–

w imieniu Lietuvos notarų rūmai, M.S., S.Š., D.V., V.P., J.P., D.L.‑B, D.P. i R.O.I. – L. Butkevičius i V. Vadapalas, advokatai,

–

w imieniu Lietuvos Respublikos konkurencijos taryba –M. Dumbrytė‑Ožiūnienė i Š. Keserauskas, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu litewskiego – K. Dieninis i R. Dzikovič, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierała F. Varrone, avvocato dello Stato,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – F. Jimeno Fernández, I. Rogalski i A. Steiblytė, w charakterze pełnomocników,

1

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 101 ust. 1 TFUE.

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Lietuvos notarų rūmai (izbą notarialną Litwy, zwaną dalej „izbą notarialną”) oraz M.S., S.Š., D.V., V.P., J.P., D.L.‑B., D.P. i R.O.I., osobami fizycznymi wykonującymi zawód notariusza na Litwie, a Lietuvos Respublikos konkurencijos taryba (radą ds. konkurencji Republiki Litewskiej, zwaną dalej „radą ds. konkurencji”) w przedmiocie decyzji tego organu o nałożeniu na tę izbę i tych notariuszy grzywien za naruszenie litewskiego i unijnego prawa konkurencji.

3

Artykuł 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) stanowi:

„Organy ochrony konkurencji państw członkowskich mają prawo stosowania art. [101] i [102 TFUE] w indywidualnych sprawach. W tym celu, działając z urzędu lub na wniosek, mogą wydać następujące decyzje:

[…]

[…]”.

4

Artykuł 23 tego rozporządzenia przewiduje w ust. 2–4:

„2.   Komisja [Europejska] może, w drodze decyzji, nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, jeżeli umyślnie lub w wyniku zaniedbania:

[…]

Dla każdego przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw biorących udział w naruszeniu grzywna nie przekroczy 10 % całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.

Jeżeli naruszenie ze strony związku przedsiębiorstw ma związek z działalnością jego członków, grzywna nie przekroczy 10 % sumy całkowitego obrotu każdego z członków prowadzącego działalność na rynku, na który miało wpływ naruszenie dokonane przez związek.

[…]

4.   Jeżeli grzywna nałożona na związek przedsiębiorstw uwzględnia obrót jego członków, a związek nie jest wypłacalny, jest on zobowiązany do wezwania swoich członków do złożenia składki, aby pokryć kwotę grzywny.

Jeżeli składka taka nie zostanie wpłacona do związku w terminie wyznaczonym przez Komisję, Komisja może żądać zapłaty grzywny bezpośrednio od każdego przedsiębiorstwa, którego przedstawiciele byli członkami organów decyzyjnych związku.

Jeżeli po zażądaniu zapłaty na mocy akapitu drugiego konieczne jest zabezpieczenie pełnej zapłaty grzywny, Komisja może żądać zapłaty pozostałej części kary przez każdego z członków związku, który prowadził działalność na rynku, na którym wystąpiło naruszenie.

Jednakże Komisja nie żąda zapłaty na mocy akapitu drugiego i trzeciego od przedsiębiorstw, które wykażą, że nie wykona[ły] decyzji związku powodującej naruszenie oraz że nie by[ły] świadom[e] jej istnienia lub aktywnie dystansowa[ły] się od niej, zanim Komisja rozpoczęła dochodzenie w sprawie.

Odpowiedzialność finansowa każdego przedsiębiorstwa w zakresie zapłaty grzywny nie przekracza 10 % jego rocznego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym”.

5

Artykuł 5 ust. 1 Lietuvos Respublikos konkurencijos įstatymas (ustawy Republiki Litewskiej o konkurencji) z dnia 23 marca 1999 r. (Žin. 1999, nr 30‑856), w brzmieniu mającym zastosowanie do postępowania głównego (zwanej dalej „ustawą o konkurencji”), stanowi:

„Wszelkie porozumienia, których celem jest ograniczenie konkurencji lub które ograniczają lub mogą ograniczać konkurencję, są zakazane i nieważne od chwili ich zawarcia, w tym:

[…]”.

6

Artykuł 2 akapit pierwszy Lietuvos Respublikos notariato įstatymas (ustawy Republiki Litewskiej o notariacie) z dnia 15 września 1992 r. (Žin. 1992, nr I‑2882), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą o notariacie”), stanowi:

„Notariusz jest osobą upoważnioną przez państwo do pełnienia funkcji przewidzianych w niniejszej ustawie oraz do poświadczania zgodności z prawem transakcji i dokumentów w ramach stosunków cywilnoprawnych. Notariusz może również pełnić funkcję mediatora w ramach sporów cywilnych”.

7

Artykuł 6 akapit pierwszy tej ustawy przewiduje:

„Liczbę notariuszy, miejsce prowadzenia przez nich działalności i właściwość miejscową określa minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej zgodnie z ustaloną przez siebie metodą oceny zapotrzebowania na usługi prawne świadczone przez notariuszy na rzecz mieszkańców”.

8

Zgodnie z art. 8 wspomnianej ustawy:

„Notariusze Republiki Litewskiej są skupieni w izbie notarialnej […].

Każdy notariusz jest członkiem izby notarialnej.

Izba notarialna jest osobą prawną.

Statut izby notarialnej jest przyjmowany przez walne zgromadzenie notariuszy izby notarialnej i zatwierdzany przez ministra sprawiedliwości Republiki Litewskiej”.

9

Artykuł 9 tej ustawy ma następujące brzmienie:

„Główne zadania izby notarialnej są następujące:

10

Artykuł 10 pkt 7 ustawy o notariacie stanowi, że izba notarialna w ramach wykonywania swoich zadań przyjmuje środki mające na celu zapewnienie jednolitości praktyki notarialnej.

11

Artykuł 11 akapity drugi i trzeci tej ustawy przewiduje:

„Przy zatwierdzaniu aktów prawnych, o których mowa w niniejszej ustawie, minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej bierze pod uwagę opinię prezydium izby notarialnej.

Jeżeli minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej uzna, że uchwały lub decyzje izby notarialnej są niezgodne z ustawodawstwem Republiki Litewskiej, może wnieść do Vilniaus apygardos teismas [(sądu regionalnego w Wilnie, Litwa)] skargę o stwierdzenie nieważności takich uchwał lub decyzji. Skargę należy wnieść w terminie jednego miesiąca od dnia doręczenia uchwały lub decyzji będącej przedmiotem skargi”.

12

Zgodnie z art. 12 wspomnianej ustawy notariusze wykonują swoje uprawnienia niezależnie od wpływu organów publicznych i organów budżetowych i podlegają wyłącznie ustawom.

13

Zgodnie z art. 13 tej ustawy notariusze w ramach prowadzonej przez siebie działalności przestrzegają decyzji izby notarialnej.

14

Artykuł 19 ustawy o notariacie stanowi:

„Notariusz pobiera taksy za dokonywanie czynności notarialnych, sporządzanie projektów aktów oraz świadczenie usług doradczych i usług o charakterze technicznym, których kwoty (stawki) ustala minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej, z uwzględnieniem kryteriów ustalania kwot (stawek) taks notarialnych, o których mowa w art. 191 niniejszej ustawy, oraz w porozumieniu z ministrem finansów Republiki Litewskiej i izbą notarialną. Wysokość taks powinna zapewniać notariuszowi dochody umożliwiające mu niezależność finansową, zapewnienie dobrych warunków świadczenia usług na rzecz klientów, zatrudnienie pracowników posiadających niezbędne kwalifikacje oraz posiadanie odpowiednio wyposażonej technicznie kancelarii […].

W zależności od sytuacji finansowej swojego klienta notariusz może zwolnić go w całości lub w części z ponoszenia taks.

[…]”.

15

Artykuł 21 akapit pierwszy tej ustawy przewiduje, że notariusze prowadzą swoją działalność samodzielnie i są niezależni finansowo.

