–

w imieniu Verband Sozialer Wettbewerb eV – D. Marquardt, Rechtsanwalt,

–

w imieniu famila-Handelsmarkt Kiel GmbH & Co. KG – C. Rohnke, Rechtsanwalt,

–

w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller i A. Hoesch, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – B.-R. Killmann i N. Ruiz García, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 lit. a) i art. 10 dyrektywy 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom (Dz.U. 1998, L 80, s. 27), a także dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. 2005, L 149, s. 22).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Verband Sozialer Wettbewerb eV (zwanym dalej „VSW”) – stowarzyszeniem prawa niemieckiego, którego celem jest czuwanie nad przestrzeganiem prawa konkurencji – a famila-Handelsmarkt Kiel GmbH & Co. KG (zwaną dalej „spółką famila”) – spółką handlową zajmującą się dystrybucją artykułów spożywczych – w przedmiocie istnienia obowiązku uwzględnienia w cenie sprzedaży towarów sprzedawanych w opakowaniach zwrotnych kwoty kaucji uiszczanej przez konsumentów.

3

Motywy 2, 6 i 12 dyrektywy 98/6 mają następujące brzmienie:

[…]

[…]

4

Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy jej celem jest „ustalenie podawania ceny sprzedaży oraz ceny za jednostki miary produktów oferowanych konsumentom przez podmioty gospodarcze w celu lepszego przekazywania informacji konsumentom oraz ułatwienia porównywania cen”.

5

Artykuł 2 wspomnianej dyrektywy przewiduje:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]”.

6

Artykuł 3 owej dyrektywy stanowi w ust. 1 i 4:

„1.   Cenę sprzedaży i cenę jednostkową podaje się dla wszystkich produktów określonych w art. 1 […].

[…]

4.   W każdej reklamie, która podaje cenę sprzedaży produktów określonych w art. 1, jest umieszczona także cena jednostkowa z zastrzeżeniem art. 5”.

7

Zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 98/6 cena sprzedaży musi być jednoznaczna, łatwo dostrzegalna i czytelna.

8

Paragraf 1 Preisangabenverordnung (rozporządzenia w sprawie podawania cen) z dnia 18 października 2002 r. (BGBl. 2002 I, s. 4197), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanego dalej „PAngV”), zatytułowany „Przepisy podstawowe”, ma następujące brzmienie:

„1.   Ten, kto w ramach działalności handlowej lub zawodowej lub w sposób regularny na jakiejkolwiek innej podstawie oferuje konsumentom produkty lub usługi […], lub ten, kto jako sprzedawca zamieszcza reklamy zawierające wskazanie cen, które są skierowane do konsumentów końcowych, ma obowiązek podania ceny, jaką należy zapłacić, łącznie z VAT i pozostałymi składnikami ceny (cena całkowita). […]

[…]

4.   Jeżeli do zapłaty za produkt lub usługę żąda się od konsumenta dodatkowo zabezpieczenia zwrotnego, kwotę tego zabezpieczenia należy podać oddzielnie, obok ceny produktu lub usługi; całkowitej kwoty nie podaje się.

[…]”.

9

Spółka famila uruchomiła kampanię reklamową napojów i jogurtów pakowanych odpowiednio do butelek i szklanych słoików z doliczoną kaucją, wykorzystując w tym celu ulotki, na których kwota kaucji przypadająca na owe opakowania była podawana w ramach oddzielnej wzmianki „plus … EUR kaucji”.

10

VSW, uznawszy, że taka reklama była niezgodna z prawem ze względu na to, że nie podawano w niej ceny całkowitej – z wliczoną kaucją – produktów, których reklama ta dotyczyła, wniosło do Landgericht Kiel (sądu krajowego w Kilonii, Niemcy) powództwo, żądając w szczególności zaniechania przedmiotowej reklamy. Po uwzględnieniu tego powództwa przez ów sąd spółka famila wniosła apelację do Oberlandesgericht Schleswig (wyższego sądu krajowego w Szlezwiku, Niemcy), który uwzględnił ją, zmieniając zaskarżony wyrok.

11

VSW wniosło następnie skargę rewizyjną do Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości, Niemcy), będącego sądem odsyłającym. Sąd ten uważa, że rozstrzygnięcie sporu zależy od wykładni w szczególności art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6.

12

Zauważa on, że § 1 ust. 1 zdanie pierwsze PAngV w zakresie, w jakim zobowiązuje przedsiębiorców do podawania całkowitej ceny sprzedawanych produktów, w tym VAT, ma na celu transpozycję do prawa niemieckiego art. 1, art. 2 lit. a), art. 3 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 98/6. Uważa on jednak, że odpowiedź na pytanie, czy kwotę kaucji, którą konsumenci są zobowiązani uiszczać przy zakupie produktów pakowanych w zwrotne butelki lub szklane słoiki, należy wliczać do ceny sprzedaży w rozumieniu art. 2 lit. a) tej dyrektywy, nie wynika jasno z tej dyrektywy.

13

Uznając, że wykładnia tego przepisu powinna być jednolita w całej Unii Europejskiej, a zatem że nie może ona zależeć od okoliczności, iż w związku z § 1 ust. 4 PAngV konsumenci niemieccy są przyzwyczajeni do tego, że kwotę kaucji przypadającą na butelki i szklane słoiki podaje się oddzielnie, sąd odsyłający przywołuje wyrok z dnia 7 lipca 2016 r., Citroën Commerce (C‑476/14, EU:C:2016:527, pkt 37), wnioskując z niego, że kwota ta stanowi konieczny i przewidywalny element ceny sprzedaży – w rozumieniu art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6 – który obligatoryjnie obciąża konsumenta i który stanowi część świadczenia pieniężnego w zamian za nabycie danego produktu. Zauważa on w tym względzie, że konsument może nabyć napój sprzedawany w opakowaniu wielokrotnego użytku wyłącznie razem z tym opakowaniem i że powinien on znać całkowity koszt takiego zakupu, między innymi po to, by móc dokonać porównania cen.

14

Sąd ten dodaje, że przyjęcie § 1 ust. 4 PAngV wynikało z założenia prawodawcy niemieckiego, zgodnie z którym obowiązek podania ceny końcowej produktu jako sumy ceny tego produktu i kwoty kaucji działałby pod względem wizualnym na niekorzyść opakowań wielokrotnego użytku w stosunku do opakowań jednorazowych. Celem tego przepisu jest zatem, po pierwsze, umożliwienie konsumentom łatwego porównania cen produktów oraz, po drugie, wspieranie stosowania opakowań wielokrotnego użytku jako środka polityki ochrony środowiska.

15

W tych okolicznościach Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

16

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „ceny sprzedaży”, o którym mowa w tym przepisie, obejmuje kwotę kaucji, którą konsument jest zobowiązany uiścić przy zakupie produktów sprzedawanych w opakowaniach zwrotnych.

17

Co się tyczy wykładni literalnej rozpatrywanego przepisu, brzmienie art. 2 lit. a) tej dyrektywy definiuje pojęcie „ceny sprzedaży” jako „cenę końcową za jednostkę produktu lub daną ilość produktu, włącznie z [VAT] i wszystkimi pozostałymi podatkami”.

18

W pierwszej kolejności, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 31–35 opinii, kaucji nie można uznać za „podatek” w rozumieniu art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6, ponieważ kwota kaucji nie wykazuje żadnej z cech charakterystycznych podatku, a mianowicie nie stanowi ona źródła dochodów publicznych i wiąże się z nią świadczenie wzajemne.

19

W drugiej kolejności cena sprzedaży jako cena końcowa musi obejmować konieczne i przewidywalne elementy tej ceny, które obligatoryjnie obciążają konsumenta i które stanowią świadczenie pieniężne w zamian za nabycie danego produktu (wyrok z dnia 7 lipca 2016 r., Citroën Commerce, C‑476/14, EU:C:2016:527, pkt 37).

20

Otóż produktu sprzedawanego w opakowaniu z doliczoną kaucją nie można nabyć bez tego opakowania, a to oznacza, że kwota kaucji stanowi „konieczny element ceny sprzedaży”. Jednakże w razie zwrócenia przez konsumenta opakowania do punktu sprzedaży konsumentowi temu zostaje przyznane prawo do uzyskania zwrotu kwoty kaucji.

21

Skoro zatem konsument ma prawo żądać od sprzedawcy lub innego przedsiębiorcy odbioru zwrotnego opakowania i zwrócenia mu uiszczonej kwoty kaucji, kwota ta nie obciąża konsumenta „obligatoryjnie”, a w konsekwencji nie można jej uznać za „końcową” w rozumieniu art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6.

22

Chociaż konsument może z własnej woli postanowić, że nie zwróci objętego kaucją opakowania, w związku z czym przypadająca na nie kwota z chwilą jej uiszczenia staje się dla tego konsumenta ostatecznym obciążeniem ekonomicznym, nie zmienia to faktu, jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 52 i 55 opinii, że system kaucjonowania zakłada, że kwota ta co do zasady może i powinna zostać zwrócona.

23

Wynika stąd, że kwota kaucji, którą konsument jest zobowiązany uiścić przy zakupie produktu sprzedawanego w opakowaniu zwrotnym, nie stanowi elementu ceny sprzedaży w rozumieniu art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6, zgodnie z jego wykładnią dokonaną w orzecznictwie przywołanym w pkt 19 niniejszego wyroku.

24

Stwierdzenia tego nie podważa pkt 38 wyroku z dnia 7 lipca 2016 r., Citroën Commerce (C‑476/14, EU:C:2016:527), w którym Trybunał orzekł, że obligatoryjnie ponoszone przez konsumenta koszty przemieszczenia pojazdu od producenta do przedsiębiorcy będącego sprzedawcą stanowią element ceny sprzedaży w rozumieniu art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6. Takie koszty, które dolicza się do ceny tego pojazdu i które obligatoryjnie obciążają konsumenta, który nie może ich następnie odzyskać, należy bowiem odróżnić od kwoty kaucji takiej jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym, która – jak zauważono w pkt 21 niniejszego wyroku – musi zostać konsumentowi zwrócona przy zwrocie opakowania z doliczoną kaucją.

25

Stwierdzenie dokonane w pkt 23 niniejszego wyroku znajduje ponadto potwierdzenie w celach dyrektywy 98/6, określonych w jej art. 1 odczytywanym w świetle jej motywu 6, polegających na lepszym przekazywaniu informacji konsumentom oraz ułatwieniu porównywania cen sprzedaży produktów oferowanych przez przedsiębiorców konsumentom, tak aby mogli oni dokonywać świadomych wyborów. W tym względzie w motywie 12 wspomnianej dyrektywy uściślono, że ma ona na celu zapewnienie jednolitej i przejrzystej informacji z korzyścią dla wszystkich konsumentów na rynku wewnętrznym. Co więcej, zgodnie z art. 4 ust. 1 tejże dyrektywy odczytywanym w świetle jej motywu 2 cena sprzedaży produktów oferowanych konsumentom musi być jednoznaczna, łatwo dostrzegalna i czytelna, tak aby wspomniana informacja była dokładna, przejrzysta i jednoznaczna.

26

Zważywszy, po pierwsze, że niektóre z tych produktów mogą być objęte kaucją, a inne nie oraz, po drugie, że w zależności od rodzaju opakowania mogą być stosowane różne kwoty kaucji, włączenie kwoty kaucji do ceny sprzedaży produktu wiąże się dla konsumentów z ryzykiem dokonania w tym względzie nieprawidłowego porównania.

27

Natomiast podanie kwoty kaucji oddzielnie, obok ceny sprzedaży produktu w opakowaniu zwrotnym, pozwala konsumentom na oszacowanie i porównanie cen produktu oraz na dokonanie świadomego wyboru na podstawie prostych porównań, zgodnie z celami dyrektywy 98/6, przypomnianymi w pkt 25 niniejszego wyroku, a także z określonym w motywie 2 tej dyrektywy wymogiem zapewnienia przejrzystości i pełnej jednoznaczności tych cen.

28

W tym kontekście właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument jest w stanie zsumować cenę produktu i kwotę kaucji, aby ustalić całkowitą kwotę, którą jest zobowiązany uiścić w chwili zakupu (zob. analogicznie wyrok z dnia 4 października 2007 r., Schutzverband der Spirituosen-Industrie, C‑457/05, EU:C:2007:576, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

W świetle powyższych względów na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć, iż art. 2 lit. a) dyrektywy 98/6 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „ceny sprzedaży”, o którym mowa w tym przepisie, nie obejmuje kwoty kaucji, którą konsument jest zobowiązany uiścić przy zakupie produktów sprzedawanych w opakowaniach zwrotnych.

30

W związku z odpowiedzią udzieloną na pytanie pierwsze nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie drugie.

31

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 2 lit. a) dyrektywy 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom

należy interpretować w ten sposób, że:

pojęcie „ceny sprzedaży”, o którym mowa w tym przepisie, nie obejmuje kwoty kaucji, którą konsument jest zobowiązany uiścić przy zakupie produktów sprzedawanych w opakowaniach zwrotnych.