–

w imieniu QT – D. Rašovský, advokát,

–

w imieniu O2 Czech Republic a.s. – L. Duffek i M. Olík, advokáti,

–

w imieniu rządu czeskiego – T. Machovičová, O. Serdula, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller, U. Bartl, J. Heitz i M. Hellmann, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – L. Armati, M. Mataija i P. Němečková, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy Rady 86/653/EWG z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek (Dz.U. 1986, L 382, s. 17).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy QT, przedstawicielem handlowym, a spółką O2 Czech Republic a.s. w przedmiocie roszczenia odszkodowawczego z tytułu rozwiązania umowy agencyjnej wiążącej tego przedstawiciela handlowego z tą spółką.

3

Motywy drugi i trzeci dyrektywy 86/653 mają następujące brzmienie:

„różnice w zakresie krajowych ustawodawstw dotyczących przedstawicielstwa handlowego wyraźnie oddziałują na warunki konkurencji oraz wykonywania takiej działalności wewnątrz Wspólnoty, mają też negatywny wpływ na zakres ochrony przedstawicieli handlowych w ich stosunkach ze zleceniodawcami oraz na bezpieczeństwo transakcji handlowych; ponadto różnice te znacznie utrudniają zawieranie i wykonywanie umów agencyjnych między zleceniodawcą a przedstawicielami handlowymi, którzy prowadzą swą działalność w różnych państwach członkowskich;

obrót towarowy między państwami członkowskimi odbywa [powinien odbywać] się w warunkach odpowiadających warunkom jednolitego rynku, dlatego też w zakresie niezbędnym dla właściwego funkcjonowania wspólnego rynku wymagane jest zbliżenie systemów prawnych państw członkowskich; zasady dotyczące kolizji przepisów prawnych w zakresie przedstawicielstwa handlowego nie usuną wspomnianych niezgodności, nawet gdyby zostały one ujednolicone, a tym samym, bez względu na istnienie tych zasad, proponowana harmonizacja jest niezbędna”.

4

Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy:

„1.   Środki harmonizujące określone niniejszą dyrektywą dotyczą przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich regulujących stosunki prawne między przedstawicielami handlowymi a ich zleceniodawcami.

2.   Do celów niniejszej dyrektywy »przedstawiciel handlowy« oznacza pośrednika pracującego na własny rachunek, któremu powierzono stałe pośredniczenie przy sprzedaży lub kupnie towarów na rzecz innej osoby, zwanej dalej »zleceniodawcą«, lub zawarcie transakcji w imieniu i na rachunek zleceniodawcy.

[…]”.

5

Artykuł 6 rzeczonej dyrektywy stanowi:

„1.   W razie braku odpowiedniej umowy między stronami oraz bez uszczerbku dla zastosowania obligatoryjnych przepisów państw członkowskich o poziomie wynagrodzenia przedstawicielowi handlowemu należy się wynagrodzenie przyjęte zwyczajowo w miejscu, w którym prowadzi on swoją działalność, odnośnie do pośredniczenia w obrocie towarów, będących przedmiotem umowy agencyjnej. W przypadku braku takiej zwyczajowej praktyki przedstawicielowi handlowemu należy się stosowne wynagrodzenie, z uwzględnieniem wszystkich elementów danej transakcji.

2.   Każdą część wynagrodzenia, zmieniającą się w zależności od liczby lub wartości transakcji handlowych, uznaje się w rozumieniu niniejszej dyrektywy za prowizję.

3.   Przepisy art. 7–12 nie mają zastosowania, jeżeli przedstawiciel handlowy nie jest wynagradzany w całości lub częściowo w formie prowizji”.

6

Artykuł 7 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„1.   Przedstawiciel handlowy jest uprawniony do prowizji z tytułu transakcji handlowych zawartych w okresie objętym umową agencyjną:

2.   Przedstawiciel handlowy jest także uprawniony do prowizji z tytułu transakcji zawartych w okresie objętym umową agencyjną:

oraz gdy transakcja została zawarta z klientem należącym do tego obszaru lub grupy.

Państw[a] członkowskie wprowadz[ą] do swojego ustawodawstwa jedną z możliwości określonych w dwóch wyżej wymienionych tiret”.

7

Artykuł 8 dyrektywy 86/653 stanowi:

„Przedstawiciel handlowy jest uprawniony do prowizji z tytułu transakcji handlowych zawartych po rozwiązaniu umowy agencyjnej:

8

Artykuł 17 tej dyrektywy stanowi:

„1.   Państwa członkowskie podejmą środki niezbędne w celu zapewnienia, że po rozwiązaniu umowy agencyjnej przedstawicielowi handlowemu przysługuje świadczenie wyrównawcze, zgodnie z ust. 2, lub odszkodowanie, zgodnie z ust. 3.

2.   

