–

w imieniu T. Leonharda – C. Köhler, Rechtsanwältin,

–

w imieniu DSL-Bank – eine Niederlassung der DB Privat- und Firmenkundenbank AG – A. Menkel, Rechtsanwalt,

–

w imieniu rządu niemieckiego – początkowo T. Henze, M. Hellmann, E. Lankenau, następnie M. Hellmann, E. Lankenau i J. Möller, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – F. Erlbacher i C. Valero, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniającej dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz.U. 2002, L 271, s. 16).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy Thomasem Leonhardem a DSL Bank – filią DB Privat- und Firmenkundenbank AG, dawniej DSL Bank (zwaną dalej „DSL Bank”), w przedmiocie skorzystania przez T. Leonharda z prawa do odstąpienia od umowy kredytu zawartej pomiędzy tymi stronami.

3

Motywy 1, 3, 13 i 14 dyrektywy 2002/65 brzmią następująco:

[…]

[…]

4

Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot i zakres [stosowania]”, stanowi w ust. 1:

„Przedmiotem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, dotyczących sprzedaży usług finansowych na odległość”.

5

Artykuł 2 omawianej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, przewiduje:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]”.

6

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Informacja dla konsumenta przed zawarciem umowy na odległość”, głosi w ust. 1:

„W odpowiednim czasie przed związaniem konsumenta jakąkolwiek umową zawieraną na odległość lub ofertą otrzymuje on następujące informacje dotyczące:

[…]

[…]”.

7

Zgodnie z art. 6 dyrektywy 2002/65, zatytułowanym „Prawo [do] odstąpienia”:

„1.   Państwa członkowskie zapewnią, aby konsument miał zagwarantowane 14 dni kalendarzowych na odstąpienie od umowy bez stosowania kar i bez podawania przyczyny. […]

Okres odstąpienia liczony jest od:

[…]

2.   Prawa [do] odstąpienia nie stosuje się do:

[…]

3.   Państwa członkowskie mogą przewidzieć, aby prawo [do] odstąpienia nie miało zastosowania do:

[…]

6.   Jeśli konsument wykonuje swoje prawo [do] odstąpienia, powinien on przed upływem odpowiedniego nieprzekraczalnego terminu poinformować o tym z zastosowaniem praktycznych instrukcji przekazanych mu zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 lit. d) przy użyciu środka, który może zostać uznany za zgodny z prawem krajowym. Nieprzekraczalny termin uznaje się za dochowany, jeśli powiadomienie, gdy jest ono pisemne lub z zastosowaniem innego trwałego nośnika informacji dostępnego odbiorcy, zostało wysłane przed wygaśnięciem nieprzekraczalnego terminu odstąpienia.

[…]”.

8

Artykuł 7 tej dyrektywy, zatytułowany „Zapłata za usługę dostarczoną przed odstąpieniem”, stanowi:

„1.   Jeśli konsument wykonuje prawo [do] odstąpienia zgodnie z art. 6 ust. 1, można wymagać od niego jedynie zapłaty bez zbędnej zwłoki za usługę rzeczywiście dostarczoną przez dostawcę zgodnie z umową. Wykonanie umowy może nastąpić jedynie po uzyskaniu zgody konsumenta. […]

[…]

3.   Dostawca nie może wymagać od konsumenta zapłaty żadnej kwoty na podstawie ust. 1, chyba że udowodni, że konsument został należycie poinformowany o kwocie do zapłaty zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 lit. a). Jednakże w żadnym wypadku nie może on wymagać zapłaty, jeśli rozpoczął wykonanie umowy przed wygaśnięciem okresu odstąpienia określonym w art. 6 ust. 1 bez wcześniejszego wniosku konsumenta.

4.   Dostawca zwróci konsumentowi, bez zbędnej zwłoki i nie później niż w terminie 30 dni kalendarzowych, wszelkie kwoty, które otrzymał od niego zgodnie z umową zawieraną na odległość, z wyjątkiem kwoty określonej w ust. 1. Termin ten zaczyna biec w dniu, w którym dostawca otrzymuje powiadomienie o odstąpieniu.

5.   Konsument zwraca dostawcy wszelkie kwoty i/lub mienie otrzymane od dostawcy bez zbędnej zwłoki i najpóźniej w terminie 30 dni kalendarzowych. […]”.

9

Paragraf 312b Bürgerliches Gesetzbuch (kodeksu cywilnego, zwanego dalej „BGB”) w brzmieniu mającym zastosowanie w postępowaniu głównym stanowi w ust. 1:

„»Umowy zawierane na odległość« oznaczają umowy o dostawę towarów lub świadczenie usług, w tym usług finansowych, zawierane między przedsiębiorcą a konsumentem wyłącznie z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość, chyba że umowa została zawarta w ramach zorganizowanego systemu sprzedaży lub świadczenia usług na odległość. »Usługi finansowe« w rozumieniu zdania pierwszego oznaczają wszelkie usługi o charakterze bankowym, kredytowym, ubezpieczeniowym, emerytalnym, inwestycyjnym lub płatniczym”.

10

Paragraf 312d BGB głosi:

„1.   Konsument, który zawarł umowę na odległość, ma prawo do odstąpienia od umowy, o którym mowa w § 355. […]

2.   W drodze odstępstwa od § 355 ust. 2 zdanie pierwsze termin do odstąpienia biegnie od momentu zrealizowania przez przedsiębiorcę obowiązków informacyjnych określonych w § 312c ust. 2, […] a w przypadku świadczenia usług od dnia zawarcia umowy.

3.   W sytuacji gdy umowa dotyczy świadczenia usług, prawo do odstąpienia wygasa również w następujących wypadkach:

[…]

5.   Ponadto prawo do odstąpienia nie przysługuje w przypadku umów zawieranych na odległość, w ramach których konsument posiada już prawo do odstąpienia na podstawie §§ 495, 499–507 lub zwrotu, zgodnie z § 355 lub 356. Ustęp 2 stosuje się do tych umów odpowiednio.

6.   W przypadku umów zawieranych na odległość dotyczących usług finansowych, w drodze odstępstwa do § 357 ust. 1, konsument zobowiązany jest do zapłaty odszkodowania za wykonaną usługę na podstawie przepisów regulujących rozwiązanie umowy w związku z jej niewykonaniem jedynie wtedy, gdy przed złożeniem przez niego oświadczenia w sprawie zawarcia umowy owe skutki prawne zostały mu wskazane, a on wyraźnie zgodził się na rozpoczęcie wykonywania usługi przez przedsiębiorcę przed upływem terminu do odstąpienia”.

11

Paragraf 346 BGB ma następujące brzmienie:

„1.   Jeżeli stronie umowy przysługuje umowne lub ustawowe prawo do odstąpienia [od umowy], w razie wykonania tego prawa otrzymane świadczenia winny zostać zwrócone, a rzeczywiście pobrane pożytki wydane.

2.   Dłużnik zobowiązany jest do zapłaty odszkodowania w miejsce dokonania zwrotu lub wydania, jeżeli:

Jeśli umowa przewiduje świadczenie wzajemne, świadczenie to należy uwzględnić przy obliczaniu odszkodowania. Jeżeli dłużnik zobowiązany jest do zapłaty odszkodowania z tytułu korzyści uzyskanych z pożytków uzyskanych z pożyczonego kapitału, może przedstawić dowód, że realna wartość tych korzyści jest niższa”.

12

Paragraf 355 BGB stanowi w ust. 3:

„Prawo do odstąpienia wygasa najpóźniej sześć miesięcy po zawarciu umowy. W przypadku sprzedaży towarów termin biegnie od dnia ich dostarczenia odbiorcy. W drodze odstępstwa od zdania pierwszego prawo do odstąpienia nie wygasa, jeśli konsument nie został prawidłowo poinformowany o prawie do odstąpienia, zaś w przypadku umów zawieranych na odległość dotyczących usług finansowych nie wygasa także w sytuacji, gdy przedsiębiorca prawidłowo nie zrealizował obowiązków informacyjnych określonych w § 312c ust. 2 pkt 1”.

13

Paragraf 495 BGB stanowi ust. 1:

„W przypadku konsumenckiej umowy pożyczki pożyczkobiorcy przysługuje prawo do odstąpienia zgodnie z § 355”.

14

Verordnung über Informations- und Nachweispflichten nad bürgerlichem Recht (rozporządzenie w sprawie obowiązków informacyjnych i dowodowych w prawie cywilnym), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, nakłada na przedsiębiorców wymóg realizacji obowiązków informacyjnych w związku z zawarciem z konsumentem w szczególności umowy na odległość i precyzuje obowiązki informacyjne instytucji kredytowych względem kredytobiorców.

15

W listopadzie 2005 r. T. Leonhard zawarł jako konsument z DSL Bank, instytucją kredytową, dwie umowy kredytu w celu sfinansowania zakupu dwóch mieszkań (zwane dalej „rozpatrywanymi umowami”).

16

Procedura zawierania rozpatrywanych umów przebiegała następująco.

17

W dniu 10 listopada 2005 r. DSL Bank przesłał T. Leonhardowi dwa uprzednio wypełnione dokumenty, zatytułowane „umowa kredytu”, zawierające pouczenie o prawie do odstąpienia od umowy. Jak wynika z postanowienia odsyłającego, wspomniane pouczenie brzmiało inaczej niż brzmienie obowiązujących przepisów niemieckich i z tego względu nie mogło korzystać z niewzruszalnego domniemania zgodności z prawem związanego ze wzorcem pouczenia znajdującym się w załączniku do rozporządzenia w sprawie obowiązków informacyjnych i dowodowych w prawie cywilnym, w brzmieniu mającym zastosowanie w sporze rozpatrywanym w postępowaniu głównym.

18

Thomas Leonhard podpisał oba dokumenty w dniu 11 listopada 2005 r. i odesłał je do DSL Bank. Następnie T. Leonhard przedstawił dowody ustanowienia uzgodnionych zabezpieczeń, w szczególności dowód ustanowienia hipoteki na rozpatrywanych nieruchomościach. Na wniosek T. Leonharda DSL Bank uruchomił zaciągnięty przez niego kredyt.

19

Każdego miesiąca T. Leonhard uiszczał uzgodnione odsetki od udzielonego kredytu, po czym pismem z dnia 14 listopada 2015 r. złożył oświadczenie do DSL Bank o odstąpieniu od rozpatrywanych umów. W uzasadnieniu oświadczenia T. Leonhard podniósł, że przekazane mu przy zawieraniu owych umów pouczenie o prawie do odstąpienia było niezgodne z niemieckimi przepisami. Zwrócił on uwagę, że dalszych płatności odsetek nie można utożsamiać z uznaniem przez niego jego zobowiązań wynikających ze spornych umów i że zastrzega sobie prawo żądania od DSL Banku ich zwrotu.

20

DSL Bank podważył skuteczność odstąpienia od spornych umów, wobec czego T. Leonhard wystąpił do Landgericht Bonn (sądu krajowego w Bonn, Niemcy) z powództwem o stwierdzenie skuteczności odstąpienia oraz zasądzenia od DSL Bank odszkodowania z tytułu pożytków od odsetek, jakie T. Leonhard zapłacił DSL Bank na podstawie tych umów przed złożeniem oświadczenia o odstąpieniu.

21

W ocenie sądu odsyłającego rozpatrywane umowy są „umowami zawieranymi na odległość” w rozumieniu § 312b BGB, przy czym zgodnie z krajowym orzecznictwem przepisy dotyczące prawa do odstąpienia w wypadku umów zawieranych na odległość co do zasady stosuje się również do umów kredytu na zakup nieruchomości.

22

Zdaniem sądu odsyłającego pouczenie dotyczące prawa do odstąpienia od umowy zawarte w dokumentach, o których mowa w pkt 17 niniejszego wyroku, było niezgodne z przepisami krajowymi, wobec czego należy uznać, że T. Leonhard skutecznie odstąpił od rozpatrywanych umów.

23

Odnosząc się do skutków owego odstąpienia, sąd odsyłający wskazuje, że zgodnie z § 346 ust. 1 i § 346 ust. 2 zdanie pierwsze pkt 1 BGB kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu kredytodawcy kwoty pożyczonego kapitału oraz uzyskanych z niego pożytków w wysokości, zgodnie z § 346 ust. 2 zdanie drugie BGB, co do zasady równej odsetkom uzgodnionym w umowie między stronami. Kredytobiorca z kolei jest zobowiązany od zwrócenia kredytodawcy otrzymanych od niego kwot oraz zapłaty odszkodowania z tytułu pobranych pożytków.

24

Sąd odsyłający dodaje, że zgodnie z § 312d ust. 6 BGB w przypadku umów zawieranych na odległość dotyczących usług finansowych konsument musi zapłacić odszkodowanie za wykonaną usługę jedynie wtedy, gdy przed zawarciem umowy został pouczony o tych skutkach prawnych, oraz pod warunkiem, że wyraźnie zgodził się na rozpoczęcie wykonywania usługi przez przedsiębiorcę przed upływem terminu do odstąpienia. Jednocześnie sąd ten uważa, że możliwe jest przyjęcie również takiej wykładni przepisów krajowych, zgodnie z którą konsument zawsze ma prawo do odszkodowania z tytułu pożytków zgodnie z § 346 ust. 2 zdanie pierwsze pkt 1 BGB. W takim wypadku kredytobiorcy będącemu konsumentem przysługiwałoby nie tylko roszczenie o zwrot kapitału i odsetek zapłaconych kredytodawcy, lecz także roszczenie o odszkodowanie z tytułu pożytków.

25

Jednakże zdaniem sądu odsyłającego art. 7 dyrektywy 2002/65 stoi na przeszkodzie możliwości wystąpienia przez kredytobiorcę z takim żądaniem odszkodowawczym. Ma to wynikać stąd, że owe dyrektywa dokonuje pełnej harmonizacji przepisów państw członkowskich w tym zakresie.

26

W tych okolicznościach Landgericht Bonn (sąd krajowy w Bonn) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 7 ust. 4 dyrektywy [2002/65] należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi państwa członkowskiego, który przewiduje, że po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu od umowy kredytu konsumenckiego zawartej na odległość dostawca poza kwotą, którą otrzymał od konsumenta zgodnie z umową zawartą na odległość, musi zapłacić także odszkodowanie z tytułu pożytków z tej kwoty?”.

27

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 4 grudnia 2018 r. niniejsza sprawa została zawieszona do czasu ogłoszenia wyroku z dnia 11 września 2019 r., Romano (C‑143/18, EU:C:2019:701).

28

Sekretariat Trybunału doręczył ten wyrok sądowi odsyłającemu.

29

Pismem z dnia 25 września 2019 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 1 października 2019 r., sąd odsyłający poinformował Trybunał w odpowiedzi na jego pytanie, że podtrzymuje swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, ponieważ w wyroku z dnia 11 września 2019 r., Romano (C‑143/18, EU:C:2019:701), Trybunał nie odpowiedział na trzecie pytanie prejudycjalne, którego treść pokrywa się z treścią jedynego pytania zadanego w niniejszej sprawie.

30

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa do odstąpienia od umowy kredytu zawartej na odległość z dostawcą konsument ma prawo dochodzić od tego dostawcy, z wyjątkiem kwot, które jest zobowiązany mu zapłacić na warunkach określonych w art. 7 ust. 1 i 3 tej dyrektywy, zwrotu kapitału i odsetek zapłaconych na podstawie tej umowy, lecz nie ma prawa dochodzić odszkodowania z tytułu pożytków uzyskanych z tej kwoty i z tych odsetek.

31

Na wstępie sąd odsyłający stwierdza, że zgodnie z przepisami prawa krajowego, o których mowa w pkt 24 niniejszego wyroku, kredytobiorca będący konsumentem, który odstąpił od umowy z dostawcą, ma prawo dochodzić od niego nie tylko zwrotu spłaconego kapitału i zapłaconych kredytodawcy odsetek, lecz również odszkodowania z tytułu pożytków.

32

W tym względzie należy przypomnieć, że jak wynika z art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65, jeśli konsument wykonuje prawo do odstąpienia od umowy kredytu zawartej na odległość, dostawca jest zobowiązany do zwrotu konsumentowi wszelkich kwot, które od niego otrzymał na podstawie umowy, z wyjątkiem kwoty określonej w jej art. 7 ust. 1, a mianowicie kwoty zapłaconej za usługę rzeczywiście dostarczoną przez dostawcę na warunkach wskazanych w art. 7 ust. 3 dyrektywy.

33

Brzmienie art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65 jest jednoznaczne i nakłada na dostawcę obowiązek zwrotu konsumentowi wszystkich kwot, które „otrzymał od niego” na podstawie umowy zawartej na odległość, i tylko tych kwot.

34

W sytuacji gdy na podstawie umowy kredytu konsument spłaca dostawcy kapitał kredytu wraz z odsetkami, zwrot, o którym mowa w art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65, powinien obejmować zarówno kwoty zapłacone przez konsumenta z tytułu kapitału, jak i odsetki od kredytu.

35

Ani art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65, ani żaden inny jej przepis nie przewiduje w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy zawartej z dostawcą wymogu zapłaty przez dostawcę na rzecz konsumenta oprócz kwoty kapitału i zapłaconych przez niego odsetek również odszkodowania z tytułu pożytków, które ów dostawca uzyskał na podstawie tej umowy.

36

W tym względzie należy przypomnieć, że z art. 1 ust. 1 dyrektywy 2002/65 w związku z jej motywem 13 wynika, że dyrektywa ta dokonuje w zasadzie całkowitej harmonizacji aspektów objętych zakresem tego aktu. W rzeczywistości bowiem, zgodnie z tym motywem, państwa członkowskie nie powinny mieć możliwości przyjmowania innych przepisów niż przepisy ustanowione w omawianej dyrektywie w obszarach, które ona harmonizuje, chyba że inaczej w niej postanowiono (wyrok z dnia 11 września 2019 r., Romano, C‑143/18, EU:C:2019:701, pkt 34).

37

W świetle wszystkich powyższych rozważań na pytanie sądu odsyłającego należy odpowiedzieć w następujący sposób: art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa do odstąpienia od umowy kredytu zawartej na odległość z dostawcą konsument ma prawo dochodzić od tego dostawcy, z wyjątkiem kwot, które jest zobowiązany mu zapłacić na warunkach określonych w art. 7 ust. 1 i 3 tej dyrektywy, zwrotu kapitału i odsetek zapłaconych na podstawie tej umowy, lecz nie ma prawa dochodzić odszkodowania z tytułu pożytków uzyskanych z tej kwoty i z tych odsetek.

38

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniającej dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE należy interpretować w ten sposób, że w przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa do odstąpienia od umowy kredytu zawartej na odległość z dostawcą konsument ma prawo dochodzić od tego dostawcy, z wyjątkiem kwot, które jest zobowiązany mu zapłacić na warunkach określonych w art. 7 ust. 1 i 3 tej dyrektywy, zwrotu kapitału i odsetek zapłaconych na podstawie tej umowy, lecz nie ma prawa dochodzić odszkodowania z tytułu pożytków uzyskanych z tej kwoty i z tych odsetek.