–

w imieniu Tráficos Manuel Ferrer SL i D. Ignacio – Á. Zanón Reyes, abogado,

–

w imieniu Daimler AG – E. de Félix Parrondo, J.M. Macías Castaño, M. López Ridruejo i M. Pérez Carrillo, abogados, oraz C. von Köckritz i H. Weiß, Rechtsanwälte,

–

w imieniu rządu hiszpańskiego – J. Rodríguez de la Rúa Puig, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – A. Carrillo Parra, F. Jimeno Fernández i C. Zois, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 101 TFUE, w szczególności co do wynikającego z niego wymogu całkowitego naprawienia szkody poniesionej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego, a także art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między dwoma przedsiębiorstwami trudniącymi się drogowym przewozem towarów, Tráficos Manuel Ferrer SL i D. Ignacio, a spółką Daimler AG w przedmiocie wniesionego przez te dwa pierwsze przedsiębiorstwa powództwa o odszkodowanie zmierzającego do naprawienia szkody wynikającej ze stwierdzonego przez Komisję Europejską naruszenia art. 101 TFUE popełnionego przez szereg producentów samochodów ciężarowych, wśród których znajduje się spółka Daimler.

3

Zgodnie z motywem 6 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej objęte przepisami prawa krajowego (Dz.U. 2014, L 349, s. 1):

„Aby egzekwowanie prawa na drodze prywatnoprawnej na mocy prawa cywilnego oraz egzekwowanie prawa na drodze publicznoprawnej przez organy ochrony konkurencji było skuteczne, oba te narzędzia muszą ze sobą współdziałać w celu zapewnienia jak największej skuteczności reguł konkurencji. Należy spójnie uregulować sposób koordynacji tych dwóch rodzajów egzekwowania, na przykład w odniesieniu do dostępu do dokumentów znajdujących się w posiadaniu organów ochrony konkurencji. Tego rodzaju koordynacja na poziomie Unii pozwoli również zapobiec rozbieżności mających zastosowanie reguł, która mogłaby zagrozić prawidłowemu funkcjonowaniu rynku wewnętrznego”.

4

W motywie 11 tej dyrektywy wskazano:

„W przypadku braku przepisów prawa Unii powództwa o odszkodowanie podlegają krajowym przepisom i procedurom państw członkowskich. W myśl orzecznictwa [Trybunału] każdy może dochodzić odszkodowania z tytułu poniesionej szkody, jeżeli zachodzi związek przyczynowy między tą szkodą a naruszeniem prawa konkurencji. Wszystkie przepisy krajowe regulujące korzystanie z prawa do odszkodowania z tytułu szkody wynikającej z naruszenia art. 101 lub 102 TFUE, również te, które regulują aspekty nieujęte w niniejszej dyrektywie, jak np. pojęcie związku przyczynowego między naruszeniem a szkodą, muszą być zgodne z zasadą skuteczności i zasadą równoważności. Oznacza to, że nie powinny one być formułowane ani stosowane tak, by korzystanie z gwarantowanego w TFUE prawa do odszkodowania stało się nadmiernie trudne lub praktycznie niewykonalne lub mniej korzystne niż przepisy mające zastosowanie w podobnych sprawach krajowych. W przypadku gdy państwa członkowskie w prawie krajowym przewidują inne warunki odszkodowania, np. odpowiedzialności, adekwatności lub winy, powinny mieć możliwość zachowania takich warunków, o ile są one zgodne z orzecznictwem [Trybunału], zasadą skuteczności i zasadą równoważności oraz z niniejszą dyrektywą”.

5

Motyw 12 wspomnianej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Niniejsza dyrektywa potwierdza wspólnotowy dorobek prawny dotyczący prawa do odszkodowania z tytułu szkody wynikającej z naruszenia unijnego prawa konkurencji, szczególnie w kwestii legitymacji procesowej i definicji pojęcia szkody, w formie potwierdzonej w orzecznictwie [Trybunału], i nie przesądza o dalszym rozwoju tego dorobku. Każdy poszkodowany z tytułu takiego naruszenia może dochodzić odszkodowania z tytułu straty rzeczywistej (damnum emergens) i z tytułu zysku, którego został pozbawiony (utracone korzyści lub lucrum cessans), wraz z odsetkami, niezależnie od tego, czy przepisy krajowe definiują te kategorie osobno, czy też łącznie […]”.

6

Motyw 14 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Powództwa o odszkodowanie z tytułu szkody wynikającej z naruszenia unijnego lub krajowego prawa konkurencji zwykle wymagają przeprowadzenia złożonych analiz stanu faktycznego i analiz ekonomicznych. Dowody niezbędne do udowodnienia zasadności roszczenia często są w posiadaniu wyłącznie strony przeciwnej lub osób trzecich i nie są w wystarczającym stopniu znane ani dostępne powodowi […]”.

7

W motywie 15 dyrektywy 2014/104 wskazano:

„Dowody są ważnym elementem dochodzenia odszkodowania z tytułu szkód wynikających z naruszenia unijnego lub krajowego prawa konkurencji. Ponieważ jednak sprawy z zakresu prawa konkurencji charakteryzuje asymetria w dostępie do informacji, należy zapewnić powodom prawo skutecznego żądania ujawnienia dowodów dotyczących ich sprawy, bez konieczności wskazywania przez nich konkretnych materiałów dowodowych […]”.

8

Zgodnie z motywem 43 tej dyrektywy:

„Naruszenia prawa konkurencji często dotyczą warunków i cen sprzedaży produktów lub świadczenia usług oraz prowadzą do nadmiernych obciążeń i innych szkód wyrządzanych klientom sprawców naruszenia […]”.

