This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 62019CC0440
Opinion of Advocate General Hogan delivered on 8 October 2020.#Pometon SpA v European Commission.#Appeal – Agreements, decisions and concerted practices – European steel abrasives market – Participation in bilateral and multilateral contacts with the aim of coordinating prices throughout the European Economic Area (EEA) – ‘Hybrid’ procedure having led successively to the adoption of a settlement decision and a decision made under the ordinary procedure – Charter of Fundamental Rights of the European Union – Article 41 – Principle of impartiality of the European Commission – Article 48 – Presumption of innocence – Obligation to state reasons – Single and continuous infringement – Duration of the infringement – Equal treatment – Unlimited jurisdiction.#Case C-440/19 P.
Opinia rzecznika generalnego G. Hogana przedstawiona w dniu 8 października 2020 r.
Pometon SpA przeciwko Komisji Europejskiej.
Odwołanie – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek stalowych materiałów ściernych – Uczestnictwo w dwustronnych i wielostronnych kontaktach mających na celu koordynację cen na całym Europejskim Obszarze Gospodarczym – Postępowanie „hybrydowe”, które doprowadziło kolejno do wydania decyzji w sprawie ugody i decyzji kończącej postępowanie zwyczajne – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 41 – Obowiązek bezstronności spoczywający na Komisji Europejskiej – Artykuł 48 – Domniemanie niewinności – Obowiązek uzasadnienia – Jednolite i ciągłe naruszenie – Czas trwania naruszenia – Równość traktowania – Nieograniczone prawo orzekania.
Sprawa C-440/19 P.
Opinia rzecznika generalnego G. Hogana przedstawiona w dniu 8 października 2020 r.
Pometon SpA przeciwko Komisji Europejskiej.
Odwołanie – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek stalowych materiałów ściernych – Uczestnictwo w dwustronnych i wielostronnych kontaktach mających na celu koordynację cen na całym Europejskim Obszarze Gospodarczym – Postępowanie „hybrydowe”, które doprowadziło kolejno do wydania decyzji w sprawie ugody i decyzji kończącej postępowanie zwyczajne – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 41 – Obowiązek bezstronności spoczywający na Komisji Europejskiej – Artykuł 48 – Domniemanie niewinności – Obowiązek uzasadnienia – Jednolite i ciągłe naruszenie – Czas trwania naruszenia – Równość traktowania – Nieograniczone prawo orzekania.
Sprawa C-440/19 P.
ECLI identifier: ECLI:EU:C:2020:816
Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
GERARDA HOGANA
przedstawiona w dniu 8 października 2020 r.(1)
Sprawa C‑440/19 P
Pometon SpA
przeciwko
Komisji Europejskiej
Odwołanie – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek stalowych materiałów ściernych – Utrzymywanie kontaktów dwustronnych i wielostronnych w celu koordynowania cen w całym Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) – Postępowanie „hybrydowe” rozłożone w czasie – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 41 – Zasada bezstronności Komisji – Artykuł 48 – Domniemanie niewinności – Obowiązek uzasadnienia – Jednolite i ciągłe naruszenie – Równość traktowania – Nieograniczone prawo orzekania
I. Wprowadzenie
1. W ramach odwołania Pometon SpA (zwana dalej „Pometonem” lub „stroną wnoszącą odwołanie”) wnosi o uchylenie wyroku Sądu z dnia 28 marca 2019 r., Pometon/Komisja (T‑433/16, EU:T:2019:201, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”). W wyroku tym Sąd stwierdził nieważność art. 2 decyzji Komisji C(2016) 3121 final z dnia 25 maja 2016 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 101 TFUE oraz w art. 53 [Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG)] (sprawa AT.39792 – Stalowe materiały ścierne) (zwanej dalej „sporną decyzją”) i ustalił kwotę grzywny nałożonej na Pometon na 3 873 375 EUR. Tytułem żądania ewentualnego Pometon wnosi do Trybunału o obniżenie nałożonej grzywny.
2. Chociaż w analizie w ramach niniejszej opinii proponuję skupić się na zarzutach odwołania pierwszym i czwartym (wraz z dwoma zagadnieniami prawnymi podniesionymi przez stronę wnoszącą odwołanie na poparcie tych zarzutów), odpowiedź na zarzut pierwszy będzie dla mnie również okazją, aby zbadać drugi i trzeci zarzut odwołania w kontekście zarzutu pierwszego. Zarzut pierwszy odwołania dotyczy zakresu spoczywającego na Komisji obowiązku zachowania bezstronności w szczególnym kontekście tzw. postępowania „hybrydowego”. Zarzut czwarty odwołania dotyczy z kolei stosowania zasady równości przy obliczaniu grzywny w kontekście tego rodzaju postępowania.
3. „Postępowanie hybrydowe” to postępowanie, w ramach którego Komisja prowadzi równolegle postępowanie ugodowe na podstawie art. 10a rozporządzenia Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2004, L 123, s. 18), zmienionego rozporządzeniem Komisji (WE) nr 622/2008 z dnia 30 czerwca 2008 r.(2) oraz standardowe postępowanie administracyjne na podstawie art. 7 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE](3). Chociaż postępowanie to było już podstawą wydania przez Komisję decyzji, których zgodność z prawem kwestionowano przed Sądem (a także w postępowaniach odwoławczych(4)), jest to pierwszy przypadek, w którym Trybunał będzie musiał rzeczywiście zająć się niektórymi szczególnymi problemami wynikającymi z tego „postępowania hybrydowego”.
II. Ramy prawne
A. Rozporządzenie nr 1/2003
4. Artykuł 7 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi:
„Jeżeli Komisja, działając z urzędu lub na wniosek, stwierdzi naruszenie art. [101] lub [102 TFUE], może w drodze decyzji nakazać przedsiębiorstwom lub związkom przedsiębiorstw, których sprawa dotyczy, by zaprzestały takiego naruszenia. W tym celu Komisja może użyć wobec przedsiębiorstw środków zaradczych o charakterze behawioralnym lub strukturalnym, proporcjonalnych do popełnionego naruszenia i koniecznych do jego skutecznego zakończenia. […]”.
5. Artykuł 23 ust. 2 i 3 tego rozporządzenia mają następujące brzmienie:
„2. Komisja może, w drodze decyzji, nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, jeżeli umyślnie lub w wyniku zaniedbania:
a) naruszają art. [101] lub [102 TFUE] […]
[…]
Dla każdego przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw biorących udział w naruszeniu grzywna nie przekroczy 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.
[…]
3. Przy ustalaniu wysokości grzywny uwzględnia się ciężar i czas trwania naruszenia”.
B. Rozporządzenie nr 773/2004
6. Artykuł 10a rozporządzenia nr 773/2004, zatytułowany „Postępowanie ugodowe w sprawach kartelowych”, stanowi:
„1. Po wszczęciu postępowania na mocy art. 11 ust. 6 rozporządzenia [nr 1/2003] Komisja może wyznaczyć stronom termin, w którym mogą one zadeklarować na piśmie gotowość przystąpienia do rozmów ugodowych celem ewentualnego przedłożenia propozycji ugodowych. Komisja nie ma obowiązku uwzględnienia odpowiedzi otrzymanych po upływie tego terminu.
[…]
2. Komisja może informować strony uczestniczące w rozmowach ugodowych o:
a) zarzutach, jakie zamierza przeciwko nim podnieść;
b) dowodach wykorzystanych do określenia przewidywanych zarzutów;
c) jawnych wersjach wszelkich dostępnych dokumentów wyszczególnionych w aktach sprawy w danym czasie, o ile wniosek strony jest uzasadniony i ma to na celu umożliwienie danej stronie ustalenia swojego stanowiska na temat okresu czasu lub innych aspektów kartelu; oraz
d) zakresie wysokości ewentualnych grzywien.
[…]
Jeżeli rozmowy ugodowe przynoszą postępy, Komisja może wyznaczyć termin, w którym strony mogą zobowiązać się do dalszego udziału w postępowaniu ugodowym poprzez przedłożenie propozycji ugodowych odpowiadających wynikom rozmów ugodowych oraz potwierdzających ich udział w naruszeniu art. [101 TFUE], jak również ich odpowiedzialność. […]
[…]
3. W przypadku gdy w przekazanym stronom przedstawieniu zarzutów uwzględniono treść ich propozycji ugodowych, w pisemnej odpowiedzi na przedstawienie zarzutów, składanej w terminie wyznaczonym przez Komisję, zainteresowane strony potwierdzają, że skierowane do nich przedstawienie zarzutów uwzględnia treść ich propozycji ugodowych. Komisja może następnie przystąpić do przyjęcia decyzji na mocy art. 7 i 23 rozporządzenia nr 1/2003, po konsultacji z Komitetem Doradczym ds. Praktyk Ograniczających Konkurencję i Pozycji Dominujących w trybie art. 14 rozporządzenia [nr 1/2003].
4. Komisja może w dowolnym momencie trwania procedury podjąć decyzję o zupełnym przerwaniu rozmów ugodowych w konkretnej sprawie lub w stosunku do jednej lub kilku ze stron, jeśli według jej opinii zagrożony jest sprawny przebieg postępowania”.
C. Komunikat w sprawie postępowań ugodowych
7. Ustalenia dotyczące wykonania rozporządzenia nr 773/2004 zostały określone w obwieszczeniu Komisji z dnia 2 lipca 2008 r. w sprawie prowadzenia postępowań ugodowych w związku z przyjęciem decyzji na mocy art. 7 i 23 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 w sprawach kartelowych(5) (zwanym dalej „komunikatem w sprawie postępowań ugodowych”).
8. Zgodnie z pkt 32 komunikatu w sprawie postępowań ugodowych, „jeżeli Komisja zdecyduje się na ustępstwa wobec strony w związku z ugodą opisaną w niniejszym obwieszczeniu, obniża o 10% kwotę grzywny, którą zamierza nałożyć, po uwzględnieniu 10% pułapu wynikającego z wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia (WE) nr 1/2003 [(Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanych dalej »wytycznymi z 2006 r.«)] […]”.
D. Wytyczne z 2006 r.
9. Wytyczne z 2006 r. określają metodologię, jaką posługuje się Komisja przy ustalaniu grzywien nakładanych na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw, w sytuacji gdy umyślnie lub w wyniku zaniedbania dopuszczą się one naruszenia postanowień art. 101 lub 102 TFUE.
10. W pkt 37 wytycznych z 2006 r. stwierdza się, że „[m]imo iż niniejsze wytyczne przedstawiają ogólną metodologię w zakresie ustalania grzywien, szczególne okoliczności danego przypadku lub konieczność osiągnięcia efektu odstraszającego w pewnym przypadku mogą uzasadnić odstąpienie Komisji od wspomnianej metodologii lub pułapów ustalonych w pkt 21”.
III. Okoliczności powstania sporu i sporona decyzja
11. Okoliczności powstania sporu i kluczowe elementy spornej decyzji przedstawiono w pkt 1–21 zaskarżonego wyroku. Można je podsumować w następujący sposób:
12. Pometon jest włoską spółką, która specjalizuje się w obróbce metali. Działała na rynku stalowych materiałów ściernych do dnia 16 maja 2007 r., kiedy to sprzedała część przedsiębiorstwa prowadzącą działalność w sektorze stalowych materiałów ściernych jednemu ze swoich konkurentów – francuskiej spółce Winoa SA. Wtedy też wspomniana wyżej działalność Pometonu została faktycznie przeniesiona na spółkę Pometon Abrasives Srl, należącą do grupy Winoa.
