EUR-Lex Access to European Union law

Back to EUR-Lex homepage

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

Document 62022CC0054

Opinia rzecznika generalnego N. Emiliou przedstawiona w dniu 5 października 2023 r.
Rumunia przeciwko Komisji Europejskiej.
Odwołanie – Prawo instytucjonalne – Europejska inicjatywa obywatelska – Rozporządzenie (UE) nr 211/2011 – Zarejestrowanie proponowanej inicjatywy obywatelskiej – Artykuł 4 ust. 2 lit. b) – Proponowana inicjatywa niewykraczająca w sposób oczywisty poza kompetencje Komisji Europejskiej w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego unijnego aktu prawnego w celu wprowadzenia w życie traktatów – Ciężar dowodu – Uprawnienie Komisji w zakresie częściowej rejestracji.
Sprawa C-54/22 P.

Court reports – general – 'Information on unpublished decisions' section

ECLI identifier: ECLI:EU:C:2023:744

 OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

NICHOLASA EMILIOU

przedstawiona w dniu 5 października 2023 r. ( 1 )

Sprawa C‑54/22 P

Rumunia

przeciwko

Komisji Europejskiej

Odwołanie – Europejska inicjatywa obywatelska (EIO) – EIO „Polityka spójności w regionie na rzecz równości i zachowania kultury regionu” – Kompetencja Komisji Europejskiej w zakresie częściowej rejestracji na podstawie rozporządzenia (UE) nr 211/2011

I. Wprowadzenie

1.

Europejska inicjatywa obywatelska (EIO) jest instrumentem demokracji uczestniczącej, który stał się stosunkowo dobrze znanym uzupełnieniem unijnego mechanizmu instytucjonalnego, choć jak dotąd jego oddziaływanie wydaje się umiarkowane ( 2 ). Dla przypomnienia: mechanizm ten wprowadzono traktatem lizbońskim, aby zapewnić obywatelom Unii możliwość bezpośredniego wpływania na porządek prawny Unii poprzez zwrócenie się do Komisji Europejskiej o przygotowanie wniosku w sprawie aktu prawnego Unii Europejskiej. Jak podkreślał Trybunał Sprawiedliwości, wartość dodana tego mechanizmu „nie polega wobec tego na pewności co do jego rezultatu, lecz na możliwościach i szansach, jakie stwarza on obywatelom Unii w zakresie wszczynania debaty politycznej w instytucjach Unii” ( 3 ).

2.

Dalszy postęp nad pracami nad EIO wymaga pomyślnego przejścia kilku etapów, z których pierwszym jest etap „rejestracji”. Podczas tego etapu stwierdzania „dopuszczalności” Komisja weryfikuje między innymi, czy kwestia, w której zwrócono się do Komisji o działanie, nie wykracza w sposób oczywisty poza jej kompetencje w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii. Ten pierwszy etap kończy się, co do zasady, decyzją, na mocy której Komisja albo rejestruje EIO, albo przeciwnie – odmawia rejestracji.

3.

Niniejsza sprawa dotyczy tego właśnie etapu i stanowi kolejną odsłonę wcześniejszego postępowania toczącego się przed sądami Unii Europejskiej w sprawie EIO „Polityka spójności w regionie na rzecz równości i zachowania kultury regionu”. W EIO tej zwrócono się zasadniczo o opracowanie aktów prawnych zapewniających równe szanse w dostępie do funduszy Unii regionom, których specyfika narodowościowa, etniczna, kulturalna, religijna lub językowa odbiega od charakterystyki otaczających je regionów.

4.

Aktualny spór rozpoczął się od odmowy zarejestrowania EIO przez Komisję na tej podstawie, że przedmiot tej inicjatywy w sposób oczywisty wykraczał poza kompetencje Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii. Sąd oddalił skargę wniesioną na tę decyzję odmowną. Jednak w kontekście odwołania wniesionego przez organizatorów EIO Trybunał uchylił wyrok Sądu i stwierdził nieważność decyzji Komisji.

5.

Następnie Komisja wydała nową decyzję, w której dokonała rejestracji omawianej EIO, a tym samym dała sygnał do rozpoczęcia zbierania deklaracji poparcia wśród obywateli Unii. W tym celu Komisja ograniczyła zakres EIO wyłącznie do tych pierwotnych elementów inicjatywy, które w ocenie Komisji nie były w sposób oczywisty „niedopuszczalne”.

6.

Tymczasem przepisy obowiązujące w okresie istotnym dla sprawy, jak można wnioskować na pierwszy rzut oka, uprawniały Komisję do zero‑jedynkowej decyzji o rejestracji inicjatywy lub odmowie rejestracji. W niniejszej sprawie powstaje pytanie, czy owa binarna logika stała na przeszkodzie temu, by Komisja zarejestrowała omawianą EIO w tego rodzaju „kwalifikowany” sposób.

II. Ramy prawne

7.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 211/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie inicjatywy obywatelskiej (zwane dalej „rozporządzeniem w sprawie EIO z 2011 r.”) ( 4 ) zgodnie ze swym art. 1 ustanawiało procedury i warunki wymagane w odniesieniu do inicjatywy obywatelskiej, przewidziane w art. 11 TUE i art. 24 TFUE ( 5 ).

8.

W art. 2 pkt 1 tego aktu zdefiniowano EIO jako „inicjatywę przedłożoną Komisji zgodnie z [rozporządzeniem w sprawie EIO z 2011 r.], wzywającą Komisję do przedłożenia, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie traktatów wymaga aktu prawnego Unii; inicjatywa taka otrzymała wsparcie co najmniej miliona kwalifikujących się sygnatariuszy pochodzących z co najmniej jednej czwartej wszystkich państw członkowskich”.

9.

Artykuł 4 rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. stanowi:

„1.   Przed rozpoczęciem zbierania od sygnatariuszy deklaracji poparcia dla proponowanej inicjatywy obywatelskiej organizatorzy dokonują jej rejestracji w rejestrze Komisji, dostarczając informacje określone w załączniku II, w szczególności informacje dotyczące przedmiotu i celów proponowanej inicjatywy obywatelskiej.

[…]

2.   W terminie dwóch miesięcy od otrzymania informacji określonych w załączniku II Komisja rejestruje proponowaną inicjatywę obywatelską pod wyłącznym numerem rejestracji i wysyła organizatorowi potwierdzenie, pod warunkiem że spełniono następujące warunki:

[…]

b)

proponowana inicjatywa obywatelska nie wykracza w sposób oczywisty poza kompetencje Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego unijnego aktu prawnego w celu wprowadzenia w życie traktatów;

[…]

3.   Komisja odmawia rejestracji, jeżeli nie zostały spełnione warunki określone w ust. 2.

W przypadku odmowy rejestracji proponowanej inicjatywy obywatelskiej Komisja informuje organizatorów o przyczynach tej odmowy oraz o wszystkich możliwych dostępnych dla nich sądowych i pozasądowych środkach prawnych.

[…]”.

10.

Załącznik II do rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. dotyczył „Informacji wymaganych w celu zarejestrowania proponowanej inicjatywy obywatelskiej” i wymagał przedstawienia następujących informacji „[a]by zarejestrować proponowaną inicjatywę obywatelską w rejestrze on-line Komisji […]:

1)

tytuł proponowanej inicjatywy obywatelskiej – nie więcej niż 100 znaków;

2)

przedmiot – nie więcej niż 200 znaków;

3)

opis celów proponowanej inicjatywy obywatelskiej, w odniesieniu do której wzywa się Komisję do działania – nie więcej niż 500 znaków;

4)

postanowienia traktatów uznane przez organizatorów za istotne dla zaproponowanych działań;

[…]”.

Załącznik ów stanowił również, że „[o]rganizatorzy mogą podać bardziej szczegółowe informacje na temat przedmiotu, celów i kontekstu proponowanej inicjatywy obywatelskiej w załączniku. Organizatorzy mogą również, jeśli tego chcą, przedłożyć projekt aktu prawnego”.

III. Okoliczności powstania sporu, postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok

11.

W dniu 18 czerwca 2013 r. Komisji przedstawiono celem rejestracji EIO zatytułowaną „Polityka spójności w regionie na rzecz równości i zachowania kultury regionu”.

12.

Organizatorzy EIO przedstawili zarówno minimalnie wymagane informacje wymienione w załączniku II do rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. (zwane dalej „informacjami wymaganymi”), jak i bardziej szczegółowe informacje w rozumieniu tego załącznika (zwane dalej „informacjami dodatkowymi”).

13.

Z informacji przedstawionych jako informacje wymagane wynikało, że przedmiotem tej inicjatywy jest poświęcenie szczególnej uwagi w ramach polityki spójności Unii Europejskiej regionom, których cechy narodowościowe, etniczne, kulturowe, religijne lub językowe różnią się od cech regionów je otaczających ( 6 ).