9

W motywie 45 wspomnianej dyrektywy wskazano:

„Poszkodowany, który udowodnił poniesienie szkody wynikającej z naruszenia prawa konkurencji, w celu przyznania odszkodowania musi jeszcze dowieść zakresu poniesionej szkody. Ustalanie wysokości szkody w sprawach z zakresu prawa konkurencji w bardzo dużym stopniu zależy od ustaleń faktycznych i może wymagać zastosowania złożonych modeli ekonomicznych. Jest to często bardzo kosztowne i utrudnia powodom uzyskanie niezbędnych danych na uzasadnienie ich roszczeń. Z tego względu ustalanie wysokości szkody w sprawach z zakresu prawa konkurencji może stanowić poważną barierę uniemożliwiającą skuteczne dochodzenie roszczeń odszkodowawczych”.

10

Motyw 46 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„W związku z brakiem unijnych zasad ustalania wysokości szkody wynikającej z naruszenia prawa konkurencji to do krajowego systemu prawnego każdego państwa członkowskiego należy określenie własnych zasad ustalania wysokości szkody, a do państw członkowskich i do sądów krajowych określenie wymagań, które musi spełnić powód, dowodząc wysokości poniesionej szkody, metod, z których można skorzystać, ustalając tę wysokość, oraz konsekwencji niespełnienia tych wymagań. Takie wymagania prawa krajowego dotyczące ustalania wysokości szkody w sprawach z zakresu prawa konkurencji nie powinny być jednak mniej korzystne niż wymagania regulujące podobne działania na płaszczyźnie krajowej (zasada równoważności) ani nie powinny czynić praktycznie niewykonalnym [niemożliwym] lub nadmiernie trudnym korzystania z unijnego prawa do odszkodowania (zasada skuteczności). Należy mieć na uwadze wszelką asymetrię między stronami w dostępie do informacji oraz fakt, że ustalanie wysokości szkody wymaga oceny, jak zachowałby się dany rynek, gdyby naruszenie nie miało miejsca. Taka ocena oznacza dokonanie porównania z sytuacją, która z definicji jest hipotetyczna i w związku z tym nigdy nie może być przeprowadzona z całkowitą dokładnością. Należy zatem zapewnić, aby sądy krajowe miały uprawnienia do oszacowania wysokości szkody z tytułu naruszenia prawa konkurencji. Państwa członkowskie powinny zapewnić, by krajowe organy ochrony konkurencji, gdy otrzymają taki wniosek, mogły dostarczyć wskazówek co do ustalania wysokości. Aby zapewnić spójność i przewidywalność, Komisja powinna przedstawić ogólne wytyczne na szczeblu Unii”.

11

Zgodnie z motywem 47 dyrektywy 2014/104:

„Aby zaradzić kwestii asymetrii w dostępie do informacji i niektórym problemom związanym z ustalaniem wysokości szkody wynikającej z naruszenia prawa konkurencji oraz aby zapewnić skuteczność roszczeń odszkodowawczych, należy domniemywać, że naruszenie popełnione przez kartel spowodowało szkodę, w szczególności na skutek wpływu na ceny. W zależności od okoliczności sprawy kartel prowadzi do podwyższenia cen lub uniemożliwia obniżenie cen, które nastąpiłoby, gdyby naruszenie nie miało miejsca. Takie domniemanie nie powinno obejmować konkretnej wartości szkody. Sprawcy naruszenia powinni mieć prawo wzruszyć [obalić] to domniemanie. Takie wzruszalne domniemanie należy ograniczyć do karteli z uwagi na ich tajny charakter, który zwiększa asymetrię w dostępie do informacji i utrudnia powodom uzyskanie dowodów niezbędnych do dowiedzenia szkody”.

12

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do pełnego odszkodowania” stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, by każda osoba fizyczna lub prawna, która poniosła szkodę wynikającą z naruszenia prawa konkurencji, mogła dochodzić i uzyskać pełne odszkodowanie z tytułu tej szkody.

2.   Pełne odszkodowanie ma na celu przywrócić poszkodowanego do stanu, w którym znajdowałby się on, gdyby nie doszło do naruszenia prawa konkurencji. W związku z tym pełne odszkodowanie obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono, wraz z odsetkami.

3.   Pełne odszkodowanie przewidziane w niniejszej dyrektywie nie prowadzi do nadwyżki odszkodowania ani w drodze odszkodowania karnego, ani odszkodowania wielokrotnego, ani innego rodzaju odszkodowania”.

13

Artykuł 5 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Ujawnianie dowodów”, przewiduje:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, by w postępowaniu o odszkodowanie w Unii na wniosek powoda przedstawiającego uzasadnienie zawierające racjonalnie dostępne fakty i dowody, które są wystarczające do uprawdopodobnienia jego roszczenia odszkodowawczego, sądy krajowe miały możliwość nakazać pozwanemu lub osobie trzeciej ujawnienie istotnych dowodów, które znajdują się w ich dyspozycji – zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym rozdziale. Państwa członkowskie zapewniają, aby sądy krajowe miały możliwość, na wniosek pozwanego, nakazać powodowi lub osobie trzeciej ujawnienie istotnych dowodów.

[…]

2.   Państwa członkowskie zapewniają, by sądy krajowe miały możliwość nakazać ujawnienie dokładnie określonych środków dowodowych lub istotnych kategorii dowodów jak najdokładniej i jak najwęziej określonych w oparciu o racjonalnie dostępne fakty przedstawione w uzasadnieniu [odpowiednich kategorii dowodów, określonych w sposób możliwie najbardziej precyzyjny i wąski, na podstawie okoliczności faktycznych, które są właściwie dostępne w uzasadnieniu].

3.   Państwa członkowskie zapewniają, by sądy krajowe ograniczały ujawnianie dowodów, tak by było ono proporcjonalne […]”.