13. Stalowe materiały ścierne to luźne stalowe cząstki w postaci kulistej (śrut stalowy) lub kanciastej (żwir stalowy). Znajdują one zastosowanie głównie w przemyśle stalowym, motoryzacyjnym, metalurgicznym, petrochemicznym oraz w cięciu skał, a produkuje się je z resztek złomu stalowego.
A. Dochodzenie poprzedzające wydanie decyzji w sprawie ugody
14. W dniu 16 stycznia 2013 r. Komisja, zgodnie z art. 2 rozporządzenia nr 773/2004, wszczęła dochodzenie przewidziane w art. 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003 przeciwko Pometonowi, amerykańskiej grupie Ervin Industries Inc. (zwanej dalej „Ervinem”), spółce Winoa oraz niemieckim spółkom MTS GmbH i Würth GmbH w celu przystąpienia z nimi do rozmów zmierzających do zawarcia ugody.
15. Pięć stron potwierdziło gotowość do przystąpienia do rozmów zmierzających do zawarcia ugody. Od lutego 2013 r. do grudnia 2013 r. odbyły się spotkania w sprawie zawarcia ugody między każdą ze stron a Komisją. Podczas tych spotkań Komisja poinformowała strony o zarzutach, które zamierza przeciwko nim podnieść, oraz ujawniła główne materiały dowodowe zgromadzone w prowadzonych przez siebie aktach sprawy, na które powołała się, aby uzasadnić te ewentualne zarzuty. Komisja przedstawiła również stronom szacunkowe widełki grzywien, które prawdopodobnie zostaną nałożone.
16. W styczniu 2014 r. zainteresowane spółki złożyły w wyznaczonym terminie formalny wniosek o zawarcie ugody, z wyjątkiem Pometonu, który postanowił wycofać się z tego postępowania. W dniu 13 lutego 2014 r. Komisja skierowała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów do każdej z czterech pozostałych stron zarzucanego kartelu, a w dniu 2 kwietnia 2014 r. wydała w odniesieniu do nich decyzję w sprawie ugody C(2014) 2074 final na podstawie art. 7 i 23 rozporządzenia nr 1/2003 (zwaną dalej „decyzją w sprawie ugody”).
B. Zaskarżona decyzja
17. W dniu 3 grudnia 2014 r. Komisja skierowała do Pometonu pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. W dniu 25 maja 2016 r. Komisja wydała sporną decyzję na podstawie art. 7 i 23 rozporządzenia nr 1/2003.
18. W decyzji tej Komisja stwierdziła, że w okresie od dnia 3 października 2003 r. do dnia 16 maja 2007 r. Pometon uczestniczył, bezpośrednio albo za pośrednictwem swoich przedstawicieli lub przedstawicieli dwóch jej spółek zależnych, Pometon España SA i Pometon Deutschland GmbH, w kartelu polegającym na porozumieniach lub uzgodnionych praktykach ze wspomnianymi wyżej czterema innymi przedsiębiorstwami – tj. przedsiębiorstwami Ervin, Winoa, MTS i Würth – mającym przede wszystkim na celu koordynowanie cen stalowych materiałów ściernych w całym Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanym dalej „EOG”).
19. Sentencja spornej decyzji ma następujące brzmienie [tłumaczenie nieoficjalne, tak jak inne cytaty z tej decyzji]:
„Artykuł 1
Pometon SpA naruszyła art. 101 ust. 1 [TFUE] oraz art. 53 ust. 1 porozumienia EOG, uczestnicząc w jednolitym i ciągłym naruszeniu dotyczącym cen w sektorze stalowych materiałów ściernych, przy czym naruszenie to polegało na koordynacji jej zachowania w zakresie cen i obejmowało całe terytorium EOG.
Naruszenie trwało od dnia 3 października 2003 r. do dnia 16 maja 2007 r.
Artykuł 2
Za naruszenie, o którym mowa w art. 1, na Pometon SpA zostaje nałożona następująca grzywna: 6 197 000 EUR […]”.
20. Zasadniczo z całości spornej decyzji wynika, że Pometon wraz z pozostałymi uczestnikami kartelu, po pierwsze, wprowadzili (pierwsza część kartelu) jednolity sposób obliczania, pozwalający im osiągnąć skoordynowaną podwyżkę cen stalowych materiałów ściernych, oparty na wskaźnikach cen złomu (zwany dalej „wspólną dopłatą z tytułu złomu”). Po drugie, równolegle uzgodnili oni (druga część kartelu) koordynowanie swoich zachowań w odniesieniu do cen sprzedaży stalowych materiałów ściernych, stosowanych wobec klientów indywidualnych, zobowiązując się w szczególności do niekonkurowania między sobą poprzez obniżki cen (motywy 32, 33, 37, 57 spornej decyzji).
21. W odniesieniu do kwalifikacji rozpatrywanego naruszenia Komisja uznała, że było to jednolite i ciągłe naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG. Nie tylko bowiem wszystkie antykonkurencyjne uzgodnienia uczestników dotyczyły koordynacji cen i odnosiły się do tych samych produktów, ale były one także realizowane na tych samych warunkach w całym okresie naruszenia, trwającym od dnia 3 października 2003 r. do dnia 16 maja 2007 r., kiedy to Pometon sprzedał spółce Winoa część przedsiębiorstwa prowadzącą działalność w sektorze stalowych materiałów ściernych. Wreszcie przedsiębiorstwa biorące udział w naruszeniu oraz osoby działające w ich imieniu były zasadniczo te same (motywy 107, 166 spornej j decyzji).
22. Ostatecznie, zdaniem Komisji, taki kartel miał na celu ograniczenie konkurencji i wywierał duży wpływ na wymianę handlową rozpatrywanego produktu między państwami członkowskimi i stronami porozumienia EOG (motywy 142, 154 spornej j decyzji).
23. W odniesieniu do czasu trwania uczestnictwa Pometonu w naruszeniu Komisja ustaliła początek tego uczestnictwa na dzień 3 października 2003 r. Opierając się na fakcie, że Pometon formalnie nie odstąpił od tego kartelu, Komisja uznała, że uczestnictwo tego przedsiębiorstwa w kartelu trwało do dnia 16 maja 2007 r., kiedy to Pometon sprzedał część przedsiębiorstwa prowadzącą działalność w sektorze stalowych materiałów ściernych spółce Winoa (motywy 160, 166 spornej decyzji).
24. Na podstawie wytycznych z 2006 r. Komisja ustaliła kwotę podstawową grzywny Pometonu na 16% wartości sprzedaży zrealizowanej przez tę spółkę na rynkach państw EOG w 2006 r., czyli w ostatnim pełnym roku uczestnictwa Pometonu w naruszeniu, zanim sprzedał on część przedsiębiorstwa prowadzącą działalność w sektorze stalowych materiałów ściernych francuskiemu konkurentowi.
25. Owa wielkość procentowa wynika z uwzględnienia stawki podstawowej w wysokości 15%, którą ponadto podwyższono o 1 punkt procentowy, aby uwzględnić geograficzny zasięg naruszenia obejmujący cały EOG. Następnie zmienna część kwoty podstawowej grzywny została zwiększona o dodatkową kwotę stałą w wysokości 16%, zastosowaną w celu odstraszenia przedsiębiorstw od zawierania porozumień o koordynacji cen, zgodnie z pkt 25 wytycznych z 2006 r. (motyw 220 spornej decyzji).
26. Wreszcie, zgodnie z pkt 37 wytycznych z 2006 r., który umożliwia Komisji odejście od metodologii przewidzianej w tych wytycznych, jeżeli „szczególne okoliczności danego przypadku” mogą to uzasadniać, instytucja ta dostosowała w dalszym stopniu dostosowaną kwotę podstawową grzywny (motywy 228–231 spornej decyzji) poprzez zmniejszenie jej o 60%.
27. Ostatecznie, jak wynika z art. 2 spornej decyzji, po dokonaniu tego obliczenia kwota grzywny nałożonej na Pometon wynosiła 6 197 000 EUR.
IV. Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok
28. Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 3 sierpnia 2016 r. strona wnosząca odwołanie wniosła skargę, żądając przede wszystkim stwierdzenia nieważności spornej decyzji, a tytułem żądania ewentualnego – obniżenia kwoty nałożonej na nią grzywny.
29. Na poparcie swojej skargi strona wnosząca odwołanie podniosła pięć zarzutów.
30. W ramach zarzutu pierwszego podniesiono naruszenie zasady bezstronności postępowania, zasady domniemania niewinności oraz prawa do obrony w zakresie, w jakim Komisja przypisała stronie wnoszącej odwołanie konkretne zachowania już w decyzji w sprawie ugody, warunkując w ten sposób oskarżenia wysunięte następnie wobec niej w spornej decyzji.
31. Drugi zarzut dotyczył naruszenia art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG, niewystarczającego i wewnętrznie sprzecznego charakteru uzasadnienia, a także naruszenia prawa do obrony i reguł dotyczących ciężaru dowodu w zakresie, w jakim Komisja przypisała stronie wnoszącej odwołanie, przy braku dowodów, udział w kartelu, w którym wnosząca odwołanie w rzeczywistości nigdy nie uczestniczyła.
32. W ramach zarzutu trzeciego podniesiono naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG w zakresie, w jakim Komisja uznała, że kartel stanowił ograniczenie konkurencji ze względu na cel.
33. W ramach zarzutu czwartego Pometon zakwestionował czas trwania swojego uczestnictwa w kartelu.
34. Wreszcie w ramach zarzutu piątego, na poparcie żądania zmierzającego do uchylenia grzywny lub obniżenia jej kwoty, Pometon podniósł naruszenie obowiązku uzasadnienia oraz zasad proporcjonalności i równego traktowania w odniesieniu do wyjątkowego dostosowania kwoty podstawowej grzywny, którego Komisja dokonała na podstawie pkt 37 wytycznych z 2006 r.
35. W zaskarżonym wyroku Sąd oddalił pierwsze cztery zarzuty, ale uwzględnił zarzut piąty. W związku z powyższym stwierdził nieważność art. 2 spornej decyzji i obniżył grzywnę nałożoną na Pometon z pierwotnej kwoty 6 197 000 EUR do 3 873 375 EUR.
V. Żądania stron i postępowanie przed Trybunałem
36. W ramach odwołania strona wnosząca odwołanie wnosi do Trybunału o:
– uchylenie zaskarżonego wyroku i stwierdzenie nieważności spornej decyzji;
– tytułem żądania ewentualnego, uchylenie zaskarżonego wyroku i obniżenie grzywny nałożonej na stronę wnoszącą odwołanie, a w każdym razie obniżenie tej grzywny, oraz
– obciążenie Komisji kosztami niniejszego postępowania i postępowania przed Sądem.
37. Komisja wnosi do Trybunału o:
– oddalenie odwołania jako w części niedopuszczalnego, a w pozostałej części bezzasadnego;
– obciążenie strony wnoszącej odwołanie kosztami postępowania.
VI. Odwołanie
38. Strona wnosząca odwołanie podnosi na jego poparcie cztery zarzuty. W ramach zarzutu pierwszego Pometon podnosi naruszenie zasady bezstronności postępowania i zasady domniemania niewinności. W ramach zarzutu drugiego Pometon podnosi, że Sąd błędnie zastosował zasady dotyczące ciężaru dowodu i zasadę domniemania niewinności oraz przedstawił wewnętrznie sprzeczne lub niewystarczające uzasadnienie. Tytułem żądania ewentualnego strona wnosząca odwołanie powołuje się na te ostatnie okoliczności również na poparcie zarzutu trzeciego zmierzającego do uzyskania obniżenia nałożonej grzywny ze względu na czas trwania uczestnictwa Pometonu w kartelu. Wreszcie w ramach zarzutu czwartego Pometon podnosi naruszenie zasady równości w kontekście określenia grzywny, a także przedstawienie w tym względzie wewnętrznie sprzecznego lub niewystarczającego uzasadnienia.
39. Zagadnienia prawne, których analizy Trybunał oczekuje w niniejszej opinii, omawiam w ramach zarzutów pierwszego i czwartego. Skupię się zatem, po pierwsze, na zakresie spoczywającego na Komisji obowiązku bezstronności, a po drugie, na zastosowaniu zasady równości przy obliczaniu grzywny, rozumianej – jak wskazano we wprowadzeniu do niniejszej opinii – w szczególnym kontekście tzw. postępowania „hybrydowego”.
A. Zarzut pierwszy odwołania dotyczący zasady bezstronności postępowania i zasady domniemania niewinności
1. Argumentacja stron
40. W ramach zarzutu pierwszego odwołania Pometon podnosi, że w pkt 63–103 zaskarżonego wyroku Sąd naruszył prawo, nie stwierdzając, iż Komisja naruszyła zasadę bezstronności postępowania oraz zasadę domniemania niewinności. W ten sposób Sąd sam naruszył zasadę bezstronności i zasadę domniemania niewinności.
41. Zdaniem Pometonu postępowanie, które doprowadziło do wydania spornej j decyzji, było dotknięte wadą skutkującą niezgodnością z prawem tej decyzji. Wada ta miała wynikać z decyzji w sprawie ugody, która – chociaż dotyczy uczestników domniemanego kartelu innych niż Pometon – odnosi się do Pometonu w motywach 26, 28, 29, 31 i 36–38.
42. W tej decyzji w sprawie ugody Komisja przypisała Pometonowi określone zachowanie, które – wbrew wnioskom Sądu zawartym w pkt 103 zaskarżonego wyroku – miałyby podważyć zdolność Komisji do przeprowadzenia bezstronnej oceny w postępowaniu prowadzącym do wydania spornej decyzji. Tym samym Sąd postąpił niezgodnie z odnośnym orzecznictwem, a w szczególności wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”) z dnia 27 lutego 2014 r. w sprawie Karaman przeciwko Niemcom, (CE:ECHR:2014:0227JUD001710310, zwanym dalej „wyrokiem w sprawie Karaman”) oraz wyrokiem Sądu z dnia 10 listopada 2017 r., Icap i in./Komisja (T‑180/15, EU:T:2017:795, zwanym dalej „wyrokiem Sądu w sprawie Icap”).
43. Zdaniem Pometonu Sąd oparł ten wniosek na podstawie formalnej i materialnoprawnej.
44. Jeśli chodzi o stronę formalną, Sąd stwierdził w pkt 65 zaskarżonego wyroku, że naruszeniu zasady domniemania niewinności i zasady bezstronności stał na przeszkodzie fakt, iż Komisja w przypisie 4 do decyzji w sprawie ugody wyraźnie wykluczyła winę Pometonu. Pometon twierdzi jednak, że z wyroku w sprawie Karaman i z wyroku Sądu w sprawie Icap wynika, że formułowanie zastrzeżeń takich jak przypis 4 do decyzji w sprawie ugody nie wystarcza, aby uniknąć nieporozumień co do odpowiedzialności spółki nieobjętej daną decyzją.
45. Jeśli chodzi o stronę materialnoprawną, Sąd odwołał się w pkt 85 zaskarżonego wyroku do wyroku w sprawie Karaman, zgodnie z którym należy ustalić, czy zawarte w decyzji w sprawie ugody odniesienia do zachowania Pometonu były niezbędne do ustalenia odpowiedzialności adresatów tej decyzji. W pkt 79, 81 i 83 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że Komisja działała zgodnie z tym orzecznictwem. W punktach tych Sąd nie uwzględnił jednak kryteriów określonych w pkt 64 wyroku w sprawie Karaman, zgodnie z którymi poszanowanie zasady domniemania niewinności wymaga, aby odniesienia były konieczne lub kluczowe dla oceny winy oskarżonych. Sąd przyjął tymczasem odniesienia, które nie są niezbędne, lecz „mogą być obiektywnie przydatne” lub „zmierzają do ustalenia wyłącznej odpowiedzialności” stron, które zawarły ugodę w sprawie.
46. W tym kontekście strona wnosząca odwołanie podnosi, że zawarcie w uzasadnieniu decyzji w sprawie ugody sugestii, zgodnie z którą Komisja uznaje dane przedsiębiorstwo za winne, lub wzbudzenie przez dane odniesienie wątpliwości co do istnienia ewentualnego przedwczesnego osądu wystarczą, aby stwierdzić naruszenie art. 6 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”). Ponadto Pometon uważa, że – wbrew temu, co Sąd orzekł w zaskarżonym wyroku z pominięciem wyroku Sądu w sprawie Icap – okoliczność, że odniesienia do Pometonu mają nie zawierać kwalifikacji prawnej, nie ma znaczenia. Wreszcie strona wnosząca odwołanie podnosi, że przedwczesny osąd Komisji w odniesieniu do niej wynika wyraźnie z brzmienia propozycji ugody, która charakteryzuje pewne zachowania przypisane Pometonowi jako „kartel(e)” lub „antykonkurencyjne kontakty”.
47. Zdaniem Komisji zarzut ten jest niedopuszczalny, ponieważ dotyczy oceny okoliczności faktycznych przez Sąd (jednak bez podniesienia przeinaczenia okoliczności faktycznych lub dowodów) lub też powtarza argumenty, które zostały już podniesione przed Sądem, a argumenty dotyczące propozycji ugody stanowią nowy zarzut. W każdym razie Komisja uważa, że zarzut pierwszy jest bezzasadny, ponieważ Sąd prawidłowo zastosował w niniejszej sprawie orzecznictwo obejmujące wyrok w sprawie Karaman i wyrok Sądu w sprawie Icap.
2. Analiza
a) W przedmiocie dopuszczalności zarzutu pierwszego odwołania
48. Komisja twierdzi, że pierwszy zarzut odwołania jest niedopuszczalny, przede wszystkim dlatego, że dotyczy oceny okoliczności faktycznych lub powtarza argumenty, które zostały już podniesione przed Sądem.
49. W tym względzie należy przypomnieć utrwalone orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym z art. 256 TFUE oraz art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, iż jedynie Sąd jest właściwy do dokonywania, po pierwsze, ustaleń faktycznych, z wyjątkiem sytuacji, gdy nieprawidłowość jego ustaleń wynika z akt sprawy, a po drugie, oceny tych okoliczności faktycznych. Kiedy jednak Sąd dokona ustaleń lub oceny okoliczności faktycznych, Trybunał jest właściwy na podstawie art. 256 TFUE do kontroli kwalifikacji prawnej tych okoliczności i skutków prawnych, które wywiódł z nich Sąd. Trybunał nie jest zatem ogólnie właściwy do ustalania okoliczności faktycznych ani też zasadniczo do badania dowodów, które Sąd dopuścił na poparcie tych okoliczności. Dlatego z wyłączeniem przypadków przeinaczenia tych dowodów ocena ta nie stanowi zagadnienia prawnego, które jako takie jest poddane kontroli Trybunału(6).
50. Prawdą jest również, że – z drugiej strony – odwołanie jest niedopuszczalne w zakresie, w jakim ogranicza się do powtórzenia zarzutów i argumentów podniesionych już przed Sądem, w tym takich, które były oparte na okolicznościach faktycznych, które Sąd wprost odrzucił. Takie odwołanie jest bowiem w rzeczywistości wnioskiem o zwykłe ponowne rozpoznanie skargi złożonej do Sądu, co nie należy do właściwości Trybunału w ramach odwołania. Natomiast w sytuacji, gdy wnoszący odwołanie kwestionuje wykładnię lub zastosowanie przez Sąd prawa Unii, kwestie prawne rozpatrywane w pierwszej instancji mogą być ponownie rozważane w postępowaniu odwoławczym. Gdyby bowiem dana strona wnosząca odwołanie nie mogła oprzeć odwołania na zarzutach i argumentach podniesionych już przed Sądem, postępowanie odwoławcze byłoby częściowo bezprzedmiotowe(7).
51. W niniejszej sprawie Pometon podnosi co do zasady, w ramach argumentów na poparcie pierwszego zarzutu odwołania, że Sąd naruszył zasadę bezstronności postępowania i zasadę domniemania niewinności, błędnie stosując wnioski wynikające z wyroku w sprawie Karaman i wyroku Sądu w sprawie Icap.
52. Wydaje mi się, że twierdzenia te muszą skłonić Trybunał do zbadania możliwości zastosowania tych wyroków w kontekście postępowania hybrydowego, a tym samym ewentualnie do kontroli kwalifikacji prawnej okoliczności i skutków prawnych, które wywiódł z nich Sąd w świetle tego orzecznictwa.
53. W tych okolicznościach, mimo że niektóre z argumentów podniesionych przez Pometon podważają pewne ustalenia faktyczne Sądu lub są podobne do argumentów podniesionych już przed Sądem, w ramach pierwszego zarzutu odwołania podniesiono kwestie dotyczące tego, w jaki sposób Sąd zinterpretował i zastosował przepisy prawa, w związku z czym odnosi się on do kwestii prawnych, które mogą być przedmiotem kontroli Trybunału na etapie odwołania. Nie można zatem uwzględnić zarzutu Komisji dotyczącego niedopuszczalności zarzutu pierwszego, z wyjątkiem twierdzenia odnoszącego się do złożonej przez Komisję propozycji ugody.
54. Istotnie, argument ten Pometon podniósł po raz pierwszy na etapie odwołania. Stanowi on zatem zgodnie z art. 127 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 190 § 1 tego regulaminu, nowy zarzut, który jest niedopuszczalny, gdyż nie opiera się on na okolicznościach faktycznych i prawnych, które wyszły na jaw w trakcie postępowania(8).
b) Co do istoty zarzutu pierwszego odwołania
55. W ramach zarzutu pierwszego odwołania Pometon twierdzi, że Sąd naruszył prawo w zaskarżonym wyroku w zakresie, w jakim nie stwierdził, że Komisja naruszyła zasadę bezstronności postępowania oraz zasadę domniemania niewinności. W ten sposób Sąd sam naruszył zasadę bezstronności i zasadę domniemania niewinności.
56. Nie ma wątpliwości, że strona wnosząca odwołanie może powołać się na te dwie zasady na poparcie swojego odwołania.
57. Istotnie, nawet jeśli Komisja nie może zostać uznana za „sąd” w rozumieniu art. 6 EKPC, to nadal ma ona również obowiązek przestrzegać w toku postępowania administracyjnego praw podstawowych Unii, wśród których znajduje się prawo do dobrej administracji, przypomniane w art. 41 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”)(9). Zgodnie z tym przepisem każdy ma zaś prawo do bezstronnego rozpatrzenia swojej sprawy przez instytucje Unii. Ten wymóg bezstronności obejmuje z jednej strony subiektywną bezstronność, rozumianą w ten sposób, że żaden pracownik danej instytucji zajmujący się tą sprawą nie może w jakikolwiek sposób okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, a z drugiej strony obiektywną bezstronność, rozumianą w ten sposób, że po stronie instytucji muszą istnieć dostateczne gwarancje, by wykluczyć w tym względzie wszelkie uzasadnione wątpliwości(10).
58. Ponadto domniemanie niewinności stanowi ogólną zasadę prawa Unii, którą wyraża obecnie art. 48 ust. 1 karty. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że zasada ta obowiązuje w postępowaniach dotyczących naruszenia reguł konkurencji wiążących przedsiębiorstwa, które to naruszenia mogą zakończyć się nałożeniem grzywien lub okresowych kar pieniężnych(11).
59. W tym względzie należy również zauważyć, że domniemanie niewinności, zapisane w art. 48 karty – jak wynika z wyjaśnień dotyczących karty – odpowiada art. 6 ust. 2 i 3 EKPC. Wynika z tego, zgodnie z art. 52 ust. 3 karty, że art. 6 ust. 2 i 3 EKPC należy wziąć pod uwagę przy dokonywaniu wykładni art. 48 karty jako próg minimalnej ochrony(12).
60. W tych okolicznościach, w ramach „postępowania hybrydowego” – to znaczy postępowania, w którym Komisja prowadzi równolegle postępowanie ugodowe i standardowe postępowanie administracyjne – należy zatem uwzględnić wyrok w sprawie Karaman, który dotyczy kwestii, czy zasada domniemania niewinności, chroniona przez art. 6 ust. 2 EKPC, może zostać naruszona przez stwierdzenia zawarte w wyroku skierowanym przeciwko współpodejrzanym w odrębnym postępowaniu, które nie mają mocy wiążącej w toczącym się lub przyszłym postępowaniu karnym przeciwko innej osobie.
61. Jest to istotne, tym bardziej że sam Trybunał uwzględnił już wymogi wynikające z tego wyroku w swoim własnym orzecznictwie związanym z art. 48 karty.
62. W wyroku z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670), Trybunał stwierdził bowiem, iż ETPC uznał w wyroku w sprawie Karaman, że zasada domniemania niewinności zostaje naruszona, gdy orzeczenie sądowe lub oficjalne oświadczenie dotyczące oskarżonego zawiera wyraźne oświadczenie, zgodnie z którym dana osoba popełniła dane przestępstwo, dokonane w braku ostatecznego wyroku skazującego(13).
63. Jak zauważył Trybunał, ETPC przyznał też, że w złożonym postępowaniu karnym, obejmującym szereg podejrzanych, którzy nie mogą być osądzeni we wspólnym procesie, odniesienia sądu krajowego do udziału osób trzecich, które mogą następnie być osądzone w odrębnym postępowaniu, mogą okazać się niezbędne dla oceny winy oskarżonych. Wyjaśnił jednak, że jeżeli okoliczności dotyczące udziału osób trzecich muszą być wprowadzone, dany sąd powinien unikać podawania większej ilości informacji, niż jest to niezbędne dla analizy odpowiedzialności prawnej osób, które są oskarżone w toczącym się przed nim postępowaniu(14).
64. W tym kontekście Trybunał zauważył, że ETPC podkreślił znaczenie wyboru wyrażeń użytych przez organy sądowe, a także szczególnych okoliczności, w jakich zostały one sformułowane, oraz charakteru i kontekstu danego postępowania(15). Dlatego też, znów zdaniem ETPC, uzasadnienie orzeczeń sądowych w tych sprawach jest szczególnie ważne – należy je formułować przy użyciu wyrażeń, dzięki którym można uniknąć potencjalnego przedwczesnego osądu w przedmiocie winy danych osób trzecich, który mógłby zagrozić rzetelnej analizie zarzutów postawionych im w ramach odrębnego postępowania(16).
65. W świetle tego orzecznictwa Trybunał doszedł do wniosku, że art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym(17) należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by ugoda, która powinna zostać zatwierdzona przez sąd krajowy, wspominała o udziale oskarżonych innych niż oskarżony, który zawarł tę ugodę i w ten sposób przyznał się do winy. Jest to dopuszczalne w sytuacji, w której ci inni oskarżeni zostaną później osądzeni w odrębnym postępowaniu, a ich tożsamość podaje się z zastrzeżeniem dwóch warunków. Po pierwsze, informacja ta musi być niezbędna do dokonania kwalifikacji odpowiedzialności prawnej oskarżonego, który zawarł wspomnianą ugodę, a po drugie, ugoda ta musi wyraźnie wskazywać, że przeciwko owym pozostałym oskarżonym toczy się odrębne postępowanie karne i że ich wina nie została stwierdzona zgodnie z prawem(18).
66. Trybunał dodał, że w tym względzie, aby zweryfikować poszanowanie zasady domniemania niewinności, należy zawsze analizować orzeczenie sądowe i jego uzasadnienie w całości i w świetle szczególnych okoliczności, w których zostało ono wydane. Jak wyjaśnił Trybunał, jakiekolwiek wyraźne odniesienie w niektórych fragmentach orzeczenia sądowego do braku winy współoskarżonych byłoby bowiem pozbawione sensu, gdyby inne fragmenty tego orzeczenia mogły być pojmowane jako przedwczesne uznanie ich winy(19).
67. Ramy te trzeba oczywiście dostosować do kontekstu „postępowania hybrydowego”. Opierają się one bowiem na wykładni art. 6 ust. 2 EKPC dokonanej przez ETPC i znalazły już zastosowanie do przepisu, który transponował – w porządku prawnym Unii Europejskiej – gwarancje ustanowione w art. 48 karty w podobnym kontekście dwóch postępowań dotyczących tych samych faktów, ale różnych okresów. Ponieważ wyraźnie ustalono, że domniemanie niewinności stanowi ogólną zasadę prawa Unii, wyrażoną obecnie w art. 48 ust. 1 karty i obowiązującą w postępowaniach dotyczących naruszenia reguł konkurencji(20), stosowanie innych wymogów w odniesieniu do postępowania hybrydowego byłoby niekonsekwencją.
68. W tych okolicznościach nie można zaprzeczyć, że w zaskarżonym wyroku Sąd zwrócił szczególną uwagę na wybór wyrażeń użytych przez Komisję w decyzji w sprawie ugody. Zadbał o to, by zbadać spełnienie dwóch wspomnianych wyżej warunków, a mianowicie to, czy informacja o Pometonie była niezbędna do dokonania kwalifikacji odpowiedzialności prawnej pozostałych przedsiębiorstw, które zawarły ugodę, oraz czy zostało wyraźne wskazane, że przeciwko Pometonowi toczy się odrębne postępowanie karne i że jego wina nie została jeszcze stwierdzona zgodnie z prawem (zob. pkt 72, 74, 77, 81, 85 zaskarżonego wyroku).
69. Jeśli chodzi o drugi warunek, Sąd nie naruszył prawa, uznając w pkt 65, 82 i 83 zaskarżonego wyroku, że Komisja wyraźnie stwierdziła w decyzji w sprawie ugody, iż Pometon był przedsiębiorstwem objętym postępowaniem zwyczajnym, a nie ugodowym (zob. pkt 2.2.5 decyzji w sprawie ugody), oraz wyraźnie wykluczyła jego odpowiedzialność w kontekście postępowania ugodowego (zob. przypis 4 do decyzji w sprawie ugody).
70. Uważam jednak, że Sąd naruszył prawo, charakteryzując czynniki, które uzasadniałyby potrzebę odniesień do Pometonu w decyzji w sprawie ugody, oraz wyciągając z nich wnioski prawne w pkt 84, 90 i 103 zaskarżonego wyroku. Doszedłem do tego wniosku z następujących powodów:
71. Po pierwsze, nalegając na ocenę formalną, zgodnie z którą punkty w decyzji w sprawie ugody, które odnoszą się do Pometonu, nie obejmują klasyfikacji prawnej, Sąd przeszedł do formalnej i ograniczonej interpretacji tej decyzji, podczas gdy, jak wskazałem wcześniej, konieczne jest przeanalizowanie tego rodzaju decyzji i jej uzasadnienia w całości i w świetle szczególnych okoliczności, w których została wydana.
72. Jak przyznał sam Sąd, niektóre fragmenty zawarte w części decyzji, która dotyczy przypomnienia okoliczności faktycznych, mogą jednak w sposób szczególnie wyraźny ukazywać stanowisko Komisji w przedmiocie uczestnictwa przedsiębiorstwa w noszących znamiona naruszenia zachowaniach, będących przedmiotem postępowania(21). Nie sięgając tak daleko, zasada domniemania niewinności może być naruszona już w sytuacji, kiedy uzasadnienie orzeczenia sądowego lub – w tym wypadku – decyzji Komisji nie jest sformułowane przy użyciu wyrażeń, dzięki którym można uniknąć potencjalnego przedwczesnego osądu w przedmiocie winy danych osób trzecich(22). W świetle orzecznictwa ETPC zasada domniemania niewinności zostaje bowiem naruszona nawet wtedy, kiedy orzeczenie sądowe lub oficjalne oświadczenie dotyczące oskarżonego odzwierciedla opinię – „le sentiment” we francuskiej wersji wyroku w sprawie Karaman – że jest on winny(23).
73. Decyzję w sprawie ugody należy oczywiście odczytywać holistycznie. Przykładowo sporadyczne używanie w dokumencie nieodpowiedniego słowa lub wyrażenia nie oznacza samo w sobie, że słowo to lub wyrażenie należy uznać za sugestię świadczącą o przedwczesnym osądzie dokonanym przez autora decyzji, jeżeli decyzja w sprawie ugody w całości, jeśli czytać ją uczciwie, nie daje podstaw do takiej interpretacji.
74. Stosując tę zasadę w niniejszej sprawie i analizując decyzję w sprawie ugody w całości, ma się jednak wrażenie, że uzasadnienie Komisji sformułowano w sposób budzący wątpliwości co do ewentualnego przedwczesnego osądu w kwestii winy Pometonu, a tym samym zagrażający uczciwemu zbadaniu przedstawionych jej zarzutów w postępowaniu zwyczajnym.
75. Wbrew temu, co Sąd orzekł w pkt 87 zaskarżonego wyroku, nie można bowiem wykluczyć, że sformułowania użyte w motywie 38 decyzji w sprawie ugody budziły wątpliwości co do ewentualnego przedwczesnego osądu w kwestii winy Pometonu, zważywszy, iż Komisja stwierdza z jednej strony w motywie 49 decyzji w sprawie ugody, że „uważa, iż Ervin, Winoa i Würth, uczestnicząc w działalności opisanej w pkt 4, uczestniczyły w jednolitym i ciągłym naruszeniu art. 101 [TFUE] i art. 53 porozumienia EOG” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak inne cytaty z tej decyzji], a z drugiej strony porozumienie w sprawie głównego elementu tego naruszenia – wspólnej dopłaty z tytułu złomu – jest precyzyjnie opisane w motywie 38 pkt 4 decyzji w sprawie ugody w ramach sformułowania, które obejmuje Pometon. Wrażenie, że Pometon uczestniczył w tym naruszeniu, potęguje ponadto motyw 39 tej decyzji, w którym Komisja stwierdza, że „uczestnicy spotkania w dniu 3 października [określeni wyraźnie w motywie 38 jako Winoa, Ervin i Pometon] pozostawali następnie w kontakcie z dwoma niemieckimi producentami stalowych materiałów ściernych, MTS i Würth, w celu przyłączenia ich do nowego systemu obliczania dopłaty z tytułu złomu”(24). Użycie terminu „przyłączenie” sugeruje, że pozostałe trzy spółki – bez wyjątku – uczestniczyły już w tym systemie.
76. Wątpliwości dotyczące winy Pometonu wynikają również z motywu 59 decyzji w sprawie ugody, w którym stwierdzono, że „z okoliczności faktycznych opisanych w pkt 4 wyraźnie wynika, że Ervin, Winoa, MTS i Würth uczestniczyły w antykonkurencyjnych uzgodnieniach horyzontalnych, które stanowiły część ogólnego schematu zmierzającego do realizacji jednolitego celu antykonkurencyjnego, polegającego na ograniczeniu konkurencji cenowej w odniesieniu do stalowych materiałów ściernych. W ramach tego ogólnego schematu opisanego w motywach 26–36 Ervin, Winoa, MTS i Würth koordynowały swoje zachowania w celu uniknięcia wszelkiej niepewności między nimi w odniesieniu do cen na rynku stalowych materiałów ściernych”.
77. W motywach 26–36 decyzji w sprawie ugody stwierdzono jednak w szczególności, że „Winoa, Ervin i Pometon spotkały się nad jeziorem Garda (we Włoszech) w celu uzgodnienia jednolitego modelu obliczeniowego wspólnej dopłaty z tytułu złomu, która miała być stosowana przez wszystkie te przedsiębiorstwa. Uzgodniły, że będą używać jednolitego wzoru […]. Po tym spotkaniu uczestnicy wymienili szereg wiadomości elektronicznych, koordynujących w szczegółach wprowadzenie nowego systemu dopłat z tytułu złomu oraz wspólną datę rozpoczęcia jego stosowania”(25). Stwierdzono również, że MTS i Würth „nie uczestniczyły w początkowych etapach procesu, gdy zostało zawarte porozumienie między spółką Winoa, grupą Ervin i Pometonem”(26), oraz że „przez cały okres utrzymywania kontaktów strony [bez wyjątku, zatem i Pometon] koordynowały również swoje działania wobec klientów indywidualnych”(27).
78. Mimo że są to ustalenia faktyczne, stwierdzenia te – wyraźnie odnoszące się do Pometonu – stanowią jednak podstawę kwalifikacji prawnej dotyczącej antykonkurencyjnych uzgodnień horyzontalnych, o której mowa w motywie 59 decyzji w sprawie ugody.
79. Ponadto z uzasadnienia decyzji w sprawie ugody nie wynika, dlaczego odniesienia do Pometonu były rzeczywiście niezbędne do dokonania kwalifikacji odpowiedzialności prawnej czterech przedsiębiorstw, które zawarły porozumienie. Przeciwnie, udział tych czterech przedsiębiorstw w systemie opisanym przez Komisję był wystarczający, aby powstał rozpatrywany kartel. Wbrew temu, co stwierdzono w spornej decyzji(28), z decyzji w sprawie ugody nie wynika, że Pometon odegrał niezbędną rolę – czy chociażby konkretną rolę – w utworzeniu tego systemu (w przeciwieństwo do na przykład spółki Winoa, która odpowiadała za przekazywanie uczestnikom co miesiąc informacji o nowej dopłacie, a od maja 2004 r. również publikowała tę informację o dopłacie na własnej stronie internetowej, jak wyjaśniono w motywie 30 decyzji w sprawie ugody).
80. Podobnie, w odniesieniu do motywu 37 decyzji w sprawie ugody, nie uważam – z całym szacunkiem – aby wyjaśnienie przedstawione przez Sąd w pkt 88 zaskarżonego wyroku było przekonujące. W tym kontekście Sąd ograniczył się do stwierdzenia, że skoro Komisja przyjęła istnienie jednolitego i ciągłego naruszenia, konieczne było określenie zakresu terytorialnego kartelu jako całości. Z decyzji w sprawie ugody nie wynika jednak, w jakim zakresie udział Pometonu miałby odegrać decydującą – a tym samym „niezbędną” w rozumieniu wyroku w sprawie Karaman – rolę w zakresie terytorialnym naruszenia, mimo że przedsiębiorstwo to zostało wyraźnie uwzględnione w motywie 37 decyzji w sprawie ugody dotyczącym zasięgu geograficznego porozumienia.
81. W tych okolicznościach, kiedy decyzję w sprawie ugody analizuje się w całości, uważam, że Sąd nie mógł w prawidłowy sposób dojść do wniosku – jak zrobił to w pkt 84 zaskarżonego wyroku – że odniesienia do Pometonu nie pozwalają obiektywnie podejrzewać, iż Komisja przesądziła o winie i odpowiedzialności tego przedsiębiorstwa w ramach rozpatrywanego kartelu już na etapie decyzji w sprawie ugody skierowanej do czterech pozostałych przedsiębiorstw będących stronami tego kartelu. W konsekwencji Sąd naruszył prawo, stwierdzając w pkt 90 i 103 zaskarżonego wyroku, że Komisji nie można zarzucić naruszenia w spornej decyzji obowiązku bezstronności wobec Pometonu oraz zasady domniemania niewinności.
82. Zarzut dotyczący tego naruszenia prawa niekoniecznie jest jednak skuteczny. Należy bowiem pamiętać, że sporną decyzją nie jest decyzja w sprawie ugody, lecz decyzja wydana w wyniku normalnego postępowania administracyjnego na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 1/2003. Decyzja w sprawie ugody nie stanowi podstawy prawnej spornej decyzji, a te dwie decyzje wydano w ramach dwóch odrębnych i niezależnych postępowań. Naruszenie zasady domniemania niewinności w odniesieniu do Pometonu w chwili przyjęcia decyzji w sprawie ugody niekoniecznie wpływa więc bezpośrednio na zgodność z prawem spornej decyzji.
83. Jak wyjaśnił Sąd w wyroku w sprawie Icap, kwestia, czy ewentualny brak obiektywnej bezstronności Komisji mógł mieć wpływ na zgodność z prawem spornej j decyzji, łączy się z kwestią, czy poczynione w owej decyzji ustalenia są należycie poparte przedstawionymi przez Komisję dowodami(29). Innymi słowy, jak wyraźnie wynika z utrwalonego orzecznictwa, nieprawidłowość polegająca na ewentualnym braku obiektywnej bezstronności Komisji mogłaby prowadzić do stwierdzenia nieważności spornej decyzji jedynie w sytuacji, gdyby wykazano, że w braku tej nieprawidłowości decyzja miałaby inną treść(30).
84. Stwierdzenie to zależy zatem od oceny pozostałych zarzutów podniesionych przez stronę wnoszącą odwołanie, które odnoszą się do ustalenia w sposób wymagany prawem udziału w danym naruszeniu, a mianowicie drugiego i trzeciego zarzutu odwołania. To właśnie do tych kwestii możemy teraz przejść.
1) Zarzut drugi odwołania dotyczący błędnego zastosowania przez Sąd zasad dotyczących ciężaru dowodu i domniemania niewinności oraz istnienia sprzecznego lub niewystarczającego uzasadnienia zaskarżonego wyroku w odniesieniu do udziału Pometonu w pierwszej części kartelu
85. W ramach drugiego zarzutu odwołania Pometon podnosi w istocie, że wbrew ustaleniom zawartym w pkt 129 zaskarżonego wyroku spółka ta zakwestionowała w skardze swoją odpowiedzialność w odniesieniu do pierwszej części kartelu, w szczególności w przypisie 23 do skargi. Ponadto Pometon kwestionuje ustalenie Sądu, zgodnie z którym Komisja wykazała w sposób wymagany prawem, że wspólna dopłata z tytułu złomu znajdowała automatyczne zastosowanie, w związku z czym Pometon mógł ją stosować, mimo że nie otrzymywał regularnych informacji od któregoś ze swoich konkurentów. Zdaniem Pometonu wniosek ten opiera się wyłącznie na prawdopodobieństwie lub domniemaniu wystąpienia pewnych zdarzeń, jak wynika z pkt 142, 144 i 145 zaskarżonego wyroku.
86. Jednak, chociaż prawdą jest, że Pometon zaprzeczył udziałowi w jakimkolwiek kartelu w odnośnym przypisie, nie można nie dostrzec, że mimo wszystko wyraźnie przyznał w replice przedstawionej Trybunałowi, iż uczestniczył w spotkaniu w dniu 3 października 2003 r. To właśnie podczas tego spotkania zawarto porozumienie w sprawie wspólnego systemu dopłaty z tytułu złomu.
87. Wychodząc właśnie od tej bezspornej kwestii, na podstawie różnych elementów akt wskazanych w pkt 143–145 zaskarżonego wyroku, Sąd doszedł do wniosku w pkt 160 tego wyroku, że wykazano udział strony wnoszącej odwołanie w pierwszej części kartelu. Wbrew twierdzeniom strony wnoszącej odwołanie Sąd nie powołał się w tym celu na prawdopodobieństwo ani domniemanie wystąpienia określonych zdarzeń. Przeciwnie, w przykładach podanych przez Pometon Sąd dokonał ustalenia na podstawie jasno określonych dowodów. Dopiero za drugim razem, w celu odrzucenia argumentu podniesionego przeciwko pierwszemu ustaleniu, Sąd używa – z zaprzeczeniem – przymiotnika „prawdopodobne” („nie jest prawdopodobne, aby”, pkt 142 zaskarżonego wyroku) czy też wyrażenia takiego jak „nic nie pozwala przyjąć, że” (pkt 144).
88. W tych okolicznościach, nie uwzględniając nawet faktu, że w ramach drugiego zarzutu odwołania Pometon wydaje się zwracać do Trybunału o ponowną ocenę okoliczności faktycznych – do czego Trybunał nie jest właściwy w postępowaniu odwoławczym z wyłączeniem przypadków przeinaczenia dowodów(31), którego Pometon nie podnosi – uważam, że z interpretacji pkt 129–160 zaskarżonego wyroku w całości wynika, iż o odpowiedzialności Pometonu i jego udziale w pierwszej części kartelu istotnie wywnioskowano na podstawie szeregu zbieżnych okoliczności oraz poszlak, które rozpatrywane łącznie mogą stanowić dowód naruszenia reguł konkurencji(32).
89. W konsekwencji, w świetle powyższych rozważań, uważam, że Komisja wykazała udział Pometonu w pierwszej części kartelu zgodnie z wymaganym prawem standardem dowodowym, a Sąd nie naruszył zasad, na które powołano się na poparcie drugiego zarzutu odwołania.
2) Zarzut trzeci odwołania dotyczący błędnego zastosowania przez Sąd zasad dotyczących ciężaru dowodu i domniemania niewinności w odniesieniu do czasu trwania udziału Pometonu w kartelu
90. W ramach trzeciego zarzutu odwołania, podniesionego tytułem żądania ewentualnego w celu uzyskania obniżenia nałożonej grzywny, Pometon podnosi, że Sąd błędnie zastosował zasady dotyczące ciężaru dowodu i domniemania niewinności w odniesieniu do czasu trwania udziału Pometonu w kartelu. Co do istoty strona wnosząca odwołanie podnosi, że Sąd odwrócił ciężar dowodu, uznając, że Pometon nie przedstawił wystarczających dowodów, aby wykazać przerwanie uczestnictwa w kartelu, mimo braku kontaktów mających znamiona zmowy między Pometonem a pozostałymi uczestnikami kartelu w okresie od 18 listopada 2005 r. do 20 marca 2007 r.
91. Nie uważam, że w zaskarżonym wyroku Sąd naruszył w tym względzie prawo. Przeciwnie, podzielam wyrażony w jego orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym kwestia, czy okres jest, czy nie jest wystarczająco długi, aby stanowić przerwanie naruszenia, nie może być analizowana w sposób abstrakcyjny, lecz przeciwnie, należy ocenić ją w kontekście funkcjonowania danego kartelu(33).
92. W niniejszej sprawie Sąd stwierdził jednak w pkt 308 zaskarżonego wyroku – czemu nikt skutecznie nie zaprzeczył – że omawiany kartel charakteryzował się automatycznym stosowaniem wspólnej dopłaty z tytułu złomu, ścisłymi powiązaniami między obiema częściami kartelu, a także brakiem, poza rynkiem niemieckim, ustrukturyzowanej organizacji kontaktów między uczestnikami służących wprowadzaniu w życie koordynacji dotyczącej klientów indywidualnych, zaś kontakty ad hoc miały miejsce wyłącznie w przypadku sporów.
93. Natomiast zgodnie z utrwalonym orzecznictwem milcząca zgoda na niedozwoloną inicjatywę bez otwartego zdystansowania się wobec jej treści lub zawiadomienia o niej organów administracyjnych zachęca do kontynuowania naruszenia i utrudnia jego wykrycie. Współudział ten stanowi bierny rodzaj uczestnictwa w naruszeniu, który tym samym może być podstawą uznania odpowiedzialności tego przedsiębiorstwa w ramach jednolitego porozumienia. Ponadto okoliczność polegająca na tym, że dane przedsiębiorstwo nie stosuje w praktyce rezultatów spotkania, które miało antykonkurencyjny cel, nie może zwalniać go od odpowiedzialności za udział w kartelu, chyba że zdystansowało się publicznie od jego treści(34). W tym względzie, dla oceny tego, czy dane przedsiębiorstwo rzeczywiście zdystansowało się od niezgodnego z prawem porozumienia, decydujące znaczenie ma sposób, w jaki pozostali uczestnicy kartelu zrozumieli zamiar tegoż przedsiębiorstwa(35).
94. W niniejszej sprawie Sąd prawidłowo stwierdził zatem w pkt 306 zaskarżonego wyroku, że należy ocenić, czy brak kontaktów między Pometonem a pozostałymi uczestnikami był wystarczająco długi, aby uświadomili oni sobie zamiar przerwania przez Pometon uczestnictwa w kartelu.
95. W tym kontekście należy wskazać, że pojęcie „otwartego zdystansowania się” oznacza sytuację faktyczną, której istnienie zostaje stwierdzone przez Sąd w każdym konkretnym przypadku z osobna, z uwzględnieniem szeregu koincydencji oraz wskazówek, które zostały mu przedstawione, i w następstwie całościowej oceny wszystkich dowodów i poszlak istotnych dla sprawy. Jeśli zatem dowody te uzyskano w prawidłowy sposób przy poszanowaniu ogólnych zasad prawa i wymogów proceduralnych dotyczących ciężaru dowodu i postępowania dowodowego, wyłącznie do Sądu należy ocena, jaką wagę należy przywiązywać do przedstawionych mu dowodów. Jak już wspomniano, ocena ta nie stanowi zatem, z wyłączeniem przypadków przeinaczenia tych dowodów, kwestii prawnej, która jako taka podlega kontroli Trybunału(36).
96. W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że w pkt 309 zaskarżonego wyroku Sąd zauważył przede wszystkim, iż strona wnosząca odwołanie nie oparła się na żadnych aspektach, które mogłyby sugerować, że kontakty mające znamiona zmowy były niezbędne dla kontynuowania jej ciągłego uczestnictwa w kartelu w okresie od dnia 9 czerwca 2005 r. do marca 2007 r. Następnie, w pkt 310 zaskarżonego wyroku, Sąd wywnioskował z okoliczności, że Pometon był inicjatorem wspólnego systemu dopłaty z tytułu złomu i aktywnie przyczynił się do jej wprowadzenia w życie, iż brak uczestnictwa strony wnoszącej odwołanie w niektórych spotkaniach lub kontaktach mających znamiona zmowy we wspomnianym wyżej okresie nie był rozumiany przez innych uczestników jako zdystansowanie się od kartelu. Wreszcie, w pkt 311 zaskarżonego wyroku, Sąd stwierdził, że okoliczność, iż Pometon odgrywał aktywną rolę w przygotowaniach do spotkania, które odbyło się w Mediolanie (Włochy) w dniu 16 maja 2007 r., a ponadto nie powiadomił pozostałych uczestników o sprzedaży owej części przedsiębiorstwa prowadzącej działalności w sektorze stalowych materiałów ściernych, potwierdza ciągłość nielegalnego postępowania Pometonu.
97. Na podstawie oceny okoliczności faktycznych i materiału dowodowego Sąd doszedł zatem w pkt 313 zaskarżonego wyroku do wniosku, że nie było jakiejkolwiek poszlaki świadczącej o zdystansowaniu się Pometonu od kartelu, a Komisja udowodniła w sposób wymagany prawem, że Pometon nie przerwał swego uczestnictwa w jednolitym i ciągłym naruszeniu, o którym mowa.
98. W świetle powyższych rozważań uważam, że w ramach trzeciego zarzutu odwołania Pometon próbuje – przynajmniej w części – skłonić Trybunał do zastąpienia dokonanej przez Sąd w zaskarżonym wyroku oceny dowodów jego własną oceną. W tym względzie należy zauważyć, że analiza rozpatrywanych dokumentów nie wykazuje wyraźnego przeinaczenia. W konsekwencji, ponieważ nie stwierdziłem również naruszenia przez Sąd prawa w ocenie czasu trwania uczestnictwa Pometonu w rozpatrywanym naruszeniu, uważam, że trzeci zarzut odwołania należy oddalić jako w części bezzasadny, a w części niedopuszczalny.
c) Wnioski w przedmiocie zarzutu pierwszego odwołania
99. Uwzględniając decyzję w sprawie ugody w całości, doszedłem do wniosku, iż Sąd nie mógł uznać w pkt 84 zaskarżonego wyroku, że odniesienia do Pometonu nie pozwalają obiektywnie podejrzewać, iż Komisja przesądziła o winie i odpowiedzialności tego przedsiębiorstwa w ramach rozpatrywanego kartelu już na etapie decyzji w sprawie ugody skierowanej do czterech pozostałych przedsiębiorstw będących stronami tego kartelu.
100. W konsekwencji uważam, że Sąd naruszył prawo, stwierdzając w pkt 90 i 103 zaskarżonego wyroku, iż Komisji nie można zarzucić naruszenia obowiązku bezstronności wobec Pometonu oraz naruszenia zasady domniemania niewinności w spornej decyzji.
101. Jestem jednak zdania, że zarzut pierwszy jest nieskuteczny. Brak obiektywnej bezstronności ze strony Komisji na etapie wydawania decyzji w sprawie ugody nie wpłynął bowiem na zgodność z prawem spornej decyzji, ponieważ ustalenia dokonane w tej drugiej decyzji są same w sobie należycie poparte dowodami przedstawionymi przez Komisję.
102. Podsumowując, uważam zatem, że zarzut pierwszy odwołania, a także zarzuty odwołania drugi i trzeci należy oddalić.
B. Zarzut czwarty odwołania dotyczący naruszenia zasady równości w ramach ustalania wysokości grzywny oraz sprzecznego lub niewystarczającego uzasadnienia w tym względzie
1. Argumentacja stron
103. W ramach czwartego zarzutu odwołania Pometon podnosi, że w pkt 365–396 zaskarżonego wyroku Sąd naruszył zasadę równości lub obowiązek uzasadnienia sposobu ustalenia wysokości grzywny. Zarzuca się zatem Sądowi, że zastosował stopę obniżki grzywny, która nie odpowiada stopom obniżki przyznanym stronom, które zgodziły się na zawarcie ugody.
104. Chociaż Sąd uchylił grzywnę nałożoną przez Komisję ze względu na brak uzasadnienia i wyliczył ponownie kwotę grzywny nałożonej na Pometon na podstawie pkt 37 wytycznych z 2006 r., strona wnosząca odwołanie podnosi, że nowa stopa obniżki, którą zastosowano – 75% zamiast 60% – nadal nie odpowiada stopom obniżki przyznanym pozostałym stronom uczestniczącym w rozpatrywanym kartelu(37).
105. Opierając się na ocenach Sądu, zgodnie z którymi indywidualna odpowiedzialność Pometonu, wpływ jego zachowania noszącego znamiona naruszenia na konkurencję cenową oraz jego rozmiar były mniej znaczące niż w przypadku spółki Winoa, strona wnosząca odwołanie podnosi, że naruszenie, jakie można jej przypisać, jest o wiele mniej poważne niż naruszenie popełnione przez spółkę Winoa. W tych okolicznościach Pometon uważa, że Sąd naruszył zasadę równości, traktując różne sytuacje w ten sam sposób. Powinien był natomiast zastosować wobec niego stopę obniżki mieszczącą się w przedziale między tą przyznaną przez Komisję spółce Winoa, tj. 75%, a tą przyznaną MTS, tj. 90%.
106. Zdaniem Komisji zarzut ten jest niedopuszczalny, ponieważ w jego ramach strona wnosząca odwołanie wnosi o dokonanie przez Trybunał oceny co do istoty grzywny nałożonej przez Sąd, co nie należy do właściwości Trybunału. Komisja uważa, że Trybunał nie może ze względów słuszności zastąpić własną oceną oceny dokonanej przez Sąd orzekający w ramach nieograniczonego prawa orzekania w przedmiocie kwoty grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa z powodu naruszenia przez nie prawa Unii.
107. W każdym razie Komisja uznaje zarzut czwarty odwołania za bezzasadny, ponieważ Sąd prawidłowo zastosował swoje nieograniczone prawo orzekania i przestrzegał zasady równości, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności faktyczne. Ponadto, przedstawiając szczegółowe wyjaśnienie zastosowanej metodologii oraz czynników uwzględnionych w decyzji w sprawie ustalenia wysokości grzywny, Sąd uzasadnił w wystarczający sposób rozstrzygnięcie, którego dokonał, wykonując nieograniczone prawo orzekania.
2. Analiza
a) W przedmiocie dopuszczalności czwartego zarzutu odwołania
108. Zdaniem Komisji zarzut czwarty odwołania jest niedopuszczalny, ponieważ strona wnosząca odwołanie wnosi o dokonanie przez Trybunał oceny co do istoty grzywny nałożonej przez Sąd.
109. To prawda, że w ramach rozstrzygania kwestii prawnych w postępowaniu odwoławczym Trybunał nie może ze względów słuszności zastąpić własną oceną oceny dokonanej przez Sąd orzekający w ramach nieograniczonego prawa orzekania w przedmiocie kwoty grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa z powodu naruszenia przez nie prawa Unii(38). Tak więc jedynie gdyby Trybunał uznał, że poziom sankcji jest nie tylko niewłaściwy, ale również nadmierny, a w efekcie nieproporcjonalny, należałoby stwierdzić, że doszło do naruszenia prawa przez Sąd ze względu na niewłaściwy charakter kwoty grzywny(39).
110. Jeżeli jednak w ramach czwartego zarzutu odwołania strona wnosząca odwołanie żąda, tytułem żądania ewentualnego, aby Trybunał, orzekając w ramach nieograniczonego prawa orzekania, obniżył ustaloną kwotę grzywny, wynika to wyłącznie z naruszenia przez Sąd zasady równości.
111. W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że wykonywanie nieograniczonego prawa orzekania nie może prowadzić – przy ustalaniu wysokości grzywien – do dyskryminacji między przedsiębiorstwami, które uczestniczyły w porozumieniu niezgodnym z art. 101 ust. 1 TFUE(40). W związku z powyższym zarzut naruszenia przez Sąd zasady równości stanowi zatem kwestię prawną, którą można podnieść przed Trybunałem w postępowaniu odwoławczym.
b) Co do istoty
112. Po pierwsze, art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi, że przy ustalaniu wysokości grzywny za naruszenie prawa konkurencji uwzględnia się ciężar i czas trwania naruszenia.
113. W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że w celu określenia wysokości grzywien należy uwzględnić czas trwania naruszeń i wszystkie aspekty mogące wchodzić w ocenę wagi tych naruszeń, takie jak zachowanie każdego z przedsiębiorstw, rola odgrywana przez każde z nich w ustaleniu uzgodnionych praktyk, korzyść, którą mogły odnieść z tych praktyk, ich rozmiar i wartość danych towarów, jak również zagrożenie, jakie tego rodzaju naruszenia stanowią dla Unii Europejskiej(41).
114. Trybunał przypomniał jednak również, że z jednej strony waga naruszenia powinna podlegać indywidualnej ocenie, a z drugiej strony nie ma wiążącej ani wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić w celu oceny wagi naruszenia(42).
115. Po drugie, jeśli chodzi konkretnie o istotę czwartego zarzutu odwołania, nie ma wątpliwości, że poszanowanie zasady równości traktowania jest zapewniane – w szczególności w zakresie nakładania grzywien za naruszenia prawa konkurencji – przez Sąd i Trybunał(43).
116. Zasada równego traktowania stanowi bowiem ogólną zasadę prawa Unii usankcjonowaną w art. 20 i 21 karty. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem rzeczona zasada wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione(44). Ponadto z utrwalonego orzecznictwa wynika także, że przy ustalaniu kwoty grzywien nie można stosować różnych metod obliczeniowych, prowadzących do dyskryminacji pomiędzy przedsiębiorstwami, które wzięły udział w porozumieniu lub w uzgodnionej praktyce sprzecznych z art. 101 ust. 1 TFUE(45).
117. Po trzecie, jak już wspomniano, ta sama zasada ma zastosowanie do sądów Unii w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania. W ramach wykonywania tego prawa mogą one bowiem zastąpić ocenę Komisji własną oceną i w konsekwencji uchylić, zmniejszyć lub podwyższyć nałożoną grzywnę(46), bez związania wskazówkami określonymi przez Komisję w jej wytycznych, mimo że sądy Unii mogą kierować się tymi wskazówkami w ramach wykonywania przysługującego im nieograniczonego prawa orzekania(47).
118. Niemniej jednak, chociaż to do Trybunału lub Sądu należy dokonanie własnej oceny okoliczności sprawy i charakteru danego naruszenia w celu ustalenia kwoty grzywny, wykonywanie nieograniczonego prawa orzekania nie może prowadzić – przy ustalaniu wysokości grzywien, które mają zostać nałożone – do dyskryminacji między przedsiębiorstwami, które uczestniczyły w porozumieniu lub w uzgodnionej praktyce sprzecznych z art. 101 ust. 1 TFUE(48).
119. W tych okolicznościach wydaje mi się, że Sąd nie naruszył prawa, orzekając:
– po pierwsze, że w ramach wykonywania przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania należało do niego ustalenie odpowiedniej wysokości wyjątkowego dostosowania kwoty podstawowej grzywny, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy (pkt 369 zaskarżonego wyroku),
– po drugie, że był on związany jedynie kryteriami ciężaru i czasu trwania naruszenia (pkt 371 zaskarżonego wyroku) oraz,
– po trzecie, że ponieważ czas trwania naruszenia został uwzględniony w kwocie podstawowej – co nie zostało zakwestionowane przez Pometon – przy ocenie ciężaru naruszenia należało uwzględnić indywidualną odpowiedzialność Pometonu, jego zdolność do wpływania poprzez swoje zachowanie noszące znamiona naruszenia na konkurencję na rynku metalowych materiałów ściernych oraz jego rozmiar, a także porównać w przypadku każdego z tych czynników odpowiedzialność i indywidualną sytuację pozostałych przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu (pkt 376 zaskarżonego wyroku).
120. Czyniąc to, Sąd formalnie zastosował się do przepisów regulujących jego nieograniczone prawo orzekania, zachowując a priori równość zainteresowanych przedsiębiorstw, przy czym specyfika wynikająca z ich udziału w postępowaniu ugodowym została uwzględniona poprzez szczególną obniżkę o 10% przewidzianą w pkt 32 komunikatu w sprawie postępowań ugodowych. Mimo wszystko uważam jednak, że Sąd naruszył zasadę równości, przywiązując nieproporcjonalną wagę do kryterium wielkości przedsiębiorstwa przy ocenie obniżenia grzywny.
121. Pod koniec analizy dwóch pierwszych z wyżej wymienionych kryteriów – a mianowicie indywidualnej odpowiedzialności Pometonu i konkretnego wpływu jego zachowania noszącego znamiona naruszenia na konkurencję cenową – Sąd dochodzi bowiem do wniosku, z jednej strony, w pkt 382 zaskarżonego wyroku, że Pometon, „w odróżnieniu od grupy Ervin i spółki Winoa, lecz podobnie jak MTS i Würth, odegra[ł] ogólnie bardziej ograniczoną rolę w kartelu”, a z drugiej strony, w pkt 386 zaskarżonego wyroku, że z porównania wartości sprzedaży określonych produktów w EOG wynika, iż „waga przedsiębiorstwa Pometon w naruszeniu wydaje się czterokrotnie mniejsza niż waga spółki Winoa, przy czym jest względnie zbliżona do wagi spółki MTS i znacznie większa niż waga grupy Ervin i spółki Würth”. W związku z powyższym jedynie w świetle trzeciego kryterium, tj. rozmiaru przedsiębiorstwa, Sąd zauważa w pkt 390 zaskarżonego wyroku, że strona wnosząca odwołanie była w innej sytuacji niż MTS, ponieważ jej obroty w ostatnim roku pełnego uczestnictwa w kartelu wyniosły 99 890 000 EUR, podczas gdy w wypadku MTS było to 25 082 293 EUR.
122. Sąd kończy jednak tę analizę, stwierdzając w pkt 393 zaskarżonego wyroku, że „zgodnie z należytą oceną wszystkich okoliczności niniejszej sprawy wskazanych powyżej należy przyznać przedsiębiorstwu Pometon wyjątkową obniżkę w wysokości 75% od kwoty podstawowej grzywny dostosowanej ze względu na okoliczności łagodzące”.
123. Przyznając Pometonowi taką samą wyjątkową stopę obniżki, jak spółkom Ervin i Winoa, w związku z uznaniem – na podstawie dwóch z trzech kryteriów – że sytuacja Pometonu jest podobna do sytuacji MTS, Sąd naruszył moim zdaniem zasadę równości. Stosując niespójnie własną metodę obliczeniową, stworzył on w mojej ocenie pewną formę dyskryminacji między różnymi przedsiębiorstwami, które uczestniczyły w tym samym kartelu.
124. W tym względzie chciałbym zauważyć, że jedyne kryterium, które pozwala odróżnić sytuację Pometonu od sytuacji MTS, opiera się na całkowitych obrotach, podczas gdy Sąd wyraźnie wyjaśnił w pkt 384–392 zaskarżonego wyroku, że nadrzędne uwzględnienie przez Komisję innego kryterium w skali światowej, tj. wartości sprzedaży określonych produktów, nie było właściwe, ponieważ wagę gospodarczą tego przedsiębiorstwa w naruszeniu i szkodę, jaką wyrządziło ono konkurencji, w bardziej właściwy sposób odzwierciedla sprzedaż określonych produktów w EOG.
125. Ponadto, choć prawdą jest, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w celu wymierzenia kary pieniężnej można brać pod uwagę zarówno całkowity obrót przedsiębiorstwa, który stanowi wskazówkę, aczkolwiek przybliżoną i niedoskonałą, co do wielkości tego przedsiębiorstwa i jego siły gospodarczej, jak i obrót uzyskany z towarów będących przedmiotem naruszenia, który może w związku z tym stanowić wskazówkę co do rozmiaru tego naruszenia(49), nie można przypisywać nieproporcjonalnie dużego znaczenia temu obrotowi w stosunku do innych kryteriów oceny(50). Wydaje się jednak, że jest to jasna konsekwencja, którą Sąd wyciąga w pkt 393 zaskarżonego wyroku, ponieważ stopa wyjątkowej obniżki grzywny zastosowana w przypadku Pometonu jest na tym samym poziomie, co w przypadku spółki Winoa, podczas gdy zachowanie spółki Winoa w ramach rozpatrywanego naruszenia jest poważniejsze niż zachowanie Pometonu w świetle dwóch z trzech zastosowanych kryteriów.
126. W tych okolicznościach, w świetle powyższych rozważań, dochodzę do wniosku, że zarzut czwarty, na który Pometon powołuje się na poparcie odwołania, należy uwzględnić w zakresie, w jakim dotyczy naruszenia zasady równego traktowania. W związku z tym uważam, że należy uwzględnić odwołanie i uchylić zaskarżony wyrok w zakresie, w jakim określono w nim stopę wyjątkowej obniżki na poziomie 75% kwoty podstawowej grzywny, a tym samym w zakresie, w jakim kwotę grzywny nałożonej na Pometon ustalono w nim na 3 873 375 EUR.
VII. W przedmiocie skargi wniesionej do Sądu
127. Zgodnie z art. 61 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli odwołanie jest zasadne, Trybunał może w przypadku uchylenia orzeczenia Sądu wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala.
128. Taka sytuacja występuje w niniejszej sprawie, ponieważ kryterium i informacje niezbędne dla oceny kwoty wyjątkowej obniżki grzywny zostały przedstawione przez Sąd bez naruszenia prawa w tym względzie. Trybunał dysponuje zatem wszelkimi niezbędnymi informacjami, by rozstrzygnąć skargę.
129. Jeśli chodzi o obniżkę kwoty grzywny, a konkretnie ciężar naruszenia – Pometon potwierdził, że nie kwestionuje czasu trwania naruszenia w kontekście zarzutu czwartego(51) – z informacji przedstawionych Trybunałowi w odniesieniu do pięciu przedsiębiorstw uczestniczących w rozpatrywanym kartelu wynika, że sytuacja Pometonu jest podobna do sytuacji MTS pod względem indywidualnej odpowiedzialności oraz konkretnego wpływu jej zachowania noszącego znamiona naruszenia na konkurencję cenową. Jeżeli uwzględni się jednak całkowite odnośne obroty, które wskazują na rozmiar i siłę gospodarczą danych przedsiębiorstw, obroty Pometonu są czterokrotnie większe niż obroty MTS.
130. Na podstawie tych kryteriów i w celu poszanowania zasady równości przedsiębiorstw uczestniczących w rozpatrywanym kartelu uważam, że obniżka przyznana Pometonowi na podstawie pkt 37 wytycznych z 2006 r. powinna wynosić między 75% a 90%, tj. mieścić się w przedziale między stopą obniżki przyznaną spółce Winoa a tą przyznaną spółce MTS.
131. W tych okolicznościach, w świetle wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych w tej sprawie, proponuję, aby Trybunał obniżył kwotę grzywny nałożonej na Pometon o 83%, tj. o odsetek mieszczący się między 75% przyznanymi spółce Winoa a 90% przyznanymi spółce MTS. W świetle tej proponowanej obniżki sugeruję zatem, aby grzywna w tak obniżonej wysokości wyniosła 2 633 895 EUR.
VIII. W przedmiocie kosztów
132. Zgodnie z art. 184 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, jeżeli odwołanie jest zasadne i Trybunał wydaje orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, rozstrzyga on również o kosztach.
133. Zgodnie z art. 138 § 1 regulaminu postępowania, mającego zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Zgodnie z art. 138 § 3 regulaminu postępowania w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron każda z nich pokrywa własne koszty. Jednakże, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, Trybunał może orzec, że jedna ze stron pokrywa, oprócz własnych kosztów, część kosztów poniesionych przez stronę przeciwną.
134. W niniejszym postępowaniu odwoławczym, ponieważ odwołanie Pometonu zostało uwzględnione w części, właściwe wydaje się rozstrzygnięcie, zgodnie z którym Komisja – poza poniesieniem własnych kosztów postępowania w pierwszej instancji i postępowania odwoławczego – zostanie obciążona połową kosztów poniesionych przez stronę wnoszącą odwołanie w związku z tymi dwoma postępowaniami. W konsekwencji Pometon powinien ponieść połowę własnych kosztów związanych z tymi postępowaniami.
IX. Wnioski
135. W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał:
– uchylił wyrok Sądu Unii Europejskiej z dnia 28 marca 2019 r., Pometon/Komisja (T‑433/16, EU:T:2019:201) w zakresie, w jakim Sąd naruszył zasadę równego traktowania przy obliczaniu kwoty grzywny nałożonej na Pometon, ustalił stopę wyjątkowej obniżki na poziomie 75% podstawowej kwoty grzywny, ustalił kwotę grzywny nałożonej na Pometon w wysokości 3 873 375 EUR i postanowił, że strony pokryją własne koszty;
– obniżył podstawową kwotę grzywny nałożonej na Pometon o 83% i ustalił kwotę grzywny odpowiednio w wysokości 2 633 895 EUR;
– oddalił odwołanie w pozostałym zakresie;
– obciążył Komisję Europejską, poza jej własnymi kosztami poniesionymi zarówno w postępowaniu w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym, połową kosztów poniesionych przez Pometon w związku z tymi dwoma postępowaniami;
– obciążył Pometon połową jego własnych kosztów związanych z tymi postępowaniami.
1 Język oryginału: angielski.
2 Dz.U. 2008, L 171, s. 3.
3 Dz.U. 2003, L 1, s. 1.
4 Mowa tu o wyrokach Sądu z dnia 20 maja 2015 r., Timab Industries i CFPR/Komisja (T‑456/10, EU:T:2015:296) (w postępowaniu odwoławczym wyrok z dnia 12 stycznia 2017 r., Timab Industries i CFPR/Komisja, C‑411/15 P, EU:C:2017:11) i z dnia 10 listopada 2017 r., Icap i in./Komisja (T‑180/15, EU:T:2017:795) (w postępowaniu odwoławczym wyrok z dnia 10 lipca 2019 r., Komisja/Icap Management Services i Icap New Zealand, C‑39/18 P, EU:C:2019:584).
5 Dz.U. 2008, C 167, s. 1.
6 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 14 grudnia 2017 r., EBMA/Giant (Chiny) (C‑61/16 P, EU:C:2017:968, pkt 33); z dnia 13 września 2018 r., ANKO/Komisja, (C‑173/17 P, niepublikowany, EU:C:2018:718, pkt 23).
7 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 18 stycznia 2007 r., PKK i KNK/Rada (C‑229/05 P, EU:C:2007:32, pkt 32); z dnia 16 stycznia 2019 r., Komisja/United Parcel Service (C‑265/17 P, EU:C:2019:23, pkt 14, 15).
8 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 18 grudnia 2008 r., Coop de France Bétail et Viande i in./Komisja (C‑101/07 P i C‑110/07 P, EU:C:2008:741, pkt 110); z dnia 10 kwietnia 2014 r., Areva i in./Komisja (C‑247/11 P i C‑253/11 P, EU:C:2014:257, pkt 72).
9 Zobacz podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja (C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 154).
10 Zobacz podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja (C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 155).
11 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 22 listopada 2012 r., E.ON Energie/Komisja (C‑89/11 P, EU:C:2012:738, pkt 72, 73); z dnia 16 lutego 2017 r., Hansen & Rosenthal i H&R Wax Company Vertrieb/Komisja (C‑90/15 P, niepublikowany, EU:C:2017:123, pkt 18).
12 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 41).
13 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 43); wyrok w sprawie Karaman, pkt 63.
14 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 44); wyrok w sprawie Karaman, pkt 64.
15 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 43); wyrok w sprawie Karaman, pkt 63.
16 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 44); wyrok w sprawie Karaman, pkt 65.
17 Dz.U. 2016, L 65, s. 1. Zgodnie z tym przepisem „państwa członkowskie podejmują wszelkie środki niezbędne do zapewnienia, by do czasu udowodnienia podejrzanemu lub oskarżonemu winy zgodnie z prawem organy publiczne w swoich wypowiedziach publicznych oraz w orzeczeniach sądowych innych niż rozstrzygające o winie nie odnosiły się do takiej osoby jako do winnej. Powyższe stosuje się z zastrzeżeniem czynności oskarżyciela, które zmierzają do wykazania winy podejrzanego lub oskarżonego, oraz z zastrzeżeniem wstępnych decyzji o charakterze procesowym, które są podejmowane przez organy sądowe lub inne właściwe organy i które opierają się na podejrzeniu lub obciążającym materiale dowodowym”.
18 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 45).
19 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 46).
20 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 22 listopada 2012 r., E.ON Energie/Komisja (C‑89/11 P, EU:C:2012:738, pkt 72, 73); z dnia 16 lutego 2017 r., Hansen & Rosenthal i H&R Wax Company Vertrieb/Komisja (C‑90/15 P, niepublikowany, EU:C:2017:123, pkt 18).
21 Zobacz podobnie wyrok Sądu w sprawie Icap, pkt 259.
22 Zobacz podobnie wyrok z dnia 5 września 2019 r., AH i in. (domniemanie niewinności) (C‑377/18, EU:C:2019:670, pkt 44); wyrok w sprawie Karaman, § 65.
23 Wyrok w sprawie Karaman, § 63.
24 Wyróżnienie moje.
25 Decyzja w sprawie ugody, motyw 28 (wyróżnienie moje).
26 Decyzja w sprawie ugody, motyw 29 (wyróżnienie moje).
27 Decyzja w sprawie ugody, motyw 36 (wyróżnienie moje).
28 Zobacz na przykład motywy 35, 36 spornej decyzji w odniesieniu do konkretnej roli Pometonu w powstaniu kartelu.
29 Zobacz podobnie wyrok Sądu w sprawie Icap, pkt 276.
30 Zobacz podobnie wyrok Sądu w sprawie Icap, pkt 278.
31 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 14 grudnia 2017 r., EBMA/Giant (Chiny) (C‑61/16 P, EU:C:2017:968, pkt 33); z dnia 13 września 2018 r., ANKO/Komisja (C‑173/17 P, niepublikowany, EU:C:2018:718, pkt 23).
32 Zobacz podobnie wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Komisja/Keramag Keramische Werke i in. (C‑613/13 P, EU:C:2017:49, pkt 51).
33 Zobacz podobnie wyrok z dnia 19 maja 2010 r., IMI i in./Komisja (T‑18/05, EU:T:2010:202, pkt 89), przywołany w pkt 305 zaskarżonego wyroku.
34 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja (C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6, pkt 84, 85); z dnia 28 czerwca 2005 r., Dansk Rørindustri i in./Komisja (C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P, EU:C:2005:408, pkt 143, 144); z dnia 26 stycznia 2017 r., Duravit i in./Komisja (C‑609/13 P, EU:C:2017:46, pkt 136).
35 Zobacz podobnie wyrok z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja (C‑373/14 P, EU:C:2016:26, pkt 62).
36 Zobacz podobnie wyrok z dnia 20 stycznia 2016 r., Toshiba Corporation/Komisja (C‑373/14 P, EU:C:2016:26, pkt 63).
37 W decyzji w sprawie ugody Komisja przyznała stopę obniżki w wysokości 67% w przypadku Würth, 75% w przypadku Winoa i Ervin oraz 90% w przypadku MTS.
38 Zobacz podobnie wyrok z dnia 22 listopada 2012 r., E.ON Energie/Komisja (C‑89/11 P, EU:C:2012:738, pkt 125).
39 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 22 listopada 2012 r., E.ON Energie/Komisja (C‑89/11 P, EU:C:2012:738, pkt 126); z dnia 26 stycznia 2017 r., Zucchetti Rubinetteria/Komisja (C‑618/13 P, EU:C:2017:48, pkt 43).
40 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 10 kwietnia 2014 r., Komisja/Siemens Österreich i in. oraz Siemens Transmission & Distribution i in./Komisja (od C‑231/11 P do C‑233/11 P, EU:C:2014:256, pkt 105); z dnia 12 listopada 2014 r., Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja (C‑580/12 P, EU:C:2014:2363, pkt 75); z dnia 18 grudnia 2014 r., Komisja/Parker Hannifin Manufacturing i Parker-Hannifin (C‑434/13 P, EU:C:2014:2456, pkt 77).
41 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 8 grudnia 2011 r., Chalkor/Komisja (C‑386/10 P, EU:C:2011:815, pkt 56); z dnia 26 stycznia 2017 r., Zucchetti Rubinetteria/Komisja (C‑618/13 P, EU:C:2017:48, pkt 42); z dnia 26 września 2018 r., Infineon Technologies/Komisja (C‑99/17 P, EU:C:2018:773, pkt 196).
42 Zobacz podobnie wyrok z dnia 26 września 2018 r., Infineon Technologies/Komisja (C‑99/17 P, EU:C:2018:773, pkt 196, 198).
43 Zobacz podobnie wyrok z dnia 12 czerwca 2014 r., Deltafina/Komisja (C‑578/11 P, EU:C:2014:1742, pkt 75).
44 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja (C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 132); z dnia 26 stycznia 2017 r., Zucchetti Rubinetteria/Komisja (C‑618/13 P, EU:C:2017:48, pkt 38).
45 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 11 lipca 2013 r., Ziegler/Komisja (C‑439/11 P, EU:C:2013:513, pkt 133); z dnia 12 listopada 2014 r., Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja (C‑580/12 P, EU:C:2014:2363, pkt 62); z dnia 26 stycznia 2017 r., Zucchetti Rubinetteria/Komisja (C‑618/13 P, EU:C:2017:48, pkt 38).
46 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 6 listopada 2012 r., Otis i in. (C‑199/11, EU:C:2012:684, pkt 62); z dnia 12 listopada 2014 r., Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja (C‑580/12 P, EU:C:2014:2363, pkt 78).
47 Zobacz podobnie wyrok z dnia 21 stycznia 2016 r., Galp Energía España i in./Komisja (C‑603/13 P, EU:C:2016:38, pkt 90).
48 Zobacz orzecznictwo przytoczone w przypisie 40.
49 Zobacz podobnie wyroki: z dnia 12 listopada 2014 r., Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja (C‑580/12 P, EU:C:2014:2363, pkt 54); z dnia 9 lipca 2015 r., InnoLux/Komisja (C‑231/14 P, EU:C:2015:451, pkt 47); z dnia 7 września 2016 r., Pilkington Group i in./Komisja (C‑101/15 P, EU:C:2016:631, pkt 17).
50 Zobacz podobnie wyrok z dnia 28 czerwca 2005 r., Dansk Rørindustri i in./Komisja (C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P, EU:C:2005:408, pkt 257).
51 Punkt 31 repliki Pometonu.