3.   Przedstawiciel handlowy ma prawo do odszkodowania za szkodę poniesioną w wyniku ustania jego stosunków ze zleceniodawcą.

Szkodę taką uznaje się w szczególności, gdy rozwiązanie umowy odbywa się w okolicznościach:

4.   Uprawnienie do świadczenia wyrównawczego, zgodnie z ust. 2, lub do odszkodowania, zgodnie z ust. 3, powstaje także w przypadku, gdy umowa agencyjna wygasa wskutek śmierci przedstawiciela handlowego.

5.   Przedstawiciel handlowy straci uprawnienie do świadczenia wyrównawczego, w przypadkach przewidzianych w ust. 2, lub do odszkodowania, w przypadkach przewidzianych w ust. 3, jeżeli w ciągu jednego roku po rozwiązaniu umowy nie zawiadomi on zleceniodawcy, że zamierza dochodzić swoich praw.

6.   Komisja [Europejska] w ciągu ośmiu lat od daty notyfikacji niniejszej dyrektywy przedłoży Radzie [Unii Europejskiej] sprawozdanie dotyczące stosowania tego artykułu oraz w miarę potrzeb propozycje zmian”.

9

Artykuł 18 rzeczonej dyrektywy stanowi:

„Świadczenie wyrównawcze lub odszkodowanie wskazane w art. 17 nie jest płacone [należne]:

10

Artykuł 19 wskazanej dyrektywy stanowi:

„Strony nie mogą odstępować od przepisów art. 17 i 18 ze szkodą dla przedstawiciela handlowego przed wygaśnięciem umowy agencyjnej”.

11

Paragraf 652 ust. 1 zákon č. 513/1991 Sb., obchodní zákoník (ustawy nr 513/1991 – kodeks handlowy), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „kodeksem handlowym”), przewidywał zasadniczo, że poprzez umowę agencyjną przedstawiciel handlowy zobowiązuje się do negocjowania i zawierania transakcji handlowych z klientami, a także do dokonywania związanych z tym czynności w imieniu zleceniodawcy i na jego rachunek.

12

Paragraf 669 ust. 1 tego kodeksu, stanowiący środek transpozycji art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653 do czeskiego porządku prawnego, stanowił:

„W przypadku rozwiązania umowy przedstawiciel handlowy ma prawo do świadczenia wyrównawczego, jeżeli:

13

W dniu 1 stycznia 1998 r. powód w postępowaniu głównym zawarł umowę agencyjną z poprzedniczką prawną spółki O2 Czech Republic (również zwaną dalej „O2 Czech Republic”). Ten stosunek umowny wygasł w dniu 31 marca 2010 r. Przedmiotem tej umowy było oferowanie i sprzedaż usług telekomunikacyjnych świadczonych przez tę spółkę, dostawa i sprzedaż telefonów komórkowych i akcesoriów do nich, a w razie potrzeby także innych produktów, jak również obsługa abonentów.

14

Zgodnie z rzeczoną umową powód w postępowaniu głównym otrzymywał jednorazową prowizję z tytułu każdej umowy zawartej przez niego w imieniu O2 Czech Republic.

15

W latach 2006 i 2007 powód w postępowaniu głównym pozyskiwał na rzecz spółki O2 Czech Republic nowych klientów oraz zawierał inne umowy z dotychczasowymi klientami. Biorąc pod uwagę maksymalny okres zobowiązania abonamentowego, okres obowiązywania tych umów nie wykraczał poza datę rozwiązania umowy agencyjnej rozpatrywanej w postępowaniu głównym, czyli dzień 31 marca 2010 r.

16

Natomiast w latach 2008 i 2009 poza ten dzień wykroczyło łącznie 431 abonamentów, z czego w 155 przypadkach zawarto nowe umowy, zaś w 276 przypadkach nastąpiła zmiana umów zawartych wcześniej, przy czym z tytułu tych czynności powód w postępowaniu głównym otrzymał od spółki O2 Czech Republic zapłatę odpowiednich prowizji.

17

Wobec uznania, że spółka ta nie wypłaciła mu jednak świadczenia wyrównawczego należnego na podstawie § 669 ust. 1 kodeksu handlowego, stanowiącego środek transpozycji art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653, powód w postępowaniu głównym wniósł do Obvodní soud pro Prahu 4 (sądu rejonowego w Pradze 4, Czechy) o zasądzenie od O2 Czech Republic na jego rzecz kwoty 2023799 koron czeskich (CZK) (około 82000 EUR).

18

Sąd ten oddalił to żądanie ze względu na to, że powód w postępowaniu głównym nie wykazał, iż po rozwiązaniu wskazanej umowy przedstawicielstwa handlowego spółka O2 Czech Republic nadal czerpała znaczne korzyści wynikające z transakcji zawartych z pozyskanymi przezeń klientami.

19

Orzeczenie to zostało potwierdzone przez Městský soud v Praze (sąd miejski w Pradze, Czechy) w postępowaniu apelacyjnym. W wyroku z dnia 27 listopada 2019 r. sąd ten podkreślił, że jednorazowe prowizje uzgodnione między stronami tej umowy zostały należycie wypłacone powodowi w postępowaniu głównym. Stwierdził on, że argument, zgodnie z którym powodowi w postępowaniu głównym przysługuje prawo do prowizji z tytułu transakcji z klientami, których hipotetycznie mógłby on pozyskać, nie uzasadnia jego prawa do świadczenia wyrównawczego. Prawdą jest, że powód w postępowaniu głównym pozyskał nowych klientów i zawarł kolejne transakcje z dotychczasowymi klientami, z czego spółka O2 Czech Republic mogła czerpać korzyści po rozwiązaniu rzeczonej umowy. Jednakże spółka ta wypłaciła mu prowizje z tego tytułu na podstawie tejże umowy. Sąd ten wywiódł z tego, że zapłata świadczenia wyrównawczego nie jest zgodna z zasadami słuszności w rozumieniu § 669 ust. 1 lit. b) kodeksu handlowego i że już z tego powodu powództwo należało oddalić.

20

Powód w postępowaniu głównym wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku do Nejvyšší soud (sądu najwyższego, Czechy), będącego sądem odsyłającym w niniejszej sprawie.

21

W skardze kasacyjnej powód w postępowaniu głównym kwestionuje utrwalone orzecznictwo tego sądu dotyczące § 669 ust. 1 lit. b) kodeksu handlowego, zgodnie z którym „utracone prowizje” są to prowizje, które przedstawiciel handlowy otrzymałby z tytułu zrealizowanych już transakcji, to znaczy transakcji, które sam zawarł lub w odniesieniu do których znacznie zwiększył on obroty handlowe. Twierdzi on natomiast, że pojęcie to powinno obejmować prowizje, które ten przedstawiciel handlowy hipotetycznie otrzymałby z tytułu transakcji zawartych przez zleceniodawcę, po rozwiązaniu odnośnej umowy agencyjnej, z klientami, których ów przedstawiciel handlowy pozyskał lub z którymi znacząco zwiększył obroty handlowe w okresie obowiązywania umowy.

22

Sąd odsyłający wskazuje, że jego orzecznictwo różni się od orzecznictwa sądów niemieckich. Zgodnie z orzecznictwem sądów niemieckich „utracone prowizje” są to prowizje z tytułu transakcji, które przedstawiciel handlowy zawarłby na rachunek zleceniodawcy, gdyby hipotetycznie umowa agencyjna nadal obowiązywała. Ponadto, zgodnie z orzecznictwem sądów niemieckich, nawet jeśli w wypadku prowizji jednorazowych przedstawiciel handlowy nie traci żadnej prowizji, to i tak może on skorzystać z prawa do świadczenia wyrównawczego. Istnieją zatem poważne wątpliwości co do tego, jak należy interpretować art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653.

23

W tych okolicznościach Nejvyšší soud (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

24

W pierwszej kolejności, co się tyczy właściwości Trybunału do udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne, należy zauważyć, po pierwsze, że rozpatrywana w postępowaniu głównym umowa agencyjna została zawarta w dniu 1 stycznia 1998 r., czyli przed przystąpieniem Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. Umowa ta wiązała strony postępowania głównego do dnia 31 marca 2010 r., kiedy to spółka O2 Czech Republic rozwiązała wspomnianą umowę. Ponieważ przedmiotem sporu w postępowaniu głównym są skutki prawne tego rozwiązania, które zaistniały po owym przystąpieniu, dyrektywa 86/653 ma zastosowanie ratione temporis do tego sporu.

25

Co się tyczy, po drugie, przedmiotowego zakresu stosowania tej dyrektywy, z jej art. 1 ust. 2 wynika, że ma ona zastosowanie wyłącznie do sprzedaży lub kupna towarów, a nie do świadczenia usług. Przedmiotem rozpatrywanej w postępowaniu głównym umowy agencyjnej jest zarówno sprzedaż towarów, jak i świadczenie usług. Umowa ta jest zatem objęta przedmiotowym zakresem stosowania owej dyrektywy jedynie częściowo.

26

Okazuje się jednak, że poprzez § 652 kodeksu handlowego czeski ustawodawca przy transpozycji dyrektywy 86/653 do czeskiego porządku prawnego postanowił objąć zakresem regulacji wszystkie sprawy, którymi może się zajmować przedstawiciel handlowy, a zatem zamierzał zastosować przepisy tej dyrektywy zarówno do transakcji kupna i sprzedaży, jak i do świadczenia usług.

27

Tymczasem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, jeżeli przepisy prawa krajowego przyjmują dla sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym rozwiązania takie jak te przewidziane w prawie Unii, w szczególności w celu uniknięcia dyskryminacji obywateli danego państwa lub ewentualnego zakłócenia konkurencji, lub też zapewnienia jednolitej procedury dla porównywalnych sytuacji, to niewątpliwie istnieje interes w tym, aby celem uniknięcia przyszłych rozbieżności wykładni przepisy lub pojęcia przejęte z prawa Unii zostały zinterpretowane w sposób jednolity, bez względu na warunki, w jakich mają być stosowane (wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., Quenon K., C‑338/14, EU:C:2015:795, pkt 17 i przytoczone tam orzecznictwo).

28

Z powyższego wynika, że okoliczność, iż umowa rozpatrywana w postępowaniu głównym dotyczy zarówno towarów, jak i usług, nie stanowi przeszkody dla udzielenia przez Trybunał odpowiedzi na pytania prejudycjalne zadane przez sąd odsyłający.

29

Z powyższych rozważań wynika zatem, że Trybunał jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na te pytania.

30

W drugiej kolejności O2 Czech Republic twierdzi, że pytania te są niedopuszczalne, ponieważ nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.

31

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i który powinien przyjąć na siebie odpowiedzialność za mające zapaść orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym po to, aby tenże sąd krajowy był w stanie wydać swoje orzeczenie, jak i znaczenia dla sprawy pytań zadanych Trybunałowi. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 14 lipca 2022 r., Volkswagen, C‑134/20, EU:C:2022:571, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).

32

Oznacza to, że pytania dotyczące wykładni prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego przedstawionego przez sąd krajowy jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wniesiono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania (wyrok z dnia 14 lipca 2022 r., Volkswagen, C‑134/20, EU:C:2022:571, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

33

W niniejszej sprawie sąd odsyłający w sposób wystarczający przedstawił w swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie tylko powody, które skłoniły go do zwrócenia się do Trybunału o wykładnię przepisów dyrektywy 86/653, lecz także powody, które w jego ocenie czynią tę wykładnię niezbędną do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.

34

W tym stanie rzeczy pytania prejudycjalne są dopuszczalne.

35

Na wstępie należy przypomnieć, że wykładni art. 17 dyrektywy 86/653, której dotyczy pytanie pierwsze, należy dokonywać w kontekście celu realizowanego przez tę dyrektywę i systemu, który ona ustanawia. Celem tym jest harmonizacja ustawodawstw państw członkowskich w zakresie stosunków prawnych pomiędzy stronami umowy agencyjnej (zob. podobnie wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., Quenon K., C‑338/14, EU:C:2015:795, pkt 21, 22 i przytoczone tam orzecznictwo).

36

Jak wynika z motywów drugiego i trzeciego dyrektywy 86/653, ma ona na celu ochronę przedstawicieli handlowych w stosunkach ze zleceniodawcami, dla zwiększenia bezpieczeństwa transakcji gospodarczych i ułatwienia obrotu towarowego pomiędzy państwami członkowskimi, przez zbliżenie ich systemów prawnych w zakresie przedstawicielstwa handlowego. Dla osiągnięcia tego celu omawiana dyrektywa ustanawia między innymi, w art. 13–20, zasady regulujące zawarcie i rozwiązanie umowy agencyjnej (wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., Quenon K., C‑338/14, EU:C:2015:795, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

37

Co się tyczy konkretnie rozwiązania umowy agencyjnej, art. 17 dyrektywy 86/653 zobowiązuje państwa członkowskie do ustanowienia mechanizmu odszkodowawczego dla przedstawiciela handlowego, pozostawiając im dwie opcje: albo świadczenie wyrównawcze określane na podstawie kryteriów przewidzianych w ust. 2 tego artykułu, czyli system świadczenia wyrównawczego z tytułu pozyskania klienteli, albo odszkodowanie na warunkach określonych w ust. 3 tego artykułu, czyli system odszkodowania (wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., Quenon K., C‑338/14, EU:C:2015:795, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

38

Jak wynika z treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, Republika Czeska wybrała system świadczenia wyrównawczego z tytułu pozyskania klienteli przewidziany w art. 17 ust. 2 dyrektywy 86/653.

39

Ten system świadczenia wyrównawczego z tytułu pozyskania klientów składa się z trzech etapów. Początkowo pierwszy z tych etapów ma na celu określenie wymiaru korzyści czerpanych przez zleceniodawcę z tytułu transakcji z klientami pozyskanymi przez przedstawiciela handlowego, zgodnie z kryteriami określonymi w art. 17 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze tej dyrektywy. Etap drugi ma następnie na celu zweryfikowanie, zgodnie z art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie, czy kwota świadczenia wyrównawczego obliczona na podstawie tych kryteriów jest zgodna z zasadami słuszności, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności danego przypadku, w szczególności prowizji utraconych przez przedstawiciela handlowego. W końcu, w trzecim etapie, kwota ta jest poddawana korekcie, tak aby nie przekraczała górnej granicy przewidzianej w art. 17 ust. 2 lit. b) dyrektywy, który ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy owa kwota przekracza tę górną granicę (zob. podobnie wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., Quenon K., C‑338/14, EU:C:2015:795, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