14

Artykuł 11 tej dyrektywy, zatytułowany „Odpowiedzialność solidarna”, stanowi w ust. 1:

„Państwa członkowskie zapewniają, aby przedsiębiorstwa, które naruszyły prawo konkurencji w wyniku wspólnych działań, były solidarnie odpowiedzialne za szkodę wynikającą z naruszenia prawa konkurencji, z takim skutkiem, że każde z tych przedsiębiorstw ma obowiązek w pełni wyrównać szkodę, a poszkodowany, dopóki nie otrzyma pełnego odszkodowania, ma prawo żądać pełnego odszkodowania od dowolnego z nich”.

15

Artykuł 17 dyrektywy 2014/104, zatytułowany „Ustalanie wysokości szkody”, przewiduje:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby korzystanie z prawa do odszkodowania nie stało się praktycznie niewykonalne [niemożliwe] ani nadmiernie trudne ze względu na ciężar i charakter dowodu wymaganego do ustalenia wysokości szkody. Państwa członkowskie zapewniają, by sądy krajowe były uprawnione – zgodnie z procedurami krajowymi – do oszacowania wysokości szkody, jeżeli stwierdzono, że powód poniósł szkodę, ale dokładne ustalenie wysokości tej szkody na podstawie dostępnych dowodów jest praktycznie niewykonalne [niemożliwe] lub nadmiernie trudne.

2.   Domniemywa się, że naruszenia kartelowe wyrządzają szkodę. Sprawca naruszenia ma prawo obalić to domniemanie.

3.   Państwa członkowskie zapewniają, by w postępowaniu o odszkodowanie krajowy organ ochrony konkurencji mógł, na wniosek sądu krajowego, udzielić pomocy temu sądowi krajowemu w ustaleniu wysokości szkody, jeżeli krajowy organ ochrony konkurencji uzna to za stosowne”.

16

Zgodnie z art. 22 tej dyrektywy, zatytułowanym „Zastosowanie czasowe”:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby środki krajowe przyjęte […] w celu zapewnienia zgodności z istotnymi [materialnymi] przepisami niniejszej dyrektywy nie były stosowane z mocą wsteczną.

2.   Państwa członkowskie zapewniają, aby wszelkie [przyjęte] środki krajowe […], inne niż te, o których mowa w ust. 1, nie miały zastosowania w sprawach o odszkodowanie rozpoznawanych przez sądy krajowe przed dniem 26 grudnia 2014 r.”.

17

Real Decreto-ley 9/2017, por el que se transponen directivas de la Unión Europea en los ámbitos financiero, mercantil y sanitario, y sobre el desplazamiento de trabajadores (dekret królewski z mocą ustawy 9/2017 w sprawie transpozycji dyrektyw Unii Europejskiej w sektorach finansowym, handlowym i ochrony zdrowia oraz w sprawie delegowania pracowników) z dnia 26 maja 2017 r. (BOE nr 126 z dnia 27 maja 2017 r., s. 42820) ma na celu w szczególności transpozycję dyrektywy 2014/104 do prawa hiszpańskiego.

18

We wspomnianym dekrecie królewskim z mocą ustawy 9/2017 dodano art. 283 bis lit. a) do Ley 1/2000, de Enjuiciamiento Civil (ustawy nr 1/2000 – kodeks postępowania cywilnego) z dnia 7 stycznia 2000 r. (BOE nr 7 z dnia 8 stycznia 2000 r., s. 575; zwanej dalej „kodeksem postępowania cywilnego”), dotyczący ujawnienia dowodów w ramach postępowań sądowych, których przedmiotem są powództwa o odszkodowanie mające na celu naprawienie szkody poniesionej z powodu naruszeń prawa konkurencji. Treść ust. 1 akapit pierwszy tego przepisu jest identyczna z treścią art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104.

19

Artykuł 394 tego kodeksu stanowi:

„1.   Koszty postępowania co do istoty sprawy zasądza się od strony, której wszystkie żądania zostały oddalone, chyba że sąd stwierdzi i uzasadni, że sprawa budzi poważne wątpliwości faktyczne lub prawne.

Aby ocenić, do celów obciążenia kosztami postępowania, czy sprawa wzbudza poważne wątpliwości prawne, należy wziąć pod uwagę utrwalone orzecznictwo w podobnych sprawach.

2.   W przypadku częściowego uwzględnienia lub oddalenia żądań każda ze stron ponosi koszty swojego środka prawnego oraz połowę kosztów wspólnych, chyba że istnieją podstawy do obciążenia nimi jednej ze stron z powodu lekkomyślnego prowadzenia postępowania.

[…]”.

20

W dniu 19 lipca 2016 r. Komisja wydała decyzję C(2016) 4673 final dotyczącą postępowania przewidzianego w art. 101 [TFUE] oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa AT.39824 – Samochody ciężarowe), której streszczenie opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 6 kwietnia 2017 r. (Dz.U. 2017, C 108, s. 6). Pozwana w postępowaniu przed sądem krajowym zalicza się do adresatów tej decyzji.

21

We wspomnianej decyzji Komisja stwierdziła, że piętnastu producentów samochodów ciężarowych, w tym pozwana w postępowaniu głównym, a także Renault Trucks SAS i Iveco SpA, uczestniczyło w kartelu mającym postać jednolitego i ciągłego naruszenia art. 101 TFUE i art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, s. 3), dotyczącym mających znamiona zmowy uzgodnień dotyczących ustalania cen i podnoszenia cen brutto średnich pojazdów użytkowych i samochodów ciężarowych w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG).

22

Co się tyczy pozwanej w postępowaniu głównym, przyjęty w stosunku do niej okres naruszenia trwał od dnia 17 stycznia 1997 r. do dnia 18 stycznia 2011 r.

23

W dniu 11 października 2019 r. powodowie w postępowaniu głównym wnieśli powództwa o odszkodowanie przeciwko pozwanej w postępowaniu głównym, oparte na wykazanym tej ostatniej zachowaniu noszącym znamiona naruszenia. W okresie naruszenia D. Ignacio nabył samochód ciężarowy marki Mercedes wyprodukowany przez pozwaną w postępowaniu głównym, podczas gdy Tráficos Manuel Ferrer zakupił jedenaście samochodów ciężarowych: pięć marki Mercedes, wyprodukowanych przez wspomnianą pozwaną, cztery wyprodukowane przez Renault Trucks i dwa przez Iveco, mających cechy techniczne pojazdów określonych w decyzji z dnia 19 lipca 2016 r.

24

Powodowie w postępowaniu głównym twierdzą, że ponieśli szkodę, która wynikała z nadmiernych cen zakupionych pojazdów ze względu na noszące znamiona naruszenia zachowanie pozwanej w postępowaniu głównym. Przedstawili oni w celu wykazania tych nadmiernych cen opinię biegłego, w której stwierdzono, że średnia nadmierna cena na rynku, na który miał wpływ kartel, wyniosła 16,35%.

25

Ponieważ część pojazdów zakupionych przez powodów w postępowaniu głównym została wyprodukowana nie przez pozwaną w postępowaniu głównym, lecz przez innych adresatów decyzji z dnia 19 lipca 2016 r., wspomniana pozwana złożyła w dniu 11 sierpnia 2020 r. wniosek o przypozwanie do postępowania Renault Truck i Iveco, twierdząc, że gdyby postępowanie toczyło się bez tych producentów, naruszono by przysługujące im i jej prawa do obrony. Postanowieniem z dnia 22 września 2020 r. sąd odsyłający oddalił ten wniosek i potwierdził owo oddalenie postanowieniem z dnia 23 października 2020 r.

26

Pozwana w postępowaniu głównym zakwestionowała również zasadność powództwa, przedstawiając własną opinię biegłego.

27

Po przeprowadzeniu uprzedniej rozprawy przed sądem odsyłającym strony w postępowaniu głównym uzgodniły, że powodowie będą mieli dostęp do danych uwzględnionych w opinii biegłego pozwanej, w dwojakim celu umożliwienia bardziej szczegółowych zarzutów wobec tych danych oraz dokonania ewentualnej zmiany opinii biegłego przedstawionej przez wspomnianych powodów. Ów dostęp miał miejsce w ramach repozytorium danych, w biurach pozwanej. W dniu 18 marca 2021 r. powodowie w postępowaniu głównym przedstawili opinię techniczną dotyczącą wyników uzyskanych po zapoznaniu się z omawianymi danymi.

28

Sąd odsyłający, po wysłuchaniu na rozprawie głównej dyskusji stron w postępowaniu głównym o ich odnośnych opiniach biegłych i przedstawieniu ich uwag, zawiesił w orzeczeniu z dnia 25 marca 2021 r. termin na wydanie wyroku i wezwał strony do przedstawienia uwag o celowości zwrócenia się do Trybunału z odesłaniem prejudycjalnym. Wspomniane strony zastosowały się do tego wezwania.

29

W tych właśnie okolicznościach Juzgado de lo Mercantil no 3 de Valencia (sąd gospodarczy nr 3 w Walencji, Hiszpania) zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

30

Przede wszystkim należy zauważyć, że pytania sądu odsyłającego nie zawierają wzmianki o dyrektywie 2014/104, lecz odnoszą się do zawartych w niej pojęć, takich jak prawo do całkowitego naprawienia szkody poniesionej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego, o którym mowa w art. 101 TFUE, asymetria między stronami w dostępie do informacji, trudności w ustalaniu wysokości szkody wynikającej z takiego zachowania, jakie może napotkać sąd krajowy, i odpowiedzialność solidarna sprawców takiego zachowania. Ponadto w uzasadnieniu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd ten podnosi kwestię zastosowania czasowego art. 3, 5 i 11 oraz art. 17 ust. 1 tej dyrektywy.

31

Należy w tym względzie przypomnieć, że w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania. Zadaniem Trybunału jest bowiem dokonanie wykładni wszystkich przepisów prawa Unii, jakie są niezbędne sądom krajowym do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów, nawet jeżeli przepisy te nie są wyraźnie wskazane w pytaniach przedłożonych mu przez te sądy [wyrok z dnia 7 lipca 2022 r., Pensionsversicherungsanstalt (Okresy wychowywania dziecka za granicą)C‑576/20, EU:C:2022:525, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo].

32

W konsekwencji nawet jeśli formalnie sąd odsyłający ograniczył swoje pytania do wykładni art. 101 TFUE w związku z art. 47 karty w odniesieniu do pytań drugiego i trzeciego, to okoliczność ta nie stoi na przeszkodzie temu, by Trybunał przedstawił mu wykładnię prawa Unii we wszystkich aspektach, które mogą być użyteczne dla rozstrzygnięcia zawisłej przed nim sprawy, bez względu na to, czy sąd ten odniósł się do nich w treści swych pytań, czy też nie. Do Trybunału należy zatem wyprowadzenie z całości informacji przedstawionych przez sąd odsyłający, a w szczególności uzasadnienia postanowienia odsyłającego, elementów prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu [zob. analogicznie wyrok z dnia 7 lipca 2022 r., Pensionsversicherungsanstalt (Okresy wychowywania dziecka za granicą)C‑576/20, EU:C:2022:525, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo].

33

Następnie, co do podniesionej przez sąd odsyłający kwestii zastosowania czasowego art. 3, 5 i 11 oraz art. 17 ust. 1 dyrektywy 2014/104, należy dokonać rozróżnienia w zależności od tego, czy przepisy te wypływają w świetle orzecznictwa z samego art. 101 TFUE, w którym to przypadku mają bezpośrednie zastosowanie, czy też wynikają jedynie z tej dyrektywy, co zobowiązuje do zbadania ich czasowego zastosowania w świetle art. 22 wspomnianej dyrektywy.

34

W odniesieniu do prawa do całkowitego naprawienia szkody poniesionej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego, przywołanego w ramach pytania pierwszego, należy przypomnieć, że z zasady skuteczności i prawa każdej osoby do żądania naprawienia szkody spowodowanej przez umowę lub zachowanie mogące ograniczyć lub zakłócić konkurencję wynika, że osoby, które poniosły szkodę, powinny mieć możliwość żądania naprawienia nie tylko rzeczywistej szkody (damnum emergens), lecz także utraconych korzyści (lucrum cessans) oraz zapłaty odsetek (wyrok z dnia 13 lipca 2006 r., Manfredi i in., od C‑295/04 do C‑298/04, EU:C:2006:461, pkt 95).

35

W ten sposób, przypominając w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2014/104 obowiązek zapewnienia przez państwa członkowskie, aby każda osoba fizyczna lub prawna, która poniosła szkodę wynikającą z naruszenia prawa konkurencji, mogła dochodzić pełnego odszkodowania z tytułu tej szkody i je uzyskać, oraz definiując owo pełne odszkodowanie w art. 3 ust. 2 tej dyrektywy jako obejmujące straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono, wraz z odsetkami, prawodawca Unii zamierzał potwierdzić istniejące orzecznictwo, jak wynika z motywu 12 wspomnianej dyrektywy, skutkiem czego krajowe środki transpozycji tych przepisów obowiązkowo podlegają bezpośredniemu zastosowaniu do wszystkich powództw o odszkodowanie wchodzących w zakres stosowania tej dyrektywy, jak potwierdzono w jej art. 22 ust. 2.

36

Z powyższego wynika, że pytanie pierwsze dotyczy zasadniczo kwestii, czy prawo do całkowitego naprawienia szkody poniesionej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego, określone i przyznane w art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/104 oraz wynikające z art. 101 TFUE, stoi na przeszkodzie przepisowi krajowego postępowania cywilnego przewidzianemu w art. 394 ust. 2 kodeksu postępowania cywilnego, na podstawie którego w przypadku częściowego uwzględnienia roszczenia koszty postępowania obciążają każdą stronę i każda ze stron ponosi połowę kosztów wspólnych, z wyjątkiem przypadku zachowania stanowiącego nadużycie.

37

W tym względzie, jak wynika z rozważań przedstawionych w pkt 34 i 35 niniejszego wyroku, prawo do całkowitego naprawienia szkody poniesionej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego, a w szczególności naruszenie art. 101 TFUE nie dotyczy przepisów odnoszących się do podziału kosztów w ramach postępowań sądowych zmierzających do egzekwowania tego prawa, gdyż celem tych przepisów nie jest określenie zasady odszkodowania za szkodę, lecz ustalenie na poziomie każdego państwa członkowskiego, zgodnie z jego właściwym prawem, zasady podziału kosztów poniesionych w ramach takich postępowań.

38

Ponadto prawodawca Unii zadbał o wyłączenie kwestii kosztów z zakresu stosowania dyrektywy 2014/104, ponieważ została ona w niej omówiona jedynie ubocznie w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy, który dotyczy sankcji w przypadku odmowy ujawnienia dowodów lub zniszczenia dowodów i w którym przewidziano możliwość obciążenia przez sądy krajowe kosztami strony, która dopuściła się tej odmowy przedstawienia dowodów lub tego zniszczenia.

39

Niemniej jednak należy przypomnieć, że w odniesieniu do art. 101 TFUE ma zastosowanie orzecznictwo Trybunału, w myśl którego przepisy w sprawach mających na celu zapewnienie ochrony uprawnień, jakie jednostki wywodzą z prawa Unii, nie mogą być mniej korzystne niż przepisy prawa krajowego dotyczące podobnych środków prawnych (zasada równoważności) i nie mogą powodować, by korzystanie z uprawnień wynikających z prawa Unii stało się praktycznie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności) (zob. podobnie wyrok z dnia 28 marca 2019 r., Cogeco Communications, C‑637/17, EU:C:2019:263, pkt 43, 44).

40

Ponieważ w niniejszej sprawie bez wątpienia nie doszło do naruszenia zasady równoważności, w świetle zasady skuteczności należy zatem zbadać, czy przepis krajowego postępowania cywilnego przewidziany w art. 394 ust. 2 kodeksu postępowania cywilnego i zniuansowany ewentualnie orzecznictwem sądów hiszpańskich, zgodnie z którym możliwe jest także obciążenie kosztami, jeżeli istnieje niewielka różnica między tym, o co wnioskowano, a tym, co uzyskano w ramach postępowania, czyni praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym korzystanie z prawa do całkowitego naprawienia szkody poniesionej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego, określone i przyznane w art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/104 oraz wynikające z art. 101 TFUE.

41

W tej sytuacji, jak wynika z motywu 6 dyrektywy 2014/104, jeżeli chodzi o powództwa o odszkodowanie wniesione na podstawie krajowych środków mających na celu transpozycję tej dyrektywy, prawodawca Unii wyszedł z założenia, że walka z antykonkurencyjnymi zachowaniami podejmowana z inicjatywy sfery publicznej, czyli Komisji i krajowych organów ochrony konkurencji, nie była wystarczająca do zapewnienia pełnego poszanowania art. 101 i 102 TFUE i że należało ułatwić sferze prywatnej możliwość przyczynienia się do realizacji tego celu (zob. podobnie wyrok z dnia 10 listopada 2022 r., PACCAR i in., C‑163/21, EU:C:2022:863, pkt 55).

42

Taki udział prywatnej sfery w sankcji pieniężnej, a związku z tym również w zapobieganiu zachowaniom antykonkurencyjnym, jest tym bardziej pożądany, że może prowadzić do naprawienia nie tylko szkody bezpośredniej, jaką miała ponieść dana osoba, ale również szkód pośrednich, powstałych w strukturze i funkcjonowaniu rynku, który nie mógł osiągnąć pełnej efektywności gospodarczej, w szczególności na korzyść zainteresowanych konsumentów (zob. podobnie wyrok z dnia 10 listopada 2022 r., PACCAR i in., C‑163/21, EU:C:2022:863, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).

43

To właśnie aby osiągnąć powyższy cel, prawodawca Unii, zaznaczywszy w motywach 14, 15, 46 i 47 dyrektywy 2014/104 asymetrię w dostępie do informacji istniejącą między stroną powodową i stroną pozwaną w rodzajach powództw określonych w tej dyrektywie, ze względu na to, że zgodnie z motywem 14 wspomnianej dyrektywy „[d]owody niezbędne do udowodnienia zasadności roszczenia często są w posiadaniu wyłącznie strony przeciwnej lub osób trzecich i nie są w wystarczającym stopniu znane ani dostępne powodowi”, zobowiązał państwa członkowskie do przewidzenia środków pozwalających wspomnianej stronie powodowej na usunięcie tej asymetrii.

44

W tym celu w dyrektywie 2014/104 w pierwszej kolejności zobowiązano te państwa, by umożliwiły stronie powodowej zwrócenie się do sądów krajowych o nakazanie stronie pozwanej lub osobie trzeciej, pod pewnymi warunkami, ujawnienia istotnych dowodów znajdujących się w ich posiadaniu, na podstawie art. 5 tej dyrektywy. W drugiej kolejności – we wspomnianej dyrektywie nałożono na rzeczone państwa obowiązek, by uprawniły one, pod pewnymi warunkami, te sądy, jeżeli jest praktycznie niemożliwe lub nadmiernie trudne ustalenie wysokości szkody, do oszacowania tej szkody, zgodnie z art. 17 ust. 1 tej dyrektywy, ewentualnie, jeżeli wyrażą taką wolę, z pomocą krajowego organu ochrony konkurencji, jak wynika z art. 17 ust. 3 wspomnianej dyrektywy. W trzeciej kolejności – w dyrektywie tej zobowiązano państwa członkowskie do wprowadzenia domniemań w szczególności dotyczącego istnienia szkody wynikającej z kartelu domniemania, przewidzianego w art. 17 ust. 2 tej dyrektywy.

45

Z powyższego wynika, że w odróżnieniu od dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29), której wykładni dotyczył w szczególności wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (C‑224/19 i C‑259/19, EU:C:2020:578) wskazany przez sąd odsyłający, w których to umowach uczestniczy zazwyczaj strona słaba – konsument, stawiająca czoło stronie silnej – przedsiębiorcy, który zbył lub wynajął towary lub świadczył usługi, przy czym ten nierówny układ sił, urzeczywistniony w stosunku umownym, jest ograniczony w szczególności zasadą zakazu stosowania niedozwolonych nieuczciwych warunków prowadzącą zazwyczaj do unieważnienia takich warunków, dyrektywa 2014/104 odnosi się do powództw dotyczących odpowiedzialności pozaumownej przedsiębiorstwa i tworzących między stronami sporu układ sił, który ze względu na podejmowanie krajowych środków transponujących całość przepisów tej dyrektywy określonych w pkt 44 niniejszego wyroku może zostać zrównoważony, w zależności od zastosowania, jakiemu będą służyły narzędzia w ten sposób udostępnione w szczególności stronie powodowej.

46

W konsekwencji należy uznać, że owo orzecznictwo nie może znaleźć zastosowania do rodzaju spraw charakteryzującego się działaniem prawodawcy Unii, który przyznaje stronie powodowej, pierwotnie niekorzystnie traktowanej, środki mające na celu przywrócenie na jej rzecz równowagi sił między nią a stroną pozwaną. Zmiana tego układu sił zależy od zachowania każdej z tych stron, niezależnie ocenionego przez sąd krajowy rozpoznający spór, a w szczególności od kwestii, czy strona powodowa skorzystała z udostępnionych jej narzędzi, w szczególności w odniesieniu do możliwości zwrócenia się do sądu o nakazanie stronie pozwanej lub osobie trzeciej ujawnienia istotnych dowodów, które znajdują się w ich posiadaniu, zgodnie z art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104.

47

Z powyższego wynika, jak wskazała rzecznik generalna w pkt 68 opinii, że w odniesieniu do postępowań o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przez kartel w przypadku częściowej przegranej powoda zasadne jest poniesienie przez niego jego własnych kosztów lub przynajmniej ich części, a także części kosztów wspólnych, o ile w szczególności powstanie tych kosztów można mu przypisać, np. ze względu na wysunięcie przez powoda nadmiernych roszczeń czy też na sposób prowadzenia sporu.

48

Należy zatem orzec, że przewidziany w art. 394 ust. 2 kodeksu postępowania cywilnego przepis krajowego postępowania cywilnego, interpretowany w świetle orzecznictwa sądów hiszpańskich wspomnianego w pkt 40 niniejszego wyroku, nie czyni praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym korzystania z prawa do całkowitego naprawienia szkody poniesionej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego, określonego i przyznanego w art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/104 oraz wynikającego z art. 101 TFUE, skutkiem czego zasada skuteczności nie zostaje naruszona.

49

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, iż art. 101 TFUE i art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przepisowi krajowego postępowania cywilnego, na podstawie którego w przypadku częściowego uwzględnienia roszczenia koszty postępowania obciążają każdą stronę i każda ze stron ponosi połowę kosztów wspólnych, z wyjątkiem przypadku zachowania stanowiącego nadużycie.

50

Poprzez pytania drugie i trzecie, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 17 ust. 1 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że sądowe oszacowanie szkody wyrządzonej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego strony pozwanej jest dopuszczalne w okolicznościach, w których z jednej strony ta ostatnia udzieliła stronie powodowej dostępu do informacji, na podstawie których sama sporządziła opinię biegłego zmierzającą do wykluczenia istnienia szkody podlegającej odszkodowaniu, a z drugiej strony roszczenie odszkodowawcze jest skierowane przeciwko tylko jednemu z adresatów decyzji stwierdzającej naruszenie art. 101 TFUE, który wprowadził do obrotu jedynie część produktów nabytych przez stronę powodową i w odniesieniu do których podniesiono, iż zostały one obciążone nadmiernymi opłatami ze względu na to naruszenie. Sąd ten uzależnia w tym kontekście możliwość dokonania takiego oszacowania od stwierdzenia sytuacji asymetrii w dostępie do informacji lub nierozwiązywalnych trudności w ustalaniu wysokości szkody.

51

Na wstępie należy przypomnieć, że art. 17 ust. 1 dyrektywy 2014/104 stanowi przepis proceduralny w rozumieniu art. 22 ust. 2 tej dyrektywy (wyrok z dnia 22 czerwca 2022 r., Volvo i DAF Trucks, C‑267/20, EU:C:2022:494, pkt 85), skutkiem czego krajowe środki transponujące ten art. 17 ust. 1 mają, zgodnie ze wspomnianym art. 22 ust. 2, zastosowanie do powództw o odszkodowanie wniesionych po dniu 26 grudnia 2014 r.

52

Niemniej jednak należy wskazać, po pierwsze, że powództwa o odszkodowanie objęte zakresem stosowania dyrektywy 2014/104 – podobnie jak powództwa dotyczące odpowiedzialności cywilnej w ogóle – mają na celu w możliwie najdokładniejszy sposób naprawienie szkody po wykazaniu jej istnienia i możliwości jej przypisania, co nie może wykluczać, iż pozostają pewne wątpliwości, gdy sąd krajowy orzeka w celu ustalenia wysokości odszkodowania. Dlatego też samo istnienie wątpliwości związanych ze sporami dotyczącymi odpowiedzialności i które wynikają w rzeczywistości z zestawienia argumentów i ekspertyz w ramach kontradyktoryjnej debaty nie odpowiada stopniowi złożoności w ocenie szkody wymaganemu w celu umożliwienia stosowania sądowego oszacowania przewidzianego w art. 17 ust. 1 tej dyrektywy.

53

Po drugie, samo brzmienie tego postanowienia ogranicza zakres stosowania sądowego oszacowania szkody do sytuacji, w których dokładne ustalenie wysokości tej szkody jest praktycznie niemożliwe lub nadmiernie trudne, po wykazaniu jej istnienia w odniesieniu do strony powodowej, co może odpowiadać na przykład szczególnie istotnym trudnościom w wykładni przedstawionych dokumentów co do współmierności przerzucenia nadmiernych opłat wynikających z kartelu na ceny produktów nabytych przez stronę powodową od jednego z uczestników kartelu.

54

W konsekwencji pojęcie asymetrii w dostępie do informacji, mimo że leży u podstaw przyjęcia art. 17 ust. 1 dyrektywy 2014/104, jak wynika z pkt 43 niniejszego wyroku, nie wpływa na transpozycję tego przepisu, wbrew temu, co zdaje się sugerować brzmienie pytań drugiego i trzeciego. W tym względzie, jak zaznaczyła rzecznik generalna w pkt 86 opinii, nawet jeśli strony znajdują się na równorzędnej pozycji w odniesieniu do dostępnych informacji, możliwe są trudności w konkretnym określeniu wysokości szkody.

55

W tym zakresie w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, iż cel wskazany w pkt 41 niniejszego wyroku zakładał wprowadzenie w życie narzędzi pozwalających zaradzić asymetrii w dostępie do informacji między stronami sporu, ponieważ z definicji sprawca naruszenia wie, co uczynił i co zostało mu w danym przypadku zarzucone, oraz zna dowody, które w podobnym przypadku mogły posłużyć Komisji lub właściwemu krajowemu organowi ochrony konkurencji do wykazania jego udziału w antykonkurencyjnym zachowaniu sprzecznym z art. 101 i 102 TFUE, podczas gdy podmiot poszkodowany w wyniku tego zachowania nie dysponuje takimi dowodami (wyrok z dnia 10 listopada 2022 r., PACCAR i in., C‑163/21, EU:C:2022:863, pkt 59).

56

W drugiej kolejności – w celu zaradzenia asymetrii w dostępie do informacji prawodawca Unii podjął zatem całość działań określonych w pkt 44 niniejszego wyroku, co do których należy zaznaczyć, że funkcjonują w powiązaniu ze sobą, ponieważ potrzeba dokonania oszacowania sądowego szkody będzie mogła zależeć w szczególności od wyniku uzyskanego przez stronę powodową w następstwie złożenia wniosku o ujawnienie dowodów na podstawie art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104.

57

W trzeciej kolejności – ze względu na kluczową rolę tego przepisu w tej dyrektywie do sądu krajowego przed dokonaniem oszacowania szkody należy weryfikacja, czy strona powodowa z niego skorzystała. W przypadku bowiem, gdy praktyczna niemożność dokonania oceny szkody wynika z bezczynności strony powodowej, do sądu krajowego nie należy zastąpienie tej ostatniej ani usunięcie jej zaniedbań.

58

W niniejszym przypadku sytuacja przedstawia się w innym świetle, ponieważ strona pozwana sama, po uzyskaniu na to zgody sądu odsyłającego, udostępniła stronie powodowej dane, na których oparła się w celu zakwestionowania ekspertyzy tej ostatniej. W tym względzie należy zauważyć z jednej strony, że takie udostępnienie może spowodować kontradyktoryjną debatę zarówno co do rzeczywistego charakteru, jak i wysokości szkody, a zatem przysparza korzyści zarówno stronom, które mogą doprecyzować, zmienić lub uzupełniać swe argumenty, jak i sądowi krajowemu, który dysponuje, poprzez tę ekspertyzę, po której następuje druga ekspertyza objaśniona przez udostępnienie danych, na których się ona opiera, informacjami umożliwiającymi przede wszystkim ustalenie rzeczywistego charakteru szkody poniesionej przez stronę powodową, a następnie określenie jej wielkości, co może pozwolić mu na uniknięcie korzystania z oszacowania sądowego tej szkody. Z drugiej strony owo udostępnienie danych, dalekie od pozbawienia znaczenia korzystania z wniosku o ujawnienie dowodów, o którym mowa w art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104, może natomiast pomóc stronie powodowej i dostarczyć jej wskazówek dotyczących dokumentów lub danych, których uzyskanie uzna ona za niezbędne.

59

Z zastrzeżeniem tego ewentualnego wpływu art. 5 ust. 1 tej dyrektywy na możliwość dokonania przez sąd krajowy oszacowania szkody na podstawie art. 17 ust. 1 wspomnianej dyrektywy okoliczność charakteryzującą sytuację będącą przedmiotem postępowania głównego, a mianowicie okoliczność, że strona pozwana sama, po uzyskaniu na to zgody sądu odsyłającego, udostępniła stronie powodowej dane, na których oparła się w celu zakwestionowania ekspertyzy tej ostatniej, nie jest sama w sobie istotna dla oceny, czy sąd krajowy może dokonać oszacowania szkody.

60

Po trzecie, strona wnosząca roszczenie odszkodowawcze oparte na istnieniu szkody wyrządzonej w wyniku zachowania antykonkurencyjnego może skierować to roszczenie tylko do jednego ze sprawców tego zachowania, ponieważ zgodnie z orzecznictwem, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 102 opinii, naruszenie prawa konkurencji pociąga za sobą zasadniczo odpowiedzialność solidarną sprawców naruszenia (wyrok z dnia 29 lipca 2019 r., Tibor‑Trans, C‑451/18, EU:C:2019:635, pkt 36).

61

W związku z powyższym art. 11 ust. 1 dyrektywy 2014/104, w zakresie, w jakim przewidziano w nim taką możliwość, należy uznać za przepis, w którym skodyfikowano orzecznictwo Trybunału oraz, z tych samych względów, które zostały przedstawione w pkt 35 niniejszego wyroku w odniesieniu do art. 3 ust. 1 i 2 wspomnianej dyrektywy, zaliczyć do przepisów wspomnianej dyrektywy, których krajowe środki transpozycji znajdują natychmiastowe zastosowanie.

62

Niemniej jednak możliwość ta nie może pozbawić strony, która wniosła powództwo o odszkodowanie wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 2014/104, zwrócenia się do sądu krajowego prowadzącego postępowanie o nakazanie pozostałym sprawcom zachowania noszącego znamiona naruszenia ujawnienia istotnych dowodów, zgodnie z zasadami i w granicach określonych w art. 5 tej dyrektywy, w celu umożliwienia temu sądowi określenia istnienia i zakresu szkody, a tym samym uniknięcia jej oszacowania sądowego.

63

W niniejszym przypadku bowiem dwaj inni producenci samochodów ciężarowych ukarani przez Komisję w decyzji z dnia 19 lipca 2016 r., Renault Trucks i Iveco, sprzedali pojazdy zakupione przez Tráficos Manuel Ferrer i w związku z tym mogli być w stanie dostarczyć jej dowodów dotyczących nadmiernych opłat wynikających z kartelu do celów ustalenia, czy i w jakim zakresie zostały one rzeczywiście odzwierciedlone w cenie zakupu czterech samochodów Renault Trucks i dwóch samochodów ciężarowych Iveco. Należy przypomnieć w tym zakresie, że strona pozwana ma również, na podstawie art. 5 ust. 1 akapit pierwszy zdanie ostatnie wspomnianej dyrektywy, możliwość zwrócenia się do tego sądu o nakazanie wspomnianym innym sprawcom ujawnienia istotnych dowodów, co mogłoby okazać się szczególnie użyteczne w sytuacji, w której – jak w niniejszej sprawie – sąd odsyłający oddalił wniosek o przypozwanie do postępowania dwóch z nich.

64

Z zastrzeżeniem tego ewentualnego wpływu art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 na możliwość dokonania przez sąd krajowy oszacowania szkody na podstawie art. 17 ust. 1 tej dyrektywy okoliczność charakteryzująca sytuację rozpatrywaną w postępowaniu głównym, a mianowicie że roszczenie odszkodowawcze jest skierowane przeciwko tylko jednemu z adresatów decyzji stwierdzającej naruszenie art. 101 TFUE, który wprowadził do obrotu jedynie część produktów nabytych przez stronę powodową, co do których podniesiono, że zostały one obciążone dodatkowymi opłatami ze względu na to naruszenie, nie jest sama w sobie istotna dla oceny, czy sąd krajowy może dokonać oszacowania szkody.

65

W konsekwencji, w świetle powyższych rozważań, na pytania drugie i trzecie należy odpowiedzieć, iż art. 17 ust. 1 dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, że ani okoliczność, iż strona pozwana w postępowaniu wchodzącym w zakres stosowania tej dyrektywy udostępniła stronie powodowej dane, na których oparła się, aby zakwestionować ekspertyzę tej ostatniej, ani fakt, że strona powodowa skierowała swe roszczenie tylko do jednego ze sprawców wspomnianego zachowania, nie są same w sobie istotne dla oceny, czy sąd krajowy może dokonać oszacowania szkody, gdyż szacowanie to opiera się na założeniu, że z jednej strony istnienie tej szkody zostało stwierdzone, a z drugiej strony dokładne ustalenie wysokości tej szkody jest praktycznie niemożliwe lub nadmiernie trudne, co oznacza uwzględnienie zbioru parametrów prowadzących do tego stwierdzenia i w szczególności bezskuteczności takich działań jak wniosek o ujawnienie dowodów, o którym mowa w art. 5 wspomnianej dyrektywy.

66

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: