–

w imieniu Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs Frankfurt am Main eV przez C. Rohnkego, Rechtsanwalt,

–

w imieniu Prime Champ Deutschland Pilzkulturen GmbH przez C. Filippitscha, Rechtsanwalt,

–

w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego, D. Klebsa oraz R. Kanitza, a następnie przez D. Klebsa oraz R. Kanitza, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu francuskiego przez A.L. Desjonquères, D. Colasa oraz S. Horrenbergera, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez A. Collabollettę, avvocato dello Stato,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez B. Hofstöttera, C. Hödlmayra oraz K. Herbout-Borczak, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni przepisów w dziedzinie polityki rolnej, przepisów kodeksu celnego dotyczących pochodzenia produktów oraz przepisów dotyczących przekazywania konsumentom informacji na temat żywności.

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs Frankfurt am Main eV (centralnym urzędem ds. zwalczania nieuczciwej konkurencji we Frankfurcie nad Menem, zwanym dalej „Zentrale”) a spółką Prime Champ Deutschland Pilzkulturen GmbH (zwaną dalej „Prime Champ”) w przedmiocie skargi o zaprzestanie wprowadzania do obrotu przez tę spółkę zebranych w Niemczech pieczarek hodowlanych opatrzonych etykietą „Pochodzenie: Niemcy” bez innych dodatkowych wyjaśnień.

3

Motyw 49 rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 z dnia 22 października 2007 r. ustanawiającego wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych (Dz.U. 2007, L 299, s. 1), zmienionego rozporządzeniem Rady (WE) nr 361/2008 z dnia 14 kwietnia 2008 r. (Dz.U. 2008, L 121, s. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1234/2007”) brzmi następująco:

„Stosowanie norm handlowych dla produktów rolnych może przyczynić się do poprawy warunków ekonomicznych w zakresie produkcji tych produktów, wprowadzania ich do obrotu oraz do poprawy ich jakości. Stosowanie tego rodzaju norm leży zatem w interesie producentów, przedsiębiorstw handlowych i konsumentów […]”.

4

Artykuł 113a rozporządzenia nr 1234/2007, zatytułowany „Dodatkowe wymogi związane z wprowadzaniem do obrotu produktów sektora owoców i warzyw”, stanowi w ust. 1:

„Produkty sektora owoców i warzyw przeznaczone do sprzedaży konsumentowi jako produkty świeże mogą być wprowadzone do obrotu, jedynie jeśli są solidnej i właściwej jakości handlowej oraz jeśli zawierają informację o kraju pochodzenia”.

5

Na podstawie art. 3 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 543/2011 z dnia 7 czerwca 2011 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia nr 1234/2007 w odniesieniu do sektora owoców i warzyw oraz sektora przetworzonych owoców i warzyw (Dz.U. 2011, L 157, s. 1), mającego zastosowanie od dnia 22 czerwca 2011 r., wymogi art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 stanowią ogólną normę handlową, której szczegóły określone są w części A załącznika I do rozporządzenia wykonawczego nr 543/2011.

6

Część A załącznika I do tego rozporządzenia wykonawczego w pkt 4, poświęconym oznaczeniu pochodzenia produktu, stanowi:

„Pełna nazwa państwa pochodzenia […]. W przypadku produktów pochodzących z państwa członkowskiego informacja ta podawana jest w języku państwa pochodzenia lub w dowolnym innym języku zrozumiałym dla konsumentów państwa przeznaczenia. W przypadku pozostałych produktów informacja ta podawana jest w dowolnym języku zrozumiałym dla konsumentów państwa przeznaczenia”.

7

Rozporządzenie nr 1234/2007 zostało uchylone rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającym wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającym rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i nr 1234/2007 (Dz.U. 2013, L 347, s. 671).

8

Motyw 74 rozporządzenia nr 1308/2013 ma następujące brzmienie:

„Produkty sektora owoców i warzyw przeznaczone do sprzedaży konsumentowi jako produkty świeże mogą być wprowadzane do obrotu, tylko jeśli mają solidną i właściwą jakość handlową oraz jeżeli wskazano państwo pochodzenia. W celu zapewnienia właściwego stosowania tego wymogu oraz uwzględniania pewnych szczególnych sytuacji należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania niektórych aktów dotyczących szczególnych odstępstw od tego wymogu”.

9

Artykuł 75 rozporządzenia nr 1308/2013 stanowi:

„1.   Normy handlowe mogą mieć zastosowanie do jednego lub większej liczby następujących sektorów i produktów:

[…]

[…]

6.   W celu uwzględnienia oczekiwań konsumentów oraz potrzeby poprawy warunków gospodarczych produkcji, wprowadzania do obrotu oraz jakości produktów rolnych Komisja jest uprawniona do przyjmowania zgodnie z art. 227 aktów delegowanych w celu zmiany wykazu sektorów, o którym mowa w ust. 1. Takie akty delegowane są ściśle ograniczone do wykazanych potrzeb wynikających ze zmieniającego się popytu konsumpcyjnego, postępu technicznego lub konieczności unowocześnienia produkcji, a Komisja składa Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie dotyczące tych aktów, w którym zawiera ocenę, w szczególności, potrzeb konsumentów, kosztów i obciążeń administracyjnych dla podmiotów gospodarczych, w tym wpływu na rynek wewnętrzny i na handel międzynarodowy, oraz korzyści dla producentów i konsumenta końcowego”.