16

Zgodnie z art. 28 akapit pierwszy wspomnianej ustawy:

„Akty notarialne mogą być sporządzane u dowolnego notariusza – z wyjątkiem spraw spadkowych. Minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej określa w takich przypadkach właściwość miejscową notariuszy”.

17

Artykuł 8 ust. 1 statutu izby notarialnej Litwy, zatwierdzonego Lietuvos Respublikos teisingumo ministro įsakymas Nr. 1R‑3 (rozporządzeniem ministra sprawiedliwości Republiki Litewskiej nr 1R‑3) z dnia 3 stycznia 2008 r. (Žin., 2008, nr 6‑222) (zwanego dalej „statutem izby notarialnej”), stanowi:

„W ramach wykonywania swoich zadań izba notarialna pełni następuje funkcje:

[…]

[…]”.

18

Artykuł 10 pkt 4 tego statutu przewiduje, że członkowie izby notarialnej są w szczególności związani decyzjami prezydium tej izby.

19

Zgodnie z art. 18 ust. 1 wspomnianego statutu:

„Prezydium jest kolegialnym organem kierowniczym izby notarialnej. Prezydium składa się z ośmiu członków powoływanych (wybieranych) przez walne zgromadzenie notariuszy izby notarialnej na okres trzech lat”.

20

Artykuł 19 tego statutu przewiduje:

„1.   […] walne zgromadzenia notariuszy z danego okręgu wybierają kandydata na członka prezydium […].

2.   Wybory kandydatów na członków prezydium odbywają się w okręgach w głosowaniu jawnym lub tajnym […].

[…]

4.   Każdy członek prezydium jest odpowiedzialny przed walnym zgromadzeniem notariuszy danego okręgu, które zostało zwołane i które zaproponowało jego kandydaturę.

[…]

6.   Prezes i wiceprezes są członkami prezydium. Prezes stoi na czele prezydium”.

21

Na mocy art. 20 ust. 1 statutu izby notarialnej prezydium czuwa nad prawidłowym wykonywaniem zadań tej izby.

22

Artykuł 23 ust. 1 tego statutu przewiduje, że decyzje prezydium podejmowane są zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym.

23

Zgodnie z art. 26 ust. 3 i art. 28 ust. 3 statutu izby notarialnej prezes i wiceprezes tej izby są wybierani przez walne zgromadzenie jej notariuszy.

24

W drodze įsakymas Nr. 57 (rozporządzenia nr 57) z dnia 12 września 1996 r. (Žin., 1996, nr 87‑2075) minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej zatwierdził stawki tymczasowe taksy notarialnej za dokonywanie czynności notarialnych, sporządzanie projektów aktów oraz świadczenie usług doradczych i usług o charakterze technicznym (zwane dalej „stawkami tymczasowymi”). Tabela tych stawek przewiduje w szczególności przedziały, w ramach których notariusze mogą ustalać swoje stawki taksy notarialnej z tytułu ustanowienia w formie aktu notarialnego hipoteki na nieruchomości, zawarcia w formie aktu notarialnego innych transakcji zabezpieczonych hipoteką, ustanowienia w formie aktu notarialnego służebności, użytkowania, prawa zabudowy, zawarcia w formie aktu notarialnego umowy określającej sposób korzystania z pewnych rzeczy, a także zawarcia w formie aktu notarialnego umowy zamiany nieruchomości.

25

Decyzją nr 2S‑2(2018) z dnia 26 kwietnia 2018 r. rada ds. konkurencji stwierdziła, że izba notarialna oraz notariusze będący członkami prezydium tej izby naruszyli art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o konkurencji, a także art. 101 ust. 1 lit. a) TFUE, i nałożyła na nich grzywny.

26

W decyzji tej rada ds. konkurencji wskazała, że decyzjami z dnia 30 sierpnia 2012 r., 23 kwietnia 2015 r., 26 maja 2016 r. i 26 stycznia 2017 r. prezydium izby notarialnej przyjęło przepisy mające na celu objaśnienie metod obliczania taks notarialnych należnych notariuszom z tytułu:

27

Decyzje te (zwane dalej „objaśnieniami”) zostały przyjęte jednomyślnie przez członków prezydium, którzy uczestniczyli w posiedzeniach, i zostały opublikowane w intranecie izby notarialnej.

28

Rada ds. konkurencji uznała, że przyjmując objaśnienia, skarżący w postępowaniu głównym w rzeczywistości ustanowili mechanizm obliczania wysokości taks notarialnych pobieranych przez notariuszy z tytułu dokonywania czynności, o których mowa w tych objaśnieniach, który to mechanizm każdorazowo ustalał wysokość taks notarialnych w najwyższej możliwej kwocie dozwolonej w ramach stawek tymczasowych. Tymczasem zdaniem rady ds. konkurencji notariusze, zanim przyjęli objaśnienia, dysponowali zakresem uznania przy obliczaniu tych taks notarialnych i mogli w niektórych przypadkach ustalić je w wysokości niższej od tej, która została ustalona w objaśnieniach.

29

Rada ds. konkurencji doszła do wniosku, że skarżący w postępowaniu głównym pośrednio ustalili wysokość wspomnianych taks. Uznała ona, że przyjmując objaśnienia, izba notarialna, działając za pośrednictwem swojego organu kierowniczego, a mianowicie prezydium, oraz członkowie tego organu zawarli porozumienie ograniczające konkurencję, z naruszeniem art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o konkurencji i art. 101 ust. 1 lit. a) TFUE. Rada ds. konkurencji uznała, że izba notarialna stanowi stowarzyszenie zrzeszające podmioty gospodarcze, a mianowicie notariuszy, oraz że objaśnienia należy uznać za decyzję związku przedsiębiorstw, w której przyjęciu uczestniczyło ośmiu notariuszy będących członkami prezydium tej izby.

30

Rada ds. konkurencji zakwalifikowała również objaśnienia jako porozumienia mające na celu ograniczenie konkurencji między notariuszami, zdefiniowała rynek właściwy jako rynek aktów notarialnych na Litwie i uznała, że naruszenie trwało co najmniej od dnia 30 sierpnia 2012 r. do dnia 16 listopada 2017 r. Ponadto uznała ona, że fakt, iż minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej tolerował sporne działania skarżących w postępowaniu głównym, stanowi okoliczność łagodzącą i w konsekwencji obniżyła wysokość grzywien o 5 %.

31

Skarżący w postępowaniu głównym wnieśli skargę o stwierdzenie nieważności decyzji rady ds. konkurencji, o której mowa w pkt 25 niniejszego wyroku, do Vilniaus apygardos administracinis teismas (regionalnego sądu administracyjnego w Wilnie, Litwa). Wyrokiem z dnia 19 lutego 2019 r. sąd ten uwzględnił wspomnianą skargę i stwierdził częściową nieważność wspomnianej decyzji.

32

Rada ds. konkurencji wniosła odwołanie od tego wyroku do Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (najwyższego sądu administracyjnego Litwy), który jest sądem odsyłającym.

33

Na poparcie odwołania rada ds. konkurencji podnosi, że notariusze są podmiotami gospodarczymi i mogą prowadzić między sobą konkurencję cenową, to znaczy w zakresie wysokości taks notarialnych, w granicach określonych w tabeli stawek tymczasowych. Skarżący w postępowaniu głównym nie mają prawa do ujednolicenia praktyki notarialnej w sposób sprzeczny z prawem konkurencji, a w przepisach krajowych nie ma luki. Zdaniem rady ds. konkurencji w postępowaniu głównym ma zastosowanie art. 101 TFUE, ponieważ decyzje izby notarialnej znajdują zastosowanie na całym terytorium litewskim, taksy notarialne mają zastosowanie zarówno do użytkowników litewskich, jak i do obywateli innych państw członkowskich korzystających z usług notariuszy na Litwie, a akty mogą być sporządzane przez notariusza mającego siedzibę na Litwie w ramach stosunków transgranicznych między podmiotami gospodarczymi.

34

Skarżący w postępowaniu głównym utrzymują, że notariusz jest zasadniczo podmiotem pełniącym funkcje publiczne, urzędnikiem lub przedstawicielem państwowym. Notariusze konkurują ze sobą pod względem jakości usług, a nie ceny. Objaśnienia mają na celu urzeczywistnienie uprawnień, którymi dysponuje izba notarialna w celu ujednolicenia praktyki notarialnej i udzielania notariuszom porad przewidzianych w art. 9 pkt 5 ustawy o notariacie i w art. 8 ust. 1 pkt 6 i 7 statutu izby notariuszy. Mają one również na celu wypełnienie luki w przepisach krajowych, ochronę interesów konsumentów, zagwarantowanie zasad równego traktowania i proporcjonalności, a także ochronę notariuszy przed nieuzasadnioną odpowiedzialnością cywilną. Minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej zapoznał się z objaśnieniami, lecz nie zwrócił się do sądu o ich uchylenie ani nie podjął inicjatywy zmiany stawek tymczasowych. Skarżący w postępowaniu głównym utrzymują również, że traktat FUE nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ w Unii Europejskiej nie istnieje wspólny rynek usług notarialnych.

35

Sąd odsyłający zauważa, że Trybunał nie wypowiedział się jeszcze w kwestii tego, czy funkcje notarialne takie jak te powierzone litewskim notariuszom stanowią działalność gospodarczą w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE i czy notariusze ci są przedsiębiorstwami w rozumieniu tego postanowienia.

36

Sąd ten zastanawia się, czy przyznane izbie notarialnej uprawnienie do ujednolicania praktyki notarialnej spełnia kryterium określone w pkt 68 wyroku z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in. (C‑309/99, EU:C:2002:98), zgodnie z którym „państwo członkowskie może […] zachować dla siebie prawo do podejmowania decyzji w ostatniej instancji”, lub kryterium, o którym mowa w pkt 46 wyroku z dnia 23 listopada 2017 r., CHEZ Elektro Bulgaria i FrontEx International (C‑427/16 i C‑428/16, EU:C:2017:890), zgodnie z którym „należy zapewnić skuteczną kontrolę oraz uprawnienia do podejmowania ostatecznych decyzji po stronie państwa”.

37

Sąd odsyłający zauważa w tym względzie, że minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej ma prawo zwrócić się do sądów o stwierdzenie nieważności potencjalnie niezgodnej z prawem decyzji izby notarialnej i może również uzupełniać stawki tymczasowe w celu wskazania sposobu, w jaki należy obliczać wynagrodzenie notariuszy z tytułu dokonywania czynności, o których mowa w objaśnieniach.

38

Sąd odsyłający zastanawia się również, czy objaśnienia należy uznać za decyzje związku przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE i czy postanowienie to należy interpretować w ten sposób, że celem lub skutkiem wspomnianych objaśnień jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym.

39

Ponieważ skarżący w postępowaniu głównym podnoszą, że objaśnienia służą realizacji szeregu celów, które ich zdaniem uzasadniają ich przyjęcie, sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy w świetle kryteriów określonych w pkt 97 wyroku z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in. (C‑309/99, EU:C:2002:98) cele te można uznać za uzasadnione, a jeśli tak, to czy ograniczenia ustanowione w objaśnieniach wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.

40

Powstaje ponadto pytanie, czy art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że notariusze będący członkami prezydium mogą być uważani za członków stowarzyszenia, które naruszyło art. 101 TFUE, i czy można na nich nałożyć grzywny z tytułu ich udziału w tym naruszeniu.

41

W tych okolicznościach Lietuvos vyriausiasis administracinis teismas (najwyższy sąd administracyjny Litwy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

42

Skarżący w postępowaniu głównym podnoszą, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny ze względu na to, że art. 101 TFUE, którego wykładni dotyczy ten wniosek, nie ma zastosowania w postępowaniu głównym i że w związku z tym przedstawione pytania dotyczą wyłącznie stosowania prawa litewskiego do sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym.

43

W tym względzie należy stwierdzić, że kwestia możliwości zastosowania art. 101 TFUE do sporu w postępowaniu głównym dotyczy istoty przedstawionych pytań prejudycjalnych, a nie ich dopuszczalności, w związku z czym argumenty skarżących w postępowaniu głównym wymienione w poprzednim punkcie należy rozpatrzyć w ramach badania tych pytań co do istoty (zob. podobnie wyrok z dnia 13 lipca 2006 r., Manfredi i in., od C‑295/04 do C‑298/04, EU:C:2006:461, pkt 30).

44

Wynika stąd, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.

45

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że notariuszy mających siedzibę swojej kancelarii w państwie członkowskim należy uznać za „przedsiębiorstwa” w rozumieniu tego postanowienia, jeżeli wykonują oni w pewnych sytuacjach czynności polegające na sporządzaniu aktów notarialnych zawarcia transakcji zabezpieczonych hipoteką, nadawaniu klauzul wykonalności, dokonywaniu czynności notarialnych, sporządzaniu projektów aktów, świadczeniu usług doradczych oraz usług o charakterze technicznym i na sporządzaniu aktów notarialnych zawarcia umowy zamiany.

46

Na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego.

47

Na wstępie należy zauważyć, że skarżący w postępowaniu głównym i rząd litewski podnoszą, iż postanowienie to nie ma zastosowania do sprawy w postępowaniu głównym, ponieważ objaśnienia nie są w stanie wpływać na handel między państwami członkowskimi w rozumieniu wspomnianego postanowienia. Ze względu bowiem na charakter aktów notarialnych i uregulowanie krajowe każdego państwa członkowskiego notariusze nie mogą sporządzać aktów notarialnych na terytorium państw członkowskich innych niż państwo, w którym mają siedzibę. Nie istnieje zatem wspólny rynek usług notarialnych, na który mogłyby mieć wpływ objaśnienia.

48

W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż aby decyzja, porozumienie lub praktyka były w stanie wpłynąć na handel między państwami członkowskimi, muszą one pozwolić – na podstawie całokształtu obiektywnych okoliczności prawnych lub faktycznych – na przewidzenie z wystarczającym stopniem prawdopodobieństwa, że będą one wywierać wpływ bezpośredni lub pośredni, rzeczywisty lub potencjalny na przepływy handlowe między państwami członkowskimi i to w taki sposób, iż budzą obawy, że mogą one przeszkodzić w realizacji jednolitego rynku między państwami członkowskimi. Ponadto konieczne jest, by wpływ ten nie był nieznaczny (wyroki: z dnia 28 lutego 2013 r., Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 29 czerwca 2023 r., Super Bock Bebidas, C‑211/22, EU:C:2023:529, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo).

49

W konsekwencji wpływ na wymianę między państwami członkowskimi wynika zwykle z kombinacji wielu czynników, które wzięte z osobna niekoniecznie byłyby decydujące. W celu zbadania, czy porozumienie ma znaczący wpływ na handel między państwami członkowskimi, należy zbadać je w jego kontekście gospodarczym i prawnym (wyrok z dnia 24 września 2009 r., Erste Group Bank i in./Komisja, C‑125/07 P, C‑133/07 P, C‑135/07 P i C‑137/07 P, EU:C:2009:576, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

50

Zgodnie z równie utrwalonym orzecznictwem skutkiem porozumienia rozciągającego się na całe terytorium danego państwa członkowskiego jest, z samej jego istoty, umacnianie podziałów rynków na poziomie krajowym i tym samym utrudnianie wzajemnej penetracji gospodarczej, której ma służyć traktat FUE (wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 95 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 16 lipca 2015 r., ING Pensii, C‑172/14, EU:C:2015:484, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).

51

Ponadto pojęcie „handlu między państwami członkowskimi” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE nie ogranicza się do transgranicznej wymiany towarów i usług, lecz ma szerszy zakres, który obejmuje wszelką transgraniczną działalność gospodarczą, w tym zakładanie przedsiębiorstw (zob. podobnie wyrok z dnia 25 października 2001 r., Ambulanz Glöckner, C‑475/99, EU:C:2001:577, pkt 49).

52

W niniejszej sprawie bezsporne jest, że zakres objaśnień rozciąga się na całe terytorium Republiki Litewskiej, ponieważ jako decyzje izby notarialnej są one wiążące dla wszystkich notariuszy mających siedzibę swojej kancelarii w tym państwie członkowskim na mocy art. 13 ustawy o notariacie i art. 10 pkt 4 statutu izby notarialnej.

53

Nawet jeśli notariusz nie może co do zasady świadczyć usług w państwie członkowskim innym niż to, w którym ma siedzibę, to jednak, po pierwsze, zawód notariusza co do zasady podlega swobodzie przedsiębiorczości (zob. podobnie wyrok z dnia 10 września 2015 r., Komisja/Łotwa, C‑151/14, EU:C:2015:577, pkt 48). Otóż przepisy takie jak objaśnienia, które dotyczą podstawowego aspektu wykonywania tego zawodu w zainteresowanym państwie członkowskim, mogą co do zasady znacząco wpływać na wybór miejsca prowadzenia działalności w tym państwie członkowskim przez obywateli innych państw członkowskich w celu wykonywania wspomnianego zawodu. Po drugie, jak zauważył zasadniczo rzecznik generalny w pkt 52 opinii, obywatele państw członkowskich innych niż Republika Litewska mogą korzystać z usług notariuszy mających siedzibę swojej kancelarii w tym ostatnim państwie członkowskim.

54

W tych okolicznościach objaśnienia, pod warunkiem że należałoby uznać je za porozumienia między przedsiębiorstwami lub za decyzje związków przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi w rozumieniu tego postanowienia.

55

Uściśliwszy powyższe, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w prawie konkurencji pojęcie „przedsiębiorstwa”, o którym mowa w tym postanowieniu, obejmuje każdą jednostkę wykonującą działalność gospodarczą, niezależnie od jej formy prawnej i sposobu finansowania (wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 28 lutego 2013 r., Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127, pkt 35).

56

Jak wynika z równie utrwalonego orzecznictwa, działalność gospodarczą stanowi każda działalność polegająca na oferowaniu towarów lub usług na danym rynku (wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 28 lutego 2013 r., Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127, pkt 36).

57

W odniesieniu do notariuszy Trybunał orzekł już, że prowadzą oni co do zasady działalność gospodarczą, ponieważ wykonują wolny zawód, który jako działalność główna obejmuje świadczenie kilku różnych usług za wynagrodzeniem (zob. podobnie wyroki: z dnia 26 marca 1987 r., Komisja/Niderlandy, 235/85, EU:C:1987:161, pkt 9; z dnia 1 lutego 2017 r., Komisja/Węgry, C‑392/15, EU:C:2017:73, pkt 98–101).

58

Ponadto złożony i techniczny charakter świadczonych usług oraz okoliczność, że zawód ten jest zawodem regulowanym, nie mogą podważyć tej oceny (zob. analogicznie wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 28 lutego 2013 r., Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127, pkt 38).

59

W sprawie w postępowaniu głównym z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że notariusze mający siedzibę swojej kancelarii na Litwie wykonują swoją działalność w ramach wolnego zawodu, a nie jako urzędnicy publiczni. Artykuł 19 ustawy o notariacie przewiduje bowiem, że notariusz pobiera taksy za dokonywanie czynności notarialnych, sporządzanie projektów aktów oraz świadczenie usług doradczych i usług o charakterze technicznym. Z kolei art. 12 tej ustawy stanowi, że notariusze wykonują swoje uprawnienia niezależnie od wpływu organów publicznych i organów budżetowych i podlegają wyłącznie ustawom. Wreszcie zgodnie z art. 21 wspomnianej ustawy notariusz wykonuje swoje funkcje samodzielnie i jest niezależny ekonomicznie.

60

Jednakże skarżący w postępowaniu głównym i rząd litewski twierdzą zasadniczo, że litewscy notariusze nie prowadzą działalności gospodarczej, ponieważ uczestniczą w wykonywaniu funkcji o charakterze publicznym.

61

W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że działalność stanowiąca wykonywanie prerogatyw władzy publicznej nie ma charakteru gospodarczego, uzasadniającego zastosowanie reguł konkurencji przewidzianych w traktacie FUE (wyroki: z dnia 12 lipca 2012 r., Compass‑Datenbank, C‑138/11, EU:C:2012:449, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia z dnia 6 maja 2021 r., Analisi G. Caracciolo, C‑142/20, EU:C:2021:368, pkt 56).

62

Niemniej jednak okoliczność, że dany podmiot posiada, w odniesieniu do wykonywania części swej działalności, prerogatywy władzy publicznej, nie stoi sama w sobie na przeszkodzie uznaniu go za przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa konkurencji w odniesieniu do tej jego działalności, która ma charakter gospodarczy, o ile działalność ta może zostać oddzielona od wykonywania prerogatyw władzy publicznej (zob. podobnie wyroki: z dnia 12 lipca 2012 r., Compass‑Datenbank, C‑138/11, EU:C:2012:449, pkt 37, 38 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 24 marca 2022 r., GVN/Komisja, C‑666/20 P, EU:C:2022:225, pkt 71).

63

W niniejszej sprawie, z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji przez sąd odsyłający, czynności notarialne, o których mowa w objaśnieniach, a które polegają, w pewnych sytuacjach, na sporządzaniu aktów notarialnych zawarcia transakcji zabezpieczonych hipoteką, nadawaniu klauzul wykonalności, dokonywaniu czynności notarialnych, sporządzaniu projektów aktów, świadczeniu usług doradczych oraz usług o charakterze technicznym i na sporządzaniu aktów notarialnych zawarcia umowy zamiany, nie wydają się być związane z wykonywaniem prerogatyw władzy publicznej.

64

W tym względzie Trybunał orzekł już w istocie, że z bezpośrednim i szczególnym udziałem w wykonywaniu władzy publicznej nie wiążą się: czynność notarialna polegająca na nadaniu charakteru urzędowego dokumentom, w których wyrażone są jednostronne zobowiązania lub umowy swobodnie zawarte przez strony (zob. podobnie wyrok z dnia 1 lutego 2017 r., Komisja/Węgry, C‑392/15, EU:C:2017:73, pkt 119, 120 i przytoczone tam orzecznictwo), ustanawianie hipotek (wyrok z dnia 24 maja 2011 r., Komisja/Francja, C‑50/08, EU:C:2011:335, pkt 97), zwykłe nadanie klauzuli wykonalności (zob. podobnie wyrok z dnia 1 lutego 2017 r., Komisja/Węgry, C‑392/15, EU:C:2017:73, pkt 125–127), a także sporządzanie projektów aktów, świadczenie przez notariuszy usług doradczych oraz usług o charakterze technicznym (zob. podobnie wyrok z dnia 1 grudnia 2011 r., Komisja/Niderlandy, C‑157/09, EU:C:2011:794, pkt 72 i przytoczone tam orzecznictwo).

65

Poza tym z informacji przedstawionych Trybunałowi nie wynika, by czynności notarialne, o których mowa w objaśnieniach, były nierozerwalnie związane z innymi czynnościami, które wiązałyby się z wykonywaniem prerogatyw władzy publicznej.

66

Ponadto, jak wynika z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, notariusze mający siedzibę swojej kancelarii na Litwie wykonują, odpowiednio w granicach swojej właściwości terytorialnej, znaczną część swoich czynności w warunkach konkurencji, ponieważ art. 28 akapit pierwszy ustawy o notariacie stanowi w tym względzie, że akty notarialne mogą być sporządzane u dowolnego notariusza, z wyjątkiem spraw spadkowych. Tymczasem okoliczność ta nie charakteryzuje wykonywania władztwa publicznego (zob. podobnie wyrok z dnia 10 września 2015 r., Komisja/ŁotwaC‑151/14, EU:C:2015:577, pkt 74).

67

Wynika z tego, że notariuszy mających siedzibę swojej kancelarii na terytorium państwa członkowskiego należy uznać za „przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 101 TFUE, jeżeli dokonują oni czynności takich jak te, o których mowa w objaśnieniach.

68

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, iż art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że notariuszy mających siedzibę swojej kancelarii w państwie członkowskim należy uznać za „przedsiębiorstwa” w rozumieniu tego postanowienia, jeżeli wykonują oni w pewnych sytuacjach czynności polegające na sporządzaniu aktów notarialnych zawarcia transakcji zabezpieczonych hipoteką, nadawaniu klauzul wykonalności, dokonywaniu czynności notarialnych, sporządzaniu projektów aktów, świadczeniu usług doradczych oraz usług o charakterze technicznym i na sporządzaniu aktów notarialnych zawarcia umowy zamiany, o ile czynności te nie są związane z wykonywaniem prerogatyw władzy publicznej.

69

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przepisy ujednolicające sposób, w jaki notariusze w państwie członkowskim obliczają wysokość taks notarialnych pobieranych z tytułu wykonywania przez nich niektórych czynności, przyjęte przez organizację zawodową taką jak izba notarialna, należy uznać za decyzje związku przedsiębiorstw w rozumieniu tego postanowienia.

70

W tym względzie trzeba ustalić, w pierwszej kolejności, czy przyjmującą przepisy takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym organizację zawodową należy uznać za związek przedsiębiorstw, czy też przeciwnie, za organ władzy publicznej, a to ze względu na to, że jej działalność wiąże się z wykonywaniem prerogatyw władzy publicznej (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 56, 57; a także z dnia 18 lipca 2013 r., Consiglio Nazionale dei Geologi, C‑136/12, EU:C:2013:489, pkt 42).

71

Trybunał uznał, że organizacja zawodowa, która dysponując uprawnieniami regulacyjnymi, nie wykonuje prerogatyw typowych dla władzy publicznej, lecz działa jako organ regulujący dany zawód, którego wykonywanie stanowi ponadto działalność gospodarczą, nie może być wyłączona z zakresu stosowania reguł konkurencji (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 58, 59; a także z dnia 18 lipca 2013 r., Consiglio Nazionale dei Geologi, C‑136/12, EU:C:2013:489, pkt 44).

72

Ponadto z orzecznictwa Trybunału wynika, że w celu ustalenia, czy taką organizację należy uznać za związek przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 TFUE, czy za organ władzy publicznej, należy wziąć pod uwagę inne wskazówki, dotyczące w szczególności składu organów kierowniczych danej organizacji zawodowej, jej sposobu funkcjonowania, stosunków z władzami publicznymi, a także ram jej uprawnień regulacyjnych lub decyzyjnych.

73

I tak Trybunał uznał organizacje zawodowe za „związki przedsiębiorstw” ze względu w szczególności na okoliczność, że organy kierownicze tych organizacji składały się wyłącznie z członków zawodu wybieranych przez przedstawicieli tego zawodu, bez możliwości ingerencji organów krajowych w ten proces wyznaczania (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 61; a także z dnia 18 lipca 2013 r., Consiglio Nazionale dei Geologi, C‑136/12, EU:C:2013:489, pkt 43).

74

Trybunał wziął również pod uwagę fakt, że państwo nie ingerowało w decydujący sposób w proces decyzyjny tych organów (zob. podobnie wyrok z dnia 4 września 2014 r., API i in., od C‑184/13 do C‑187/13, C‑194/13, C‑195/13 i C‑208/13, EU:C:2014:2147, pkt 33, 41).

75

Podobnie Trybunał uwzględnił okoliczność, że uprawnienia regulacyjne lub decyzyjne przysługujące danej organizacji lub danemu podmiotowi nie były obwarowane warunkami lub kryteriami ogólnego interesu publicznego, których ta organizacja lub podmiot były zobowiązane przestrzegać przy przyjmowaniu swoich aktów, oraz że nie działały one pod rzeczywistą kontrolą i z zachowaniem uprawnień do podejmowania ostatecznych decyzji ze strony państwa (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 62, 68; z dnia 28 lutego 2013 r., Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas, C‑1/12, EU:C:2013:127, pkt 49, 54, 55; a także z dnia 23 listopada 2017 r., CHEZ Elektro Bulgaria i FrontEx International, C‑427/16 i C‑428/16, EU:C:2017:890, pkt 49).

76

W sprawie w postępowaniu głównym z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że zgodnie z art. 8 ustawy o notariacie wszyscy notariusze na Liwie są skupieni w izbie notarialnej i są jej członkami. Do głównych zadań wspomnianej izby, przewidzianych w art. 9 tej ustawy, należy między innymi koordynowanie działalności notariuszy, podnoszenie ich kwalifikacji, ochrona i reprezentowanie ich interesów wobec organów publicznych i organów administracji, ujednolicanie praktyki notarialnej oraz sprawowanie kontroli nad sposobem wykonywania zadań przez notariuszy i przestrzeganiem przez nich wymogów etyki zawodowej.

77

Ponadto zgodnie z art. 18 i 19 statutu izby notarialnej prezydium, które jest kolegialnym organem kierowniczym tej izby, składa się z ośmiu członków mianowanych przez walne zgromadzenie tej izby spośród kandydatów wybranych przez walne zgromadzenia notariuszy, a decyzje tego organu są podejmowane, zgodnie z art. 23 tego statutu, zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym.

78

Wreszcie jeżeli minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej uzna, że decyzje izby notarialnej nie są zgodne z ustawodawstwem Republiki Litewskiej, może on na podstawie art. 11 ustawy o notariacie wnieść do Vilniaus apygardos teismas (sądu regionalnego w Wilnie) o stwierdzenie ich nieważności.

79

Z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika zatem, że izba notarialna posiada cechy organizacji zajmującej się regulacją zawodu notariusza na Litwie oraz że jej organ kierowniczy, a mianowicie prezydium, składa się wyłącznie z członków tego zawodu, którzy są wybierani wyłącznie przez przedstawicieli tego zawodu, przy czym państwo litewskie nie interweniuje w wyznaczanie wspomnianych członków ani w podejmowanie decyzji prezydium.

80

Ponadto sąd odsyłający nie wskazał żadnego przepisu określającego w sposób wystarczająco precyzyjny przesłanki lub kryteria, które gwarantowałyby, że izba notarialna i jej prezydium rzeczywiście działają zgodnie z ogólnym interesem publicznym przy wykonywaniu swoich uprawnień decyzyjnych.

81

Co więcej, sam fakt, że sądy litewskie mogą kontrolować zgodność z prawem decyzji izby notarialnej, nie oznacza, że izba ta działa pod rzeczywistą kontrolą państwa (zob. analogicznie wyrok z dnia 23 listopada 2017 r., CHEZ Elektro Bulgaria i FrontEx International, C‑427/16 i C‑428/16, EU:C:2017:890, pkt 48, 49).

82

W tych okolicznościach organizację zawodową taką jak izba notarialna należy uznać za związek przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, a nie za organ władzy publicznej.

83

Co się tyczy w drugiej kolejności kwestii, czy objaśnienia stanowią decyzję związku przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 TFUE, z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że objaśnienia te, mające na celu ujednolicenie sposobu, w jaki notariusze obliczają wysokość taks notarialnych pobieranych z tytułu wykonywania przez nich niektórych czynności, są – jak przypomniano w pkt 52 niniejszego wyroku – wiążące dla notariuszy na mocy art. 13 ustawy o notariacie i art. 10 pkt 4 statutu izby notarialnej.

84

Otóż z orzecznictwa Trybunału wynika, że decyzjami związków przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 TFUE są decyzje, które odzwierciedlają wolę przedstawicieli osób wykonujących dany zawód, zmierzające do tego, by osoby te zachowywały się w określony sposób w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej (zob. podobnie wyrok z dnia 19 lutego 2002 r., Wouters i in., C‑309/99, EU:C:2002:98, pkt 64).

85

Ponadto, ponieważ orzeczono, że zalecenie cenowe, niezależnie od jego dokładnego statusu prawnego, może być uważane za stanowiące decyzję w świetle art. 101 TFUE (wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Consiglio Nazionale dei Geologi, C‑136/12, EU:C:2013:489, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo), ustalenie ceny w drodze wiążącego aktu należy a fortiori uznać za stanowiące taką decyzję (zob. podobnie wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Consiglio Nazionale dei Geologi, C‑136/12, EU:C:2013:489, pkt 47).

86

Wynika z tego, że przepisy takie jak objaśnienia należy uznać za decyzje związku przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE.

87

W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie trzeba odpowiedzieć, iż art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przepisy ujednolicające sposób, w jaki notariusze w państwie członkowskim obliczają wysokość taks notarialnych pobieranych z tytułu wykonywania przez nich niektórych czynności, przyjęte przez organizację zawodową taką jak izba notarialna, stanowią decyzje związku przedsiębiorstw w rozumieniu tego postanowienia.

88

Poprzez pytania od trzeciego do szóstego, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że decyzje związku przedsiębiorstw decyzje związku przedsiębiorstw ujednolicające sposób, w jaki notariusze obliczają wysokość taks notarialnych pobieranych z tytułu wykonywania przez nich niektórych czynności, stanowią ograniczenia konkurencji zakazane przez ten artykuł.

89

Na wstępie należy przypomnieć, że w ramach postępowania przewidzianego w art. 267 TFUE, które opiera się na wyraźnym rozdziale kompetencji pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem, rola Trybunału ogranicza się do wykładni przepisów prawa Unii, o które został zapytany, w niniejszym przypadku art. 101 ust. 1 TFUE. W ten sposób nie do Trybunału, lecz do sądu odsyłającego należy ostateczna ocena tego, czy z uwagi na ogół właściwych okoliczności charakteryzujących sytuację w postępowaniu głównym oraz z uwagi na kontekst gospodarczy i prawny, w jaki się ona wpisuje, celem lub skutkiem rozpatrywanego porozumienia jest ograniczenie konkurencji (zob. podobnie wyrok z dnia 18 listopada 2021 r., Visma Enterprise, C‑306/20, EU:C:2021:935, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

90

Niemniej, orzekając w przedmiocie odesłania prejudycjalnego, Trybunał może w razie potrzeby dostarczyć wskazówek stanowiących pomoc dla sądu odsyłającego w dokonywanej przez niego interpretacji, aby ten mógł rozstrzygnąć zawisły przed nim spór (zob. podobnie wyrok z dnia 18 listopada 2021 r., Visma Enterprise, C‑306/20, EU:C:2021:935, pkt 52).

91

Na wstępie należy przypomnieć, że zakazem przewidzianym w art. 101 ust. 1 TFUE objęta jest decyzja związku przedsiębiorstw, której „celem lub skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w odczuwalny sposób na rynku wewnętrznym (zob. podobnie wyrok z dnia 18 listopada 2021 r., Visma Enterprise, C‑306/20, EU:C:2021:935, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).

92

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału od czasu wydania wyroku z dnia 30 czerwca 1966 r., LTM (56/65, EU:C:1966:38) alternatywny charakter tej przesłanki, wyrażony za pomocą spójnika „lub”, prowadzi w pierwszej kolejności do konieczności zbadania samego celu decyzji związku przedsiębiorstw (zob. podobnie wyrok z dnia 18 listopada 2021 r., Visma Enterprise, C‑306/20, EU:C:2021:935, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo).

93

Z orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że pewne rodzaje współpracy między przedsiębiorstwami są szkodliwe dla konkurencji w stopniu wystarczającym do tego, aby uznać je za stanowiące „ograniczenie ze względu na cel”, wobec czego nie ma konieczności badania ich skutków. Orzecznictwo to opiera się na tym, że niektóre rodzaje współpracy między przedsiębiorstwami można z uwagi na sam ich charakter uznać za szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji (wyrok z dnia 18 listopada 2021 r., Visma Enterprise, C‑306/20, EU:C:2021:935, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

94

Przyjęto zatem, że pewne mające znamiona zmowy zachowania, takie jak te, które prowadzą do horyzontalnego ustalania cen, można uznać za mające tak wysokie prawdopodobieństwo wywołania negatywnych skutków dla w szczególności ceny, ilości czy jakości towarów i usług, iż dla celów zastosowania art. 101 ust. 1 TFUE można uznać, że nie ma potrzeby wykazywania, iż wywołują one konkretne skutki na rynku. Z doświadczenia wynika bowiem, że tego rodzaju zachowania skutkują obniżeniem wielkości produkcji i zwyżką cen, pociągając za sobą ostatecznie nieprawidłowy podział zasobów, czego szkodliwe konsekwencje ponoszą w szczególności konsumenci (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Budapest Bank i in., C‑228/18, EU:C:2020:265, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

95

Tymczasem w niniejszej sprawie z informacji, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że objaśnienia ustanawiają mechanizm obliczania wysokości taks notarialnych, który zobowiązuje notariuszy, w odniesieniu do czynności, o których mowa w tych objaśnieniach, do stosowania najwyższej ceny w ramach przedziału cenowego przewidzianego w tabeli stawek tymczasowych ustanowionej przez ministra sprawiedliwości Republiki Litewskiej. Z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji przez sąd odsyłający należy zatem uznać, że objaśnienia te prowadzą właśnie do horyzontalnego ustalania cen omawianych usług.

96

W tych okolicznościach decyzje takie jak objaśnienia należy uznać za stanowiące ograniczenie konkurencji „ze względu na cel” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE.

97

Prawdą jest, że z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, iż nie każde porozumienie pomiędzy przedsiębiorcami ani nie każda decyzja ustanawiająca związek przedsiębiorstw, które ograniczają swobodę działania przedsiębiorstw będących stronami tego porozumienia lub podlegających tej decyzji, są objęte zakazem ustanowionym w art. 101 ust. 1 TFUE. Analiza kontekstu gospodarczego i prawnego, w jaki wpisują się niektóre z tych porozumień i niektóre z tych decyzji, może bowiem prowadzić do wniosku, po pierwsze, że są one uzasadnione dążeniem do jednego lub większej liczby uzasadnionych celów leżących w interesie ogólnym, które same w sobie pozbawione są antykonkurencyjnego charakteru, po drugie, że konkretne środki, które zostały wykorzystane do realizacji tych celów, są rzeczywiście niezbędne do owej realizacji, a po trzecie, że nawet jeśli okaże się, iż nieodłącznym skutkiem tych środków jest ograniczenie lub zakłócenie, przynajmniej potencjalnie, konkurencji, to ten nieodłączny skutek nie wykracza poza to, co jest konieczne, w szczególności poprzez wyeliminowanie wszelkiej konkurencji. Orzecznictwo to może mieć zastosowanie w szczególności w przypadku porozumień lub decyzji w formie przepisów przyjętych przez stowarzyszenie takie jak stowarzyszenie zawodowe lub związek sportowy, aby realizować określone cele etyczne lub deontologiczne, a bardziej ogólnie – określić ramy wykonywania działalności zawodowej, jeżeli dane stowarzyszenie wykaże, że przypomniane powyżej przesłanki zostały spełnione (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., Royal Antwerp Football Club, C‑680/21, EU:C:2023:1010, pkt 113 i przytoczone tam orzecznictwo).

98

Wspomniane orzecznictwo nie może jednak mieć zastosowania w przypadku zachowań, które są dalekie od ograniczenia się do wywołania nieodłącznego „skutku” w postaci ograniczenia lub przynajmniej potencjalnego ograniczenia konkurencji poprzez ograniczenie swobody działania niektórych przedsiębiorstw, lecz są szkodliwe dla tej konkurencji w stopniu uzasadniającym uznanie, że samym ich „celem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie tej konkurencji. A zatem tylko wtedy, gdy po zbadaniu zachowania, które jest rozpatrywane w danym przypadku, okaże się, że zachowanie to nie ma na celu zapobieżenia, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji, należy następnie ustalić, czy orzecznictwo to znajduje zastosowanie do wspomnianego zachowania (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., Royal Antwerp Football Club, C‑680/21, EU:C:2023:1010, pkt 115 i przytoczone tam orzecznictwo).

99

Jeśli chodzi o zachowania mające na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji, to jedynie na podstawie art. 101 ust. 3 TFUE i pod warunkiem, że wszystkie przesłanki przewidziane w tym postanowieniu są spełnione, zachowania takie mogą korzystać z wyłączenia spod zakazu przewidzianego w art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., Royal Antwerp Football Club, C‑680/21, EU:C:2023:1010, pkt 116 i przytoczone tam orzecznictwo).

100

W tym względzie Trybunał orzekł już, że stosowanie wyłączenia przewidzianego w art. 101 ust. 3 TFUE jest uzależnione od kumulatywnego spełnienia czterech przedstawionych w tym postanowieniu przesłanek. Zgodnie z tym przesłankami, po pierwsze, dane porozumienie musi przyczyniać się do polepszenia produkcji lub dystrybucji danych produktów lub usług bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego, po drugie, słuszna część zysku, który z tego wynika, powinna być zastrzeżona dla użytkowników, po trzecie, porozumienie nie może nakładać na uczestniczące przedsiębiorstwa żadnego ograniczenia, które nie jest niezbędne, i w końcu, po czwarte, nie może ono dawać im możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów lub usług (wyrok z dnia 23 stycznia 2018 r., F. Hoffmann‑La Roche i in., C‑179/16, EU:C:2018:25, pkt 97).

101

W niniejszej sprawie skarżący w postępowaniu głównym i rząd litewski podnoszą zasadniczo, że objaśnienia służą realizacji uzasadnionych celów w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 97 niniejszego wyroku. Ujednolicając praktykę notarialną i wypełniając lukę regulacyjną, mają one bowiem na celu ochronę zasad równego traktowania i proporcjonalności, a także ochronę notariuszy przed nieuzasadnioną odpowiedzialnością cywilną. Ponadto objaśnienia mają na celu ochronę interesów osób korzystających z usług notarialnych, ponieważ pobieranie taks notarialnych w najwyższej kwocie spośród tych dozwolonych przez tabelę stawek tymczasowych za ustanawianie zabezpieczeń na aktywach o nieznanej wartości przyczynia się do zniechęcenia osób do zastawiania aktywów, których wartość nie jest ustalona.

102

Ponieważ jednak decyzje takie jak objaśnienia należy, jak wynika z pkt 96 niniejszego wyroku, uznać za stanowiące ograniczenie konkurencji „ze względu na cel” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, nie mogą one w żadnym razie być uzasadnione celami, o których mowa w poprzednim punkcie niniejszego wyroku.

103

Ponadto z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wynika, by skarżący w postępowaniu głównym powołali się na wyłączenie przewidziane w art. 101 ust. 3 TFUE.

104

W tych okolicznościach decyzje takie jak objaśnienia należy uznać za stanowiące ograniczenie konkurencji „ze względu na cel”, zakazane przez art. 101 ust. 1 TFUE.

105

W świetle powyższych rozważań na pytania od trzeciego do szóstego trzeba odpowiedzieć, iż art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że decyzje związku przedsiębiorstw ujednolicające sposób, w jaki notariusze obliczają wysokość taks notarialnych pobieranych z tytułu wykonywania przez nich niektórych czynności, stanowią ograniczenia konkurencji „ze względu na cel”, zakazane przez to postanowienie.

106

Poprzez pytanie siódme sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie nałożeniu przez krajowy organ ochrony konkurencji grzywny za naruszenie tego postanowienia na związek przedsiębiorstw, któremu można przypisać decyzję mającą znamiona naruszenia, oraz indywidualnych grzywien za to samo naruszenie na przedsiębiorstwa będące członkami organu kierowniczego tego związku, który wydał wspomnianą decyzję.

107

Na wstępie należy zaznaczyć, że art. 5 rozporządzenia nr 1/2003 przewiduje, że organy ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnione do stosowania art. 101 i 102 TFUE mogą nakładać grzywny, okresowe kary pieniężne lub inne kary przewidziane w krajowych przepisach prawa.

108

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału w przypadku ustalenia, iż doszło do naruszenia art. 101 TFUE, krajowe organy ochrony konkurencji muszą co do zasady nałożyć na sprawcę tego naruszenia grzywnę. W istocie do zapewnienia skutecznego wykonania art. 101 TFUE w interesie ogólnym konieczne jest, aby organy te jedynie wyjątkowo odstępowały od nałożenia grzywny w przypadku umyślnego lub będącego wynikiem niedbalstwa naruszenia tego postanowienia przez dane przedsiębiorstwo (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 czerwca 2013 r., Schenker & Co. i in., C‑681/11, EU:C:2013:404, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 22 marca 2022 r., Nordzucker i in., C‑151/20, EU:C:2022:203, pkt 64).

109

W tym względzie należy przypomnieć w pierwszej kolejności, że skuteczność reguł konkurencji Unii, a w szczególności art. 101 ust. 1 TFUE, wymaga w szczególności zapewnienia odstraszającego skutku sankcji nakładanych za naruszenia tych reguł (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 grudnia 2008 r., Coop de France bétail et viande i in./Komisja, C‑101/07 P i C‑110/07 P, EU:C:2008:741, pkt 98; a także z dnia 19 marca 2009 r., Archer Daniels Midland/Komisja, C‑510/06 P, EU:C:2009:166, pkt 149).

110

Celem grzywien nakładanych za naruszenia art. 101 TFUE jest bowiem ukaranie danych przedsiębiorstw za popełnienie czynów zabronionych i odstraszenie zarówno tychże przedsiębiorstw, jak i innych podmiotów gospodarczych od naruszania w przyszłości reguł prawa konkurencji Unii (zob. podobnie wyroki: z dnia 17 czerwca 2010 r., Lafarge/Komisja, C‑413/08 P, EU:C:2010:346, pkt 102; z dnia 26 września 2013 r., Alliance One International/Komisja, C‑668/11 P, EU:C:2013:614, pkt 62; a także z dnia 4 września 2014 r., YKK i in./Komisja, C‑408/12 P, EU:C:2014:2153, pkt 84). Dążenie do zapewnienia skutku odstraszającego jest wymierzone nie tylko przeciwko przedsiębiorstwom, których dotyczy konkretnie decyzja nakładająca grzywny: należy bowiem również skłonić przedsiębiorstwa podobnej wielkości dysponujące analogicznymi zasobami do powstrzymywania się od udziału w podobnych naruszeniach reguł konkurencji (wyrok z dnia 5 grudnia 2013 r., Caffaro/Komisja, C‑447/11 P, EU:C:2013:797, pkt 37).

111

W drugiej kolejności należy przypomnieć, że krajowe organy ochrony konkurencji powinny również upewnić się, że grzywny nakładane przez nie z powodu naruszenia reguł konkurencji Unii są proporcjonalne do charakteru naruszenia (zob. podobnie wyrok z dnia 3 kwietnia 2019 r., Powszechny Zakład Ubezpieczeń na Życie, C‑617/17, EU:C:2019:283, pkt 38).

112

Z powyższych rozważań wynika, że w przypadku ustalenia, iż doszło do naruszenia art. 101 TFUE, krajowe organy ochrony konkurencji muszą co do zasady nałożyć na sprawcę tego naruszenia wystarczająco odstraszającą i proporcjonalną grzywnę.

113

Co się tyczy określenia podmiotu, który należy uznać za sprawcę naruszenia zakazu ustanowionego w art. 101 TFUE, z brzmienia ust. 1 tego artykułu wynika, że autorzy traktatów postanowili posłużyć się pojęciami „przedsiębiorstwa” i „związku przedsiębiorstw” w celu określenia sprawcy naruszenia zakazu ustanowionego w tym postanowieniu (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2019 r., Skanska Industrial Solutions i in., C‑724/17, EU:C:2019:204, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).

114

Jeżeli dany podmiot naruszy reguły konkurencji, to zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej musi on odpowiedzieć za to naruszenie (zob. podobnie wyroki: z dnia 11 grudnia 2007 r., ETI i in., C‑280/06, EU:C:2007:775, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 12 maja 2022 r., Servizio Elettrico Nazionale i in., C‑377/20, EU:C:2022:379, pkt 106).

115

Ponieważ art. 101 ust. 1 TFUE zakazuje między innymi „decyzji związków przedsiębiorstw”, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym, należy uznać, że związek przedsiębiorstw taki jak izba notarialna może jako taki być sprawcą naruszenia tego postanowienia.

116

W sprawie w postępowaniu głównym z postanowienia odsyłającego wynika, że stwierdzone przez radę ds. konkurencji naruszenie art. 101 ust. 1 TFUE polega na przyjęciu objaśnień, które są decyzjami prezydium izby notarialnej. Otóż z informacji, którymi dysponuje Trybunał, a w szczególności z wyjaśnień przedstawionych przez skarżących w postępowaniu głównym i przez rząd litewski w odpowiedzi na pytania zadane przez Trybunał na rozprawie, wynika, że decyzje prezydium, które zgodnie z art. 18 ust. 1 statutu izby notarialnej stanowi jej organ kierowniczy, są wiążące dla tej izby, w związku z czym decyzje te należy uznać za decyzje samej izby notarialnej.

117

Ponadto skarżące w postępowaniu głównym i rząd litewski wyjaśniły również na rozprawie, że ani prezydium, ani jego poszczególni członkowie nie mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za te decyzje, gdyż można je przypisać wyłącznie izbie notarialnej.

118

Z powyższego wynika, że – z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji przez sąd odsyłający – za sprawcę naruszenia stwierdzonego przez radę ds. konkurencji w sprawie w postępowaniu głównym należy uznać izbę notarialną.

119

Jeśli chodzi o notariuszy wchodzących w skład prezydium izby notarialnej, to wydaje się, że przyjmując objaśnienia, występowali oni wyłącznie w charakterze członków wspomnianego prezydium. W szczególności z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wynika, by owi notariusze uczestniczyli w inny sposób w tak stwierdzonym naruszeniu.

120

Ponadto podczas rozprawy rada ds. konkurencji wyjaśniła zasadniczo, że nałożyła indywidualne grzywny na notariuszy będących członkami prezydium izby notarialnej nie dlatego, że byli oni przedsiębiorstwami‑współsprawcami naruszenia, lecz właśnie ze względu na ich status członków tego prezydium w momencie przyjęcia objaśnień. Rada ds. konkurencji wyjaśniła w tym względzie, że grzywny te zostały nałożone w celu zapewnienia odstraszającego skutku sankcji nałożonych za wspomniane naruszenie, ponieważ prawo litewskie obowiązujące w czasie zaistnienia okoliczności faktycznych w postepowaniu głównym nie pozwalało na nałożenie wyłącznie na izbę notarialną grzywny w wysokości wystarczająco wysokiej, aby wywołać ten odstraszający skutek, a to z uwagi na niemożność uwzględnienia obrotów członków tej izby przy obliczaniu grzywny.

121

Jednakże zasada odpowiedzialności osobistej, która wymaga, aby sankcja za naruszenie reguł konkurencji została nałożona wyłącznie na podmiot, który dopuścił się tego naruszenia, sprzeciwia się takiemu podejściu, ponieważ notariuszy, którzy byli członkami prezydium izby notarialnej w chwili przyjęcia objaśnień, nie można uznać za współsprawców naruszenia stwierdzonego przez radę ds. konkurencji w sprawie w postępowaniu głównym.

122

Niemniej jednak nie wynika z tego, że rada ds. konkurencji była pozbawiona możliwości nałożenia na izbę notarialną sankcji odstraszającej z tytułu tego naruszenia ani że wspomniani notariusze powinni być bezwzględnie zwolnieni z wszelkiej odpowiedzialności w związku z tym samym naruszeniem.

123

Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem jeżeli wewnętrzne przepisy związku przedsiębiorstw pozwalają mu na nakładanie zobowiązań na swoich członków, grzywna nałożona na ten związek w celu określenia kary, która ma charakter odstraszający, powinna być obliczana na podstawie obrotów osiągniętych przez wszystkie przedsiębiorstwa będące członkami tego związku, nawet jeśli te ostatnie faktycznie nie uczestniczyły w naruszeniu [zob. podobnie wyrok z dnia 16 listopada 2000 r., Finnboard/Komisja, C‑298/98 P, EU:C:2000:634, pkt 66; postanowienie prezesa Trybunału z dnia 23 marca 2001 r., FEG/Komisja, C‑7/01 P(R), EU:C:2001:183, pkt 11; a także wyrok z dnia 18 grudnia 2008 r., Coop de France bétail et viande i in./Komisja, C‑101/07 P i C‑110/07 P, EU:C:2008:741, pkt 93].

124

Ponadto takie uwzględnienie obrotów osiągniętych przez przedsiębiorstwa będące członkami związku jest również możliwe w szczególności w przypadkach, gdy naruszenie popełnione przez ten związek dotyczy działalności jego członków i gdy określone praktyki antykonkurencyjne są wykonywane przez związek bezpośrednio na rzecz jego członków i we współpracy z nimi, a związek nie ma obiektywnych interesów o charakterze autonomicznym w stosunku do obiektywnych interesów jego członków (zob. podobnie wyrok z dnia 18 grudnia 2008 r., Coop de France bétail et viande i in./Komisja, C‑101/07 P i C‑110/07 P, EU:C:2008:741, pkt 97).

125

Treść tego orzecznictwa została skodyfikowana w art. 23 ust. 2 akapit trzeci rozporządzenia nr 1/2003, który stanowi, że jeżeli naruszenie ze strony związku przedsiębiorstw ma związek z działalnością jego członków, grzywna nie przekroczy 10 % sumy całkowitego obrotu każdego z członków prowadzącego działalność na rynku, na który miało wpływ naruszenie dokonane przez związek.

126

Ponadto art. 23 ust. 4 tego rozporządzenia przewiduje, że w przypadku gdy grzywna nałożona na związek przedsiębiorstw uwzględnia obrót jego członków, a związek nie jest wypłacalny, związek ten jest zobowiązany do wezwania swoich członków do złożenia składki w celu pokrycia kwoty grzywny i że Komisja może, pod pewnymi warunkami, żądać zapłaty grzywny bezpośrednio od każdego przedsiębiorstwa, którego przedstawiciele byli członkami organów decyzyjnych związku, a następnie przez każdego członka związku, który prowadził działalność na rynku, na którym wystąpiło naruszenie.

127

Prawdą jest, że art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 odnosi się wyraźnie wyłącznie do uprawnień Komisji. Jednakże z orzecznictwa Trybunału wynika, że artykuł ten ma znaczenie dla określenia uprawnień krajowych organów ochrony konkurencji w dziedzinie nakładania grzywien (zob. podobnie wyrok z dnia 18 czerwca 2013 r., Schenker & Co. i in., C‑681/11, EU:C:2013:404, pkt 48–50).

128

W związku z tym okoliczność, że prawo litewskie mające zastosowanie w okresie wystąpienia okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym nie przewidywało możliwości uwzględnienia obrotów członków izby notarialnej do celów obliczenia grzywny, jaką rada ds. konkurencji powinna nałożyć na tę izbę za stwierdzone przez siebie naruszenie art. 101 TFUE, nie uniemożliwiała temu krajowemu organowi ochrony konkurencji uwzględnienia takich obrotów, pod warunkiem że spełnione zostały przesłanki określone w pkt 123–125 niniejszego wyroku.

129

W świetle powyższych rozważań na pytanie siódme trzeba odpowiedzieć, iż art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by krajowy organ ochrony konkurencji nakładał za naruszenie tego postanowienia popełnione przez związek przedsiębiorstw indywidualne grzywny na przedsiębiorstwa będące członkami organu kierowniczego tego związku, jeżeli przedsiębiorstwa te nie są współsprawcami tego naruszenia.

130

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: