usług użyteczności publicznej. Tymczasem podejście polegające na powiązaniu wypłaty rekompensaty z tytułu świadczenia danej usługi publicznej z wypłatą subwencji przyznanej właściwemu organowi przez państwo członkowskie, w warunkach takich jak warunki w postępowaniu głównym, może prowadzić do braku rekompensaty lub do zaniżonej rekompensaty, które mogą zagrozić samemu istnieniu umów o świadczenie usługi publicznej i wiążących się z nimi obowiązków.

    47.

    W tych okolicznościach w świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 32 i 33 niniejszej opinii należy stwierdzić, że rozpatrywane uregulowanie krajowe nie mieści się w zakresie uznania przysługującym każdemu państwu członkowskiemu przy przyjmowaniu środków wykonawczych do rozporządzenia, w niniejszym przypadku rozporządzenia nr 1370/2007, regulujących sposób określenia rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, do której ma prawo podmiot świadczący usługi publiczne.

    48.

    W świetle powyższych rozważań proponuję, aby na pytanie pierwsze odpowiedzieć, że rozporządzenie nr 1370/2007 należy interpretować w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie przepisów, zgodnie z którymi rekompensatę z tytułu świadczenia usług publicznych w rozumieniu tego rozporządzenia można przyznać podmiotowi świadczącemu usługi publiczne tylko wtedy, gdy odnośne środki finansowe były przewidziane w ustawie budżetowej tego państwa na dany rok i zostały przekazane właściwemu organowi.

    B.   W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego

    49.

    Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007 należy interpretować w ten sposób, że zezwala on na zapłacenie podmiotowi świadczącemu usługi publiczne rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, jeżeli parametry, na podstawie których obliczana jest ta rekompensata, nie zostały określone w umowie o świadczenie usług publicznych, lecz zostały ustalone uprzednio w zasadach ogólnych określających kwotę rzeczonej rekompensaty zgodnie z przepisami tego rozporządzenia.

    50.

    Na wstępie należy zauważyć, że art. 2 lit. l) rozporządzenia nr 1370/2007 definiuje „zasadę ogólną” jako środek mający zastosowanie w sposób niedyskryminacyjny do wszystkich usług publicznych tego samego rodzaju w zakresie transportu pasażerskiego na danym obszarze geograficznym, objętym właściwością miejscową właściwego organu.

    51.

    W celu udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględnić nie tylko jego brzmienie, ale także jego kontekst i cel aktu prawnego, którego jest on częścią ( 16 ).

    52.

    W pierwszej kolejności, co się tyczy brzmienia art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007, przepis ten przewiduje, że umowy o świadczenie usług publicznych „oraz” zasady ogólne określają uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty, parametry, według których obliczane są ewentualne rekompensaty, tak aby uniknąć nadmiernej rekompensaty. Wydaje mi się jasne, że poprzez użycie spójnika „oraz” prawodawca Unii zamierzał włączyć „zasady ogólne” do zbioru elementów pozwalających na określenie kwoty rekompensaty. Innymi słowy, brzmienie tego przepisu nie wymaga, aby wszystkie parametry obliczania rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych były określone w jednym i tym samym dokumencie, lecz jedynie, aby parametry te były określone uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty.

    53.

    W drugiej kolejności, co się tyczy kontekstu, w jakim sytuuje się art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007, należy zauważyć, że art. 2 lit. i) tego rozporządzenia definiuje „umowę o świadczenie usług publicznych” jako jeden lub kilka aktów wiążących prawnie, potwierdzających porozumienie zawarte pomiędzy właściwym organem a podmiotem świadczącym usługi publiczne, w sprawie powierzenia temu podmiotowi świadczącemu usługi publiczne zarządzania usługami pasażerskiego transportu publicznego podlegającymi zobowiązaniom z tytułu świadczenia usług publicznych oraz świadczenie tych usług. Przepis ten stanowi ponadto, że w zależności od prawa państw członkowskich umowa może mieć również formę decyzji właściwego organu, która stanowi indywidualny akt ustawodawczy lub wykonawczy, albo zawiera warunki, zgodnie z którymi właściwy organ samodzielnie świadczy usługi lub powierza ich świadczenie podmiotowi wewnętrznemu. Podobnie motyw 9 tego rozporządzenia wskazuje, że forma lub nazwa umowy może być różna w zależności od systemów prawnych państw członkowskich.

    54.

    Tak więc ze względu na różnice między systemami prawnymi państw członkowskich prawodawca Unii postanowił nadać pojęciu „umowy o świadczenie usług publicznych” w rozumieniu rozporządzenia nr 1370/2007 znaczenie szerokie i elastyczne ( 17 ), tak aby objąć nim akty o charakterze umownym, ale także inne rodzaje aktów o odmiennym charakterze ( 18 ), z uwzględnieniem kombinacji aktu prawnego powierzającego zarządzanie usługami podmiotowi gospodarczemu i aktu administracyjnego ustanawiającego wymogi dotyczące świadczonych usług i określającego metodę służącą obliczaniu rekompensaty ( 19 ). Kontekst ten potwierdza zatem wykładnię, zgodnie z którą parametry obliczania rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych można określić poprzez odniesienie do ogólnych zasad o charakterze ustawodawczym lub wykonawczym, pod warunkiem że owe zasady określają te parametry uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty.

    55.

    W trzeciej kolejności, co się tyczy celów realizowanych przez rozporządzenie nr 1370/2007 zgodnie z jego motywami 9 i 30, szczególne znaczenie przy ustalaniu parametrów obliczania rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych ma cel przejrzystości. Jednak dla realizacji tego celu nie wydaje się konieczne, aby wszystkie parametry obliczania rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych zapisano w umowie zawartej między właściwym organem a podmiotem świadczącym usługi publiczne. Jeżeli bowiem ogólne zasady dotyczące parametrów obliczania rekompensaty są określone uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty, jak tego wymaga art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) tego rozporządzenia, i spełniają warunki przewidziane w załączniku, podmiot świadczący usługi publiczne ma możliwość określenia wysokości rekompensaty, jaką może otrzymać. Ponadto w ramach stosowania tego przepisu owe ogólne zasady powinny być łatwo dostępne dla odnośnych podmiotów. Ma to miejsce w szczególności wówczas, gdy zostały one opublikowane w dzienniku urzędowym danego państwa członkowskiego.

    56.

    W związku z tym proponuję, aby na pytanie drugie odpowiedzieć, że art. 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007 należy interpretować w ten sposób, że zezwala on na zapłacenie podmiotowi świadczącemu usługi publiczne rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, jeżeli parametry, na podstawie których obliczana jest ta rekompensata, nie zostały ustalone w umowie o świadczenie usług publicznych, lecz zostały ustalone uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty, w zasadach ogólnych określających kwotę rzeczonej rekompensaty zgodnie z przepisami tego rozporządzenia.

    V. Wnioski

    57.

    W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, by na pytania prejudycjalne przedstawione przez Okrazhen sad – Burgas (sąd okręgowy w Burgasie, Bułgaria) odpowiedział następująco:

    1)

    Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i nr 1107/70

    należy interpretować w ten sposób, że:

    stoi ono na przeszkodzie przyjęciu przez państwo członkowskie przepisów, zgodnie z którymi rekompensatę z tytułu świadczenia usług publicznych w rozumieniu tego rozporządzenia można przyznać podmiotowi świadczącemu usługi publiczne tylko wtedy, gdy środki finansowe odpowiadające tej rekompensacie były przewidziane w ustawie budżetowej tego państwa na dany rok i zostały przekazane właściwemu organowi.

    2)

    Artykuł 4 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1370/2007

    należy interpretować w ten sposób, że:

    zezwala on na zapłacenie podmiotowi świadczącemu usługi publiczne rekompensaty, jeżeli parametry, na podstawie których obliczana jest ta rekompensata, nie zostały ustalone w umowie o świadczenie usług publicznych, lecz zostały ustalone uprzednio, w sposób obiektywny i przejrzysty, w zasadach ogólnych określających kwotę rzeczonej rekompensaty zgodnie z przepisami tego rozporządzenia.


    ( 1 ) Język oryginału: francuski.

    ( 2 ) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70 (Dz.U. 2007, L 315, s. 1; sprostowanie Dz.U. 2015, L 240, s. 65). Na podstawie art. 12 rozporządzenia nr 1370/2007 weszło ono w życie w dniu 3 grudnia 2009 r.

    ( 3 ) DV nr 82 z dnia 17 września 1999 r.

    ( 4 ) DV nr 33 z dnia 15 kwietnia 2005 r.

    ( 5 ) DV nr 51 z dnia 7 lipca 2015 r.

    ( 6 ) Zobacz wyrok z dnia 22 stycznia 2020 r., Ursa Major Services (C‑814/18, EU:C:2020:27, pkt 33, 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

    ( 7 ) Zobacz wyrok z dnia 22 stycznia 2020 r., Ursa Major Services (C‑814/18, EU:C:2020:27, pkt 35, 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

    ( 8 ) Zobacz wyrok z dnia 8 września 2022 r., Lux Express Estonia (C‑614/20, EU:C:2022:641, pkt 73, 74).

    ( 9 ) W tym względzie motyw 27 rozporządzenia nr 1370/2007 stanowi, że w przypadku gdy właściwe organy planują udzielenie zamówienia prowadzącego do zawarcia umowy o świadczenie usług publicznych z pominięciem procedury przetargowej, powinny one również przestrzegać szczegółowych zasad, zapewniających, by kwota rekompensaty była odpowiednia i odzwierciedlała starania o efektywność i jakość usług. Ponadto zgodnie z motywem 30 tego rozporządzenia zamówienia prowadzące do zawarcia umów o świadczenie usług publicznych udzielane bezpośrednio powinny podlegać wymogowi zwiększonej przejrzystości.

    ( 10 ) Podobnie motyw 27 rozporządzenia nr 1370/2007 również wskazuje, że wysokość rekompensaty przyznawanej przez właściwe organy na pokrycie kosztów wynikających z wykonywania zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych powinna być obliczana w sposób zapobiegający przyznawaniu rekompensat w nadmiernej wysokości.

    ( 11 ) Zobacz wyrok z dnia 8 września 2022 r., Lux Express Estonia (C‑614/20, EU:C:2022:641, pkt 71).

    ( 12 ) Na rozprawie nie zaprzeczono, że w niniejszym przypadku brak wypłaty pełnej należnej rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych ma charakter definitywny.

    ( 13 ) W swoich uwagach na piśmie rząd bułgarski podnosi, że w przypadku niedoboru środków na rekompensatę przyznanych gminie z budżetu centralnego gmina mogłaby wyrównać ów niedobór za pomocą środków pochodzących z budżetu gminnego. Jednakże ze względu na to, że takie rozwiązanie nie jest przedmiotem pytań prejudycjalnych przedstawionych przez sąd odsyłający, w dalszej części opinii nie zostanie ono zbadane.

    ( 14 ) Zobacz podobnie opinia rzecznika generalnego M. Camposa Sáncheza-Bordony w sprawie Lux Express Estonia (C‑614/20, EU:C:2022:180, pkt 3942).

    ( 15 ) Zobacz wyrok z dnia 27 kwietnia 2023 r., BVAEB (Wysokość świadczenia emerytalnego) (C‑681/21, EU:C:2023:349, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

    ( 16 ) Wyrok z dnia 4 maja 2023 r., Bundesrepublik Deutschland (Skrzynka doręczeń elektronicznych w sprawach sądowych) (C‑60/22, EU:C:2023:373, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).

    ( 17 ) Zobacz w doktrynie P. Vieu, À propos de l’intégration de l’Europe des transports. Observations sur l’interprétation et l’application de la norme européenne: le cas du règlement OSP, RTD Eur., 2010, nr 2, s. 297–331, w szczególności s. 320.

    ( 18 ) Zobacz w doktrynie S.E. Franco Escobar, Las compensaciones económicas por obligaciones de servicio público en el transporte regular de viajeros por carretera, Financiación de las obligaciones de servicio público: ayudas públicas a las telecomunicaciones, televisión, correos y transporte aéreo, marítimo y terrestre, Madrid, Tirant lo Blanch 2009, s. 201–230, w szczególności s. 211.

    ( 19 ) Zobacz podobnie komunikat Komisji w sprawie wytycznych interpretacyjnych w odniesieniu do rozporządzenia nr 1370/2007 (Dz.U. 2014, C 92, s. 1), w szczególności pkt 2.2.1.

    Top