14.

Cele tej inicjatywy, które również opisano w ramach informacji wymaganych, przedstawiono między innymi w następujący sposób: „W takich regionach, w tym na obszarach geograficznych bez kompetencji administracyjnych, zapobieganie powstawaniu zaległości gospodarczych, zrównoważony rozwój i zachowanie warunków dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej powinny być prowadzone w sposób, który zapewnia, że ich cechy charakterystyczne pozostaną niezmienione. Z tego względu takie regiony muszą mieć taką samą możliwość dostępu do różnych funduszy UE, a także zachowania swoich cech charakterystycznych; należy również zagwarantować ich właściwy rozwój gospodarczy, tak aby kontynuować rozwój UE i utrzymać jej różnorodność kulturową” ( 7 ).

15.

Co więcej, z informacji dodatkowych (które później streścił Trybunał) wynikało, że według organizatorów EIO „regulowana przez art. 174–178 TFUE polityka spójności, aby odpowiadać wartościom podstawowym określonym w art. 2 i 3 TUE, powinna przyczyniać się do zachowania swoistych cech etnicznych, kulturowych, religijnych lub językowych regionów z mniejszością narodową, którym zagraża europejska integracja gospodarcza, oraz do zaradzenia mającym wpływ na rozwój gospodarczy tych regionów niekorzystnym warunkom i dyskryminacji. W rezultacie proponowany akt powinien przyznać regionom z mniejszością narodową możliwość dostępu do funduszy, zasobów i programów polityki spójności Unii równą możliwości, którą dysponują regiony obecnie spełniające odpowiednie kryteria, wymienione w załączniku I do [rozporządzenia nr 1059/2003] [ ( 8 )]. Gwarancje te powinny zdaniem [organizatorów] obejmować wprowadzenie autonomicznych instytucji regionalnych, dysponujących wystarczającymi uprawnieniami do tego, by pomagać regionom z mniejszością narodową w zachowaniu ich cech narodowych, językowych i kulturowych oraz ich tożsamości” ( 9 ).

16.

Komisja decyzją z dnia 25 lipca 2013 r. odmówiła rejestracji EIO, której dotyczy sprawa, ze względu na to, że inicjatywa ta wykraczała w sposób oczywisty poza kompetencje Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii w celu wprowadzenia w życie traktatów [w rozumieniu art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r.] ( 10 ).

17.

Wniesiona przez organizatorów EIO, po których stronie do postępowania przystąpiły Węgry, skarga o stwierdzenie nieważności tej decyzji została oddalona przez Sąd ( 11 ). Wyrok ten został jednak uchylony przez Trybunał Sprawiedliwości, który wydał ostateczne orzeczenie w tej sprawie i stwierdził nieważność decyzji Komisji z dnia 25 lipca 2013 r. ( 12 ). Trybunał Sprawiedliwości uznał między innymi za zbyt restrykcyjną wykładnię, jaką Komisja zastosowała w odniesieniu do postanowień traktatu dotyczących polityki spójności Unii analizowanych w charakterze ewentualnych podstaw aktów prawnych, o których przygotowanie zwrócono się do Komisji ( 13 ).

18.

W dniu 30 kwietnia 2019 r. Komisja wydała sporną decyzję, w której zarejestrowano EIO, której dotyczy sprawa ( 14 ).

19.

Niemniej jednak, choć w art. 1 ust. 1 spornej decyzji dokonano rejestracji, to już w jej art. 1 ust. 2 stwierdzono, że „[d]eklaracje poparcia dla tej proponowanej inicjatywy obywatelskiej mogą być zbierane przy założeniu, że jej celem jest przedstawienie przez Komisję wniosków dotyczących aktów prawnych określających zadania, cele priorytetowe i organizację funduszy strukturalnych oraz pod warunkiem że finansowane działania prowadzą do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii” ( 15 ).

20.

Pismem złożonym w dniu 8 lipca 2019 r. Rumunia wniosła skargę o stwierdzenie nieważności spornej decyzji, podnosząc dwa zarzuty. Po pierwsze, podnosiła ona naruszenie art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r., ponieważ – jej zdaniem – EIO, której dotyczy sprawa, w sposób oczywisty wykracza poza kompetencje Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii w rozumieniu wskazanego przepisu. Po drugie, Rumunia podniosła zarzut naruszenia obowiązku uzasadnienia.

21.

W dniu 10 listopada 2021 r. Sąd oddalił tę skargę (wyrokiem zwanym dalej „zaskarżonym wyrokiem”) ( 16 ).

IV. Przebieg postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości i żądania stron

22.

W dniu 27 stycznia 2022 r. Rumunia wniosła odwołanie od wyroku, w którym to odwołaniu domagała się uchylenia tego wyroku i wydania przez Trybunał orzeczenia co do istoty sprawy lub przekazania sprawy do Sądu celem ponownego rozpoznania. Zażądała również obciążenia Komisji kosztami postępowania.

23.

Rumunia podnosi w odwołaniu jeden zarzut, który opiera się na naruszeniu art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. w związku z art. 5 ust. 2 TUE (w którym zapisano zasadę przyznania kompetencji) ( 17 ). Zarzut ten składa się z dwóch części.

24.

Część pierwsza zarzutu dotyczy pkt 105 i 106 zaskarżonego wyroku, w którym Sąd stwierdził, że Komisja „może odmówić rejestracji proponowanej [EIO] tylko wtedy, gdy […] dojdzie do wniosku, że można całkowicie wykluczyć możliwość przedstawienia przez nią wniosku dotyczącego unijnego aktu prawnego w celu wprowadzenia w życie traktatów” i wobec tego ma ona zarejestrować EIO „nawet w obliczu poważnych wątpliwości”, czy proponowana EIO wchodzi w zakres jej odpowiednich kompetencji.

25.

Część druga zarzutu podniesionego przez Rumunię dotyczy stwierdzeń Sądu z pkt 116 zaskarżonego wyroku, z którego wynika zasadniczo, że podejście Komisji polegające na zarejestrowaniu EIO, której dotyczy sprawa, na podstawie określonego rozumienia możliwego zakresu inicjatywy, było spójne z rozporządzeniem w sprawie EIO z 2011 r. oraz z wykładnią tego rozporządzenia dokonaną przez Trybunał w wyroku w sprawie Izsák i Dabis/Komisja.

26.

Komisja przedstawiła odpowiedź na odwołanie, w której zwróciła się do Trybunału o oddalenie odwołania i obciążenie Rumunii kosztami postępowania.

27.

Strony przedstawiły też replikę i duplikę. Rząd węgierski przystąpił do postępowania w charakterze interwenienta po stronie Komisji i przedstawił odpowiedź zarówno na odwołanie, jak i na duplikę.

V. Ocena

28.

Stosownie do prośby Trybunału w niniejszej opinii skoncentruję się na argumentach podniesionych przez Rumunię w części drugiej zarzutu odwołania, która dotyczy pytania o to, czy Komisja, dokonując rejestracji, miała prawo „kwalifikować” (i ograniczyć) zakres EIO, której dotyczy sprawa.

29.

Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, omówię istotne cechy mechanizmu EIO (podsekcja 1) oraz opiszę praktyki Komisji (których przedmiotowa EIO stanowi część), polegające na rejestrowaniu pewnych EIO z przyjęciem konkretnego założenia co do możliwego zakresu inicjatywy (podsekcja 2). Po przedstawieniu tych elementów ogólniejszego kontekstu ustosunkuję się do argumentów Rumunii przytoczonych w związku z częścią drugą zarzutu odwołania i przedstawię powody, dla których uważam, że Komisja miała prawo zarejestrować EIO przy ograniczeniu zakresu inicjatywy zaledwie do niektórych jej aspektów (podsekcja 3).

1.   Istotne cechy mechanizmu EIO

30.

Mechanizm EIO, wprowadzony w art. 11 ust. 4 TUE, wdrożono rozporządzeniem w sprawie EIO z 2011 r., które zostało następnie uchylone przez obecnie obowiązujące rozporządzenie w sprawie EIO z 2019 r. W obydwu rozporządzeniach określono warunki przedkładania Komisji inicjatywy, a także procedurę, zgodnie z którą Komisja musi postępować w związku z inicjatywą.

31.

Należy przy tym zauważyć, że aby inicjatywa mogła zapoczątkować dyskusję polityczną w instytucjach Unii, musi przejść trzy główne następujące po sobie etapy.

32.

Po pierwsze, musi ona spełniać warunki rejestracji (określane niekiedy mianem warunków „dopuszczalności” ( 18 )), które są dokładnie określone. Po drugie, po zarejestrowaniu EIO organizatorzy muszą zebrać niezbędne deklaracje poparcia (co najmniej milion sygnatariuszy z co najmniej jednej czwartej państw członkowskich) ( 19 ). Po trzecie, Komisja musi zasadniczo dojść do wniosku, że przyjęcie aktu prawnego w określonej kwestii jest rzeczywiście potrzebne i rozpocząć przygotowania, które jednak przebiegają w pełni według jej uznania ( 20 ).

33.

W odniesieniu do etapu rejestracji, którego dotyczy niniejsza sprawa, aktualnie obowiązujące rozporządzenie w sprawie EIO z 2019 r. uzależnia rejestrację między innymi od (negatywnego) warunku, zgodnie z którym żadna z części inicjatywy nie wykracza w sposób oczywisty poza uprawnienia Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii w celu wprowadzenia w życie traktatów ( 21 ).

34.

Gdy warunek ten nie jest spełniony, Komisja musi odpowiednio poinformować o tym organizatorów i umożliwić im zmianę inicjatywy. W przypadku gdy organizatorzy zachowają pierwotną wersję, a jednocześnie część tej inicjatywy nie wykracza w sposób oczywisty poza odpowiednie uprawnienia Komisji, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie EIO z 2019 r. Komisja dokonuje częściowej rejestracji takiej inicjatywy ( 22 ).

35.

Jednak warunki rejestracji z rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r. nie mają zastosowania ratione temporis do niniejszej sprawy, która jest w tym zakresie regulowana rozporządzeniem w sprawie EIO z 2011 r. ( 23 ) Chociaż ten ostatni akt prawny zawierał podobny negatywny warunek rejestracji, omawiany warunek był wyrażony odmiennie, ponieważ nie wskazywano, że żadna z części proponowanej inicjatywy nie może wykraczać poza odpowiednie kompetencje Komisji. Z art. 4 ust. 2 lit. b) tego rozporządzenia wynikał jedynie wymóg, aby proponowana inicjatywa (jako taka) nie wykraczała w sposób oczywisty poza zakres tych kompetencji ( 24 ). Co istotne, w rozporządzeniu w sprawie EIO z 2011 r. nie odniesiono się do sytuacji, w której proponowana EIO spełniała ten negatywny wymóg jedynie częściowo. Innymi słowy, nie przewidywało ono żadnych konkretnych konsekwencji w odniesieniu do wniosku zawierającego różne elementy, z których część w sposób oczywisty wykraczała poza kompetencje Komisji, a pozostałe nie wykraczały.

36.

W niniejszej sprawie powstaje pytanie, czy brak uregulowania w tym rozporządzeniu rozpatrywanej kwestii stał na przeszkodzie wydaniu przez Komisję spornej decyzji o rejestracji EIO, której dotyczy sprawa, w oparciu o konkretne założenie co do możliwego zakresu tej inicjatywy. Zanim odniosę się do tej kwestii bardziej szczegółowo, omówię praktykę Komisji wypracowaną w tym względzie (która, jak się wydaje, w rzeczywistości stanowiła następnie inspirację dla obecnie obowiązującego systemu częściowej rejestracji).

2.   Praktyka rejestracji z ograniczeniem zakresu proponowanych inicjatyw na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r.

37.

EIO, której dotyczy sprawa, nie jest pierwszą inicjatywą, którą zarejestrowano na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. w sposób „kwalifikowany” – czyli taki, że Komisja w decyzji o rejestracji doprecyzowała możliwy zakres inicjatywy na potrzeby kolejnych etapów procedury.

38.

Według mojej wiedzy Komisja postąpiła w ten sposób, działając na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r., w dziewięciu innych przypadkach ( 25 ), co zdaje się stanowić około 14 % rejestracji dokonanych na podstawie tego aktu prawnego ( 26 ).

39.

Z jednym wyjątkiem decyzja o rejestracji wydana w odniesieniu do każdego z nich zawiera przepis równoważny z art. 1 ust. 2 spornej decyzji, w którym Komisja zauważa, że deklaracje poparcia można zbierać „przy założeniu”, że rozpatrywana inicjatywa zmierza do przedstawienia przez Komisję wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii, który będzie służył określonemu celowi, jak zwięźle opisano w tym przepisie ( 27 ). To odróżnia ją od decyzji o „pełnej” rejestracji, w odniesieniu do których w art. 1 stwierdza się po prostu, że dana EIO zostaje zarejestrowana ( 28 ).

40.

Według mojej wiedzy sądy Unii Europejskiej tylko w odniesieniu do jednej EIO analizowały kwestię, czy Komisja mogła na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. dokonać częściowej rejestracji inicjatywy, która jest „nadmiernie inkluzywna” (zamiast odmówić rejestracji), i to tylko w ograniczonym zakresie.

41.

Chodziło konkretnie o EIO zatytułowaną „Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe” (Minority SafePack – milion podpisów za różnorodnością w Europie), w której zwrócono się o przyjęcie jedenastu aktów, aby – w skrócie – poprawić ochronę mniejszości narodowych i językowych ( 29 ).

42.

Komisja najpierw uznała, że inicjatywa ta w oczywisty sposób wykracza poza jej kompetencje w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii i odmówiła jej rejestracji ( 30 ). W toczącym się następnie postępowaniu Sąd stwierdził nieważność decyzji o odmowie rejestracji, między innymi na tej podstawie, że Komisja nie przedstawiła uzasadnienia wyjaśniającego, dlaczego sugerowane akty w sposób oczywisty nie wchodzą w zakres jej kompetencji, a jednocześnie zauważył, że niektóre zagadnienia mogą w rzeczywistości wchodzić w zakres jej kompetencji ( 31 ).

43.

Następnie Komisja wydała nową decyzję, w której dokonała rejestracji rozpatrywanej EIO w odniesieniu do dziewięciu z jedenastu aktów prawnych, o których przygotowanie zwrócono się do Komisji ( 32 ).

44.

Rumunia bezskutecznie zaskarżyła tę nową decyzję o rejestracji, powołując się, po pierwsze, na naruszenie art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r., a po drugie, na brak uzasadnienia.

45.

W kontekście zarzutu pierwszego Sąd odrzucił między innymi argument Rumunii, że częściowa rejestracja naruszyła autonomię organizatorów EIO i bezpodstawnie zmieniła deklarowany cel tej EIO. Podkreślił, że sami organizatorzy wyrazili życzenie, aby Komisja dokonała częściowej rejestracji, jeżeli dojdzie do wniosku, że część proponowanych przepisów w oczywisty sposób nie wchodzi w zakres jej odpowiednich kompetencji ( 33 ).

46.

W odniesieniu do zarzutu drugiego Sąd oddalił argument o ponoszonym braku uzasadnienia decyzji o częściowej rejestracji EIO i powołał się między innymi na wyjaśnienie Komisji co do zmiany jej praktyki (i odejścia od jej pierwotnego stanowiska, zgodnie z którym częściowa rejestracja na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. nie była możliwa).

47.

Kwestii tych nie podniesiono w odwołaniu wniesionym przez Rumunię, które również nie zostało rozstrzygnięte na jej korzyść ( 34 ).

48.

Pragnę zauważyć, że ani w wyroku Sądu, ani w wyroku Trybunału Sprawiedliwości nie poruszono wprost leżącego u podstaw pytania, czy Komisja była władna, na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r., dokonać rejestracji EIO jedynie w części ( 35 ). Niemniej jednak jestem zdania, że istnieją uzasadnione powody przemawiające za stanowiskiem przyjętym przez Komisję. To właśnie to zagadnienie zbadam teraz poprzez odniesienie się do argumentów przedstawionych przez Rumunię na poparcie części drugiej jedynego zarzutu niniejszego odwołania.

3.   Niniejsza sprawa

49.

W tej sekcji przeanalizuję najpierw dokładniej argumenty Rumunii [lit. a)] i wyjaśnię terminologię, którą posługiwał się Sąd zapewne w celu opisania omawianej praktyki Komisji [lit. b)]. Następnie przejdę do tego, co moim zdaniem stanowi istotę drugiej części zarzutu Rumunii, a mianowicie rzekomego braku możliwości zarejestrowania EIO przez Komisję na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. w sposób „kwalifikowany” [lit. c)].

a) Szczegóły części drugiej jedynego zarzutu odwołania

50.

Dla przypomnienia: w części drugiej zarzutu odwołania (stanowiącej jedyną część zarzutu zbadaną w niniejszej opinii, co wyjaśniono powyżej) Rumunia kwestionuje stwierdzenia Sądu zawarte w pkt 116 zaskarżonego wyroku, w których odrzucił on argument Rumunii, że istnienie pewnych „zastrzeżeń” w spornej decyzji było zasadniczo sprzeczne z rozporządzeniem w sprawie EIO z 2011 r. ( 36 ).

51.

Mówiąc konkretniej, w tym punkcie Sąd utrzymał w mocy decyzję Komisji o rejestracji EIO, której dotyczy sprawa, w oparciu o pewne założenie możliwego zakresu inicjatywy jako zgodnego z rozporządzeniem w sprawie EIO z 2011 r. i orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości ( 37 ). Powołał się przy tym na okoliczność, że Komisja musi dokonywać wykładni warunków danej rejestracji i stosować je w sposób zapewniający łatwy dostęp do EIO.

52.

Sąd w pkt 116 zaskarżonego wyroku stwierdził, że „Komisja może zatem w razie potrzeby przystąpić do ponownego »określenia ram«, do »kwalifikacji«, a nawet do częściowej rejestracji proponowanej inicjatywy obywatelskiej w celu zapewnienia łatwego do niej dostępu, pod warunkiem że dochowa spoczywającego na niej obowiązku uzasadnienia i że treść tej propozycji nie zostanie przeinaczona”.

53.

W tym samym punkcie Sąd stwierdził, że to „pozwala bowiem Komisji zamiast odmówić rejestracji proponowanej inicjatywy obywatelskiej – zarejestrować ją w sposób kwalifikowany, aby zachować skuteczność celu realizowanego przez [rozporządzenie w sprawie EIO z 2011 r.]”. Dodał też, że „[w]niosek ten nasuwa się tym bardziej, że organizatorzy takiej proponowanej inicjatywy obywatelskiej nie są obowiązkowo prawnikami, odznaczającymi się precyzją w wypowiedzi pisemnej, znajomością kompetencji Unii oraz uprawnień Komisji” ( 38 ).

54.

W części drugiej zarzutu odwołania Rumunia podnosi zasadniczo, że utrzymując w mocy decyzję Komisji o zarejestrowaniu EIO w sposób „kwalifikowany”, Sąd naruszył art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. (w związku z art. 5 ust. 2 TUE), ponieważ, tak jak Komisja w spornej decyzji, nie uwzględnił całości informacji przekazanych Komisji przez organizatorów EIO, której dotyczy sprawa.

55.

W tej kwestii Rumunia odnosi się do niektórych informacji „dodatkowych” (w rozumieniu załącznika II do rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r.), które przedstawili organizatorzy rozpatrywanej EIO. Dotyczą one konkretnie zwrócenia się o: po pierwsze, zdefiniowanie w akcie prawnym „regionów mniejszościowych/etnicznych”; po drugie, zastosowanie również takiej definicji do regionów, które nie posiadają kompetencji administracyjnych, ale które wyraziły wolę autonomii; i po trzecie, zapewnienie w załączniku do aktu prawnego wykazu tych regionów. Co więcej, Rumunia twierdzi, że podobnie zignorowano odniesienie do rozporządzenia nr 1059/2003 ( 39 ).

56.

Zdaniem Rumunii gdyby wszystkie te informacje zostały uwzględnione, EIO, której dotyczy sprawa, nie zostałaby zarejestrowana, ponieważ stwierdzono by, że działanie oparte na art. 174–178 TFUE (dotyczące polityki spójności Unii) nie pozwalałoby na cele, którym miałaby służyć ta EIO.

57.

Wreszcie Rumunia jest zdania, że rozstrzygnięcie Sądu opiera się na ogólnym argumencie dotyczącym konieczności zapewnienia łatwego dostępu do EIO. Jednakże w ocenie Rumunii taki ogólny argument nie może sam w sobie prowadzić do rejestracji EIO przy braku spełnienia warunków rejestracji.

58.

W odpowiedzi Komisja zauważa zasadniczo, że to właśnie dlatego, że wzięła pod uwagę całość informacji przedstawionych przez organizatorów, wydała decyzję o rejestracji inicjatywy, której dotyczy sprawa, w sposób „kwalifikowany”.

59.

Pragnę zauważyć, że Trybunał jasno wskazał – o czym trafnie przypomniała Rumunia – że jeżeli organizatorzy przedstawili Komisji nie tylko informacje wymagane, dotyczące przedmiotu i celu danej inicjatywy, ale również informacje dodatkowe w rozumieniu załącznika II do rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r., dotyczące przedmiotu, celów i kontekstu wniosku, Komisja musi przeanalizować te informacje ( 40 ).

60.

Moim zdaniem Sąd przy dokonywaniu analizy informacji wziętych pod uwagę przez Komisję przed wydaniem przez nią spornej decyzji uwzględnił okoliczności opisane przez Rumunię. Jak zauważa samo to państwo członkowskie, Sąd odniósł się w istocie do tych okoliczności w pkt 113 zaskarżonego wyroku, gdy stwierdził, że stanowią one środki określone przez organizatorów jako służące osiągnięciu deklarowanych celów EIO, której dotyczy sprawa. Z uwagi na ten fakt nie dostrzegam, w jaki sposób Sąd miałby dopuścić się uchybienia polegającego na nieuwzględnieniu tych okoliczności, jak utrzymują w swojej odpowiedzi (jako interwenient) Węgry.

61.

Wygląda jednak na to, że w części drugiej zarzutu odwołania Rumunia kwestionuje, w ujęciu bardziej fundamentalnym, utrzymanie przez Sąd w mocy decyzji Komisji o zarejestrowaniu EIO, której dotyczy sprawa, w sposób „kwalifikowany”. Ponieważ zdaniem tego państwa członkowskiego występowanie wskazanych powyżej okoliczności uniemożliwiało rejestrację tej EIO bez naruszenia zasady powierzenia kompetencji, argument tego państwa sprowadza się zatem moim zdaniem do stwierdzenia, że rejestracja „kwalifikowana”, której dokonała Komisja i którą zaakceptował Sąd w pkt 116 zaskarżonego wyroku, nie była po prostu opcją dopuszczalną na mocy art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia EIO z 2011 r.

62.

Zanim przedstawię powody, które sprawiają, że stoję na stanowisku, iż Sąd nie naruszył prawa w tym względzie, pozwolę sobie na kilka krótkich uwag na temat sformułowań użytych przez Sąd, jak można domniemywać, w celu opisania zaistniałej sytuacji.

b) Rejestracja kwalifikowana, z określonymi ramami czy częściowa?

63.

Jak już zauważyłem, szczególnie ze względu na konieczność zapewnienia łatwego dostępu do EIO Sąd stwierdził w pkt 116 zaskarżonego wyroku, że Komisja może przystąpić do określenia ram, do kwalifikacji, a nawet do częściowej rejestracji proponowanej EIO ( 41 ). Ta frazeologia i te sformułowania zdają się dotyczyć różnych scenariuszy.

64.

Na pierwszy rzut oka może rzeczywiście istnieć pewna różnica w szczególności między rejestracją częściową a kwalifikowaną. Pierwsza pasuje moim zdaniem idealnie do scenariusza, który był przedmiotem wyroku w sprawie Rumunia/Komisja – Minority SafePack. Ów wyrok dotyczył, jak już wyjaśniono, EIO ostatecznie zarejestrowanej dla dziewięciu z jedenastu pierwotnie zaproponowanych aktów prawnych. Omawiane akty zostały przedstawione w formie wykazu, z którego Komisja wybrała te, które nie wykraczały w sposób oczywisty poza jej kompetencje.

65.

Z kolei EIO, której dotyczy niniejsza sprawa, stanowi ogólniej i zasadniczo wezwanie do działania w celu zapewnienia regionom określanych mianem „regionów mniejszościowych/etnicznych” równego dostępu do funduszy Unii. W informacjach dodatkowych w różnych miejscach przedłożonego tekstu apelowano o nowe ramy regulacyjne dotyczące niektórych szczególnych aspektów związanych z takimi regionami bez wskazywania podobnego wykazu aktów, o których przygotowanie zwrócono się do Komisji. W ten sposób EIO wydaje się apelować o obranie pewnego kierunku działań w celu promowania zachowania „regionów mniejszości narodowych/etnicznych”, w odniesieniu do których przedstawiono pewne środki opisane w sposób ogólny. W takiej sytuacji wynikający z tego wybór elementów, które w ocenie Komisji mogą wchodzić w jej kompetencje w zakresie przedkładania wniosków dotyczących aktów prawnych, może przynajmniej z formalnego punktu widzenia wydawać się mniej oczywisty niż wybór dokonany w przypadku EIO Minority SafePack ( 42 ).

66.

Po uważniejszej analizie jestem jednak zdania, że in fine między tymi dwoma scenariuszami nie ma dużej różnicy. Sposób, w jaki Komisja ograniczyła zakres dwóch przytoczonych wyżej EIO, zdaje się odzwierciedlać w każdym z tych przypadków sposób sformułowania tych inicjatyw. Innymi słowy, obydwie decyzje o rejestracji posiadają cechę wspólną, którą jest to, że Komisja w obydwu przypadkach ograniczyła ich zakres względem zakresu proponowanego pierwotnie przez organizatorów.

67.

Z tego względu i przynajmniej w kontekście niniejszej sprawy nie dostrzegam wielkiej korzyści, która płynęłaby z rozróżnienia na sytuacje, w których Komisja „określa ramy”, „kwalifikuje” lub „nawet częściowo rejestruje” inicjatywę.

68.

Te różne terminy są, moim zdaniem, używane zamiennie, by opisać tę samą sytuację wyjściową, w której Komisja postanawia ograniczyć zakres danej inicjatywy, gdy przystępuje do jej rejestracji, ponieważ uważa, że części inicjatywy w sposób oczywisty nie obejmują jej kompetencje w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego. Dla uproszczenia i na potrzeby uproszczonego opisu sytuacji uważam zatem, że właściwy będzie wybór tylko jednego z tych terminów. Naturalnym kandydatem wydaje się termin „częściowa rejestracja”, ponieważ to właśnie ten termin znajduje się w rozporządzeniu w sprawie EIO z 2019 r., w którym prawodawca Unii wydaje się kodyfikować praktykę wypracowaną przez Komisję (co wyjaśnię szczegółowo poniżej).

69.

W świetle tych uwag zajmę się teraz odpowiedzią na pytanie, czy taka praktyka była rzeczywiście dopuszczalna przed zaistniałą zmianą przepisów.

c) Decyzje o rejestracji ograniczające zakres inicjatyw proponowanych na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r.

70.

Jak już zauważyłem, inaczej niż w obowiązujących obecnie ramach regulacyjnych w rozporządzeniu w sprawie EIO z 2011 r. nie znajdował się żaden przepis przewidujący rejestrację w oparciu o określone założenie co do zakresu EIO. Artykuł 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. stanowił bowiem po prostu, że Komisja „odmawia rejestracji”, jeżeli odpowiednie warunki rejestracji nie zostały spełnione. W świetle powyższego można zatem twierdzić, że ta podstawa prawna ograniczała możliwości Komisji do wyboru tylko jednej z dwóch opcji: mogła ona zarejestrować daną EIO lub odmówić jej rejestracji, bez możliwości skorzystania z „trzeciego rozwiązania”.

71.

Po pierwsze, chociaż analizowane powyżej orzecznictwo dotyczące Minority Safe‑Package, jak już zauważyłem ( 43 ), nie odnosiło się wyraźnie do uprawnienia Komisji do dokonania częściowej rejestracji, można wysunąć argument, że odpowiedź twierdząca była dorozumiana. Gdyby bowiem należało wykluczyć takie uprawnienie Komisji, można by twierdzić, że nie ma większego sensu krytykowanie Komisji za to, że nie wyjaśniła w pierwotnej decyzji odmownej, które z (jedenastu) proponowanych aktów w sposób oczywisty wykraczały poza jej kompetencje w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego Unii. Niemniej jednak prawdą jest, że przedstawienie odpowiedniego uzasadnienia stanowi podstawę późniejszej kontroli sądowej i również umożliwia organizatorom sporządzenie nowego, w pełni „dopuszczalnego” wniosku ( 44 ).

72.

Niezależnie od tego aspektu jestem zdania, że rozważenie brzmienia art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO czy też jego „kontekstu wewnętrznego” (obejmującego pozostałe przepisy tego rozporządzenia), a w szczególności konkretnych celów, których osiągnięciu miało służyć rozporządzenie, przemawia za przyjęciem częściowej rejestracji za zgodną z tym rozporządzeniem ( 45 ).

73.

Po pierwsze, chociaż w brzmieniu art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. nie ma żadnej wzmianki o możliwości dokonania częściowej rejestracji jako takiej, uważam, że posłużenie się pojęciem „oczywistego” (w celu opisania braku odpowiednich kompetencji Komisji prowadzącego do decyzji odmownej) świadczy o tym, że należy przeprowadzić badanie, które ma być „odpowiednio ograniczone” ( 46 ).

74.

W tym kontekście zauważono, że zastosowanie tego przymiotnika oznacza, że Komisja może zarejestrować EIO potencjalnie wykraczającą poza zakres jej kompetencji w odniesieniu do przedkładania wniosku dotyczącego aktu prawnego, gdy stwierdzenie tego nie jest „oczywiste” ( 47 ). Zgadzam się, że wydaje się to logiczną konsekwencją użycia tego sformułowania. W tym świetle można jednak uznać za nieco niekonsekwentne twierdzenie, że rejestracji należy odmówić, gdy tylko część proponowanej inicjatywy w oczywisty sposób wykracza poza zakres kompetencji Komisji, podczas gdy pozostała część (być może większość) potencjalnie wchodzi w zakres tych kompetencji.

75.

Po drugie, za odczytaniem art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. jako umożliwiającego częściową rejestrację przemawia uwzględnienie właściwego kontekstu (wewnętrznego), a konkretnie odpowiednich uprawnień dyskrecjonalnych Komisji na obydwu krańcach całego procesu.

76.

W tym względzie z przepisów rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. dotyczących ostatniego etapu, gdy Komisja zajmuje stanowisko w przedmiocie „zasadności” danej EIO, jasno wynika, że uprawnienia dyskrecjonalne Komisji są na tym etapie bardzo szerokie. Konkretnie art. 10 ust. 1 lit. c) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. stanowił, że Komisja wydaje komunikat zawierający „prawne i polityczne wnioski Komisji dotyczące tej inicjatywy obywatelskiej, informacje na temat ewentualnych działań, jakie zamierza podjąć, oraz uzasadnienie podjęcia lub niepodjęcia tych działań” ( 48 ). Wynika z tego, jak potwierdził Trybunał, że okoliczność, iż EIO przeszła pomyślnie rejestrację i zebrano niezbędne deklaracje poparcia, niekoniecznie gwarantuje, że Komisja podejmie jakiekolwiek dalsze działania, ponieważ wprowadzenie mechanizmu EIO traktatem lizbońskim nie wpływa na quasi-monopol Komisji w zakresie inicjatywy ustawodawczej ( 49 ).

77.

Taki szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych różni się zasadniczo od tego, którym dysponuje Komisja na etapie rejestracji, a który jest wąski, co oznacza, jak przypomniał Trybunał, że Komisja ma obowiązek zarejestrować każdą proponowaną EIO spełniającą określone przesłanki rejestracji ( 50 ).

78.

Wzięcie pod uwagę tego wąskiego zakresu uprawnień dyskrecjonalnych doprowadziło Trybunał do przyjęcia, że warunek rejestracji będący przedmiotem niniejszej sprawy nie może być interpretowany w sposób, który zasadniczo nadmiernie obciążałby organizatorów. Ściślej rzecz ujmując, Trybunał Sprawiedliwości odrzucił podejście przyjęte przez Sąd w zaskarżonym wyroku wydanym w tej sprawie, które polegało na uznaniu warunku rejestracji za kwestię faktów i dowodów, które mają zostać przedstawione przez organizatorów ( 51 ). Przeciwnie, Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że stopień weryfikacji warunku rejestracji przewidzianego w art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. musi ograniczać się do „zbadania, czy z obiektywnego punktu widzenia takie środki rozpatrywane w sposób abstrakcyjny mogłyby zostać podjęte na podstawie traktatów” ( 52 ).

79.

Jestem zdania, że wąski zakres uprawnień dyskrecjonalnych Komisji na etapie rejestracji analogicznie uniemożliwia postawienie podobnej przeszkody na drodze organizatorów EIO w kontekście niniejszej sprawy. Miałoby to miejsce, gdyby organizatorzy mieli obowiązek ściśle przestrzegać ograniczenia kompetencji Komisji w taki sposób, że nawet najmniejszy błąd co do zakresu tych kompetencji skutkowałby dyskwalifikacją EIO jako takiej.

80.

Ostatnia kwestia odnosi się, po trzecie, do celów, których osiągnięciu służy rozporządzenie w sprawie EIO z 2011 r., a te moim zdaniem przemawiają zdecydowanie za wykładnią art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. w ten sposób, że umożliwia on częściową rejestrację.

81.

Cele te wyrażono w motywach 1 i 2 tego rozporządzenia. Polegają one „w szczególności na zachęceniu obywateli do udziału i zwiększeniu dostępności Unii” ( 53 ). W motywie 2 wezwano również w szczególności do tego, by odpowiednie procedury i warunki były „jasne, proste, przyjazne użytkownikowi i proporcjonalne do charakteru inicjatywy obywatelskiej” ( 54 ).

82.

Cele te muszą oczywiście kształtować również, jak orzekł Trybunał Sprawiedliwości i o czym zasadniczo przypomniał Sąd w pkt 116 zaskarżonego wyroku, warunek rejestracji, którego dotyczy sprawa.

83.

Z tej perspektywy pragnę zauważyć, że mechanizm EIO zaprojektowano jako instrument demokracji uczestniczącej dostępny dla obywateli Unii pragnących promować przyjęcie aktu prawnego w kwestii wchodzącej w zakres kompetencji Komisji ( 55 ).

84.

W tym kontekście decyzja o umożliwieniu powszechnego dostępu do procesu kształtowania agendy politycznej, jak zauważył zasadniczo Sąd w pkt 116 zaskarżonego wyroku, nieuchronnie wiąże się z tym, że teksty proponowane Komisji do rejestracji nie zawsze są redagowane przez osoby posiadające głęboką wiedzę na temat zawiłości prawa Unii, zakresu kompetencji Unii w ogólności i granic kompetencji Komisji co do przedkładania wniosków dotyczących aktów prawnych w szczególności.

85.

Mając na uwadze cele opisane w pkt 81 i sam zamysł mechanizmu EIO jako rozwiązania łączącego instytucje Unii z jej obywatelami, jestem zdania, że nadmiernie rygorystyczne stosowanie warunku określonego w art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. pozbawiłoby ten mechanizm jego skuteczności, ponieważ spowodowałoby, że wiele EIO odrzucano by już na pierwszym etapie procedury.

86.

Innymi słowy, domaganie się, by Komisja była w stanie zarejestrować na podstawie rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. tylko te EIO, których treść w całości idealnie mieści się w kompetencjach Komisji w zakresie przedstawiania wniosku dotyczącego aktu prawnego, i by Komisja miała obowiązek odmówić rejestracji EIO zawierającej elementy wykraczające poza te kompetencje, skutkowałoby nadmiernym formalizmem i niewspółmiernymi rezultatami.

87.

Przykładowo oznaczałoby to, że w przypadku EIO zawierającej zarówno elementy dopuszczalne, jak i niedopuszczalne, siłą rzeczy odmówiono by rejestracji, tymczasem odmienny rezultat zostałby osiągnięty w odniesieniu do dopuszczalnych części takiej inicjatywy, gdyby ten sam przedmiot został formalnie przedstawiony po prostu w dwóch odrębnych inicjatywach: jednej, której przedmiot byłby całkowicie poza zakresem kompetencji, i jednej, której przedmiot mieściłby się w nim całkowicie. Podobnie istnienie jednego drobnego niedopuszczalnego elementu w skądinąd dopuszczalnej EIO mimo wszystko skutkowałoby całkowitą odmową rejestracji. Co więcej, byłoby tak nawet wówczas, gdyby „dyskwalifikujący błąd” przedstawiono w informacjach dodatkowych, które jednak zgodnie z załącznikiem II do rozporządzenia w sprawie EIO mają charakter wyłącznie fakultatywny.

88.

Wygląda na to, że to właśnie wysoki odsetek odmów rejestracji stał się inspiracją dla praktyki częściowej rejestracji, wypracowanej przez Komisję (którą już omówiłem) ( 56 ) i odejścia od pierwotnego stanowiska Komisji, w myśl którego takie rozwiązanie uznawano za niezgodne z przepisami rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. ( 57 ). W tym kontekście Komisja najwyraźniej zareagowała na trudności, z jakimi mierzyli się organizatorzy chcący zaproponować EIO, której przedmiot spełniałby konkretny warunek rejestracji przewidziany w art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r.

89.

Moim zdaniem jest oczywiste, że częściowa rejestracja jest zatem zgodna z celami, których osiągnięciu ma służyć mechanizm EIO, w tym sensie, że służy ona promowaniu demokratycznego uczestnictwa obywateli, ponieważ sprawia, że większa liczba inicjatyw dotrze do kolejnych etapów procedury. Wydaje się, że również z uwagi na te cele praktyka Komisji polegająca na częściowej rejestracji została skodyfikowana w aktualnie obowiązującym rozporządzeniu w sprawie EIO z 2019 r. ( 58 ).

90.

Jednocześnie jeżeli promowany jest cel zapewnienia szerokiego dostępu do EIO, podejście to jest być może jedynym sposobem na rozwiązanie problemu elementów niedopuszczalnych (w poza tym dopuszczalnej EIO), ponieważ zapobiega nierealistycznym oczekiwaniom ze strony potencjalnych zwolenników i gwarantuje przestrzeganie zasady przyznania kompetencji od samego początku postępowania.

91.

Tym samym podejście to, przyjęte przez Komisję, dalekie jest od naruszenia zasady przyznania kompetencji, co – jak się wydaje – zarzuca jej Rumunia, lecz jest w pełni zgodne z tą zasadą, jako że prowadzi do rejestracji EIO tylko dokładnie w takim zakresie, w jakim w sposób oczywisty inicjatywa ta nie wykracza poza kompetencje Komisji w odniesieniu do przedstawiania wniosku dotyczącego aktu prawnego.

92.

W tym względzie potencjalni sygnatariusze są informowani o zakresie rejestracji inicjatywy oraz o fakcie, że deklaracje poparcia są zbierane wyłącznie w odniesieniu do węższego zakresu rejestracji ( 59 ). Podsumowując: decyzja o częściowym zarejestrowaniu (nadmiernie inkluzywnej) inicjatywy wydaje się skutecznym sposobem realizacji przez Komisję celu polegającego na zapewnieniu łatwego dostępu do mechanizmu EIO przy jednoczesnym zapewnieniu niezbierania deklaracji poparcia i nieprowadzenia wśród obywateli Unii dyskusji w sprawach, w których Komisja nie jest władna działać.

93.

Pragnę dodać w tym kontekście, że sporna decyzja stanowi reakcję na wyrok Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, z którego wynika zasadniczo, jak już zauważyłem, że pierwotna odmowa zarejestrowania przez Komisję inicjatywy, której dotyczyła sprawa, wynikała z błędnej wykładni postanowień traktatu dotyczących polityki spójności Unii, wskazanych jako potencjalna podstawa aktu prawnego lub aktów prawnych, w sprawie których zwrócono się do Komisji o przedłożenie wniosków.

94.

Ściślej rzecz ujmując, chociaż pierwotne stanowisko Komisji zakładało, że wykaz utrudnień wymagających szczególnej uwagi w danym regionie przewidziany w art. 174 TFUE jest wyczerpujący, Trybunał stwierdził w powyższym wyroku, że wykaz ten jest w rzeczywistości przykładowy. Jak rozumiem, to w świetle tego stwierdzenia Komisja postanowiła zarejestrować EIO, której dotyczy sprawa ( 60 ), choć jednocześnie zauważyła, że pewne przedstawione elementy wykraczały w sposób oczywisty poza jej kompetencje w zakresie przedstawiania wniosku dotyczącego aktu prawnego. W związku z tym jej decyzja o uzależnieniu rejestracji inicjatywy, której dotyczy sprawa, od założenia, że celem inicjatywy są wnioski „dotyczące unijnych aktów prawnych określające zadania, cele priorytetowe i organizację funduszy strukturalnych, i pod warunkiem że działania, które mają zostać objęte finansowaniem, prowadzą do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii” ( 61 ), wyjaśniła potencjalnym sygnatariuszom tej inicjatywy, jaki może być ewentualny przedmiot działania Komisji. W ten sposób, jak już zauważyłem, Komisja najwyraźniej dążyła do zapewnienia, aby obywatele Unii mieli możliwość poparcia inicjatywy, a w razie uzyskania niezbędnych deklaracji poparcia ( 62 ) – do przeprowadzenia politycznej debaty na podniesiony temat. Jednocześnie, jak już również zauważyłem, poprzez ujęcie inicjatywy w ten sposób Komisja wydaje się też dążyć do uniknięcia sytuacji, w której prosi się o poparcie i tworzy się oczekiwania w oparciu o wadliwe założenia co do kompetencji przyznanych Unii, a konkretnie Komisji, w kontekście proponowanej inicjatywy, której dotyczy sprawa.

95.

W świetle powyższych rozważań jestem zdania, że Sąd dokonał prawidłowej wykładni art. 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r., gdy stwierdził w pkt 116 zaskarżonego wyroku, że Komisja mogła na mocy spornej decyzji zarejestrować EIO, której dotyczy sprawa, w oparciu o konkretne założenie co do możliwego zakresu tej inicjatywy.

VI. Wnioski

96.

Bez uszczerbku dla treści części pierwszej zarzutu podniesionego przez Rumunię czy też dla żądania zasądzenia kosztów proponuję, aby Trybunał oddalił część drugą jedynego zarzutu odwołania podniesioną w sprawie C‑54/22 jako bezzasadną.


( 1 ) Język oryginału: angielski.

( 2 ) Przynajmniej, jeżeli sądzić po liczbach: z danych strony internetowej Komisji Europejskiej poświęconej EIO wynika, że od 2012 r., gdy instrument ten wszedł w życie, etap, w którym Komisja mogła ustosunkować się do rezultatu, osiągnięto w przypadku dziewięciu inicjatyw. Zobacz https://europa.eu/citizens-initiative/find-initiative/eci-lifecycle-statistics_en.

( 3 ) Wyrok z dnia 19 grudnia 2019 r., Puppinck i in./Komisja (C‑418/18 P, EU:C:2019:1113, zwany dalej „wyrokiem Puppinck, pkt 70).

( 4 ) Dz.U. 2011, L 65, s. 1. Rozporządzenie to zastąpiono rozporządzeniem (UE) Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/788 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej (Dz.U. 2019, L 130, s. 55) (zwanym dalej „rozporządzeniem w sprawie EIO z 2019 r.”), które zgodnie z jego art. 28 znajduje zastosowanie co do zasady od dnia 1 stycznia 2020 r., podczas gdy rozpatrywana w niniejszej sprawie EIO została zarejestrowana w dniu 30 kwietnia 2019 r.

( 5 ) Odpowiednio – w których wprowadza się EIO i które stanowią podstawę prawną rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r.

( 6 ) Zobacz motyw 1 decyzji Komisji (UE) 2019/721 z dnia 30 kwietnia 2019 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej zatytułowanej „Polityka spójności w regionie na rzecz równości i zachowania kultury regionu” (Dz.U. 2019, L 122, s. 55) (zwanej dalej „sporną decyzją”). Zobacz również wyrok z dnia 7 marca 2019 r., Izsák i Dabis/Komisja (C‑420/16 P, EU:C:2019:177, zwany dalej „wyrokiem Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja”, pkt 9).

( 7 ) Motyw 2 spornej decyzji. Zobacz również wyrok z dnia 10 maja 2016 r., Izsák i Dabis/Komisja (T‑529/13 EU:T:2016:282, zwany dalej „wyrokiem Sądu w sprawie Izsák i Dabis/Komisja”, pkt 3).

( 8 ) Rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Dz.U. 2003, L 154, s. 1). Jak wynika z art. 1 tego rozporządzenia, jego celem jest ustanowienie wspólnej klasyfikacji jednostek terytorialnych, dalej zwanych „NUTS”, aby zapewnić zbieranie, opracowanie i rozpowszechnianie na obszarze Unii Europejskiej porównywalnych danych statystyk regionalnych.

( 9 ) Wyrok Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 11, 56. Zobacz pełniejszy opis informacji dodatkowych w wyroku Sądu w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 3, 5–8. Z pełną treścią informacji wymaganych i dodatkowych można zapoznać się na stronie https://europa.eu/citizens-initiative/initiatives/details/2019/000007_pl.

( 10 ) Decyzja Komisji C(2013) 4975 final. Uzasadnienie odmowy rejestracji przedstawiono w pkt 12 wyroku Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja. Zobacz również wyrok Sądu w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 9.

( 11 ) Wyrok Sądu w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, przywołany w przypisie 7 powyżej.

( 12 ) Wyrok Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, przywołany w przypisie 6 powyżej.

( 13 ) Jak wynika z pkt 64 wyroku Sądu w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, w pierwotnej decyzji odmownej stwierdzono, że wykaz utrudnień, które mogą wpływać na różne regiony i, mówiąc krótko, mogą być przedmiotem polityki spójności Unii, wskazany w art. 174 akapit trzeci TFUE, jest wyczerpujący (i, jak rozumiem, nie obejmuje określonych cech „regionów mniejszościowych” wskazanych przez organizatorów EIO, której dotyczy sprawa, jako źródła obaw, w odpowiedzi na które należy podjąć działania). Trybunał Sprawiedliwości stwierdził natomiast, że wykaz ten nie jest wyczerpujący, ale przykładowy. Zobacz wyrok Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 69.

( 14 ) Sporną decyzję, o której mowa w przypisie 6 powyżej.

( 15 ) Wyróżnienie moje.

( 16 ) Wyrok z dnia 10 listopada 2021 r., Rumunia/Komisja (T‑495/19, EU:T:2021:781).

( 17 ) Dla przypomnienia: art. 5 ust. 2 TUE stanowi, że „zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez państwa członkowskie w traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w traktatach należą do państw członkowskich”.

( 18 ) Zobacz przykładowo M. Dougan, „What are we to make of the citizens’ initiative?”, Common Market Law Review, Vol. 48, nr 6, 2011, s. 1839.

( 19 ) Artykuł 2 ust. 1 i art. 7 ust. 1 rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. i art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r.

( 20 ) Zobacz w tym względzie art. 10 ust. 1 lit. c) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r. i art. 15 ust. 2 rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r. Zobacz także wyrok Puppinck, pkt 70. Jako z przykładem przekazywania wniosków politycznych i prawnych przez Komisję warto zapoznać się z komunikatem Komisji w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Minority SafePack – milion podpisów za różnorodnością w Europie”, C(2021)171 final, pkt 3, s. 18–21.

( 21 ) Artykuł 6 ust. 3 lit. c) rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r. Wyróżnienie moje.

( 22 ) Artykuł 6 ust. 4 rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r.

( 23 ) Przypominam, że EIO, której dotyczy sprawa, została zarejestrowana w dniu 30 kwietnia 2019 r., podczas gdy rozporządzenie w sprawie EIO z 2019 r. ma zastosowanie, zgodnie z jego art. 28, i w odpowiednim zakresie, od dnia 1 stycznia 2020 r.

( 24 ) Artykuł 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r.

( 25 ) Decyzja Komisji (UE) 2017/599 z dnia 22 marca 2017 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Obywatelstwo Unii dla Europejczyków: zjednoczeni w różnorodności mimo ius soli i ius sanguinis” (Dz.U. 2017, L 81, s. 18); decyzja Komisji (UE) 2017/652 z dnia 29 marca 2017 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe” (Dz.U. 2017, L 92, s. 100), decyzja Komisji (UE) 2017/877 z dnia 16 maja 2017 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Let us reduce the wage and economic differences that tear the EU apart!” (Dz.U. 2017, L 134, s. 38); decyzja Komisji (UE) 2017/1002 z dnia 7 czerwca 2017 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Stop Extremism” (Dz.U. 2017, L 152, s. 1); decyzja Komisji (UE) 2017/1254 z dnia 4 lipca 2017 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Stop TTIP” (Dz.U. 2017, L 179, s. 16); decyzja Komisji (UE) 2018/1222 z dnia 5 września 2018 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „End the Cage Age” (Dz.U. 2018, L 227, s. 7); decyzja Komisji (UE) 2018/1471 z dnia 19 września 2018 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „STOP OSZUSTWOM i nadużyciom FUNDUSZY UE – przez poprawę kontroli decyzji, wdrożenia i przez kary” (Dz.U. 2018, L 246, s. 46); decyzja Komisji (UE) 2019/435 z dnia 12 marca 2019 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Housing for All” (Dz.U. 2019, L 75, s. 105); a także decyzja Komisji (UE) 2019/569 z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Respect for the rule of law within the European Union” (Dz.U. 2019, L 99, s. 39).

( 26 ) Rozporządzenie w sprawie EIO z 2011 r. obowiązywało w okresie od dnia 1 kwietnia 2012 r. do dnia 31 grudnia 2019 r. Na stronie Komisji poświęconej EIO znajduje się wykaz 70 rejestracji dokonanych w tym okresie.

( 27 ) Wyjątek dotyczy decyzji Komisji (UE) 2017/877 z dnia 16 maja 2017 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej „Let us reduce the wage and economic differences that tear the EU apart!” (Dz.U. 2017, L 134, s. 38), której brzmienie jest trochę odmienne.

( 28 ) W pierwszych kilku latach funkcjonowania EIO treść decyzji o rejestracji nie była przedstawiana w postaci przepisów. Zamiast tego decyzje te miały postać pisma zaadresowanego do poszczególnych organizatorów.

( 29 ) Zobacz https://europa.eu/citizens-initiative/initiatives/details/2017/000004_en. Inicjatywa ta jest jedną z dziewięciu EIO, w odniesieniu do których Komisja zajęła stanowisko co do rezultatu. Zobacz powyżej przypisy 2 i 20.

( 30 ) Decyzja C(2013) 5969 final z dnia 13 września 2013 r.

( 31 ) Wyrok z dnia 3 lutego 2017 r., Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe/Komisja (T‑646/13, EU:T:2017:59, pkt 27, 28, 34).

( 32 ) Decyzja Komisji (UE) 2017/652 z dnia 29 marca 2017 r. w sprawie proponowanej inicjatywy zatytułowanej „Minority SafePack – One million signatures for diversity in Europe” (Dz.U. 2017, L 92, s. 100).

( 33 ) Wyrok z dnia 24 września 2019 r., Rumunia/Komisja (T‑391/17, EU:T:2019:672, pkt 58).

( 34 ) Wyrok z dnia 20 stycznia 2022 r., Rumunia/Komisja (C‑899/19 P, EU:C:2022:41).

( 35 ) Pragnę zauważyć, że w wyroku z dnia 3 lutego 2017 r., Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe/Komisja (T‑646/13, EU:T:2017:59) Sąd zauważył zasadniczo w pkt 29, że uchybienia obowiązkowi uzasadnienia ciążącego na Komisji są prawdziwe „nawet przy założeniu, że zasadne jest reprezentowane co do istoty przez Komisję stanowisko, zgodnie z którym proponowana EIO nie może bez względu na treść zostać zarejestrowana, jeśli zostanie przez tę instytucję uznana za częściowo niedopuszczalną”.

( 36 ) Punkt 115 zaskarżonego wyroku.

( 37 ) Powołując się konkretnie na wyrok Trybunału w sprawie Izsak i Dabis/Komisja, o którym mowa w przypisie 6 i w pkt 17 powyżej.

( 38 ) Sąd zakończył ten punkt uwagą, że „twierdzenie Rumunii, zgodnie z którym istnienie »zastrzeżenia« w ocenie Komisji wskazuje na istnienie wątpliwości i pytań z jej strony […], nie tylko nie zostało wykazane, ale jest również nieistotne dla sprawy, ponieważ – jak już zauważono – istnienie takich wątpliwości i pytań nie powinno uniemożliwiać Komisji zarejestrowania proponowanej inicjatywy będącej przedmiotem sporu”. Pragnę zauważyć, że stwierdzenie to dotyczy argumentów podnoszonych przez Rumunię w części pierwszej jedynego zarzutu odwołania i w związku z tym Rumunia nie porusza go w części drugiej zarzutu.

( 39 ) Chociaż Rumunia nie rozwija tego argumentu, rozumiem go w ten sposób, że odnosi się on do zagadnienia, które podkreśliła ona w postępowaniu zakończonym zaskarżonym wyrokiem, a mianowicie że w EIO, której dotyczy sprawa, zaproponowano rekonfigurację systemu statystycznego przewidzianego rozporządzeniem nr 1059/2003 (o którym mowa powyżej w przypisie 8), która to rekonfiguracja uwzględniałaby kryterium etniczne, religijne, językowe i kulturowe. Zaskarżony wyrok, pkt 97.

( 40 ) Wyrok z dnia 12 września 2017 r., Anagnostakis/Komisja (C‑589/15 P, EU:C:2017:663, pkt 35) i podobnie wyrok Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 54. Zobacz również motyw 10 rozporządzenia w sprawie EIO z 2011 r., którego ostatnie zdanie brzmi: „Komisja powinna prowadzić rejestrację zgodnie z zasadami ogólnymi dobrej administracji”. W tym względzie zobacz opinia rzecznika generalnego P. Mengozziego w sprawie Izsák i Dabis/Komisja (C‑420/16 P, EU:C:2018:816, pkt 18 i przytoczone tam orzecznictwo).

( 41 ) Wyróżnienie moje.

( 42 ) Porównaj również opis tych elementów dodatkowych zawarty w wyroku Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 11, z opisem zawartym w wyroku Sądu w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 5–8.

( 43 ) Zobacz pkt 48 powyżej.

( 44 ) Wyrok z dnia 3 lutego 2017 r., Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe/Komisja (T‑646/13, EU:T:2017:59, pkt 29).

( 45 ) Pragnę przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem „przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część przepis ten stanowi”. Zobacz przykładowo wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Mensing (C‑180/22, EU:C:2023:565, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).

( 46 ) M. Dougan, „What are we to make of the citizens’ initiative?”, Common Market Law Review, Vol. 48, nr 6, 2011, s. 1840. Zobacz również podobnie opinia rzecznika generalnego P. Mengozziego w sprawie Izsák i Dabis/Komisja (C‑420/16 P, EU:C:2018:816, pkt 36).

( 47 ) Opinia rzecznika generalnego P. Mengozziego w sprawie Izsák i Dabis/Komisja (C‑420/16 P, EU:C:2018:816, pkt 38, 57).

( 48 ) Zobacz również art. 15 ust. 2 rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r. Zobacz również pkt 101–105 zaskarżonego wyroku.

( 49 ) Wyrok Puppinck, pkt 70, cytowany w pkt 1 niniejszej opinii, a także pkt 57–65 i przytoczone tam orzecznictwo. Zobacz również opinia rzecznika generalnego M. Bobeka w sprawie Puppinck i in./Komisja (C‑418/18 P, EU:C:2019:640, pkt 3442).

( 50 ) Zobacz sformułowanie zastosowane przez Trybunał w wyroku z dnia 20 stycznia 2022 r., Rumunia/Komisja (C‑899/19 P, EU:C:2022:41, pkt 71).

( 51 ) Zobacz wyrok Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 57–60. Ściślej rzecz ujmując, Trybunał nie zgodził się z ustaleniami Sądu, że organizatorzy EIO, której dotyczyła sprawa, nie przedłożyli dowodów na to, że „realizacja polityki spójności Unii […] zagraża swoistym cechom regionów z mniejszością narodową” i nie wykazali, by „swoiste cechy etniczne, kulturowe, religijne lub językowe regionów z mniejszością narodową można było uważać za poważne i trwałe niekorzystne warunki demograficzne w rozumieniu art. 174 akapit trzeci TFUE”.

( 52 ) Zobacz wyrok Trybunału Izsák i Dabis/Komisja, pkt 62.

( 53 ) Wyrok Trybunału w sprawie Izsák i Dabis/Komisja, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo.

( 54 ) Wyróżnienie moje.

( 55 ) Zobacz również Zielona księga w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej, COM(2009) 622 wersja ostateczna, s. 3.

( 56 ) Zobacz w tym względzie sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące stosowania rozporządzenia (UE) nr 211/2011 w sprawie inicjatywy obywatelskiej, COM(2018) 157 final, s. 2. Co więcej, przy omawianiu aspektów wymagających usprawnienia Komisja zauważyła we wniosku, który doprowadził do przyjęcia rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r., że „wdrożyła […] szereg środków o charakterze ustawodawczym w celu usprawnienia wykorzystania [EIO] przez organizatorów i obywateli […], w tym możliwość częściowej rejestracji inicjatywy”. Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej, COM(2017) 482 final, s. 3; zob. również s. 10.

( 57 ) Wyrok z dnia 24 września 2019 r., Rumunia/Komisja (T‑391/17, EU:T:2019:672, pkt 90) w związku z wyrokiem z dnia 3 lutego 2017 r., Minority SafePack – one million signatures for diversity in Europe/Komisja (T‑646/13, EU:T:2017:59, pkt 14, 21, 28, 29).

( 58 ) Motyw 19 rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r. stanowi, że „właściwe jest częściowe rejestrowanie inicjatyw, w przypadku gdy jedynie część (lub części) inicjatywy spełnia (spełniają) wymogi rejestracji”, aby „zapewnić rejestrację jak największej liczby inicjatyw”.

( 59 ) Wprawdzie zgodnie z wcześniejszą praktyką częściowa rejestracja zdawała się nie iść w parze z późniejszym dostosowywaniem przedłożonego tekstu, ale wydaje się, że do tego niedociągnięcia ustosunkowano się w art. 6 ust. 5 rozporządzenia w sprawie EIO z 2019 r. Zobacz również podobnie N. Athanasiadou, „The European citizens’ initiative: Lost in admissibility?”, Maastricht Journal of European and Comparative Law, Vol. 26, Issue 2, 2019, s. 269.

( 60 ) Zobacz również pkt 117, 125 i 129 zaskarżonego wyroku.

( 61 ) Jak stwierdzono w art. 1 ust. 2 spornej decyzji; zob. pkt 19 powyżej.

( 62 ) Jak wynika z informacji zamieszczonych na stronie internetowej Komisji poświęconej EIO, wydaje się, że zbieranie niezbędnych deklaracji poparcia zakończono, a aktualnie trwa weryfikacja podpisów. Zobacz https://europa.eu/citizens-initiative/initiatives/details/2019/000007_pl.

Top