–

VA osobiście,

–

w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu rządu portugalskiego – L. Inez Fernandes, A. Pimenta, M.J. Marques i P. Barros da Costa, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – D. Martin i N. Nikolova, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 ust. 2 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2010/48/WE z dnia 26 listopada 2009 r. (Dz.U. 2010, L 23, s. 35, zwanej dalej „konwencją ONZ”), a także art. 2 ust. 1–3 i art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U. 2000, L 303, s. 16).

2

Wniosek ten został złożony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy TC i UB a Komisia za zashtita ot diskriminatsia (komisją ds. ochrony przed dyskryminacją, Bułgaria) i VA w przedmiocie decyzji tej komisji nakładającej na TC i UB jako, odpowiednio, prezesa sądu i sędziego izby karnej, grzywny za dyskryminację VA, ławnika sądowego tej izby.

3

Konwencja ONZ w art. 1 stanowi:

„Celem niniejszej konwencji jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności.

Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami”.

4

Zgodnie z art. 5 tej konwencji, zatytułowanym „Równość i niedyskryminacja”:

„1.   Państwa Strony uznają, że wszyscy ludzie są równi wobec prawa i są uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej i jednakowych korzyści wynikających z prawa.

2.   Państwa Strony zakażą jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność i zagwarantują osobom niepełnosprawnym jednakową dla wszystkich i skuteczną ochronę przed dyskryminacją z jakichkolwiek względów.

3.   W celu popierania równości i likwidacji dyskryminacji Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie kroki celem zapewnienia racjonalnych usprawnień.

4.   Za dyskryminację w rozumieniu niniejszej konwencji nie będą uważane szczególne środki, które są niezbędne celem przyśpieszenia osiągnięcia lub zagwarantowania faktycznej równości osób niepełnosprawnych”.

5

Artykuł 27 konwencji ONZ, zatytułowany „Praca i zatrudnienie”, stanowi w ust. 1:

„Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do pracy, na zasadzie równości z innymi osobami; obejmuje to prawo do możliwości zarabiania na życie poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą na rynku pracy oraz w otwartym, integracyjnym i dostępnym dla osób niepełnosprawnych środowisku pracy. Państwa Strony będą chronić i popierać realizację prawa do pracy, również tych osób, które staną się niepełnosprawne w okresie zatrudnienia, poprzez podjęcie odpowiednich kroków, w tym na drodze ustawodawczej, między innymi w celu:

[…]”.

6

Motywy 16, 20, 21 i 23 dyrektywy 2000/78 mają następujące brzmienie:

[…]

[…]

7

Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy, zatytułowanym „Cel”:

„Celem niniejszej dyrektywy jest wyznaczenie ogólnych ram dla walki z dyskryminacją ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w celu realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania”.

8

Artykuł 2 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Pojęcie dyskryminacji”, stanowi:

„1.   Do celów niniejszej dyrektywy »zasada równego traktowania« oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1.

2.   Do celów ust. 1:

[…]”.

9

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Zakres”, stanowi w ust. 1:

„W granicach kompetencji [Unii Europejskiej] niniejszą dyrektywę stosuje się do wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do:

[…]

[…]”.

10

Artykuł 4 dyrektywy 2000/78, zatytułowany „Wymagania zawodowe”, przewiduje w ust. 1:

„Niezależnie od przepisów art. 2 ust. 1 i 2 państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu [na] cechy związane z jedną z przyczyn wymienionych w art. 1 nie stanowi dyskryminacji, w przypadku gdy ze względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania, dane cechy są istotnym i determinującym wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest zgodny z prawem [uzasadniony], a wymóg jest proporcjonalny”.

11

Artykuł 5 tej dyrektywy, zatytułowany „Racjonalne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych”, stanowi:

„W celu zagwarantowania przestrzegania zasady równego traktowania osób niepełnosprawnych, przewiduje się wprowadzenie racjonalnych usprawnień. Oznacza to, że pracodawca podejmuje właściwe środki, z uwzględnieniem potrzeb konkretnej sytuacji, aby umożliwić osobie niepełnosprawnej dostęp do pracy, wykonywanie jej lub rozwój zawodowy bądź kształcenie, o ile środki te nie nakładają na pracodawcę nieproporcjonalnie wysokich obciążeń. Obciążenia te nie są nieproporcjonalne, jeżeli są w wystarczającym stopniu rekompensowane ze środków istniejących w ramach polityki prowadzonej przez dane państwo członkowskie na rzecz osób niepełnosprawnych”.

12

Artykuł 6 konstytucji (DV nr 56 z dnia 13 lipca 1991 r.), w brzmieniu znajdującym zastosowanie do okoliczności sporu w postępowaniu głównym, stanowi:

„1.   Wszystkie osoby rodzą się wolne i równe w zakresie ich godności i praw.

2.   Wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Jakiekolwiek ograniczenia w zakresie praw lub przywilejów odnoszących się do rasy, narodowości, przynależności etnicznej, płci, pochodzenia, religii, wykształcenia, przekonań, przynależności politycznej, sytuacji osobistej lub społecznej lub sytuacji majątkowej są niedopuszczalne”.

13

Zgodnie z art. 48 tej konstytucji:

„1.   Obywatele mają prawo do pracy. Państwo czuwa nad stworzeniem warunków do wykonywania tego prawa.

2.   Państwo stwarza warunki dla korzystania z prawa do pracy przez osoby z niepełnosprawnością fizyczną lub psychiczną. […]”.

14

Z art. 4 ust. 1 Zakon za zashtita ot diskriminatsia (ustawy o ochronie przed dyskryminacją, DV nr 86 z dnia 30 września 2003 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą antydyskryminacyjną”) wynika, że zakazana jest wszelka bezpośrednia lub pośrednia dyskryminacja, między innymi ze względu na niepełnosprawność.

15

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy antydyskryminacyjnej:

„Dyskryminacji nie stanowi:

[…]

2)   odmienne traktowanie danej osoby ze względu na cechę związaną z jedną z przyczyn wymienionych w art. 4 ust. 1, jeżeli cecha ta stanowi istotny i determinujący wymóg zawodowy wynikający z charakteru pracy lub określonej działalności lub z warunków wykonywania tej pracy lub tej działalności, o ile cel jest uzasadniony, a wymóg nie wykracza poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia”.

16

Artykuł 66 Zakon za sadebnata vlast (ustawy o ustroju sądów, DV nr 64 z dnia 7 sierpnia 2007 r.) w brzmieniu znajdującym zastosowanie do okoliczności sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą o ustroju sądów”) stanowi, że w przewidzianych ustawą wypadkach skład orzekający rozpoznający sprawę w pierwszej instancji obejmuje również ławników sądowych, którzy mają takie same uprawnienia i obowiązki jak sędziowie.

17

Zgodnie z art. 67 ust. 1 ustawy o ustroju sądów:

„Ławnikiem sądowym może być wybrany obywatel bułgarski korzystający z pełni praw, który:

18

Artykuł 8 ust. 1 Nakazatelno-protsesualen kodeks (kodeksu postępowania karnego, DV nr 86 z dnia 28 października 2005 r.) w brzmieniu znajdującym zastosowanie do okoliczności sporu w postępowaniu głównym (zwanego dalej „kodeksem postępowania karnego”), stanowi:

„W wypadkach i na zasadach określonych w niniejszym kodeksie w składach orzekających sądów uczestniczą ławnicy sądowi”.

19

Artykuł 13 kodeksu postępowania karnego stanowi w ust. 1, że sądy, prokuratura i organy prowadzące dochodzenie są obowiązane, w granicach swoich kompetencji, do podejmowania wszelkich środków mających na celu ustalenie prawdy materialnej, a w ust. 2, że prawdę materialną ustala się zgodnie z zasadami i przy pomocy środków określonych w tym kodeksie.

20

Na mocy art. 14 ust. 1 kodeksu postępowania karnego sąd, prokurator i organy śledcze rozstrzygają w oparciu o swe własne przekonania, opierając się na obiektywnym, wnikliwym i kompletnym badaniu wszystkich okoliczności sprawy oraz kierując się przepisami prawa.

21

Zgodnie z art. 18 kodeksu postępowania karnego sądy, prokuratura i organy śledcze rozstrzygają na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego i zbadanego przez nich osobiście, chyba że kodeks ten stanowi inaczej.

22

Z powodu utraty wzroku VA jest trwale częściowo niezdolna do pracy, co zostało potwierdzone orzeczeniem o niepełnosprawności w 1976 r. Ukończyła wyższe studia prawnicze, w 1977 r. zdała z wynikiem pozytywnym egzamin zawodowy, a następnie pracowała w związku niewidomych i w strukturach Unii Europejskiej osób niewidomych.

23

W 2014 r. VA została przyjęta do pracy w charakterze ławnika sądowego przy Sofiyski gradski sad (sądzie miejskim w Sofii, Bułgaria), w wyniku postępowania wszczętego przez radę miejską tego miasta. Została ona przydzielona do Sofiyski rayonen sad (sądu rejonowego w Sofii, Bułgaria) oraz, w drodze losowania, podobnie jak troje innych ławników sądowych, do szóstego wydziału karnego tego sądu, w którym orzekała sędzia UB. W dniu 25 marca 2015 r. została ona zaprzysiężona przed tym sądem w tym charakterze.

24

W okresie od dnia 25 marca 2015 r. do dnia 9 sierpnia 2016 r. VA nie wzięła udziału w ani jednym posiedzeniu sądu w sprawie karnej. W maju 2015 r. złożyła ona wniosek do prezesa Sofiyski rayonen sad (sądu rejonowego w Sofii), czyli do TC, o przydzielenie jej do innego sędziego, lecz nie otrzymała odpowiedzi.

25

W dniu 24 września 2015 r. VA zwróciła się do komisji ds. ochrony przed dyskryminacją, podnosząc, że została nieprzychylnie potraktowana przez sędzię UB ze względu na swoją niepełnosprawność, ponieważ wspomniana sędzia nie dopuściła jej do uczestnictwa w żadnym postępowaniu karnym, oraz przez prezesa sądu, TC, który nie uwzględnił jej wniosku o przydzielenie do innego sędziego, tak by mogła wykonywać swoje prawo do pracy w charakterze ławnika sądowego. W odpowiedzi TC i UB powołali się w szczególności na charakter obowiązków ławnika sądowego, konieczność posiadania szczególnych cech fizycznych, a także na istnienie celu prawnego, a mianowicie poszanowania zasad kodeksu postępowania karnego, które uzasadniałoby odmienne traktowanie VA w oparciu o cechę związaną z niepełnosprawnością, zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy antydyskryminacyjnej.

26

Decyzją z dnia 6 marca 2017 r. komisja ds. ochrony przed dyskryminacją stwierdziła, po wysłuchaniu TC i UB, że dopuścili się oni wobec VA dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, w szczególności w rozumieniu art. 4 ustawy antydyskryminacyjnej, i nałożyła na każde z nich grzywnę w kwocie odpowiednio 250 i 500 BGN (lewów bułgarskich) (ok. 130 i 260 EUR).

27

TC i UB zaskarżyli, każde z osobna, tę decyzję do Administrativen sad Sofia-grad (sądu administracyjnego dla miasta Sofii, Bułgaria), który oddalił skargi. Sąd ten orzekł w szczególności, że wprowadzanie ograniczeń, jako zasady, w dostępie do zawodu lub do określonej działalności, takiej jak pełnienie funkcji ławnika sądowego, w wyniku założenia, że dana niepełnosprawność będzie skutkowała niemożnością pełnowartościowego wykonywania tego zawodu lub tej działalności, jest niezgodne z prawem. Sąd ten stwierdził, że wprawdzie przepisy postępowania karnego wymagają, aby ławnik sądowy działał w myśl podstawowych zasad tego postępowania, jakimi są, w odniesieniu do składu orzekającego, bezpośredniość, ustalenie prawdy materialnej i wypracowanie własnego wewnętrznego przekonania, jednakże przyjęcie domniemania, że istnienie niepełnosprawności w każdym wypadku pozbawia daną osobę możliwości zastosowania się do tych zasad, stanowi dyskryminację. Sąd ten dodał, że potwierdzeniem tego stanowiska jest okoliczność, iż VA uczestniczyła w szeregu posiedzeń sądowych w sprawach karnych, począwszy od dnia 9 sierpnia 2016 r., to jest daty wejścia w życie zmiany prawa, wprowadzającej elektroniczny system przydziału ławników sądowych.

28

TC i UB zaskarżyli, każde z osobna, orzeczenia Administrativen sad Sofia-grad (sądu administracyjnego w Sofii) skargami kasacyjnymi do Varhoven administrativen sad (najwyższego sądu administracyjnego, Bułgaria). W uzasadnieniu swojej kasacji TC podnosi, że sąd pierwszej instancji powinien był zastosować art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy antydyskryminacyjnej, odnoszący się do istnienia istotnego i determinującego wymogu zawodowego. Mając na względzie charakter obowiązków ławnika sądowego, wypełnienia ich nie mogą zapewnić osoby, których niepełnosprawność prowadzi do naruszenia zasad określonych w kodeksie postępowania karnego. UB twierdzi natomiast, że sąd ten niesłusznie dał pierwszeństwo ustawie antydyskryminacyjnej przed kodeksem postępowania karnego, który jest aktem prawnym wyższego rzędu, oraz zasadami ustanowionymi w tym kodeksie, których jest zobowiązany przestrzegać jako sąd karny podczas rozpoznawania spraw toczących się przed sądem, podobnie jak powinien zapewnić równe traktowanie dowodów znajdujących się w aktach sprawy przez wszystkich członków składu orzekającego oraz zapewnić bezpośrednią ocenę zachowania stron przez tych członków.

29

W tym kontekście sąd odsyłający stwierdza, mając na względzie przepisy postępowania karnego, że nie jest jednoznacznie ustalone, czy nierówne traktowanie osoby niewidomej takiej jak VA, w związku z pełnieniem przez nią funkcji ławnika sądowego, jest zgodne z prawem w świetle postanowień konwencji ONZ, Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), oraz dyrektywy 2000/78 mającej na celu zapewnienie osobom niepełnosprawnym równości w zakresie zatrudnienia i pracy.

30

W tych okolicznościach Varhoven administrativen sad (najwyższy sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

31

Na wstępie należy zauważyć, że o ile sąd odsyłający nie odniósł się w swych pytaniach do postanowień karty, o tyle sąd ten stawia sobie pytanie, jak wynika z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o zgodność wykluczenia możliwości wykonywania obowiązków ławnika sądowego w postępowaniu karnym przez osobę niewidomą, taką jak VA, zarówno z przepisami dyrektywy 2000/78 i konwencją ONZ, jak i kartą.

32

Należy przypomnieć, że dyrektywa ta konkretyzuje, w regulowanej przez siebie dziedzinie, ogólną zasadę niedyskryminacji, zagwarantowaną w art. 21 karty (wyrok z dnia 26 stycznia 2021 r., Szpital Kliniczny im. dra J. Babińskiego Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Krakowie, C‑16/19, EU:C:2021:64, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

33

Ponadto art. 26 karty stanowi, że Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków mających zapewnić im samodzielność, integrację społeczną i zawodową oraz udział w życiu społeczności.

34

W tych okolicznościach trzeba przyjąć, że poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 2 ust. 2 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 w związku z art. 21 i 26 karty oraz konwencją ONZ należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie pozbawieniu osoby niewidomej jakiejkolwiek możliwości sprawowania funkcji ławnika sądowego w postępowaniu karnym.

35

Na wstępie należy przypomnieć, że zarówno z tytułu i preambuły, jak i z treści i celu dyrektywy 2000/78 wynika, że dyrektywa ta zmierza do ustanowienia ogólnych warunków ramowych celem zapewnienia każdej osobie równego traktowania „w zakresie zatrudnienia i pracy”, poprzez zaoferowanie tej osobie skutecznej ochrony przed dyskryminacją ze względu na jedną z przyczyn określonych w art. 1 tej dyrektywy, wśród których znajduje się niepełnosprawność (wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Tartu Vangla, C‑795/19, EU:C:2021:606, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

36

Jak wynika z art. 3 ust. 1 lit. a) i c) dyrektywy 2000/78, w granicach kompetencji Unii dyrektywa ta ma zastosowanie do wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do warunków dostępu do zatrudnienia oraz warunków zatrudnienia i pracy.

37

Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika po pierwsze, że obowiązki ławnika sądowego stanowią odpłatną działalność zawodową; po drugie, że VA została wyselekcjonowana do wykonywania tych obowiązków i przydzielona do izby karnej sądu; a po trzecie wreszcie, że w praktyce w okresie od dnia 25 marca 2015 r. do dnia 9 sierpnia 2016 r. nie mogła wykonywać tych obowiązków, a tym samym nie mogła mieć dostępu do zatrudnienia.

38

Wynika z tego, że w takiej sytuacji chodzi zarówno o warunki dostępu do zatrudnienia w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78, jak i o warunki zatrudnienia i pracy, o których mowa w art. 3 ust. 1 lit. c) tej dyrektywy.

39

Ponadto bezsporne jest, że VA jest dotknięta „niepełnosprawnością” w rozumieniu dyrektywy 2000/78, ponieważ cierpi na trwałą utratę wzroku, przy czym zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie „niepełnosprawności” należy rozumieć jako ograniczenie zdolności, wynikające w szczególności z trwałego osłabienia funkcji fizycznych, umysłowych lub psychicznych, co w oddziaływaniu z różnymi barierami może utrudniać danej osobie pełne i skuteczne uczestnictwo w życiu zawodowym na równych zasadach z innymi pracownikami (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2019 r., Nobel Plastiques Ibérica, C‑397/18, EU:C:2019:703, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

40

Tym samym sytuacja taka jak rozpatrywana w postępowaniu głównym jest objęta zakresem stosowania dyrektywy.

41

Jeśli chodzi w pierwszej kolejności o kwestię istnienia odmiennego traktowania ze względu na niepełnosprawność, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78 do celów tej dyrektywy „zasada równego traktowania” oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w jej art. 1. Artykuł 2 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy uściśla, że dyskryminacja bezpośrednia występuje, w przypadku gdy osobę traktuje się mniej przychylnie, niż traktuje się, traktowano lub traktowano by inną osobę w porównywalnej sytuacji z jednej z przyczyn określonych w art. 1, wśród których wymieniono niepełnosprawność.

42

W niniejszym przypadku z informacji zawartych we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że od dnia 25 marca 2015 r. do dnia 9 sierpnia 2016 r. VA nie została dopuszczona do uczestnictwa w żadnym z posiedzeń izby, do której została przydzielona, ze względu na fakt bycia niewidomą. Wynika stąd zatem, że ze względu na swoją niepełnosprawność została potraktowana mniej przychylnie niż inni ławnicy przydzieleni do tej izby, znajdujący się w porównywalnej sytuacji, lecz niebędący osobami niewidomymi, co stanowi odmienne traktowanie bezpośrednio ze względu na niepełnosprawność w rozumieniu art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78.

43

Co się tyczy w drugiej kolejności kwestii, czy takie odmienne traktowanie można uzasadnić na podstawie art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78, należy przypomnieć, że w myśl tego przepisu państwa członkowskie mogą postanowić, że odmienne traktowanie ze względu na cechy związane z jedną z przyczyn wymienionych w art. 1 tej dyrektywy nie stanowi dyskryminacji, w przypadku gdy ze względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania dane cechy są istotnym i determinującym wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest uzasadniony, a wymóg jest proporcjonalny.

44

Trybunał Sprawiedliwości orzekł w tym zakresie, że to nie przyczyna, na której opiera się odmienne traktowanie, ale cecha związana z tą przyczyną powinna stanowić taki istotny i determinujący wymóg zawodowy (wyrok z dnia 15 listopada 2016 r., Salaberria Sorondo, C‑258/15, EU:C:2016:873, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

45

W zakresie, w jakim art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 interpretowany w świetle jej motywu 23, odnoszącego się do „bardzo niewielu okolicznośc[i]”, w których takie odmienne traktowanie może być uzasadnione, pozwala na odstępstwo od zakazu dyskryminacji, podlega on ścisłej wykładni (wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Tartu Vangla, C‑795/19, EU:C:2021:606, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

46

Co się tyczy celu przywołanego dla uzasadnienia nieprzychylnego traktowania VA ze względu na jej niepełnosprawność, TC i UB podnoszą, że wyłączenie VA z udziału w posiedzeniach izby karnej, do której była ona przydzielona do sierpnia 2016 r., miało na celu zapewnienie pełnego poszanowania zasad kodeksu postępowania karnego, w szczególności zasady bezpośredniości i bezpośredniej oceny dowodów w celu wykazania prawdy materialnej wynikającej z art. 14 i 18 tego kodeksu.

47

TC i UB utrzymują bowiem, że obowiązki ławnika nie mogą być wykonywane przez osoby dotknięte niepełnosprawnością taką jak utrata wzroku. Wykonywanie tych obowiązków wymaga co do zasady posiadania konkretnych zdolności fizycznych, takich jak zdolność widzenia.

48

Tymczasem należy zauważyć, że o ile ustawa o ustroju sądów przewiduje w art. 67 ust. 1, że ławnik powinien w szczególności posiadać zdolność do korzystania ze swoich praw i nie cierpieć na żadną chorobę umysłową, o tyle zgodnie ze wskazówkami zawartymi we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym ustawa ta nie nakłada wymogu co do zdolności fizycznej ławnika sądowego ani nie przewiduje podstawy wykluczenia z powodu fizycznej niepełnosprawności, takiej jak utrata wzroku.

49

Z tych samych informacji wynika, że z dniem 9 sierpnia 2016 r., w następstwie wejścia w życie zmiany ustawy, wdrożono elektroniczny system przydziału ławników sądowych do izb, w związku z czym VA uczestniczyła w szeregu posiedzeń w sprawach karnych, począwszy od tej daty. Wydaje się zatem, że elektroniczny przydział ławników, przewidziany w przepisach krajowych będących przedmiotem postępowania głównego, odbywa się niezależnie od względów dotyczących osoby tych ławników, jak również spraw, które będą musieli rozpatrywać, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego.

50

Niemniej jednak zgodnie z orzecznictwem Trybunału fakt posiadania szczególnej sprawności fizycznej można uważać za „istotny i determinujący wymóg zawodowy” w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 dla wykonywania niektórych zawodów, takich jak zawód strażaka lub funkcjonariusza policji. Podobnie okoliczność, że ostrość słuchu musi spełniać określony w uregulowaniu krajowym minimalny próg percepcji dźwiękowej, można uznać za taki wymóg dla wykonywania zawodu funkcjonariusza służby więziennej (zob. podobnie wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Tartu Vangla, C‑795/19, EU:C:2021:606, pkt 40, 41).

51

Trybunał orzekł również, że zdolność widzenia spełnia zasadniczą rolę przy kierowaniu pojazdami o napędzie silnikowym a w związku z tym wymóg minimalnej ostrości widzenia nałożony przez prawodawcę Unii w celu wykonywania zawodu kierowcy samochodów jest zgodny z prawem Unii w świetle celu polegającego na zapewnieniu bezpieczeństwa ruchu drogowego (zob. podobnie wyrok z dnia 22 maja 2014 r., Glatzel, C‑356/12, EU:C:2014:350, pkt 54, 72).

52

Podobnie z uwagi na charakter obowiązków ławnika sądowego w postępowaniu karnym oraz warunki ich wykonywania, które mogą w niektórych przypadkach wymagać badania i oceny dowodów z oględzin, zdolność widzenia można również uznać za „istotny i determinujący wymóg zawodowy” dla zawodu ławnika sądowego w takim postępowaniu w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78, o ile takie badanie i ocena wspomnianych dowodów nie mogą być przeprowadzone między innymi za pomocą rozwiązań medyczno-technicznych.

53

Ponadto powołany przez TC i UB cel polegający na zapewnieniu pełnego poszanowania zasad postępowania karnego, w tym zasad bezpośredniości i bezpośredniej oceny dowodów, może stanowić uzasadniony cel w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78.

54

W konsekwencji należy zbadać, czy środek nałożony na VA w sprawie w postępowaniu głównym, polegający na całkowitym wykluczeniu możliwości wykonywania przez nią obowiązków ławnika sądowego w postępowaniu karnym, jest odpowiedni do osiągnięcia zamierzonego celu i czy nie wykracza poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia. W odniesieniu do proporcjonalnego charakteru należy mieć wzgląd na to, że na mocy art. 5 dyrektywy 2000/78, w świetle jej motywów 20 i 21, pracodawca jest zobowiązany podejmować właściwe środki, z uwzględnieniem potrzeb konkretnej sytuacji, aby umożliwić osobie niepełnosprawnej dostęp do pracy, wykonywanie jej lub rozwój zawodowy, o ile środki te nie nakładają na tego pracodawcę nieproporcjonalnie wysokich obciążeń (zob. podobnie wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Tartu Vangla, C‑795/19, EU:C:2021:606, pkt 42, 48 i przytoczone tam orzecznictwo).

55

Co się tyczy odpowiedniego charakteru tego środka, należy zauważyć, że środek taki przyczynia się z pewnością do przestrzegania przepisów kodeksu postępowania karnego w odniesieniu do zasady bezpośredniości i bezpośredniej oceny dowodów.

56

Jednakże, co się tyczy koniecznego charakteru tego środka, należy zauważyć, że VA została bezwzględnie wykluczona z uczestnictwa w sprawach rozpatrywanych przez izbę karną, do której była przydzielona, przy czym nie dokonano oceny jej indywidualnej zdolności do pełnienia obowiązków i nie zbadano możliwości zaradzenia ewentualnym trudnościom, które mogłyby powstać.

57

Ponadto, jak wskazano w pkt 54 niniejszego wyroku, pracodawca jest zobowiązany do wprowadzenia racjonalnych usprawnień dla osób niepełnosprawnych, w zależności od potrzeb w konkretnej sytuacji. Zgodnie bowiem z brzmieniem motywu 16 dyrektywy 2000/78 przyjęcie przepisów uwzględniających potrzeby osób niepełnosprawnych w miejscu pracy jest najważniejszym czynnikiem w walce z dyskryminacją osób niepełnosprawnych. W tym względzie Trybunał uściślił, że pojęcie „racjonalnych usprawnień” należy rozumieć szeroko, jako usunięcie wszelkich barier, które mogą utrudniać osobom niepełnosprawnym pełne i skuteczne uczestnictwo w życiu zawodowym na równych zasadach z innymi pracownikami. Dodatkowo motyw 20 omawianej dyrektywy zawiera w tym względzie wykaz racjonalnych usprawnień o charakterze materialnym, organizacyjnym lub edukacyjnym, który nie jest wyczerpujący (wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Tartu Vangla, C‑795/19, EU:C:2021:606, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo).

58

Obowiązek ten należy interpretować w świetle art. 26 karty, który ustanawia zasadę integracji osób niepełnosprawnych, aby mogły one korzystać ze środków mających zapewnić im samodzielność, integrację społeczną i zawodową oraz udział w życiu społeczności.

59

Obowiązek taki jest również ustanowiony w konwencji ONZ, na której postanowienia – jak należy przypomnieć – można powoływać się w celu dokonania wykładni przepisów dyrektywy 2000/78, w związku z czym dyrektywa ta powinna być interpretowana w miarę możliwości zgodnie z tą konwencją (wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., Tartu Vangla, C‑795/19, EU:C:2021:606, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).

60

Tymczasem konwencja ONZ stanowi w art. 5 ust. 3, że w celu popierania równości i likwidacji dyskryminacji państwa strony podejmą wszelkie odpowiednie kroki celem zapewnienia racjonalnych usprawnień.

61

Ponadto art. 5 ust. 3 konwencji ONZ przewiduje właśnie w celu integracyjnym popieranie równości osób niepełnosprawnych i likwidacji dyskryminacji, o czym świadczy też art. 27 tej konwencji, przyznający tym osobom, na równych zasadach z innymi, prawo do pracy, w szczególności do możliwości pozyskiwania środków na życie poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą na rynku pracy oraz w otwartym, integracyjnym i dostępnym dla osób niepełnosprawnych środowisku pracy.

62

W niniejszym wypadku, jak wynika z informacji zawartych we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, VA została wykluczona z jakiegokolwiek uczestnictwa w sprawach karnych, bez rozróżnienia w zależności od rozpoznawanych spraw i bez dokonania ustaleń, czy można by jej było zaproponować racjonalne usprawnienia, takie jak pomoc materialna, osobista lub organizacyjna.

63

Wynika stąd tym samym, z zastrzeżeniem dokonania ustaleń przez sąd odsyłający, że wspomniany środek wykracza poza to, co jest konieczne, tym bardziej że z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, iż po wdrożeniu elektronicznego systemu przydziału ławników, co nastąpiło w sierpniu 2016 r., VA uczestniczyła jako ławnik sądowy w licznych sprawach karnych. Jak zauważyli zarówno Komisja w uwagach na piśmie, jak i rzecznik generalny w pkt 100 opinii, okoliczność ta może wskazywać, że jest ona w stanie wykonywać obowiązki ławnika sądowego z pełnym poszanowaniem zasad postępowania karnego.

64

W świetle powyższych rozważań na postawione pytania należy odpowiedzieć tak, że wykładni art. 2 ust. 2 lit. a) i art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 w świetle art. 21 i 26 karty oraz konwencji ONZ należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie pozbawieniu osoby niewidomej jakiejkolwiek możliwości wykonywania obowiązków ławnika sądowego w postępowaniu karnym.

65

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Wykładni art. 2 ust. 2 lit. a) i art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy w świetle art. 21 i 26 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2010/48/WE z dnia 26 listopada 2009 r., należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie pozbawieniu osoby niewidomej jakiejkolwiek możliwości wykonywania obowiązków ławnika sądowego w postępowaniu karnym.