40

W niniejszej sprawie pytanie pierwsze dotyczy konkretnie znaczenia wyrażenia „utracone prowizje”, którym posłużono się w art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie dyrektywy 86/653 i które formalnie odpowiada drugiemu etapowi tego systemu świadczenia wyrównawczego z tytułu pozyskania klientów. Z postanowienia odsyłającego wynika jednak, że problem przedstawiony przez sąd odsyłający jest bardziej ogólny i nie dotyczy tylko tego drugiego etapu. Dotyczy on bowiem również elementów, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie korzyści, jakie zleceniodawca nadal czerpie po rozwiązaniu umowy agencyjnej, która to ocena należy do pierwszego etapu owego systemu, a nie tylko obliczenia odpowiadającego tym korzyściom świadczenia wyrównawczego dla zapewnienia zgodności owego świadczenia z zasadami słuszności.

41

Należy zatem uznać, że poprzez pytanie pierwsze sąd ten dąży w istocie do ustalenia, czy art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653 należy interpretować w ten sposób, że prowizje, które w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej przedstawiciel handlowy otrzymałby z tytułu transakcji, które zostały zawarte po rozwiązaniu tej umowy z nowymi klientami, pozyskanymi przez niego dla zleceniodawcy przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub z klientami, w odniesieniu do których ów przedstawiciel handlowy znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych przed wspomnianym rozwiązaniem umowy, powinny być uwzględniane przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego przewidzianego w art. 17 ust. 2 tej dyrektywy.

42

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że art. 17 ust. 2 lit. a) rzeczonej dyrektywy, w związku z jej art. 17 ust. 1, przewiduje warunki, w których przedstawiciel handlowy ma prawo do świadczenia wyrównawczego po rozwiązaniu umowy agencyjnej, oraz określa sposób obliczania tego świadczenia wyrównawczego. Tak więc przewidziane w tych przepisach prawo do świadczenia wyrównawczego dla przedstawiciela handlowego jest uzależnione od ustania stosunku umownego łączącego go ze zleceniodawcą (zob. podobnie wyrok z dnia 19 kwietnia 2018 r., CMR, C‑645/16, EU:C:2018:262, pkt 23).

43

W tym względzie, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 53 opinii, art. 17 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze dyrektywy 86/653 stanowi, że przedstawiciel handlowy ma prawo do świadczenia wyrównawczego, jeżeli spełnione są dwie kumulatywne przesłanki. Po pierwsze, przedstawiciel handlowy powinien był pozyskać dla zleceniodawcy nowych klientów lub znacznie zwiększyć wielkość obrotów handlowych z istniejącymi klientami. Po drugie, zleceniodawca musi nadal czerpać znaczne korzyści z tytułu transakcji z tymi klientami.

44

Tymczasem zarówno użycie przysłówków „encore”, „noch”, „fortsat”, „nadále”, „todavía”, „ancora”, „nadal”, „ainda”, „nog” i „naďalej”, odpowiednio w wersjach językowych francuskiej, niemieckiej, duńskiej, czeskiej, hiszpańskiej, włoskiej, polskiej, portugalskiej, niderlandzkiej i słowackiej tego przepisu, jak i użycie form czasownikowych „продължава”, „jätkuvalt”, „διατηρεί”, „to derive from”, „továbbra is […] tesz szert”, „continuă”, „jatkuvasti” i „fortsätter”, odpowiednio w wersjach językowych bułgarskiej, estońskiej, greckiej, angielskiej, węgierskiej, rumuńskiej, fińskiej i szwedzkiej tego przepisu, wyraźnie wskazuje, że za korzyści takie uważa się te, które utrzymują się po rozwiązaniu umowy agencyjnej i które odnoszą się zatem do transakcji przeprowadzonych z owymi klientami po rozwiązaniu tej umowy. Innymi słowy, rzeczone korzyści odpowiadają korzyściom, jakie zleceniodawca nadal czerpie po rozwiązaniu umowy agencyjnej ze stosunków handlowych nawiązanych lub rozszerzonych przez przedstawiciela handlowego w trakcie wykonywania tej umowy.

45

Z tego punktu widzenia art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie dyrektywy 86/653 stanowi w istocie, że aby świadczenie wyrównawcze, do którego przedstawiciel handlowy jest uprawniony po rozwiązaniu umowy agencyjnej, było zgodne z zasadami słuszności, przy jego obliczaniu należy uwzględnić wszystkie okoliczności związane z umową agencyjną, a w szczególności utracone przez przedstawiciela handlowego prowizje z tytułu transakcji zawartych z owymi klientami. Prowizje te odpowiadają bowiem korzyściom, o których wspomniano w art. 17 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze, ponieważ wynikają one, podobnie jak te korzyści, z transakcji zawartych z klientami, o których mowa w tym przepisie, po rozwiązaniu umowy.

46

Tak więc „utracone prowizje” w rozumieniu art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie dyrektywy 86/653 są to prowizje, które przedstawiciel handlowy powinien był otrzymać, gdyby umowa agencyjna nadal obowiązywała, i które korespondują z korzyściami, które zleceniodawca nadal czerpie po rozwiązaniu umowy agencyjnej, i które wynikają ze stosunków handlowych nawiązanych lub w znacząco rozszerzonych przez tego przedstawiciela handlowego przed owym rozwiązaniem.

47

Z treści art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653 wynika zatem, że prowizje, które w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej przedstawiciel handlowy otrzymałby z tytułu transakcji, które zostały zawarte po rozwiązaniu tej umowy z nowymi klientami, pozyskanymi przez niego dla zleceniodawcy przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub z klientami, w odniesieniu do których ów przedstawiciel handlowy znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych przed wspomnianym rozwiązaniem umowy, powinny być uwzględniane przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego przewidzianego w art. 17 ust. 2 tej dyrektywy.

48

W drugiej kolejności należy stwierdzić, że za przyjęciem takiej wykładni przemawia kontekst, w jaki wpisuje się art. 17 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy.

49

Po pierwsze, jak przypomniano w pkt 37 niniejszego wyroku, art. 17 rzeczonej dyrektywy pozostawia państwom członkowskim wybór – w celu zapewnienia przedstawicielowi handlowemu rekompensaty w przypadku rozwiązania umowy agencyjnej – pomiędzy dwoma systemami, przewidzianymi odpowiednio w ust. 2 i 3 tego artykułu. Ponieważ oba te systemy mają na celu zapewnienie takiej rekompensaty, należy uznać, że obejmują one identyczne przesłanki, a mianowicie straty odpowiadające okresowi po rozwiązaniu umowy agencyjnej (zob. podobnie wyrok z dnia 19 kwietnia 2018 r., CMR, C‑645/16, EU:C:2018:262, pkt 28).

50

Tymczasem w odniesieniu do art. 17 ust. 3 dyrektywy 86/653 Trybunał orzekł już, że przedstawiciel handlowy ma prawo do odszkodowania, w szczególności gdy szkoda wynika z rozwiązania stosunków umownych ze zleceniodawcą w okolicznościach charakteryzujących się utratą przez tego przedstawiciela handlowego prowizji przysługującej mu w przypadku właściwego wykonywania umowy agencyjnej zapewniającego zleceniodawcy istotne korzyści z tytułu działalności tego przedstawiciela handlowego lub w okolicznościach charakteryzujących się brakiem amortyzacji kosztów i nakładów poniesionych przez przedstawiciela handlowego przy wykonywaniu umowy agencyjnej za zgodą zleceniodawcy (wyrok z dnia 19 kwietnia 2018 r., CMR, C‑645/16, EU:C:2018:262, pkt 27). Wspomniany art. 17 ust. 3 obejmuje zatem przypadek przyszłych prowizji, które zostałyby uzyskane, gdyby nie doszło do rozwiązania umowy agencyjnej.

51

Wynika z tego, że art. 17 ust. 2 dyrektywy 86/653 powinien również obejmować ten przypadek, a świadczenie wyrównawcze, które przewiduje, powinno uwzględniać, pod pewnymi określonymi w nim warunkami, prowizje, które przedstawiciel handlowy otrzymałby w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej.

52

Po drugie, lektura tego przepisu w świetle art. 7 i 8 tej dyrektywy również potwierdza tę interpretację. Artykuł 7 stanowi bowiem, że przedstawiciel handlowy jest uprawniony do prowizji z tytułu transakcji handlowych zawartych w okresie objętym umową agencyjną, pod pewnymi, określonymi w tym przepisie warunkami. W art. 8 rzeczonej dyrektywy dodano, że przedstawiciel handlowy jest również uprawniony do otrzymania prowizji z tytułu transakcji handlowej, nawet jeśli została ona zawarta po rozwiązaniu umowy, jeżeli w istocie transakcja ta miała zostać zrealizowana w dniu rozwiązania tej umowy.