10

Artykuł 76 ust. 1 i 4 rozporządzenia nr 1308/2013 ma następujące brzmienie:

„1.   Ponadto, w przypadku gdy ma to znaczenie w odniesieniu do mających zastosowanie norm handlowych, o których mowa w art. 75 [Dodatkowo w stosunku do norm handlowych, o których mowa w art. 75, jeśli normy te mają zastosowanie] produkty sektora owoców i warzyw, które mają zostać sprzedane konsumentowi jako produkty świeże, mogą być wprowadzane do obrotu, tylko jeżeli mają solidną i właściwą jakość handlową oraz jeżeli wskazano państwo pochodzenia.

[…]

4.   W celu zapewnienia właściwego stosowania wymogu określonego w ust. 1 niniejszego artykułu oraz w celu uwzględnienia niektórych szczególnych sytuacji Komisja jest uprawniona do przyjmowania zgodnie z art. 227 aktów delegowanych dotyczących szczególnych odstępstw od niniejszego artykułu niezbędnych do jego właściwego stosowania”.

11

Artykuł 23 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiającego Wspólnotowy kodeks celny (Dz.U. 1992, L 302, s. 1, zwany dalej „Wspólnotowym kodeksem celnym”) stanowi:

„1.   Towarami pochodzącymi z danego kraju są towary całkowicie uzyskane w tym kraju.

2.   Określenie »towary całkowicie uzyskane w danym kraju« oznacza:

[…]”.

12

Zgodnie z art. 24 Wspólnotowego kodeksu celnego:

„Towar, w którego produkcję zaangażowany jest więcej niż jeden kraj, jest uznawany za pochodzący z kraju, w którym został poddany ostatniej istotnej, ekonomicznie uzasadnionej obróbce lub przetworzeniu, które spowodowało wytworzenie nowego produktu lub stanowiło istotny etap wytwarzania w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu”.

13

Wspólnotowy kodeks celny zastąpiono rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 r. ustanawiającym unijny kodeks celny (Dz.U. 2013, L 269, s. 1) (zwany dalej „unijnym kodeksem celnym”).

14

Artykuł 59 unijnego kodeksu celnego, określający zakres jego stosowania, stanowi:

„W art. 60 oraz 61 ustanawia się reguły określania niepreferencyjnego pochodzenia towarów do celów stosowania:

15

Artykuł 60 unijnego kodeksu celnego, zatytułowany „Nabywanie pochodzenia”, stanowi:

„1.   Towar całkowicie uzyskany w danym kraju lub na danym terytorium uznawany jest za pochodzący z tego kraju lub terytorium.

2.   Towar, w produkcję którego zaangażowane są więcej niż jeden kraj lub więcej niż jedno terytorium, uznaje się za pochodzący z kraju lub terytorium, w którym towar ten został poddany ostatniemu istotnemu, ekonomicznie uzasadnionemu przetwarzaniu lub obróbce, w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu, co spowodowało wytworzenie nowego produktu lub stanowiło istotny etap wytwarzania”.

16

Artykuł 31 rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2015/2446 z dnia 28 lipca 2015 r. uzupełniającego rozporządzenie nr 952/2013 (Dz.U. 2015, L 343, s. 1) stanowi:

„Za całkowicie uzyskane w danym państwie lub na danym terytorium uznaje się następujące towary:

[…]”.

17

Artykuł 32 tego rozporządzenia stanowi:

„Towary wymienione w załączniku 22‑01 uznaje się za towary, które zostały poddane ostatniemu istotnemu przetwarzaniu lub obróbce, co spowodowało wytworzenie nowego produktu lub stanowiło istotny etap wytwarzania, w państwie lub na terytorium, gdzie reguły określone w tym załączniku są spełnione lub które są określone przez te reguły”.

18

Załącznik 22‑01 do rozporządzenia delegowanego 2015/2446 jest zatytułowany „Uwagi wprowadzające i wykaz istotnych procesów przetwarzania lub obróbki nadających niepreferencyjne pochodzenie”. Nie zawiera on konkretnego przepisu służącego określania pochodzenia pieczarek hodowlanych.

19

Artykuł 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 marca 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich w zakresie etykietowania, prezentacji i reklamy środków spożywczych (Dz.U. 2000, L 109, s. 29) stanowi:

„Etykietowanie i zastosowane metody etykietowania nie mogą:

20

Artykuł 3 ust. 1 pkt 8 dyrektywy 2000/13 przewiduje:

„Zgodnie z art. 4–17 i z zastrzeżeniem znajdujących się w nich wyjątków przy etykietowaniu środków spożywczych obowiązkowe jest tylko podanie następujących danych szczegółowych:

[…]

21

Dyrektywa 2000/13 została uchylona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz.U. 2011, L 304, s. 18; sprostowanie Dz.U. 2019, L 39, s. 28).

22

Motywy 29 i 33 rozporządzenia nr 1169/2011 wskazują:

[…]

23

Artykuł 1 ust. 1 i 4 rozporządzenia nr 1169/2011 brzmi:

„1.   Niniejsze rozporządzenie stanowi podstawę zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów w zakresie informacji na temat żywności, przy uwzględnieniu różnic percepcji ze strony konsumentów i ich potrzeb informacyjnych, z równoczesnym zapewnieniem płynnego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

[…]

4.   Niniejsze rozporządzenie stosuje się bez uszczerbku dla wymogów dotyczących etykietowania, przewidzianych w szczególnych przepisach unijnych mających zastosowanie do szczególnych środków spożywczych”.

24

Artykuł 2 ust. 3 tego rozporządzenia przewiduje:

„Na użytek niniejszego rozporządzenia kraj pochodzenia środka spożywczego odnosi się do pochodzenia środka spożywczego określonego zgodnie z art. 23–26 rozporządzenia (EWG) nr 2913/92”.

25

Artykuł 7 ust. 1 lit. a) wspomnianego rozporządzenia brzmi następująco:

„Informacje na temat żywności nie mogą wprowadzać w błąd, w szczególności:

26

Artykuł 8 ust. 1 rozporządzenia nr 1169/2011 stanowi:

„Podmiotem prowadzącym przedsiębiorstwo spożywcze odpowiedzialnym za informację na temat żywności jest podmiot, pod którego nazwą lub firmą jest wprowadzany na rynek dany środek spożywczy lub – jeżeli ten podmiot nie prowadzi działalności w Unii – importer danego środka na rynek Unii”.

27

Artykuł 26 tego rozporządzenia, zatytułowany „Kraj lub miejsce pochodzenia”, stanowi:

„[…]

2.   Wskazanie kraju lub miejsca pochodzenia jest obowiązkowe:

3.   Jeżeli jest podany kraj lub miejsce pochodzenia danego środka spożywczego i gdy nie jest on taki sam jak kraj lub miejsce pochodzenia jego podstawowego składnika:

Stosowanie niniejszego ustępu wymaga przyjęcia aktów wykonawczych, o których mowa w ust. 8.

[…]

5.   Do dnia 13 grudnia 2014 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdania na temat obowiązku wskazania kraju lub miejsca pochodzenia w odniesieniu do następujących rodzajów żywności:

6.   Do dnia 13 grudnia 2013 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie na temat obowiązku wskazania kraju lub miejsca pochodzenia w odniesieniu do mięsa wykorzystywanego jako składnik.

7.   Sprawozdania, o których mowa w ust. 5 i 6, uwzględniają potrzebę uzyskania informacji przez konsumenta, wykonalność obowiązku wskazania kraju lub miejsca pochodzenia oraz analizę kosztów i korzyści z wprowadzenia takich środków, w tym skutki prawne dla rynku wewnętrznego oraz wpływ na handel międzynarodowy.

Komisja może dołączyć do tych sprawozdań wnioski mające na celu zmianę odpowiednich przepisów unijnych.

8.   Do dnia 13 grudnia 2013 r., po przeprowadzeniu ocen skutków, Komisja przyjmie akty wykonawcze dotyczące stosowania ust. 2 lit. b) niniejszego artykułu i stosowania ust. 3 niniejszego artykułu. Te akty wykonawcze są przyjmowane zgodnie z procedurą sprawdzającą, o której mowa w art. 48 ust. 2.

[…]”.

28

Artykuł 39 rozporządzenia nr 1169/2011 przewiduje możliwość przyjęcia przez państwa członkowskie przepisów krajowych w zakresie dodatkowych obowiązkowych danych szczegółowych oraz warunki przyjęcia wspomnianych środków.

29

Komisja przyjęła rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 1337/2013 z dnia 13 grudnia 2013 r. ustanawiające zasady stosowania rozporządzenia nr 1169/2011 w odniesieniu do wskazania kraju pochodzenia lub miejsca pochodzenia świeżego, schłodzonego i zamrożonego mięsa ze świń, z owiec, kóz i drobiu (Dz.U. 2013, L 335, s. 19). W rozporządzeniu tym ustanowiono zasady dotyczące wskazania kraju pochodzenia lub miejsca pochodzenia na etykiecie świeżego, schłodzonego i zamrożonego mięsa ze świń, owiec, kóz oraz drobiu.

30

Zgodnie z ostatnim zdaniem motywu 3 tego rozporządzenia wykonawczego:

„Pojęcie »pochodzeni[a]« powinno być zarezerwowane dla mięsa uzyskanego od zwierząt, które urodziły się, były chowane i zostały poddane ubojowi, a zatem zostały całkowicie uzyskane, w jednym państwie członkowskim lub w jednym państwie trzecim”.

31

Komisja przyjęła także rozporządzenie wykonawcze (UE) 2018/775 z dnia 28 maja 2018 r. ustanawiające zasady stosowania art. 26 ust. 3 rozporządzenia nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności w odniesieniu do reguł dotyczących wskazywania kraju lub miejsca pochodzenia podstawowego składnika środka spożywczego (Dz.U. 2018, L 131, s. 8).

32

Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości, Niemcy) wskazuje, że w roku 2013 § 11 ust. 1 zdanie pierwsze i § 11 ust. 1 zdanie drugie pkt 1 Lebensmittel-, Bedarfsgegenstände- und Futtermittelgesetzbuch (kodeksu środków spożywczych, artykułów użytkowych i pasz dla zwierząt, zwanego dalej „LFGB”, BGBl. 2005 I, s. 2618), w wersji obowiązującej przed datą zaistnienia rozpatrywanych w postępowaniu głównym okoliczności faktycznych, zakazywał wprowadzania do obrotu i reklamowania środków spożywczych opatrzonych wprowadzającą w błąd nazwą lub prezentowanych w sposób wprowadzający w błąd, a w szczególności stosowania oświadczeń, które mogą wprowadzać w błąd co do źródła lub pochodzenia. Podstawą dla tego przepisu w prawie Unii był art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13.

33

Paragraf 11 ust. 1 pkt 1 LFGB w brzmieniu obowiązującym od dnia 13 grudnia 2014 r., opublikowanym w dniu 3 czerwca 2013 r. (BGBl. I, s. 1426), zakazuje odpowiedzialnym za informację na temat żywności podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwo spożywcze oraz importerom w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 1169/2011 wprowadzania do obrotu i reklamowania środków spożywczych opatrzonych informacjami o środku spożywczym, które nie odpowiadają wymogom art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 1169/2011 w związku z ust. 4 tego samego artykułu 7. Zgodnie z art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011 informacje na temat żywności, w szczególności odnoszące się do własności środka spożywczego takich jak kraj lub miejsce pochodzenia, nie mogą wprowadzać w błąd.

34

Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) wywnioskował, że zgodnie z tymi przepisami, zarówno na podstawie § 11 ust. 1 zdanie pierwsze i § 11 ust. 1 zdanie drugie pkt 1 LFGB w brzmieniu obowiązującym przed datą zaistnienia rozpatrywanych w postępowaniu głównym okoliczności faktycznych, jak i na podstawie § 11 ust. 1 pkt 1 LFGB w związku z art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011 można dokonać stwierdzenia zaistnienia wprowadzenia w błąd.

35

Zentrale, skarżący w postępowaniu głównym, zarzuca spółce Prime Champ, że produkuje ona pieczarki hodowlane i prowadzi nimi obrót, posługując się informacją „Pochodzenie: Niemcy”, podczas gdy, stosowana bez dodatkowych oznaczeń, taka informacja o kraju pochodzenia wprowadza w błąd.

36

Sąd odsyłający opisuje w następujący sposób będący przedmiotem postępowania głównego proces uprawy pieczarek hodowlanych. Zgodnie z pierwszym etapem przez okres 7–11 dni surowce trafiające na kompost są rozcierane i mieszane w Belgii i Niderlandach. Drugim etapem produkcji jest trwająca 5–6 dni pasteryzacja i przygotowanie kompostu w Niderlandach. Trzeci etap produkcji polega na inokulacji grzybni (zarodników grzybów) do kompostu przez 15 dni. W czwartym etapie produkcji w Niderlandach inicjowane jest wytwarzanie owocników na warstwie torfu i wapnia w skrzyniach hodowlanych, a po upływie 10–11 dni grzyby osiągają ok. 3 mm. Skrzynie hodowlane są transportowane po ok. dwóch tygodniach do Niemiec, gdzie w zakładzie rolniczym Prime Champ, po upływie około 1–5 dni, następuje pierwszy zbiór, a po upływie ok. 10–15 dni – drugi zbiór pieczarek.

37

Na etapie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi Zentrale wezwał Prime Champ w grudniu 2013 r. do usunięcia uchybienia. Następnie wniosła ona do Landgericht (sąd krajowy, Niemcy), o nakazanie tej spółce, pod rygorem nałożenia na nią sankcji pieniężnych, zaprzestania oferowania lub używania w obrocie handlowym pieczarek hodowlanych ze wskazaniem „Pochodzenie: Niemcy” z uwagi na to, że istotne etapy produkcji i uprawy nie miały miejsca w Niemczech.

38

Landgericht oddalił ten pozew, jak również wniesioną apelację. Zentrale wniósł skargę rewizyjną do Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości).

39

Sąd odsyłający wskazuje, że zgodnie z ustaleniami sądu apelacyjnego podawana przez Prime Champ przy wprowadzaniu do obrotu informacja, a mianowicie „Pochodzenie: Niemcy” może wprowadzać w błąd, ponieważ przeciętny konsument może z niej wywnioskować, że nie tylko zbiory, ale również cały proces produkcyjny miał miejsce w Niemczech. Jako sąd, do którego wniesiono skargę rewizyjną, Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) jest związany tymi ustaleniami faktycznymi.

40

Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) uściśla również, że ponieważ Zentrale opiera dochodzone roszczenie o zaniechanie na niebezpieczeństwie ponowienia praktyk [§ 8 ust. 1 zdanie pierwsze Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb (ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji)], pozew jest zasadny tylko wtedy, jeśli kwestionowane zachowanie Prime Champ zarówno było bezprawne w czasie, gdy wystąpiły okoliczności faktyczne w postępowaniu głównym, w roku 2013, jak również jest bezprawne w momencie wydania orzeczenia na etapie skargi rewizyjnej. Ponadto dla roszczenia o zwrot kosztów wezwania do zaniechania określonego w § 12 ust. 1 drugie zdanie tej ustawy znaczenie ma sytuacja prawna w dniu dokonania wezwania w grudniu 2013 r.

41

Zdaniem sądu odsyłającego z analizy rozporządzeń w dziedzinie celnej wynika, że krajem pochodzenia pieczarek powinny być Niemcy. Niemniej jednak sąd ten zastanawia się nad wzajemnymi powiązaniami między różnymi instrumentami prawa Unii dotyczącymi kraju pochodzenia owoców i warzyw przeznaczonych do sprzedaży konsumentom jako produkty świeże, przyjętych w ramach norm celnych, rolnych oraz dotyczących ochrony konsumentów w celu ustalenia, czy szczególne przepisy dotyczące etykietowania, takie jak przewidziane w dziedzinie rolnictwa w rozporządzeniu wykonawczym nr 543/2011, mają pierwszeństwo przed normami rozporządzenia nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności.

42

Sąd odsyłający dąży także do ustalenia, czy aby zapobiec wydaniu nakazu zaniechania z powodu wprowadzającego w błąd wskazania kraju pochodzenia, producent może uzupełnić wskazanie kraju pochodzenia informacją dotyczącą etapów produkcji dokonanych w innych państwach członkowskich.

43

W tych okolicznościach Bundesgerichtshof (federalny trybunał sprawiedliwości) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

44

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013 należy interpretować w ten sposób, że w celu zdefiniowania pojęcia „kraju pochodzenia” stosowanego w tych przepisach w dziedzinie rolnictwa należy odnieść się do definicji zawartej w art. 23 i nast. Wspólnotowego kodeksu celnego i w art. 60 unijnego kodeksu celnego.

45

Zdaniem Zentrale postanowienia traktatu FUE dotyczące rolnictwa nie powodują powstania ścisłego związku między prawem wtórnym, które opiera się na tej podstawie, i ustawodawstwem celnym. Jednakże twierdzi on, że pojęcie „kraju pochodzenia”, o którym mowa w art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i w art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013, należy interpretować w świetle znaczenia i celów tych przepisów. Należy bowiem chronić konsumentów i umożliwiać im podjęcie świadomej decyzji o zakupie. Podaje on przykład produktów zwierzęcych, dla których w rozporządzeniu wykonawczym nr 1337/2013 przewidziano wskazanie innych informacji na etykiecie, aby wystarczająco poinformować konsumentów o pochodzeniu mięsa.

46

Należy stwierdzić, że w rozporządzeniach nr 1234/2007 i 1308/2013 nie przewidziano definicji „kraju pochodzenia” w rozumieniu ich przepisów. Jednakże w ustawodawstwie celnym ustanowiono w wyraźny sposób związek z tymi wskazanymi przez sąd odsyłający przepisami rolnymi. Zgodnie z art. 59 lit. c) unijnego kodeksu celnego reguły przewidziane w art. 60 i 61 tego kodeksu w celu określania niepreferencyjnego pochodzenia towarów mają bowiem zastosowanie do innych środków unijnych odnoszących się do pochodzenia towarów, takich jak art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013.

47

Nie ma wątpliwości, że Wspólnotowy kodeks celny nie zawiera przepisu odpowiadającego art. 59 lit. c) unijnego kodeksu celnego. Jednakże Wspólnotowy kodeks celny nie zawierał również przepisu, który stałby na przeszkodzie stosowaniu reguł dotyczących określania niepreferencyjnego pochodzenia warzyw w związku z art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013.

48

Ponadto zarówno rozporządzenie nr 1234/2007, jak i rozporządzenie nr 1308/2013, a w szczególności załącznik I do nich, dotyczący produktów objętych tymi rozporządzeniami, odnoszą się do Nomenklatury scalonej. Co więcej, przepisy art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013, w których przewidziano potrzebę wskazania kraju pochodzenia w identyczny sposób, w braku przeciwnych wskazówek powinny być interpretowane w ten sam sposób.

49

Taką interpretację potwierdza rozporządzenie nr 1169/2011, mające na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów w zakresie informacji na temat żywności, którego art. 2 ust. 3 odsyła w odniesieniu do wskazania kraju pochodzenia środka spożywczego do reguł określania niepreferencyjnego pochodzenia, a mianowicie do art. 23–26 Wspólnotowego kodeksu celnego. W motywie 33 rozporządzenia nr 1169/2011 ta decyzja prawodawcy Unii jest uzasadniona faktem, że przepisy te są „dobrze znane podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwo spożywcze i organom administracji, co powinno ułatwić ich wdrożenie”.

50

Powód, na który powołano się we wspomnianym motywie 33, dotyczy również art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013. Obowiązkowe wskazanie kraju pochodzenia powinno bowiem być w celu zapewnienia pełnej skuteczności (effet utile) odnośnym przepisom i w trosce o spójność oparte na takich samych definicjach, czy to w dziedzinie celnej, rolnictwa, czy też ochrony konsumentów.

51

Na pytanie pierwsze należy zatem odpowiedzieć, że art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013 powinny być interpretowane w ten sposób, iż w celu zdefiniowania pojęcia „kraju pochodzenia” stosowanego w tych przepisach w dziedzinie rolnictwa należy odnieść się do rozporządzeń w dziedzinie celnej dla określania niepreferencyjnego pochodzenia towarów, a mianowicie do art. 23 i nast. Wspólnotowego kodeksu celnego i do art. 60 unijnego kodeksu celnego.

52

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy pieczarki hodowlane zebrane w danym kraju pochodzą z tego „kraju”, zgodnie z art. 23 wspólnotowego kodeksu celnego i art. 60 ust. 1 unijnego kodeksu celnego, jeżeli istotne etapy produkcji miały miejsce w innym państwie członkowskim Unii, a pieczarki hodowlane zostały przewiezione do tego kraju dopiero na trzy lub mniej dni przed pierwszym zbiorem?

53

Zentrale twierdzi, że stosowanie art. 23 Wspólnotowego kodeksu celnego jest uzależnione od warunku, by dany towar został całkowicie uzyskany w danym kraju. Podnosi on również, że art. 24 tego kodeksu dotyczy przypadku, w którym w produkcję towaru zaangażowanych jest kilka krajów. Uważa on, że prawodawca wyszedł z założenia, że roślina może być „zebrana” jedynie w kraju, w którym została także posadzona i z którego gruntem jest związana. Tymczasem założenie to nie sprawdza się w przypadku pieczarek w sprawie w postępowaniu głównym, ponieważ grzyby te zostały posadzone w przenośnym pojemniku napełnionym ziemią w jednym kraju, a zostały wyrwane w innym kraju.

54

Wbrew twierdzeniom Zentrale przepisy przewidziane w art. 24 Wspólnotowego kodeksu celnego i w art. 60 ust. 2 unijnego kodeksu celnego w związku z art. 32 rozporządzenia delegowanego 2015/2446 w odniesieniu do pochodzenia towarów, w których produkcję zaangażowane są więcej niż jeden kraj lub więcej niż jedno terytorium, nie mogą tu być zastosowane.

55

Zgodnie z art. 23 ust. 1 Wspólnotowego kodeksu celnego i art. 60 ust. 1 unijnego kodeksu celnego towar całkowicie uzyskany w danym kraju lub na danym terytorium uznawany jest bowiem za pochodzący z tego kraju lub terytorium. Artykuł 23 ust. 2 lit. b) Wspólnotowego kodeksu celnego wskazuje, że towarami całkowicie uzyskanymi lub wyprodukowanymi w danym kraju są produkty roślinne zebrane w tym kraju. Podobnie art. 31 lit. b) rozporządzenia delegowanego 2015/2446 przewiduje, że za towary całkowicie uzyskane w danym państwie lub na danym terytorium uznaje się „produkty roślinne tam zebrane”.

56

Jak zauważa Komisja, w przytoczonych rozporządzeniach w dziedzinie celnej nie znajduje się żadna definicja wyrażenia „zebrane” w związku z produktami roślinnymi. W celu zdefiniowania tego pojęcia należy uwzględnić fakt, że pieczarki hodowlane stają się warzywami „świeżymi” w rozumieniu pozycji taryfowej 0709 Nomenklatury scalonej znajdującej się w załączniku I do rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 r. w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej taryfy celnej (Dz.U. 1987, L 256, s. 1), zmienionego rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) nr 1001/2013 z dnia 4 października 2013 r. (Dz.U. 2013, L 290, s. 1), właśnie w dniu, w którym zostają oddzielone od podłoża. Ta pozycja taryfowa 0709 obejmuje „Pozostałe warzywa, świeże lub chłodzone”, wskazane w załączniku I część IX rozporządzenia nr 1234/2007 i w załączniku I część IX rozporządzenia nr 1308/2013, i zawiera podpozycję 070951 zatytułowaną „Grzyby”.

57

O ile w rozporządzeniu wykonawczym nr 1337/2013, opartym na art. 26 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 1169/2011, przewidziano wskazanie innych informacji na etykiecie, aby wystarczająco poinformować konsumentów o pochodzeniu świeżego, schłodzonego i zamrożonego mięsa ze świń, owiec, kóz i drobiu, o tyle należy stwierdzić, że w żadnym rozporządzeniu wykonawczym nie przewidziano podobnych reguł, które mogły zostać oparte na art. 26 ust. 2 lit. a) tego rozporządzenia, w odniesieniu do kraju pochodzenia pieczarek.

58

W konsekwencji na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że art. 23 ust. 1 i art. 23 ust. 2 lit. b) Wspólnotowego kodeksu celnego oraz art. 60 ust. 1 unijnego kodeksu celnego w związku z art. 31 lit. b) rozporządzenia delegowanego nr 2015/2446 powinny być interpretowane w ten sposób, że krajem pochodzenia pieczarek hodowlanych jest kraj dokonania ich zbioru w rozumieniu tych przepisów, bez względu na to, iż istotne etapy produkcji miały miejsce w innych państwach członkowskich Unii, a pieczarki hodowlane zostały przewiezione do kraju, w którym dokonywano zbiorów, dopiero na trzy dni lub mniej przed pierwszym zbiorem.

59

Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, w jaki sposób stosowanie art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13 i art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011, w których przewidziano zakaz stosowania informacji, które wprowadzałyby konsumenta w błąd, wiąże się ze stosowaniem art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013 dotyczących wskazania kraju pochodzenia.

60

Jak wskazał sąd odsyłający, odpowiedź na to pytanie wymaga dokonania wykładni art. 1 ust. 4 rozporządzenia nr 1169/2011, zgodnie z którym rozporządzenie to stosuje się bez uszczerbku dla wymogów dotyczących etykietowania przewidzianych w szczególnych przepisach unijnych mających zastosowanie do niektórych środków spożywczych. Sąd ten zastanawia się, czy zwrot „bez uszczerbku” oznacza pierwszeństwo szczególnych przepisów dotyczących etykietowania, z takim skutkiem, że ogólny zakaz wprowadzania w błąd wyrażony w szczególności w art. 7 rozporządzenia nr 1169/2011 nie znajduje zastosowania, czy też dane regulacje należy stosować równocześnie.

61

Jak wynika z odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze, określenie pochodzenia świeżych warzyw w rozumieniu przepisów rolnych, a mianowicie art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013, jest oparte na przepisach rozporządzeń w dziedzinie celnej, czyli art. 23 i nast. Wspólnotowego kodeksu celnego i art. 60 unijnego kodeksu celnego.

62

Podobnie w art. 2 ust. 3 rozporządzenia nr 1169/2011 przewidziano, że na użytek tego rozporządzenia określenie „kraj pochodzenia środka spożywczego” odnosi się do pochodzenia środka spożywczego określonego zgodnie z art. 23–26 Wspólnotowego kodeksu celnego.

63

Szereg przepisów umożliwia Komisji przyjmowanie przepisów szczególnych. Co się tyczy norm rolnych, z art. 76 ust. 4 rozporządzenia nr 1308/2013 wynika w szczególności, że Komisja jest uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych dotyczących dodatkowych wymogów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów w sektorze owoców i warzyw. Jednakże Komisja przyznała na rozprawie, że w odniesieniu do informacji dotyczących pieczarek hodowlanych nie przyjęto żadnego aktu delegowanego.

64

Artykuł 26 rozporządzenia nr 1169/2011 przewiduje również możliwość wydania szczególnych przepisów dotyczących wskazania kraju lub miejsca pochodzenia danego środka spożywczego. Komisja przyjęła zatem rozporządzenie wykonawcze nr 1337/2013 dotyczące mięsa, a także rozporządzenie wykonawcze 2018/775 dotyczące podstawowego składnika środka spożywczego. Jednakże Komisja przyznała również, że nie przyjęła żadnej szczegółowej zasady dotyczącej pochodzenia grzybów.

65

Komisja podniosła, że opiera się na zasadzie łącznego i uzupełniającego stosowania art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011, w ten sposób, iż przepis ten ma pierwszeństwo przed normami rolnymi i rozporządzeniami w dziedzinie celnej. W rzeczywistości bowiem o ile przepisy dotyczące rolnictwa przyznają również znaczenie ochronie konsumentów, o tyle przede wszystkim rozporządzenie nr 1169/2011 ma na celu lepsze informowanie i ochronę konsumentów. Utrzymuje ona, że dodatkowe stosowanie zakazu wprowadzania konsumentów w błąd, przewidzianego w rozporządzeniu nr 1169/2011, jest w konsekwencji niezbędne dla realizacji celu wysokiego poziomu ochrony konsumentów ustanowionego w prawie pierwotnym Unii, w art. 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Zdaniem Komisji w przypadku wprowadzenia konsumenta w błąd jedynie sąd krajowy może określić, jakie dodatkowe lub naprawcze informacje danego producenta są niezbędne i właściwe dla wyeliminowania wprowadzania konsumentów w błąd.

66

Po pierwsze, należy zauważyć, że rozporządzenie nr 1169/2011, podobnie jak dyrektywa 2000/13, którą uchyla, „stanowi podstawę”, jak wynika to z brzmienia jego art. 1 ust. 1, dla informowania konsumentów o środkach spożywczych. W związku z tym przewiduje ono w szczególności w rozdziale III „[o]gólne wymogi” w tej dziedzinie, jak sformułowano to w tytule tego rozdziału, wśród których znajduje się wymóg, zgodnie z którym „[i]nformacje na temat żywności nie mogą wprowadzać w błąd, w szczególności […] co do […] kraju […] pochodzenia” środka spożywczego.

67

Rozporządzenie nr 1169/2011 ustanawia również w rozdziale IV bardziej szczegółowe zasady, przewidujące obowiązki przedstawienia pewnych informacji. Pośród tych informacji wymieniono kraj pochodzenia, „w przypadku przewidzianym w art. 26 [tego rozporządzenia”, co wynika z art. 9 ust. 1 ppkt (i) wspomnianego rozporządzenia. Na podstawie tego art. 26 wskazanie kraju pochodzenia jest obowiązkowe w szczególności „w przypadku gdy zaniechanie [jego] wskazania mogłoby wprowadzać w błąd konsumenta co do […] kraju […] pochodzenia”.

68

Po drugie, prawodawca Unii wyraźnie przewidział w art. 1 ust. 4 rozporządzenia nr 1169/2011 zastrzeżenie, że ten akt podstawowy stosuje się bez uszczerbku dla szczególnych przepisów unijnych dotyczących etykietowania żywności. Podobnie w art. 26 wspomnianego rozporządzenia powtórzono, w odniesieniu do szczególnych obowiązków w zakresie etykietowania, jakie w nim przewidziano, sformułowane w sposób ogólny w art. 1 ust. 4 tego rozporządzenia zastrzeżenie, by nie naruszać wymogów dotyczących etykietowania przewidzianych w szczególnych przepisach unijnych.

69

Artykuł 1 ust. 4 rozporządzenia nr 1169/2011 należy interpretować w ten sposób, że tekst, „bez uszczerbku dla wymogów dotyczących etykietowania przewidzianych w szczególnych przepisach unijnych mających zastosowanie do szczególnych środków spożywczych”, dotyczy jednolitych przepisów przyjętych przez prawodawcę Unii lub Komisję, takich jak przepisy celne i w zakresie rolnictwa. Takie przepisy nie podlegają rządom art. 7 ust. 1 lit. a) tego rozporządzenia.

70

Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 75 opinii, dyrektywa 2000/13 powinna być interpretowana w ten sam sposób co rozporządzenie nr 1169/2011.

71

O ile bowiem prawdą jest, że dyrektywa ta nie zawiera żadnego odniesienia do przepisów celnych w celu określenia pochodzenia środków spożywczych, o tyle na mocy przepisów mających zastosowanie także w odniesieniu do owoców i warzyw, a w szczególności art. 113a rozporządzenia nr 1234/2007, produkty te mogą być wprowadzane do obrotu jedynie wtedy, gdy zostanie wskazany kraj pochodzenia, przy czym państwo to zostaje określone, jak wynika z pkt 51 niniejszego wyroku, poprzez odniesienie do przepisów celnych.

72

Tymczasem o ile dzięki wskazaniu państwa pochodzenia poprzez odniesienie do przepisów celnych dozwolone jest wprowadzanie do obrotu rozpatrywanego produktu, o tyle nie można jednocześnie uznać, że wskazanie to jako takie może wprowadzić nabywcę w błąd w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/13.

73

W konsekwencji na pytanie trzecie należy odpowiedzieć, że ustanowiony w art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13 i art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011 ogólny zakaz wprowadzania konsumenta w błąd co do kraju pochodzenia środków spożywczych nie ma w odniesieniu do świeżych owoców i warzyw zastosowania do obowiązkowych informacji o kraju pochodzenia zgodnie z art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013.

74

Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy obowiązkowe informacje o kraju pochodzenia zgodnie z art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013 mogą zostać uzupełnione o dodatkowe wyjaśnienia, aby zapobiec wprowadzeniu konsumenta w błąd, zgodnie z zakazem ustanowionym w art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13 oraz art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011.

75

Jak wynika z postanowienia odsyłającego i z uwag stron w postępowaniu głównym, rządu niemieckiego oraz Komisji, pytanie czwarte dotyczy możliwości nałożenia na producentów na podstawie przepisów o nieuczciwych praktykach handlowych szczególnego obowiązku informowania, w przypadku gdy wskazanie państwa pochodzenia w rozumieniu art. 23 Wspólnotowego kodeksu celnego i art. 60 unijnego kodeksu celnego wprowadza w błąd.

76

W tym względzie należy stwierdzić, jak zauważył również rzecznik generalny w pkt 82 opinii, że w art. 2 ust. 3 rozporządzenia nr 1169/2011 prawodawca Unii określił w sposób jasny i precyzyjny kraj pochodzenia środka spożywczego poprzez odniesienie do art. 23–26 Wspólnotowego kodeksu celnego. W odniesieniu do produktów roślinnych, do których zaliczył on też grzyby, prawodawca ustalił tym samym, że krajem pochodzenia tych produktów jest kraj ich zbioru, niezależnie od miejsca ich produkcji.

77

Z ogółu powyższych rozważań wynika, że nie jest obowiązkowe podanie, w celu zapobieżenia wprowadzeniu konsumenta w błąd, zgodnie z zakazem ustanowionym w art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13 oraz w art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011, wyjaśnień dodatkowych względem obowiązkowych informacji o kraju pochodzenia wynikających z art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013. Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 87 opinii, art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13 należy interpretować w ten sam sposób.

78

Na pytanie czwarte należy zatem odpowiedzieć, że prawo Unii powinno być interpretowane w ten sposób, iż nie jest obowiązkowe podanie, w celu zapobieżenia wprowadzeniu konsumenta w błąd, zgodnie z zakazem ustanowionym w art. 2 ust. 1 lit. a) ppkt (i) dyrektywy 2000/13 oraz w art. 7 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1169/2011, wyjaśnień dodatkowych względem obowiązkowych informacji o kraju pochodzenia wynikających z art. 113a ust. 1 rozporządzenia nr 1234/2007 i art. 76 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013.

79

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: