–

w imieniu GN – A. Police, G. Schettino oraz F. Ferraro, avvocati,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierali F. Varrone i G. Santini, avvocati dello Stato,

–

w imieniu rządu niemieckiego – M. Hellmann i J. Möller, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – D. Martin i B.-R. Killmann, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 10 TFUE, art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), a także art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U. 2000, L 303, s. 16 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 4, s. 79).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Ministero della Giustizia (ministerstwem sprawiedliwości, Włochy) a GN w przedmiocie ustalenia, w drodze dekretu dyrektora generalnego tego ministerstwa z dnia 21 kwietnia 2016 r. o przeprowadzeniu konkursu opartego na egzaminach celem obsadzenia 500 stanowisk notariusza, limitu wiekowego dla uczestników tego konkursu na 50 lat.

3

Motyw 6 dyrektywy 2000/78 ma następujące brzmienie:

„Wspólnotowa Karta Socjalnych Podstawowych Praw Pracowników uznaje znaczenie walki z dyskryminacją we wszystkich jej postaciach, włącznie z potrzebą podjęcia właściwych działań na rzecz integracji społecznej i gospodarczej osób starszych i niepełnosprawnych”.

4

Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy jej celem „jest wyznaczenie ogólnych ram dla walki z dyskryminacją ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w celu realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania”.

5

Artykuł 2 ust. 1 i 2 wspomnianej dyrektywy stanowi:

„1.   Do celów niniejszej dyrektywy »zasada równego traktowania« oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1.

2.   Do celów ust. 1:

[…]”.

6

Artykuł 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78 uściśla:

„W granicach kompetencji Wspólnoty niniejszą dyrektywę stosuje się do wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do:

[…]”.

7

Artykuł 6 tej dyrektywy, zatytułowany „Uzasadnienie odmiennego traktowania ze względu na wiek”, przewiduje w ust. 1:

„Niezależnie od przepisów art. 2 ust. 2 państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.

Takie odmienne traktowanie może polegać między innymi na:

8

Artykuł 1 legge n. 1365, Norme per il conferimento dei posti notarili (ustawy nr 1365 w sprawie zasad obsadzania stanowisk notariuszy) z dnia 6 sierpnia 1926 r. (GURI nr 192 z dnia 19 sierpnia 1926 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych będących przedmiotem postępowania głównego (zwanej dalej „ustawą nr 1365/1926”), ma następujące brzmienie:

„Notariusze są mianowani dekretem prezydenta republiki w następstwie konkursu opartego na egzaminach, przeprowadzanego w Rzymie co najmniej raz w roku w odniesieniu do liczby stanowisk określonej przez ministra sprawiedliwości.

[…]

Aby zostać dopuszczonym do udziału w konkursie, kandydat powinien:

[…]

[…]”.

9

Artykuł 7 ustawy nr 1365/1926 stanowi:

„Z chwilą ukończenia 75. roku życia notariusze pozostający na stanowisku są przenoszeni w stan spoczynku na mocy dekretu prezydenta republiki”.

10

Dekretem z dnia 21 kwietnia 2016 r. ministerstwo sprawiedliwości ogłosiło konkurs oparty na egzaminach mający na celu obsadzenie 500 stanowisk notariuszy. Dekret ten ustalił granicę wieku dla uczestników tego konkursu na 50 lat, zgodnie z art. 1 ustawy nr 1365/1926.

11

GN zaskarżyła do Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (regionalnego sądu administracyjnego dla Lacjum, Włochy) ten dekret, na mocy którego została wykluczona z egzaminów pisemnych ze względu na to, że w dniu publikacji ogłoszenia o konkursie osiągnęła wiek 50 lat.

12

Sąd ten przyjął środek tymczasowy, na mocy którego GN została dopuszczona do udziału w postępowaniu konkursowym. Zdała ona z pozytywnym wynikiem wszystkie egzaminy wspomnianego konkursu.

13

Wyrokiem z dnia 28 listopada 2019 r. sąd ten uznał skargę GN za niedopuszczalną ze względu na to, że po pomyślnym przejściu egzaminów konkursowych straciła ona wszelki interes prawny.

14

Ministerstwo sprawiedliwości odwołało się od tego wyroku do Consiglio di Stato (rady stanu, Włochy), sądu odsyłającego, uznając, że Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (regionalny sąd administracyjny dla Lacjum) powinien był oddalić co do istoty skargę wniesioną przez GN i że nie powinien był uwzględnić pomyślnego zdania przez nią przedmiotowego konkursu.

15

Sąd odsyłający jest zdania, że Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (regionalny sąd administracyjny dla Lacjum) powinien był uznać za dopuszczalną skargę wniesioną przez GN na dekret z dnia 21 kwietnia 2016 r. w zakresie, w jakim ustala on granicę wieku dla uczestników konkursu dotyczącego dostępu do zawodu notariusza na 50 lat. Ponadto sąd ten wskazuje, że ta granica wieku jest zgodna z obowiązującym ustawodawstwem krajowym, a mianowicie z art. 1 ustawy nr 1365/1926. Consiglio di Stato (rada stanu) żywi jednak wątpliwości co do zgodności tego przepisu z dyrektywą 2000/78, w związku z czym uważa, iż należy zwrócić się do Trybunału w celu rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu.

16

Zdaniem tego sądu powstaje w szczególności pytanie, czy wspomniany przepis można uznać za uzasadniony w świetle powołanych przed nim przez ministerstwo sprawiedliwości celów polegających na zapewnieniu stabilności wykonywania zawodu notariusza przez długi okres bez narażania przy tym równowagi budżetowej systemu zabezpieczenia społecznego notariatu poprzez uniemożliwienie osobom bliskim wieku emerytalnego dostępu do tego zawodu.

17

W tych okolicznościach Consiglio di Stato (rada stanu) postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 21 [karty], art. 10 TFUE oraz art. 6 dyrektywy [2000/78] w części, w której zakazują dyskryminacji ze względu na wiek w dostępie do zatrudnienia, sprzeciwiają się wprowadzeniu przez państwo członkowskie górnej granicy wieku w związku z dostępem do zawodu notariusza?”.

18

Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 21 karty i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które ustala na 50 lat granicę wieku dla uczestników konkursu dotyczącego dostępu do zawodu notariusza.

19

Na wstępie należy przypomnieć, że zakaz wszelkiej dyskryminacji ze względu między innymi na wiek jest wyrażony w art. 21 karty i że w dziedzinie zatrudnienia i pracy zakaz ten został skonkretyzowany w dyrektywie 2000/78 (wyrok z dnia 7 lutego 2019 r., Escribano Vindel, C‑49/18, EU:C:2019:106, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo).

20

W tych okolicznościach, aby udzielić odpowiedzi na zadane pytanie, należy w pierwszej kolejności zbadać, czy uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 2000/78 i przewiduje odmienne traktowanie ze względu na wiek. W przypadku odpowiedzi twierdzącej należy zbadać, w drugiej kolejności, czy to odmienne traktowanie może być uzasadnione w świetle art. 6 ust. 1 tej dyrektywy.

21

Co się tyczy, po pierwsze, kwestii, czy rozpatrywane w postępowaniu głównym uregulowanie krajowe mieści się w zakresie stosowania dyrektywy 2000/78, zarówno z tytułu i z preambuły, jak i z treści i celu tej dyrektywy wynika, że dyrektywa ta służy ustanowieniu ogólnych warunków ramowych celem zapewnienia każdej osobie równego traktowania „w zakresie zatrudnienia i pracy”, oferując jej skuteczną ochronę przed dyskryminacją ze względu na jedną z przyczyn określonych w art. 1, wśród których znajduje się wiek (wyrok z dnia 13 listopada 2014 r., Vital Pérez, C‑416/13, EU:C:2014:2371, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

22

Ponadto z art. 3 ust. 1 lit. a) wspomnianej dyrektywy wynika w szczególności, że ma ona zastosowanie, w ramach kompetencji powierzonych Unii Europejskiej, do wszystkich osób zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu w szczególności do warunków dostępu do zatrudnienia, do prowadzenia działalności na własny rachunek lub do pracy, w tym do kryteriów selekcji i warunków rekrutacji, niezależnie od rodzaju działalności i na wszystkich szczeblach hierarchii zawodowej.

23

Tymczasem art. 1 ustawy nr 1365/1926, przewidując, że jedynie kandydaci, którzy nie osiągnęli wieku 50 lat w dniu publikacji ogłoszenia o konkursie, mogą brać udział w konkursie dotyczącym dostępu do zawodu notariusza, odnosi się do warunków rekrutacji w ramach zatrudnienia. Tym samym należy uznać, że rozpatrywane w postępowaniu głównym uregulowanie ustanawia zasady dotyczące warunków rekrutacji w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78.

24

W tych okolicznościach uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym jest objęte zakresem stosowania dyrektywy 2000/78.

25

Po drugie, odnośnie do tego, czy uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym przewiduje odmienne traktowanie oparte na kryterium wieku w rozumieniu art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78, należy przypomnieć, że zgodnie z brzmieniem tego przepisu „zasada równego traktowania” oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1 tej dyrektywy. Artykuł 2 ust. 2 lit. a) wspomnianej dyrektywy uściśla, że do celów stosowania jej art. 2 ust. 1 dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy daną osobę traktuje się mniej przychylnie, niż traktuje się inną osobę w porównywalnej sytuacji, z jakiejkolwiek przyczyny wymienionej w art. 1 owej dyrektywy (wyrok z dnia 12 stycznia 2010 r., Wolf, C‑229/08, EU:C:2010:3, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

26

W omawianym przypadku konsekwencją stosowania art. 1 ustawy nr 1365/1926 jest to, że pewne osoby traktuje się mniej korzystnie niż inne osoby znajdujące się w porównywalnej sytuacji ze względu na okoliczność, że osiągnęły one wiek 50 lat. Przepis taki wprowadza zatem odmienne traktowanie ze względu na wiek w rozumieniu art. 1 w związku z art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78.

27

Wynika z tego, że po trzecie należy zbadać, czy to odmienne traktowanie jest uzasadnione w świetle art. 6 ust. 1 wspomnianej dyrektywy.

28

Należy zauważyć, że, jak przewiduje art. 6 ust. 1 akapit pierwszy tej samej dyrektywy, odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.

29

Artykuł 6 ust. 1 akapit drugi lit. a) i c) dyrektywy 2000/78 uściśla również, że takie odmienne traktowanie może obejmować w szczególności, z jednej strony, wprowadzenie specjalnych warunków dostępu do zatrudnienia dla młodych ludzi w celu wspierania ich integracji zawodowej, lub, z drugiej strony, ustalenie górnej granicy wieku przy rekrutacji, ze względu na kształcenie wymagane na danym stanowisku lub konieczność zachowania racjonalnego okresu zatrudnienia przed przejściem na emeryturę.

30

Należy także przypomnieć, że państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania przy wyborze nie tylko celów polityki społecznej i zatrudnienia, jakie chcą osiągnąć, lecz także środków służących ich realizacji. Ten zakres uznania nie może jednakże skutkować tym, że wdrażanie zasady niedyskryminacji ze względu na wiek zostanie pozbawione treści (wyrok z dnia 12 października 2010 r., Ingeniørforeningen i Danmark, C‑499/08, EU:C:2010:600, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że ustawa nr 1365/1926 nie precyzuje celu, jaki realizuje poprzez art. 1, ustanawiający na 50 lat granicę wieku dla uczestników konkursu dotyczącego dostępu do zawodu notariusza. Rząd włoski podnosi w swoich uwagach na piśmie, że uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym realizuje trzy cele, a mianowicie, przede wszystkim, zapewnienie stabilności wykonywania zawodu notariusza przez znaczny okres przed przejściem na emeryturę, tak aby zachować rentowność systemu zabezpieczenia społecznego, następnie konieczność ochrony dobrego funkcjonowania prerogatyw notariuszy, które charakteryzują się wysokim stopniem profesjonalizmu, i wreszcie – ułatwienie zmiany pokoleniowej i odmłodzenie tego zawodu.

32

W tym względzie należy na wstępie przypomnieć, że z art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 nie można wyprowadzić wniosku, że brak w rozpatrywanym uregulowaniu krajowym doprecyzowania odnoszącego się do realizowanego celu skutkuje automatycznym wykluczeniem możliwości, by uregulowanie to mogło być w oparciu o ten przepis uzasadnione. W braku takiego doprecyzowania ważne jest, by inne elementy wynikające z ogólnego kontekstu danego uregulowania pozwoliły na określenie celu leżącego u jego podstaw dla potrzeb dokonania kontroli sądowej jego zgodności z przepisami prawa, a także właściwego i koniecznego charakteru środków zastosowanych do realizacji tego celu (wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Fuchs i Köhler, C‑159/10 i C‑160/10, EU:C:2011:508, pkt 39). Ponadto jednoczesne powołanie kilku celów, które są albo wzajemnie powiązane, albo uszeregowane według ważności, nie stanowi przeszkody dla istnienia zgodnego z prawem celu w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Comune di Gesturi, C‑670/18, EU:C:2020:272, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

33

Co się tyczy, po pierwsze, celu polegającego na zapewnieniu stabilności wykonywania zawodu notariusza przez znaczny okres przed przejściem na emeryturę, tak aby zachować rentowność systemu zabezpieczenia społecznego, należy zauważyć, że art. 6 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78 pozwala na określenie górnej granicy wieku przy rekrutacji, ze względu na konieczność zachowania racjonalnego okresu zatrudnienia przed przejściem na emeryturę. Tymczasem, co się tyczy ochrony systemu zabezpieczenia społecznego notariuszy, z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi wynika, że na mocy art. 10 rozporządzenia w sprawie działalności Cassa Nazionale del Notariato (krajowego funduszu notariuszy, Włochy) w zakresie zabezpieczenia społecznego i solidarności, który zarządza tym systemem, prawo do wypłaty emerytury na rzecz notariuszy kończących swoją działalność po osiągnięciu przez nich maksymalnego dopuszczalnego wieku wykonywania tego zawodu, czyli 75 lat na podstawie art. 7 ustawy nr 1365/1926, nabywa się po 20 latach jego wykonywania. Jak zauważyła Komisja Europejska w swoich uwagach na piśmie, prawo do emerytury, z którego korzystają notariusze na mocy tego rozporządzenia, nie wydaje się pozostawać w związku z ustanowioną w art. 1 tej ustawy granicą wieku 50 lat dla dopuszczenia do udziału w konkursie, lecz wydaje się być zależne od minimalnego okresu wykonywania zawodu. Wymogi nałożone przez fundusz w celu zachowania rentowności systemu zabezpieczenia społecznego notariuszy wydają się zatem niezależne od tej granicy wieku, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.

34

Co się tyczy, po drugie, konieczności ochrony dobrego funkcjonowania prerogatyw notariuszy, które charakteryzują się wysokim stopniem profesjonalizmu, należy zauważyć, że prawdą jest, iż art. 6 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78 pozwala na określenie górnej granicy wieku przy rekrutacji ze względu na kształcenie wymagane na danym stanowisku.

35

Jednakże Komisja podkreśliła w tym względzie, że zgodnie z ustawodawstwem krajowym kandydat do udziału w konkursie dla notariuszy powinien posiadać dyplom prawa i zaświadczyć o praktyce notarialnej w wymiarze 18 miesięcy, stanowiącej zwyczajowy sposób inicjacji w zawodzie notariusza, przy czym wszyscy kandydaci, którzy pomyślnie przeszli konkurs dla notariuszy, są uznawani za zdolnych do wykonywania zawodu notariusza po ukończeniu obowiązkowego 120-dniowego stażu. Wynika z tego, z zastrzeżeniem zweryfikowania tej kwestii przez sąd odsyłający, że granica wieku określona na 50 lat w art. 1 ustawy nr 1365/1926 nie dotyczy celu wskazanego w poprzednim punkcie.

36

Po trzecie, w odniesieniu do celu polegającego na ułatwieniu zmiany pokoleniowej i odmłodzeniu zawodu notariusza należy przypomnieć, że nie można rozsądnie kwestionować zgodności z prawem takiego dotyczącego polityki zatrudnienia celu interesu ogólnego, ponieważ widnieje on wśród celów wyraźnie wskazanych w art. 6 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/78, a zgodnie z art. 3 ust. 3 akapit pierwszy TUE wspieranie wysokiego poziomu zatrudnienia stanowi jeden z celów realizowanych przez Unię (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Comune di Gesturi, C‑670/18, EU:C:2020:272, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

37

Ponadto należy przypomnieć, że wspieranie zatrudniania bez wątpienia stanowi zgodny z prawem cel prowadzonej przez państwa członkowskie polityki społecznej i zatrudnienia, w szczególności gdy chodzi o ułatwienie osobom młodym dostępu do wykonywania określonego zawodu (wyrok z dnia 19 lipca 2017 r., Abercrombie & Fitch Italia, C‑143/16, EU:C:2017:566, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

38

Konkretniej rzecz ujmując, cel zakładający utworzenie zrównoważonej struktury wiekowej pomiędzy młodymi i starszymi pracownikami, mającej wspierać zatrudnienie i awanse młodych pracowników, zoptymalizowanie zarządzania zasobami ludzkimi i tym samym zapobieganie ewentualnym sporom dotyczącym zdolności pracownika do wykonywania swojej pracy po osiągnięciu pewnego wieku, przy jednoczesnym zagwarantowaniu wysokiej jakości usług notarialnych, może stanowić zgodny z przepisami prawa cel polityki zatrudnienia i rynku pracy (zob. podobnie wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., Fuchs i Köhler, C‑159/10 i C‑160/10, EU:C:2011:508, pkt 50).

39

W niniejszej sprawie należy zauważyć, że zgodnie z art. 7 ustawy nr 1365/1926 notariusz może wykonywać swoją działalność do chwili osiągnięcia wieku 75 lat. Ponadto rząd włoski nie przedstawił dowodów wskazujących na to, że różne kategorie wiekowe mogłyby, na specyficznym rynku pracy usług notarialnych, konkurować ze sobą. Przeciwnie, z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że w ramach będącego przedmiotem postępowania głównego konkursu na stanowiska notariuszy tylko 419 kandydatów zostało dopuszczonych po przeprowadzeniu egzaminów zorganizowanych dla tego konkursu, podczas gdy było dostępnych 500 stanowisk notariuszy, które zgodnie z art. 1 tej ustawy były zastrzeżone dla osób w wieku nieprzekraczającym 50 lat. Granica wieku ustanowiona w tym artykule nie wydaje się zatem, z zastrzeżeniem zweryfikowania przez sąd odsyłający, służyć wspieraniu dostępu młodych prawników do zawodu notariusza.

40

W tych okolicznościach, w świetle elementów, o których mowa w pkt 33–39 niniejszego wyroku, należy stwierdzić, że o ile cele polegające na zapewnieniu stabilności wykonywania zawodu notariusza przez znaczny okres przed przejściem na emeryturę, na ochronie dobrego funkcjonowania prerogatyw notariuszy oraz na ułatwieniu zmiany pokoleniowej i odmłodzeniu zawodu notariusza, na które powołuje się rząd włoski, mogą zostać uznane za cele zgodne z prawem w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78, o tyle wydaje się, że przepis krajowy rozpatrywany w postępowaniu głównym nie służy realizacji tych celów, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.

41

W przypadku gdyby sąd ten doszedł jednak do wniosku, że wspomniany przepis realizuje te cele, konieczne jest jeszcze, zgodnie z samym brzmieniem art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78, aby środki mające służyć ich realizacji były „właściwe i konieczne”.

42

Do sądu odsyłającego należy zatem zbadanie, czy art. 1 ustawy nr 1365/1926 pozwala osiągnąć te same cele, nie godząc przy tym nadmiernie w uzasadnione interesy kandydatów do zawodu notariusza w wieku co najmniej 50 lat, którzy na mocy tego przepisu są pozbawieni możliwości wykonywania wspomnianego zawodu.

43

W tym względzie należy przypomnieć, że do właściwych organów państw członkowskich należy znalezienie właściwej równowagi między różnymi wchodzącymi w grę interesami (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Comune di Gesturi, C‑670/18, EU:C:2020:272, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).

44

Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek, o którym mowa w art. 21 ust. 1 karty, należy bowiem interpretować w świetle prawa do wykonywania pracy, uznanego w art. 15 ust. 1. Z tego wynika, że szczególną uwagę należy poświęcić udziałowi starszych pracowników w życiu zawodowym i tym samym w życiu gospodarczym, kulturalnym i społecznym. Kontynuowanie przez te osoby życia zawodowego sprzyja w szczególności zróżnicowaniu zatrudnienia. Interes, który reprezentuje kontynuowanie przez te osoby życia zawodowego, należy jednak brać pod uwagę przy jednoczesnym uwzględnieniu innych, ewentualnie rozbieżnych z nim interesów (wyrok z dnia 2 kwietnia 2020 r., Comune di Gesturi, C‑670/18, EU:C:2020:272, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).

45

Tymczasem w odniesieniu do pierwszego przywołanego przez rząd włoski celu wystarczy przypomnieć, że – jak zostało wskazane już w pkt 33 niniejszego wyroku – prawo do wypłaty emerytur notariuszy, którzy zaprzestają wykonywania swoich funkcji po osiągnięciu przez nich dopuszczonego dla wykonywania tego zawodu wieku 75 lat, jest uzależnione od tego, czy wykonywali oni ów zawód przez co najmniej 20 lat.

46

Co za tym idzie, art. 1 ustawy nr 1365/1926, ustanawiając granicę wieku na 50 lat dla dostępu do zawodu notariusza, bez względu na ten minimalny okres działalności konieczny, aby móc ubiegać się o wypłatę świadczenia emerytalnego w razie osiągnięcia przez notariusza wieku 75 lat, wydaje się wykraczać poza to, co jest konieczne, czego sprawdzenie należy jednak do sądu odsyłającego, dla zapewnienia stabilności wykonywania zawodu notariusza przez znaczny okres, pozwalającej zachować rentowność systemu zabezpieczenia społecznego.

47

Co się tyczy drugiego celu wymienionego przez rząd włoski, jak zostało wskazane w pkt 34 niniejszego wyroku, art. 6 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78 pozwala na określenie górnej granicy wieku przy rekrutacji ze względu na kształcenie wymagane na danym stanowisku. Tymczasem, jak zostało podkreślone w pkt 35 niniejszego wyroku, skoro kształcenie to jest ograniczone w przypadku kandydatów, którzy przeszli pomyślnie konkurs na stanowisko notariusza, do 120-dniowego stażu, podczas gdy ci ostatni będą mogli wykonywać swoją działalność do ukończenia 75. roku życia, zastrzeżenie udziału w tym konkursie dla kandydatów w wieku poniżej 50 lat wydaje się wykraczać poza to, co jest niezbędne do osiągnięcia celu polegającego na zapewnieniu kształcenia wymaganego do wykonywania tej działalności.

48

Jeśli chodzi o trzeci cel, do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy w niniejszym przypadku ustawodawca krajowy, korzystając z szerokiego zakresu uznania, jakim dysponuje w dziedzinie polityki społecznej i zatrudnienia, znalazł właściwą równowagę pomiędzy celem w postaci ułatwienia zmiany pokoleniowej i odmłodzenia zawodu notariusza a koniecznością zapewnienia udziału w życiu zawodowym starszych pracowników, którzy ze względu na tę cechę znajdują się w trudniejszej sytuacji. Ponadto, jak stanowi motyw 6 dyrektywy 2000/78, przyjęta na posiedzeniu Rady Europejskiej w Strasburgu w dniu 9 grudnia 1989 r. Wspólnotowa Karta Socjalnych Podstawowych Praw Pracowników uznaje konieczność podjęcia właściwych środków na rzecz integracji społecznej i gospodarczej osób starszych.

49

W tym względzie należy zauważyć, że ustanowienie granicy wieku dla dopuszczenia do udziału w konkursie na dostęp do zawodu notariusza na 50 lat skutkuje zwiększeniem dostępności stanowisk, które mogą być obsadzone przez młodych kandydatów, a tym samym może stanowić odpowiedni środek dla osiągnięcia celu polegającego na ułatwieniu zmiany pokoleniowej i odmłodzeniu tego zawodu, o ile jednak taki środek nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu i nie godzi nadmiernie w interesy zainteresowanych osób. Do sądu krajowego należy w tym kontekście nie tylko uwzględnienie zdolności tych osób do wykonywania wspomnianego zawodu, lecz również uwzględnienie szkody, jaką środek ten może wyrządzić zainteresowanym osobom (zob. podobnie wyrok z dnia 6 listopada 2012 r., Komisja/Węgry, C‑286/12, EU:C:2012:687, pkt 66).

50

W niniejszym przypadku, po pierwsze, nie zostało podniesione, że wprowadzenie wynoszącej 50 lat granicy wieku dla dopuszczenia do tego konkursu jest uzasadnione zdolnością owych kandydatów do wykonywania omawianego zawodu. Po drugie, jak wynika z pkt 39 niniejszego wyroku, w ramach będącego przedmiotem postępowania głównego konkursu na stanowisko notariusza znaczna liczba stanowisk nie została obsadzona, a tym samym młodzi kandydaci nie mieli dostępu do zawodu notariusza, a kandydaci, którzy osiągnęli wiek 50 lat, zostali pozbawieni możliwości wykazania swoich umiejętności poprzez udział w tym konkursie, tak że art. 1 ustawy nr 1365/1926, ustanawiając tę granicę wieku, wydaje się wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celu w postaci ułatwienia zmiany pokoleniowej i odmłodzenia tego zawodu.

51

Mając na względzie całość powyższych rozważań, na zadane pytanie należy odpowiedzieć, że art. 21 karty i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które ustala na 50 lat granicę wieku dla uczestników konkursu dotyczącego dostępu do zawodu notariusza z tego względu, że uregulowanie to nie wydaje się realizować celów w postaci zapewnienia stabilności wykonywania tego zawodu przez znaczny okres przed przejściem na emeryturę, ochrony dobrego funkcjonowania prerogatyw notariuszy oraz ułatwienia zmiany pokoleniowej i odmłodzenia wspomnianego zawodu, a w każdym razie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.

52

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które ustala na 50 lat granicę wieku dla uczestników konkursu dotyczącego dostępu do zawodu notariusza z tego względu, że uregulowanie to nie wydaje się realizować celów w postaci zapewnienia stabilności wykonywania tego zawodu przez znaczny okres przed przejściem na emeryturę, ochrony dobrego funkcjonowania prerogatyw notariuszy oraz ułatwienia zmiany pokoleniowej i odmłodzenia wspomnianego zawodu, a w każdym razie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.