53

W tym kontekście, aby zapewnić skuteczność (effet utile) art. 17 ust. 2 dyrektywy 86/653, przepis ten należy interpretować w ten sposób, że odnosi się on do przypadku innego niż te, które zostały już objęte zakresem regulacji art. 7 i 8 tej dyrektywy. Omawiany art. 17 ust. 2 nie może zatem obejmować sytuacji, w których przedstawiciel handlowy nie otrzymał wszystkich prowizji, które należało mu wypłacić, ponieważ sytuacje te są objęte zakresem regulacji art. 7 owej dyrektywy. Przepisu tego nie można też interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie do transakcji, które miały zostać zawarte tuż przed rozwiązaniem umowy i które zostały zawarte po jej rozwiązaniu, gdyż są one objęte zakresem regulacji art. 8 tej dyrektywy. Prowizje, o których mowa w art. 7 i 8 dyrektywy 86/653, są bowiem ze swej natury prawami nabytymi i nie podlegają szczególnym ograniczeniom ani wymogom przewidzianym w art. 17 i 18 tej dyrektywy.

54

Tak więc świadczenie wyrównawcze przewidziane w art. 17 ust. 2 dyrektywy 86/653 odnosi się siłą rzeczy do prowizji, które przedstawiciel handlowy otrzymałby w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej, z tytułu transakcji zawartych z nowymi klientami, których pozyskał on dla zleceniodawcy, lub z klientami, w odniesieniu do których znacznie zwiększył on wielkość obrotów handlowych.

55

Po trzecie, należy odnieść się do sprawozdania dotyczącego stosowania art. 17 dyrektywy Rady w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek, przedstawionego przez Komisję w dniu 23 lipca 1996 r. [COM(96) 364 wersja ostateczna], zgodnie z art. 17 ust. 6 dyrektywy 86/653, które zawiera szczegółowe informacje na temat faktycznego obliczania świadczenia wyrównawczego przewidzianego w art. 17 ust. 2 tej dyrektywy i ma na celu ułatwienie dokonywania bardziej jednolitej wykładni tegoż art. 17 (zob. podobnie wyrok z dnia 26 marca 2009 r., Semen, C‑348/07, EU:C:2009:195, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo). W sprawozdaniu tym wskazano, że świadczenie to odpowiada korzyściom, które zleceniodawca nadal czerpie z działalności przedstawiciela handlowego po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Uściślono, że chodzi o wynagrodzenie z tytułu wzrostu wartości przedsiębiorstwa zleceniodawcy uzyskanego dzięki pracy przedstawiciela handlowego. Z wyjaśnień tych wynika, że wspomniane świadczenie wyrównawcze powinno obejmować również prowizje, które przedstawiciel handlowy otrzymałby w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej z tytułu transakcji zawartych z nowymi klientami, których pozyskał on dla zleceniodawcy, lub z klientami, w odniesieniu do których znacznie zwiększył on wielkość obrotów handlowych w ramach wykonywania tej umowy.

56

W trzeciej kolejności należy stwierdzić, że cele realizowane przez dyrektywę 86/653 przemawiają również za taką wykładnią art. 17 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy. Jak przypomniano bowiem w pkt 36 niniejszego wyroku, dyrektywa ta ma na celu ochronę przedstawicieli handlowych w stosunkach ze zleceniodawcami, dla zwiększenia bezpieczeństwa transakcji gospodarczych i ułatwienia obrotu towarowego pomiędzy państwami członkowskimi, przez zbliżenie ich systemów prawnych w zakresie przedstawicielstwa handlowego.

57

W tym kontekście Trybunał orzekł, że art. 17–19 dyrektywy 86/653 mają na celu ochronę przedstawicieli handlowych po rozwiązaniu umowy agencyjnej i że system ustanowiony w tym celu przez tę dyrektywę ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Trybunał wyciągnął z tego wniosek, że wykluczona jest wszelka wykładnia art. 17 omawianej dyrektywy, która mogłaby okazać się niekorzystna dla przedstawiciela handlowego (wyrok z dnia 19 kwietnia 2018 r., CMR, C‑645/16, EU:C:2018:262, pkt 34, 35 i przytoczone tam orzecznictwo). Trybunał orzekł również, ściślej rzecz ujmując, że interpretacji art. 17 ust. 2 tej dyrektywy należy dokonywać w sposób, który przyczyni się do takiej ochrony przedstawiciela handlowego i w pełni uwzględni jego zasługi w wykonywaniu powierzonych mu zadań (zob. podobnie wyrok z dnia 7 kwietnia 2016 r., Marchon Germany, C‑315/14, EU:C:2016:211, pkt 33).

58

Tymczasem, jak zauważyła w istocie rzecznik generalna w pkt 73 opinii, ograniczenie zakresu pojęcia „utraconych prowizji” do transakcji, które zostały już zawarte przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, mogłoby pozbawić przedstawiciela handlowego znaczącego udziału w zyskach, jakie zleceniodawca będzie po rozwiązaniu umowy agencyjnej czerpał z pracy wykonanej przez tego przedstawiciela handlowego.

59

W związku z tym sprzeczna z celami tej dyrektywy byłaby wykładnia art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653, która na potrzeby określenia świadczenia wyrównawczego wykluczałaby prowizje, które w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej przedstawiciel handlowy otrzymałby z tytułu transakcji zawartych po rozwiązaniu tej umowy z nowymi klientami, których pozyskał on dla zleceniodawcy przed owym rozwiązaniem, lub z tytułu transakcji zawartych po wspomnianym rozwiązaniu z klientami, w odniesieniu do których znacznie zwiększył on wielkość obrotów handlowych przed rozwiązaniem.

60

W związku z powyższym odpowiedź na pytanie pierwsze powinna brzmieć: art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653 należy interpretować w ten sposób, że prowizje, które w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej przedstawiciel handlowy otrzymałby z tytułu transakcji, które zostały zawarte po rozwiązaniu tej umowy z nowymi klientami pozyskanymi przez niego dla zleceniodawcy przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub z klientami, w odniesieniu do których ów przedstawiciel handlowy znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych przed wspomnianym rozwiązaniem umowy, powinny być uwzględniane przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego przewidzianego w art. 17 ust. 2 tej dyrektywy.

61

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653 należy interpretować w ten sposób, że zapłata jednorazowej prowizji wyłącza z obliczania świadczenia wyrównawczego przewidzianego w tym art. 17 ust. 2 prowizje, które przedstawiciel handlowy utracił i których źródłem są transakcje zawarte przez zleceniodawcę, po rozwiązaniu umowy agencyjnej, z nowymi klientami pozyskanymi dla zleceniodawcy przez tego przedstawiciela handlowego przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub z klientami, w odniesieniu do których ów przedstawiciel znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych przed wspomnianym rozwiązaniem.

62

W tym względzie należy zaznaczyć, że – jak wskazano w pkt 39 niniejszego wyroku – art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie tej dyrektywy wymaga zasadniczo, aby kwota świadczenia wyrównawczego była obliczana w sposób zgodny z zasadami słuszności, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności danego przypadku, w szczególności prowizji utraconych przez przedstawiciela handlowego.

63

Wynika z tego, że „utracone prowizje” w rozumieniu tego przepisu stanowią tylko jeden z czynników, które należy wziąć pod uwagę w celu dokonania oceny, czy świadczenie wyrównawcze jest zgodne z zasadami słuszności. Wybór określonego rodzaju prowizji, takiego jak na przykład jednorazowa prowizja, nie może zatem podważyć przewidzianego w tym przepisie prawa do świadczenia wyrównawczego. Gdyby tak nie było, istniałoby ryzyko obejścia wiążącego charakteru tego przewidzianego w art. 19 rzeczonej dyrektywy prawa do świadczenia wyrównawczego.

64

W tym wypadku akta sprawy, którymi dysponuje Trybunał, zawierają niewiele informacji na temat tego, co obejmowały jednorazowe prowizje otrzymane przez powoda w postępowaniu głównym na podstawie umowy agencyjnej, która wiązała go ze spółką O2 Czech Republic. Na rozprawie spółka ta wskazała jednak, że jednorazowe prowizje, o których mowa w postępowaniu głównym, odpowiadały wynagrodzeniu ryczałtowemu z tytułu każdej nowej umowy zawartej z nowymi klientami lub z dotychczasowymi klientami za pośrednictwem powoda w postępowaniu głównym.

65

Jeżeli tak było – przy czym potwierdzenie tej okoliczności jest zadaniem sądu odsyłającego – to baza klientów zbudowana lub rozwinięta przez powoda w postępowaniu głównym mogłaby generować wzrost wartości przedsiębiorstwa dzięki nowym transakcjom, które dawałyby prawo do wypłaty prowizji, gdyby umowa agencyjna nie została rozwiązana. W tych okolicznościach, jak podkreśliła w istocie rzecznik generalna w pkt 89 opinii, taka jednorazowa prowizja nie obejmuje prowizji, które przedstawiciel handlowy traci i których źródłem są transakcje zawarte z tymi klientami przez zleceniodawcę po rozwiązaniu umowy agencyjnej.

66

W świetle powyższych rozważań odpowiedź na pytanie drugie powinna brzmieć: art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653 należy interpretować w ten sposób, że zapłata jednorazowej prowizji nie wyłącza z obliczania świadczenia wyrównawczego przewidzianego w tym art. 17 ust. 2 prowizji, które przedstawiciel handlowy utracił i których źródłem są transakcje zawarte przez zleceniodawcę, po rozwiązaniu umowy agencyjnej, z nowymi klientami pozyskanymi dla zleceniodawcy przez tego przedstawiciela handlowego przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub z klientami, w odniesieniu do których ów przedstawiciel znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych przed wspomnianym rozwiązaniem, jeżeli prowizje te odpowiadają wynagrodzeniu ryczałtowemu z tytułu każdej nowej umowy zawartej z tymi nowymi klientami lub z dotychczasowymi klientami zleceniodawcy za pośrednictwem przedstawiciela handlowego.

67

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje: