–

w imieniu Raad van bestuur van het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (Uwv) – M. Mollee, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu rządu niderlandzkiego – M.K. Bulterman i C.S. Schillemans, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu czeskiego – M. Smolek, J. Vláčil i J. Pavliš, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – D. Martin i F. van Schaik, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1; sprostowania: Dz.U. 2013, L 188, s. 10; Dz.U. 2020, L 338, s. 18), zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r. (Dz.U. 2012, L 149, s. 4) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 883/2004”).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między K a Raad van bestuur van het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (Uwv) (zarządem organu zarządzania ubezpieczeniami pracowników najemnych, Niderlandy) (zwanym dalej „organem zarządzania ubezpieczeniami pracowników najemnych”) dotyczącego odmowy wypłacenia K zasiłku dla bezrobotnych po zakończeniu okresu przebywania na zwolnieniu lekarskim w państwie członkowskim innym niż Królestwo Niderlandów, w trakcie którego to inne państwo członkowskie wypłacało mu zasiłek chorobowy.

3

Motywy 4 i 45 rozporządzenia nr 883/2004 głoszą:

[…]

4

Artykuł 1 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Definicje”, stanowi:

„Do celów stosowania niniejszego rozporządzenia:

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]”.

5

Artykuł 2 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres podmiotowy”, stanowi w ust. 1:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do obywateli państwa członkowskiego, bezpaństwowców i uchodźców mieszkających w państwie członkowskim, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich oraz do członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu”.

6

Tytuł II omawianego rozporządzenia, zatytułowany „Określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa”, składa się z art. 11–16.

7

Artykuł 11 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Zasady ogólne”, stanowi w ust. 2:

„Do celów stosowania przepisów tego tytułu osoby otrzymujące świadczenia pieniężne z powodu lub w konsekwencji swej pracy najemnej lub pracy na własny rachunek uważane są za wykonujące wspomnianą pracę. Nie dotyczy to świadczeń z tytułu inwalidztwa, emerytur ani rent rodzinnych, ani też rent z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych lub świadczeń pieniężnych z tytułu choroby obejmujących leczenie przez czas nieokreślony”.

8

W ramach tytułu III tego rozporządzenia, zatytułowanego „Przepisy szczególne dotyczące różnych kategorii świadczeń”, ustanowiono w rozdziale 6, obejmującym art. 61–65a, zasady dotyczące zasiłków dla bezrobotnych.

9

Artykuł 65 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Bezrobotni, którzy zamieszkiwali w państwie członkowskim innym niż państwo właściwe”, przewiduje w ust. 2 i 5:

„2.   Całkowicie bezrobotny, który w okresie swojego ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek miał miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim niż właściwe państwo członkowskie i który nadal mieszka w tym państwie lub powróci do tego państwa, pozostaje w dyspozycji urzędów zatrudnienia państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Bez uszczerbku dla przepisów art. 64 całkowicie bezrobotny może, dodatkowo, pozostawać w dyspozycji urzędów zatrudnienia państwa, w którym wykonywał swą ostatnią pracę najemną lub pracę na własny rachunek.

Bezrobotny niebędący pracownikiem przygranicznym, który nie powraca do państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, oddaje się do dyspozycji służb zatrudnienia na terytorium państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu podlegał ostatnio.

[…]

5)   

10

W 1979 r. powód w postępowaniu głównym przeprowadził się z Turcji do Niderlandów, gdzie do 2015 r. pracował u różnych pracodawców.

11

Od 2005 r. powód w postępowaniu głównym mieszkał ze swoją rodziną w Niemczech.

12

W dniu 1 maja 2015 r. rozpoczął pracę u niemieckiego pracodawcy.

13

W dniu 24 sierpnia 2015 r. powód w postępowaniu głównym znalazł się na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby; od tego dnia przestał świadczyć faktycznie pracę.

14

Początkowo nadal pobierał wynagrodzenie, po czym od dnia 14 października 2015 r. otrzymywał niemiecki zasiłek chorobowy.

15

W dniu 2 lutego 2016 r. powód w postępowaniu głównym zamieszkał z bratem w Niderlandach i złożył wniosek o wykreślenie go z ewidencji ludności w Niemczech.

16

W dniu 15 lutego 2016 r. jego niemiecki pracodawca wypowiedział mu umowę o pracę.

17

W dniu 16 lutego 2016 r. powód w postępowaniu głównym przeszedł operację w niemieckim szpitalu, w którym przebywał do dnia 19 lutego 2016 r.

18

W dniu 4 marca 2016 r. powód w postępowaniu głównym został wpisany do niderlandzkiej ewidencji ludności, pod adresem swojego brata.

19

W dniu 15 marca 2016 r. stosunek pracy między powodem w postępowaniu głównym a jego niemieckim pracodawcą uległ rozwiązaniu.

20

W dniu 4 kwietnia 2016 r. właściwa niemiecka instytucja uznała, że powód w postępowaniu głównym jest ponownie zdolny do wykonywania pracy odpowiedniej do jego stanu zdrowia, i w związku z tym przestała wypłacać mu zasiłek chorobowy.

21

W dniu 22 kwietnia 2016 r. skarżący w postępowaniu głównym złożył do organu zarządzania ubezpieczeniami pracowników najemnych wniosek o przyznanie mu zasiłku dla bezrobotnych, ze skutkiem od dnia 4 kwietnia 2016 r.

22

Decyzją z dnia 7 lipca 2016 r. organ zarządzania ubezpieczeniami pracowników najemnych uznał się za niewłaściwy do orzekania w przedmiocie prawa powoda w postępowaniu głównym do zasiłku dla bezrobotnych.

23

Powód w postępowaniu głównym wniósł odwołanie od tej decyzji, które zostało oddalone decyzją organu zarządzania ubezpieczeniami pracowników najemnych z dnia 14 września 2016 r. Wspomniany organ podtrzymał swoje stanowisko, zgodnie z którym nie jest uprawniony do orzekania w przedmiocie wniosku zainteresowanego o przyznanie mu zasiłku dla bezrobotnych. Jego zdaniem właściwym państwem członkowskim w tym względzie jest Republika Federalna Niemiec, będąca ostatnim państwem zatrudnienia powoda w postępowaniu głównym, który do dnia 24 sierpnia 2015 r. świadczył faktycznie pracę w Niemczech i w związku z tym nie był pracownikiem przygranicznym.

24

Powód w postępowaniu głównym zaskarżył tę decyzję do rechtbank Overijssel (sądu w Overijssel, Niderlandy), który oddalił ją jako bezzasadną. Zdaniem tego sądu organ zarządzania ubezpieczeniami pracowników najemnych słusznie uznał, że powód w postępowaniu głównym nie jest pracownikiem przygranicznym i nie przysługuje mu w Niderlandach prawo do zasiłku dla bezrobotnych na podstawie art. 65 rozporządzenia nr 883/2004.

25

Sąd odsyłający, rozpatrujący apelację do wyroku rechtbank Overijssel (sądu w Overijssel), zwraca uwagę, że spór między stronami sprowadza się do kwestii, czy powód w postępowaniu głównym może ubiegać się w Niderlandach o przyznanie mu zasiłku dla bezrobotnych na podstawie art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004.

26

Sąd ten podkreśla w tym względzie, że powód w postępowaniu głównym zamieszkiwał i pracował w Niemczech oraz że od dnia 14 października 2015 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim i do dnia 4 kwietnia 2016 r. pobierał w Niemczech zasiłek chorobowy, po czym stał się całkowicie bezrobotny. Ponieważ jednak w dniu 2 lutego 2016 r. powód w postępowaniu głównym przeniósł swoje miejsce zamieszkania do Niderlandów, począwszy od tego dnia zamieszkiwał on w państwie członkowskim innym niż państwo właściwe w rozumieniu art. 1 lit. q) i s) rozporządzenia nr 883/2004, którym są Niemcy.

27

Zdaniem sądu odsyłającego spór w postępowaniu głównym dotyczy kwestii, czy art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 znajduje zastosowanie do sytuacji, w której zainteresowany, zanim stał się całkowicie bezrobotny, nie świadczył faktycznie pracy we właściwym państwie członkowskim, lecz przebywał na zwolnieniu lekarskim i z tego tytułu otrzymywał zasiłek chorobowy wypłacany przez to państwo członkowskie.

28

W ocenie sądu odsyłającego taką sytuację należy uznać za sytuację prawną porównywalną ze świadczeniem pracy i że w związku z tym na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco. Sąd zwraca w tym względzie uwagę, że art. 11 rozporządzenia nr 883/2004, który wchodzi w skład tytułu II tego rozporządzenia, zrównuje okres otrzymywania zasiłku chorobowego z okresem świadczenia pracy, w związku z czym takim samym zrównaniem należy posłużyć się do celów stosowania art. 65 ust. 2 i 5 tego rozporządzenia. Uzasadniając swój postulat, sąd odsyłający twierdzi, że logiczna i spójna wykładnia pojęcia „zatrudnienia” wymaga, aby owo pojęcie – które występuje w różnych tytułach tego rozporządzenia – było interpretowane w jednolity sposób.

29

Sąd odsyłający podnosi ponadto, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje orzecznictwo Trybunału dotyczące art. 71 ust. 1 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, zmienionego i uaktualnionego rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997, L 28, s. 1) (zwanego dalej rozporządzeniem nr 1408/71), który to artykuł był poprzednikiem art. 65 rozporządzenia nr 883/2004 (wyroki: z dnia 27 stycznia 1994 r., Maitland Toosey, C‑287/92, EU:C:1994:27, pkt 13; a także z dnia 29 czerwca 1995 r., van Gestel, C‑454/93, EU:C:1995:205, pkt 13, 20, 24).

30

Jak przypomina, zgodnie z tym orzecznictwem jedynym istotnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę w kontekście stosowania art. 71 ust. 1 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia nr 1408/71, jest okoliczność, iż dana osoba zamieszkuje w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, którego ustawodawstwu podlegała w okresie swojego ostatniego zatrudnienia. Trybunał uznał ponadto, że wspomniany przepis ma zastosowanie do osoby, której stosunek pracy trwa również podczas urlopu, w trakcie którego osoba ta nie wykonuje faktycznie swojej działalności (wyrok z dnia 22 września 1988 r., Bergemann, 236/87, EU:C:1988:443). Zdaniem sądu odsyłającego wynika z tego, że art. 65 rozporządzenia nr 883/2004 dotyczy nie tylko sytuacji, w której zainteresowany w okresie swego ostatniego zatrudnienia świadczy faktycznie pracę, lecz również sytuacji, w której faktycznie pracy nie świadczy. Sąd ten stoi też na stanowisku, że powody, dla których zainteresowany przeniósł swoje miejsce zamieszkania do państwa członkowskiego innego niż właściwe państwo członkowskie, nie mają znaczenia.

31

Sąd odsyłający twierdzi, że wykładni tej nie podważa orzecznictwo Trybunału, który orzekł, iż art. 71 ust. 1 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia nr 1408/71 należy interpretować ściśle, w szczególności w celu zapobiegania nadużyciom (wyrok z dnia 17 lutego 1977 r., Di Paolo, 76/76, EU:C:1977:32, pkt 13). Wykładnia ta uwzględnia zresztą cel tego przepisu, polegający na zapewnieniu pracownikowi migrującemu możliwości korzystania ze świadczeń z tytułu bezrobocia na jak najkorzystniejszych warunkach (wyroki: z dnia 22 września 1988 r., Bergemann, 236/87, EU:C:1988:443, pkt 18, 20; a także z dnia 29 czerwca 1995 r., van Gestel, C‑454/93, EU:C:1995:205, pkt 20). Związek z państwem miejsca zamieszkania co do zasady gwarantuje bowiem danej osobie największe szanse na powrót na rynek pracy.

32

Uznając, że w zawisłej przed nim sprawie pojawiły się kwestie, których nie można rozstrzygnąć w sposób niebudzący wątpliwości, Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego i służby cywilnej, Niderlandy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

33

Na wstępie należy przypomnieć, że w myśl art. 65 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 całkowicie bezrobotny, który w okresie swojego ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek miał miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym niż właściwe państwo członkowskie i który nadal mieszka w tym państwie lub powróci do tego państwa, pozostaje w dyspozycji urzędów zatrudnienia państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania.

34

W art. 65 ust. 5 ust. a) tego rozporządzenia uściślono, że bezrobotny, o którym mowa w ust. 2 zdania pierwsze i drugie tego artykułu, otrzymuje świadczenia zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego, w którym ma on miejsce zamieszkania, tak jak gdyby podlegał temu ustawodawstwu w okresie swojego ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek. Wspomniane świadczenia są wypłacane przez instytucję miejsca zamieszkania.

35

Z postanowienia odsyłającego w niniejszej sprawie wynika, że pierwsze pytanie należy rozumieć w ten sposób, iż sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że znajduje on zastosowanie do sytuacji, w której zainteresowany, zanim stał się całkowicie bezrobotny, zamieszkiwał w państwie członkowskim innym niż właściwe państwo członkowskie, gdzie nie świadczył faktycznie pracy, lecz pozostawał na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby i otrzymywał z tego tytułu zasiłek chorobowy wypłacany przez właściwe państwo członkowskie.

36

Z powyższego wynika, że aby udzielić sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi, należy ustalić, czy wyrażenie „w okresie swojego ostatniego zatrudnienia” zawarte w art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 odnosi się wyłącznie do faktycznego świadczenia przez zainteresowaną osobę pracy we właściwym państwie członkowskim, czy też odnosi się ono również do sytuacji, w której ta osoba nie świadczy faktycznie pracy, lecz otrzymuje ze strony tego państwa członkowskiego zasiłek chorobowy.

37

W tym względzie należy stwierdzić, że wbrew temu, co twierdzą sąd odsyłający oraz rządy czeski i polski, art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004, który znajduje się w tytule III tego rozporządzenia, nie można interpretować w świetle art. 11 ust. 2 tego rozporządzenia, ponieważ z brzmienia tego ostatniego przepisu, przytoczonego w pkt 7 niniejszego wyroku, wyraźnie wynika, że ma on zastosowanie do celów stosowania tytułu II tego rozporządzenia.

38

Wyrażenie „w okresie swojego ostatniego zatrudnienia” zawarte w art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 należy natomiast interpretować w świetle art. 1 lit. a) tego rozporządzenia. Otóż w przepisie tym zdefiniowano na użytek tego rozporządzenia pojęcie „pracy najemnej”, które oznacza „wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taka do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce”.

39

Wynika z tego, że sytuację, w której zainteresowana osoba nie świadczy faktycznie pracy we właściwym państwie członkowskim, lecz pozostaje na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby i z tego tytułu otrzymuje ze strony tego państwa członkowskiego zasiłek chorobowy, należy uznać za sytuację prawną porównywalną z sytuacją, w jakiej znajduje się osoba świadcząca pracę, a w rezultacie osoba taka jest objęta zakresem stosowania art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004, jeżeli na gruncie prawa krajowego właściwego państwa członkowskiego pobieranie takich świadczeń jest uznawane za równoważne ze świadczeniem pracy.

40

W konsekwencji na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że znajdują one zastosowanie do sytuacji, w której zainteresowana osoba, zanim stała się całkowicie bezrobotna, zamieszkiwała w państwie członkowskim innym niż właściwe państwo członkowskie, gdzie nie świadczyła faktycznie pracy, lecz pozostawała na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby, przy czym owo państwo członkowskie wypłacało jej z tego tytułu zasiłek chorobowy, z zastrzeżeniem jednakże, że na gruncie prawa krajowego właściwego państwa członkowskiego pobieranie takich świadczeń jest uznawane za równoważne ze świadczeniem pracy.

41

W pytaniu drugim sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że powody, w szczególności natury rodzinnej, dla których zainteresowana osoba przeniosła swoje miejsce zamieszkania do państwa członkowskiego innego niż właściwe państwo członkowskie, są istotne dla celów stosowania tego przepisu.

42

Należy zauważyć, że z brzmienia tego przepisu, przypomnianego w pkt 33 i 34 niniejszego wyroku, nie wynika, aby powody przeniesienia miejsca zamieszkania zainteresowanej osoby miały jakiekolwiek znaczenie w tym względzie. Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z motywami 4 i 45 rozporządzenia nr 883/2004 ma ono na celu koordynację systemów zabezpieczenia społecznego obowiązujących w państwach członkowskich, która ma zagwarantować, by prawo do swobodnego przepływu osób było wykonywane skutecznie. Na mocy tego rozporządzenia dokonano unowocześnienia i uproszczenia zasad zawartych w rozporządzeniu nr 1408/71 przy zachowaniu tego samego celu (wyrok z dnia 21 marca 2018 r., Klein Schiphorst, C‑551/16, EU:C:2018:200, pkt 31).

43

Tymczasem z utrwalonego orzecznictwa dotyczącego art. 71 rozporządzenia nr 1408/71, które w świetle powyższych rozważań odnosi się również do art. 65 rozporządzenia nr 883/2004 – z uwagi na to, że ten przepis zastąpił wspomniany art. 71 – wynika, że jego celem jest stworzenie bezrobotnym zamieszkującym w państwie członkowskim innym niż właściwe państwo członkowskie jak najkorzystniejszych warunków poszukiwania nowego zatrudnienia (wyroki: z dnia 22 września 1988 r., Bergemann, 236/87, EU:C:1988:443, pkt 18; z dnia 8 lipca 1992 r., Knoch, C‑102/91, EU:C:1992:303, pkt 14; z dnia 29 czerwca 1995 r., van Gestel, C‑454/93, EU:C:1995:205, pkt 20).

44

Gdyby zatem art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie wyłącznie do osób, które zmieniły miejsce zamieszkania z określonych powodów, takich jak powody natury rodzinnej, prowadziłoby to do ograniczenia zakresu stosowania tego przepisu i tym samym utrudniało zainteresowanym osobom znalezienie pracy w państwie członkowskim zamieszkania, w którym, jak można przypuszczać, mają one najkorzystniejsze warunki do jej znalezienia, zwłaszcza że takie przeniesienie jest z reguły podyktowane więcej niż jednym powodem. Taka wykładnia byłaby zatem sprzeczna z celem tego przepisu.

45

W konsekwencji na pytanie drugie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 65 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że powody, przykładowo natury rodzinnej, dla których zainteresowana osoba przeniosła swoje miejsce zamieszkania do państwa członkowskiego innego niż właściwe państwo członkowskie, nie są istotne do celów stosowania tego przepisu.

46

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje: