1. 

W systemach prawnych, które przewidują taką możliwość, rejestracja znaku towarowego może zostać dokonana wraz z umieszczeniem tzw. oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), jeżeli zgłoszenie dotyczy złożonego oznaczenia zawierającego jeden lub więcej elementów opisowych lub ogólnych dla jednego lub więcej towarów lub usług objętych zgłoszeniem. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), które w zależności od mających zastosowanie przepisów może być dobrowolnie złożone przez wnioskodawcę lub może zostać nałożone przez właściwy organ jako warunek rejestracji, ma na celu wyjaśnienie, czy element lub elementy opisowe i pozbawione charakteru odróżniającego oznaczenia, o którego rejestrację wystąpiono, nie będą podlegać prawu wyłącznemu, a zatem pozostają dostępne ( 2 ). Właściciel znaku towarowego nie będzie zatem miał prawa uniemożliwienia innym przedsiębiorstwom używania tych elementów.

2. 

Opisane powyżej zastosowanie oświadczeń o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) jest dozwolone w prawie szwedzkim. W ramach wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym będącego przedmiotem niniejszej opinii Svea hovrätt Patent- och marknadsöverdomstolen (sąd apelacyjny w Sztokholmie jako sąd apelacyjny w sprawach dotyczących własności intelektualnej, Szwecja) zwraca się do Trybunału z pytaniem, czy i w jaki sposób, w przypadku kolizji między oznaczeniem zgłaszanym jako znak towarowy a wcześniejszym znakiem towarowym, okoliczność, że element wcześniejszego znaku towarowego jest objęty oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), ma wpływ na ocenę prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, której należy dokonać w myśl art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95 ( 3 ).

3. 

Kwestia ta powstała w kontekście sporu dotyczącego oddalenia przez Patent-och rigisteringsverket (szwedzki urząd patentowy, zwany dalej „PRV”) wniosku o rejestrację krajowego słownego znaku towarowego wprowadzonego przez Matsa Hanssona.

4.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95:

„1.   Znak towarowy nie podlega rejestracji, a już zarejestrowany znak uznaje się za nieważny, jeżeli:

[…]

5.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95:

„[z]arejestrowany znak towarowy przyznaje właścicielowi wyłączne prawa do tego znaku. Właściciel jest uprawniony do zakazania wszelkim osobom trzecim, które nie posiadają jego zgody, używania w obrocie handlowym:

[…]

6.

Paragraf 10 akapit pierwszy pkt 2 rozdziału 1 varumärkslagen (2010:1877) (ustawy nr 1877 z 2010 r. o znakach towarowych, zwanej dalej „ustawą z 2010 r.”) ( 6 ), który transponuje do prawa szwedzkiego art. 5 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95, definiuje treść wyłącznego prawa przyznanego właścicielowi zarejestrowanego znaku towarowego, chroniącego przed używaniem przez osoby trzecie, bez zgody właściciela, oznaczeń, co do których istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd lub skojarzenia z tym znakiem towarowym.

7.

Zgodnie z § 5 rozdziału 2 ustawy z 2010 r., który transponuje do prawa szwedzkiego art. 3 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95, aby można było zarejestrować znak towarowy, musi on mieć charakter odróżniający w odniesieniu do towarów lub usług, których dotyczy wniosek o jego rejestrację.

8.

Zgodnie z § 12 akapit pierwszy rozdziału 2 ustawy z 2010 r., jeżeli znak towarowy zawiera element, który nie może zostać zarejestrowany samodzielnie oraz istnieje wyraźne ryzyko, że rejestracja znaku towarowego może doprowadzić do niepewności co do zakresu prawa wyłącznego przyznanego jego właścicielowi, element ten może zostać wyraźnie wyłączony z ochrony w chwili rejestracji. Akapit drugi powyższego § 12 stanowi, że jeżeli element ten następnie spełni warunki rejestracji, element ów lub też znak towarowy jako całość może zostać zarejestrowany na podstawie nowego zgłoszenia, bez wyłączenia przewidzianego w akapicie pierwszym.

9.

W dniu 16 grudnia 2015 r. Mats Hansson, będący pozwanym w postępowaniu głównym, złożył do PRV, który jest wnoszącym apelację w postępowaniu głównym, wniosek o zarejestrowanie terminu ROSLAGSÖL jako krajowego słownego znaku towarowego dla towarów należących do klasy 32 zgodnie z Porozumieniem nicejskim z dnia 15 czerwca 1957 r. dotyczącym międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków, zrewidowanym i zmienionym (zwanym dalej „Porozumieniem nicejskim”), w szczególności w odniesieniu do napojów bezalkoholowych i piw (zwanego dalej „zgłoszonym znakiem towarowym”).

10.

Decyzją z dnia 14 lipca 2016 r. PRV oddalił wniosek o rejestrację ze względu na prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd wynikające z podobieństwa pomiędzy zgłaszanym znakiem a wcześniejszym graficznym znakiem towarowym ROSLAGS PUNSCH (zwanym dalej „wcześniejszym znakiem towarowym”), przedstawionym poniżej:

zarejestrowanym dla napojów alkoholowych należących do klasy 33 zgodnie z Porozumieniem nicejskim i będącym od 2007 r. własnością spółki Norrtelje Brenneri Aktiebolag ( 7 ). Ten znak towarowy został zarejestrowany wraz z następującym oświadczeniem: „rejestracja nie przyznaje prawa wyłącznego do słowa »Roslagspunsch«”.

11.

Słowo „Roslagen” oznacza region położony na wschodnim wybrzeżu Szwecji.

12.

Stwierdzając, że istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd, PRV wziął pod uwagę, po pierwsze, okoliczność, że kolidujące ze sobą znaki towarowe zaczynają się od określenia opisowego „Roslags”, mającego charakter dominujący w obydwu oznaczeniach, a po drugie, że znaki te są przeznaczone dla tych samych lub podobnych towarów, które mogą być rozprowadzane za pośrednictwem tych samych kanałów sprzedaży, i mogą być kierowane do tych samych klientów.

13.

Matt Hansson zaskarżył decyzję PRV z dnia 14 lipca 2016 r. do Patent-och marknadsdomstolen (sądu patentowego i gospodarczego, Szwecja), podnosząc, po pierwsze, brak podobieństwa między zgłoszonym, słownym znakiem towarowym a wcześniejszym, graficznym znakiem towarowym, a po drugie, okoliczność, że słowo „Roslagen” jest obecnie stosowane w oznaczeniach odróżniających przedsiębiorstw mających siedzibę w regionie, do którego słowo to się odnosi. W toku postępowania przed Patent-och marknadsdomstolen strony zajęły stanowisko w przedmiocie wpływu oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), złożonego wraz z rejestracją wcześniejszego znaku towarowego. PRV stwierdził, że, co do zasady elementy znaku towarowego, wyłączone z ochrony ze względu na oświadczenie o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), należy uznać za pozbawione charakteru odróżniającego i, w związku z tym, nie powinny być brane pod uwagę przy ocenie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd. PRV wskazał jednak, że jego praktyka w zakresie rejestracji nazw geograficznych zmieniła się w czasie i że, zgodnie z obecnie obowiązującymi zasadami, słowo „Roslags”, zawarte we wcześniejszym znaku towarowym, musi być brane pod uwagę, pomimo oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), w celu oceny istnienia podstawy odmowy rejestracji opartej na prawdopodobieństwie wprowadzenia w błąd ze względu na podobieństwo do wcześniejszego znaku towarowego ( 8 ).

14.

Patent-och marknadsdomstolen uwzględnił skargę Hanssona. Uznał on w istocie, że pomimo oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), słowa „Roslags” i „Punsch” należało wziąć pod uwagę przy ocenie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd w odniesieniu do kolidujących ze sobą znaków towarowych, zważywszy na ich wpływ na ogólne wrażenie wywierane przez wcześniejszy znak towarowy. Jednakże sąd ten stwierdził, po pierwsze, iż elementy graficzne wcześniejszego znaku towarowego oraz okoliczność, że jego część słowna składa się z dwóch oddzielnych słów, pozwalają na wizualne rozróżnienie tych dwóch znaków towarowych, a po drugie, iż różnica między elementem słownym „punsch” we wcześniejszym znaku towarowym a literami tworzącymi słowo „öl” na końcu słowa, które tworzy zgłoszony znak towarowy, osłabia podobieństwo między dwoma znakami towarowymi z punktu widzenia fonetyki. Biorąc również pod uwagę ograniczony stopień podobieństwa między rozpatrywanymi towarami, Patent-och marknadsdomstolen stwierdził zatem, że nie istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd.

15.

PRV wniósł do sądu odsyłającego apelację od wyroku wydanego w pierwszej instancji.

16.

Sąd odsyłający zauważa, że chociaż przepisy prawa materialnego dotyczące ochrony znaków towarowych zostały w pełni zharmonizowane w drodze dyrektywy 2008/95, to jednak przepisy proceduralne, co do zasady, należą do kompetencji państw członkowskich. Sąd ten zmierza do ustalenia, czy przepis krajowy, który zezwala na złożenie oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) w chwili rejestracji znaku towarowego, można uznać za przepis proceduralny, jeżeli powoduje on zmianę kryteriów, na podstawie których należy dokonywać oceny ogólnego wrażenia wywieranego przez znak towarowy w celu zbadania prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95.

17.

Sąd odsyłający zastanawia się również, czy powyższy przepis stoi na przeszkodzie temu, by elementy znaku towarowego, objęte oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), były wyłączone z oceny prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd lub by nadawać im mniejsze znaczenie, w ramach tej oceny, niż znaczenie, które zostałoby im nadane w braku oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”).

18.

W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że w wyroku z 1991 r. ( 9 ). Högsta förvaltningsdomstolen (naczelny sąd administracyjny, Szwecja, wcześniej znany jako Regeringsrätten), który był wówczas właściwy jako sąd najwyższego rzędu w przypadku sporów dotyczących znaków towarowych, uznał, iż elementy zarejestrowanego znaku towarowego, objęte oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), powinny być brane pod uwagę przy określaniu ogólnego wrażenia wywieranego przez ten znak w celu oceny istnienia prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd w odniesieniu do późniejszego oznaczenia. Jednakże w późniejszych wyrokach, wydanych przez sądy orzekające nie w ostatniej instancji, elementy objęte oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) zostały uznane za pozbawione charakteru odróżniającego i, w konsekwencji, przypisywano im mniejszą wagę przy określaniu całościowego wrażenia wywieranego przez znak towarowy ( 10 ).

19.

W tym kontekście, postanowieniem z dnia 20 listopada 2017 r. Svea hovrätt (sąd apelacyjny w Sztokholmie) zawiesił toczące się przed nim postępowanie i zwrócił się z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„Czy wykładni art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy [2008/95] należy dokonywać w ten sposób, że element znaku towarowego, który został wyraźnie wyłączony z zakresu ochrony przy jego rejestracji, to znaczy przy rejestracji złożono oświadczenie o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), może mieć znaczenie dla całościowej oceny wszystkich istotnych czynników, której trzeba dokonać przy ocenie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd?

Jeżeli odpowiedź na pierwsze pytanie jest twierdząca, czy oświadczenie o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) może mieć wpływ na całościową ocenę w ten sposób, że właściwy organ musi uwzględnić dany element, ale nadaje mu jedynie ograniczone znaczenie, czyli nie jest on traktowany jako mający charakter odróżniający, nawet jeżeli element ten w rzeczywistości jest elementem odróżniającym i dominującym we wcześniejszym znaku towarowym?

Jeżeli odpowiedź na pierwsze pytanie jest twierdząca, a na drugie jest przecząca, czy oświadczenie o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) może mimo wszystko wywrzeć wpływ na całościową ocenę w jakikolwiek inny sposób?”.

20.

Zgodnie z art. 23 statutu uwagi na piśmie zostały złożone do Trybunału przez PRV, M. Hanssona i Komisję. Powyższe zainteresowane strony zostały wysłuchane na rozprawie, która odbyła się w dniu 13 grudnia 2018 r.

21.

W ramach trzech pytań, które są przedmiotem niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i które powinny być rozpatrywane łącznie, Svea hovrätt (sąd apelacyjny w Sztokholmie) zmierza w istocie do ustalenia, czy okoliczność, że element wcześniejszego znaku towarowego, objęty oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), ma wpływ, a jeśli tak, to w jaki sposób, na ocenę prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95.

22.

Chociaż nie jest to wyraźnie wskazane, instytucja oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), przewidziana przez niewielką liczbę państw członkowskich ( 11 ), sama w sobie nie może być uznana za niezgodną z dyrektywą 2008/95 ( 12 ). Jak określono w motywie czwartym powyższej dyrektywy, nie ma ona na celu zbliżenia przepisów państw członkowskich dotyczących znaków towarowych w pełnym zakresie, lecz zmierza do zharmonizowania tylko tych przepisów prawa krajowego, które w sposób najbardziej bezpośredni oddziałują na funkcjonowanie rynku wewnętrznego ( 13 ), takich jak przepisy dotyczące warunków uzyskania i utrzymania w mocy zarejestrowanego znaku towarowego ( 14 ), pozostawiając państwom członkowskim m.in. „pełną swobodę” ustalania przepisów proceduralnych ( 15 ), w tym przepisów dotyczących rejestracji znaków towarowych ( 16 ).

23.

Ta sama regulacja dotycząca znaku towarowego Unii, równoległa do regulacji przewidzianej w zharmonizowanych systemach krajowych ( 17 ), przez ponad dwadzieścia lat zezwalała na rejestrację oznaczeń zawierających elementy pozbawione charakteru odróżniającego, pod warunkiem że wnioskodawca złoży, na wniosek, najpierw Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (OHIM), a następnie Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), oświadczenie, w którym zobowiąże się do niepowoływania się na prawa wyłączne do tych elementów ( 18 ).

24.

Zgodność stosowania oświadczeń o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) z dyrektywą 2008/95 jest jednak uzależniona od przestrzegania przepisów tej dyrektywy.

25.

Na przykład nie można by uznać, że dopuszczalne jest stosowanie oświadczeń o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), które umożliwiają rejestrację znaków towarowych składających się wyłącznie z elementów opisowych lub pozbawionych charakteru odróżniającego ( 19 ), ponieważ jest to sprzeczne z art. 3 ust. 1 lit. c) i b) dyrektywy 2008/95. Mówiąc bardziej ogólnie, ze względu na to, że funkcją oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) jest umożliwienie rejestracji znaku towarowego, który podlega rejestracji jako całość, lecz zawiera elementy, które – rozpatrywane oddzielnie – nie podlegałyby rejestracji, zastosowanie oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), które pozwala na wykluczenie bezwzględnych podstaw do odmowy rejestracji znaku towarowego, byłoby sprzeczne zarówno z tą funkcją, jak i z przepisami dyrektywy 2008/95. Podobnie nie można by zaakceptować oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), które dotyczyłoby elementów odróżniających zgłoszonego znaku towarowego. Takie oświadczenie o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) nie tylko naruszałoby przepisy dyrektywy 2008/95, które określają wymogi dotyczące nabycia znaku towarowego, lecz także nadmiernie ograniczałoby zakres ochrony przyznanej znakowi towarowemu, któremu dyrektywa ta miała na celu nadanie jednolitego charakteru ( 20 ).

26.

Ostatecznie instytucja oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) sama w sobie nie jest niezgodna z dyrektywą 2008/95, jeżeli jej funkcja ogranicza się do podkreślenia, zgodnie z wymogiem większej przejrzystości i pewności prawa, granic ochrony przyznanej zarejestrowanemu znakowi towarowemu (w odniesieniu do niektórych elementów w nim zawartych), które już wynikają z zastosowania przepisów dotyczących bezwzględnych podstaw odmowy rejestracji, przewidzianych w dyrektywie 2008/95. W tym względzie pragnę zauważyć, że art. 6 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy, zatytułowany „Ograniczenie skutków znaku towarowego”, stanowi, iż znak towarowy nie uprawnia właściciela do zakazania osobie trzeciej używania w obrocie handlowym „wskazówek ( 21 ) dotyczących rodzaju, jakości, ilości, zamierzonego przeznaczenia, wartości, pochodzenia geograficznego, daty produkcji towarów lub świadczenia usług, lub innych cech charakterystycznych towarów lub usług” ( 22 ), podkreślając w sposób ogólny dostępność takich wskazówek, – które same w sobie nie podlegają zarejestrowaniu jako znaki towarowe ( 23 ), – jeżeli stanowią one elementy złożonych oznaczeń, które były przedmiotem rejestracji ( 24 ).

27.

Jeżeli, w opisanych powyżej granicach, rejestrację znaku towarowego, wraz z którą złożono oświadczenie o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), można uznać za zgodną z dyrektywą 2008/95, a obecnie z dyrektywą 2015/2436, należy ocenić, o co sąd odsyłający zwraca się do Trybunału, jakie są skutki takiego oświadczenia o zrzeczeniu się w przypadku kolizji znaku towarowego z późniejszym oznaczeniem.

28.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95 ochrona przyznana znakowi towarowemu oznacza prawo właściciela znaku towarowego do zakazania wszelkim osobom trzecim, które nie posiadają jego zgody, używania w obrocie handlowym „oznaczenia, w którego przypadku z powodu jego identyczności lub podobieństwa do znaku towarowego oraz identyczności lub podobieństwa towarów lub usług, których dotyczy znak towarowy i to oznaczenie, istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd opinii publicznej; prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd obejmuje prawdopodobieństwo skojarzenia oznaczenia ze znakiem towarowym”. Podobnie art. 4 ust. 1 lit. b) owej dyrektywy stanowi, że znak towarowy nie podlega rejestracji, a już zarejestrowany znak uznaje się za nieważny, jeżeli istnieje takie prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd w odniesieniu do wcześniejszego znaku towarowego.

29.

Prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd stanowi „szczególny warunek ochrony” udzielonej zarejestrowanemu znakowi towarowemu przez dyrektywę 2008/95, w szczególności przeciwko używaniu przez osoby trzecie oznaczeń, które nie są identyczne ( 25 ). Trybunał zdefiniował tę przesłankę jako prawdopodobieństwo, że odbiorcy uznają, iż dane towary lub usługi pochodzą od tego samego przedsiębiorstwa lub ewentualnie od przedsiębiorstw powiązanych gospodarczo ( 26 ).

30.

Jak wskazano w motywie jedenastym dyrektywy 2008/95 ( 27 ), ocena prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd zależy od wielu czynników, w szczególności od rozpoznawalności znaku towarowego na rynku, znaku towarowego mogącego powodować skojarzenia ze znakiem używanym lub zarejestrowanym, stopnia podobieństwa między kolidującymi ze sobą oznaczeniami oraz między towarami lub usługami, które je odróżniają. Prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd należy zatem oceniać całościowo, biorąc pod uwagę wszystkie czynniki mające znaczenie w danej sprawie ( 28 ).

31.

Ocena w szczególności stopnia podobieństwa występującego pomiędzy kolidującymi ze sobą oznaczeniami wymaga określenia stopnia ich podobieństwa wizualnego, brzmieniowego i konceptualnego, a – w razie potrzeby – określenia wagi, jaką należy przypisać tym poszczególnym czynnikom, z uwzględnieniem kategorii danych towarów lub usług i warunków, w jakich są one sprzedawane lub oferowane ( 29 ). Podobieństwo wizualne, brzmieniowe i konceptualne pomiędzy spornymi oznaczeniami należy poddać całościowej ocenie, w ramach której decydującą rolę odgrywa sposób postrzegania tych oznaczeń przez przeciętnego konsumenta rozpatrywanych towarów lub usług ( 30 ). W tej kwestii w orzecznictwie wyjaśniono, iż przeciętny konsument postrzega zwykle znak towarowy jako całość i nie dokonuje analizy jego poszczególnych detali ( 31 ). Całościową ocenę wizualnego, brzmieniowego i koncepcyjnego podobieństwa kolidujących ze sobą oznaczeń należy zatem oprzeć na wywieranym przez nie całościowym wrażeniu, ze szczególnym uwzględnieniem ich elementów odróżniających i dominujących ( 32 ). Trybunał orzekł także, że ocena podobieństwa dwóch oznaczeń nie może się ograniczać do zbadania tylko jednego z elementów tworzących dane oznaczenie złożone i do porównania go z innym oznaczeniem, lecz przeciwnie – porównania należy dokonać poprzez analizę rozpatrywanych oznaczeń, z których każde jest postrzegane jako całość ( 33 ). W tym kontekście Trybunał wyjaśnił, że co do zasady również element mający niewielki charakter odróżniający może zdominować ogólne wrażenie złożonego znaku towarowego, jeżeli w szczególności z uwagi na jego umiejscowienie w oznaczeniu lub jego rozmiar „może on zdominować postrzeganie oznaczenia przez konsumenta i zachować się w jego pamięci” ( 34 ). Wreszcie, Trybunał wskazał, że ocena stopnia podobieństwa występującego pomiędzy oznaczeniami nie może być dokonywana w sposób abstrakcyjny, lecz w konkretnych warunkach, biorąc pod uwagę sposób, w jaki konsument zetknął się ze znakiem towarowym, w szczególności uwzględniając, iż „przeciętny konsument rzadko ma możliwość dokonania bezpośredniego porównania znaków towarowych i musi polegać na niedoskonałym wizerunku tych znaków, który zachował w pamięci” ( 35 ).

32.

Z określonych powyżej zasad wynikają dwie wskazówki, które mają zasadnicze znaczenie dla odpowiedzi na pytania zadane w niniejszym odesłaniu prejudycjalnym.

33.

Po pierwsze, jak wskazano, podobieństwo między kolidującymi ze sobą oznaczeniami należy oceniać poprzez odniesienie do sposobu postrzegania przez właściwy krąg odbiorców. Zasada ta, której kryteria stosowania zostały stopniowo określone w orzecznictwie Trybunału i Sądu, wywodzi się z funkcji, jaką prawo Unii przyznaje znakowi towarowemu. W dyrektywie 2008/95 (a obecnie w dyrektywie 2015/2436), podobnie jak w rozporządzeniu w sprawie znaku towarowego Unii ( 36 ), znak towarowy jest chroniony przede wszystkim z uwagi na swoją funkcję odróżniającą ( 37 ), to znaczy jako oznaczenie, które pozwala na identyfikację źródła pochodzenia handlowego oznaczonych nim towarów lub usług. Prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd, jako warunek ochrony udzielanej znakowi towarowemu, ma na celu zapewnienie, że wspomniana funkcja będzie mogła być wykonywana bez ingerencji wobec osób, do których znak towarowy jest skierowany, a mianowicie do konsumentów towarów lub usług, które są nim oznaczone.

34.

W przypadku, gdyby ocena podobieństwa między kolidującymi ze sobą oznaczeniami, w ramach badania istnienia prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, została dokonana poprzez wykluczenie z niej a priori jednego z elementów wcześniejszego oznaczenia, skutkowałoby to zmianą wizerunku oznaczenia, z którym styka się krąg odbiorców, co utrudniłoby ocenę ścisłego uwzględnienia sposobu postrzegania przez właściwego konsumenta w konkretnym przypadku, zgodnie z wymogiem określonym we wspomnianym wyżej orzecznictwie ( 38 ).

35.

Po drugie, zgodnie z orzecznictwem Trybunału i Sądu zasada postrzegania, która odgrywa zasadniczą rolę, stanowi, że znak towarowy jest postrzegany jako całość. Poszczególne elementy znaku towarowego należy analizować indywidualnie, aby ustalić ich względne znaczenie w ramach tegoż znaku towarowego oraz ich wzajemne interakcje, jednak celem takiej analizy jest określenie, w sposób łączny, ogólnego wrażenia wywieranego przez oznaczenie jako całość, które mogłoby zostać zachowane w pamięci przez właściwy krąg odbiorców. Pociąga to za sobą dwie konsekwencje.

36.

Po pierwsze, jeżeli podobieństwo między kolidującymi ze sobą oznaczeniami, od którego zależy istnienie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd ( 39 ), należy oceniać na podstawie całościowego wrażenia wywieranego przez te oznaczenia na przeciętnym konsumencie danych towarów lub usług, to wynika z tego, że właściciel złożonego znaku towarowego nie może jednak powoływać się, niezależnie od istnienia oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), na wyłączność jedynie w odniesieniu do części znaku towarowego. W rzeczywistości ochrona przewidziana w art. 5 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95 jest zapewniona przed używaniem oznaczeń, które mogą wprowadzać w błąd w odniesieniu do znaku towarowego rozpatrywanego jako całość, a nie jako jego poszczególne elementy. Powyższe dodatkowo ogranicza funkcję oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) do zwykłego instrumentu wyjaśniającego granice ochrony przysługującej znakowi towarowemu.

37.

Po drugie, konieczność odtworzenia całościowego wrażenia wywieranego przez znak towarowy przemawia za brakiem wpływu istnienia oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”) na sposób, w jaki należy dokonać porównania między kolidującymi ze sobą znakami towarowymi. W rzeczywistości nieuwzględnienie elementu objętego oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), po pierwsze, wpłynęłoby na ustalenie wspomnianego ogólnego wrażenia w sposób konkretny i zgodnie ze sposobem postrzegania przez krąg odbiorców, a po drugie, zobowiązywałoby do „oddzielenia” poszczególnych elementów znaku towarowego, która to operacja jest sztuczna, a w dodatku, w konkretnym przypadku może być trudna ( 40 ).

38.

Podsumowując, biorąc pod uwagę w szczególności konieczność uwzględnienia zasad postrzegania, w ramach oceny podobieństwa między kolidującymi ze sobą oznaczeniami, oraz okoliczność, że ocena ta winna być dokonywana w odniesieniu do konkretnych warunków, uważam, iż istnienie oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), dotyczącego jednego z elementów znaku towarowego, w odniesieniu do którego wnioskuje się o ochronę, nie powinno mieć wpływu na parametry wspomnianej oceny ani poprzez stwierdzenie wykluczenia rzeczonego elementu z oceny, ani poprzez doprowadzenie do przyznania mu wartości w ramach oznaczenia lub charakteru odróżniającego, które różnią się od jego rzeczywistej wartości lub rzeczywistego charakteru. Ostateczne ustalenie ogólnego wrażenia wywieranego przez znak towarowy jako całość, również w tym przypadku, musi być uzależnione tylko od sposobu postrzegania przez właściwy krąg odbiorców.

39.

Jak wskazano powyżej, podobieństwo występujące między kolidującymi ze sobą oznaczeniami jest tylko jednym z czynników, od których zależy wprowadzenie w błąd w stosunku do tych oznaczeń.

40.

To, czy istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd w odniesieniu do pochodzenia, należy ustalić w ramach oceny końcowej, w której powinno się uwzględnić i rozważyć wszystkie czynniki istotne dla danej sprawy ( 41 ).

41.

Sposób postrzegania przez krąg odbiorców odgrywa kluczową rolę również w ramach takiej oceny ostatecznej ( 42 ). Jak wielokrotnie stwierdził Trybunał, „ogólna ocena prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd implikuje pewną współzależność między czynnikami, które należy wziąć pod uwagę” ( 43 ). Porównanie i wyważenie wspomnianych różnych czynników, w szczególności podobieństwa między znakami towarowymi a podobieństwa towarów lub usług oznaczonych znakiem towarowym, musi być dokonywane z punktu widzenia właściwego kręgu odbiorców. Samo uznanie przez Trybunał istnienia współzależności między różnymi, rozpatrywanymi czynnikami ma na celu zapewnienie, że cała ocena prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd będzie jak najbardziej zbliżona do rzeczywistego sposobu postrzegania przez taki krąg odbiorców.

42.

Wśród czynników, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, Trybunał uwzględnił również stopień charakteru odróżniającego, pierwotnego lub nabytego, znaku towarowego, o którego ochronę wystąpiono ( 44 ).

43.

Większa lub mniejsza siła odróżniająca znaku towarowego musi być również oceniana w odniesieniu do sposobu postrzegania przez właściwy krąg odbiorców oraz w świetle wszystkich okoliczności danej sprawy ( 45 ). Ponadto powinno się ją ustalać, biorąc pod uwagę wszystkie elementy znaku towarowego. Usunięcie z powyższej oceny jednego z elementów złożonego znaku towarowego lub nadanie mu znaczenia różniącego się od tego, które ma w konkretnym przypadku, może mieć wpływ na ogólną ocenę charakteru odróżniającego znaku towarowego. Wspomniany charakter odróżniający zależy od tego, czy oznaczenie jest w stanie przekazać komunikat, który krąg odbiorców może odnieść do oznaczonych nim towarów lub usług. Jeżeli komunikat ów jest przekazywany głównie przez bardziej odróżniające i dominujące elementy znaku towarowego, możliwość wskazywania przez znak pochodzenia towarów lub usług należy oceniać w odniesieniu do oznaczenia jako całości, a zatem w świetle wszystkich jego elementów.

44.

Należy również zauważyć, że przy ocenie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd charakter odróżniający znaku towarowego, o którego ochronę wniesiono, należy oceniać w chwili po dacie złożenia wniosku o rejestrację ( 46 ).

45.

Nie można jednak wykluczyć, że element złożonego znaku towarowego, który w chwili rejestracji był pozbawiony charakteru odróżniającego, ponieważ był opisowy, z czasem nabył swój charakter odróżniający, np. poprzez sposób używania tego znaku, w szczególności jeśli chodzi o element, którego znaczenie nie jest marginalne w ramach znaku lub który nawet dominuje ogólne wrażenie wywierane przez znak towarowy u właściwego kręgu odbiorców.

46.

Okoliczności faktyczne postępowania głównego są wyraźną ilustracją powyższych uwag. Jak wynika z ustaleń poczynionych na rozprawie ( 47 ), w czasie, jaki upłynął między zarejestrowaniem wcześniejszego znaku towarowego a oceną prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd między wspomnianym wcześniejszym znakiem a zgłoszonym znakiem towarowym, PRV zmienił swoją praktykę w zakresie rejestracji oznaczeń pochodzenia geograficznego poprzez dostosowanie jej do kryteriów – w większości zgodnych z zasadami postrzegania ( 48 ) – określonych przez Trybunał w wyroku z dnia 4 maja 1999 r., Windsurfing Chiemsee (C‑108/97 i C‑109/97, EU:C:1999:230), w związku z czym element wcześniejszego znaku towarowego, objętego oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), nie jest już uznawany za pozbawiony charakteru odróżniającego.

47.

Wyłączenie z oceny stopnia charakteru odróżniającego znaku towarowego, dokonywanej w ramach oceny prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, jednego z elementów znaku tylko z tego powodu, że w oparciu o badanie przeprowadzone w chwili rejestracji element ten został uznany za pozbawiony charakteru odróżniającego sam w sobie do tego stopnia, że konieczne było ujęcie oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), nie pozwoliłoby na uwzględnienie ewentualnej zmiany postrzegania znaku towarowego, która mogła mieć miejsce między czasem rejestracji a chwilą istotną dla oceny prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, ani też żadnego innego czynnika, który nastąpił po rejestracji i który mógłby mieć wpływ na tę ocenę.

48.

Nie tylko nie pozwoliłoby to na określenie charakteru odróżniającego znaku towarowego pod względem aktualności, skuteczności i konkretności, które są wymagane do oceny prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, lecz z uwagi na współzależność występującą między różnymi czynnikami, które są brane pod uwagę ( 49 ), mogłoby doprowadzić do błędnej oceny tego prawdopodobieństwa.

49.

Uważam zatem – zgodnie z tym, co już stwierdzono w odniesieniu do oceny podobieństwa między kolidującymi ze sobą oznaczeniami -, że istnienie oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), dotyczącego jednego z elementów znaku towarowego, dla którego wniesiono o ochronę, nie powinno mieć wpływu ani na ustalenie stopnia charakteru odróżniającego tego znaku towarowego, ani na analizę i ocenę współzależności występującej między różnymi czynnikami, które bierze się pod uwagę w ostatecznej ocenie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd.

50.

Mówiąc bardziej ogólnie, istnienie oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), takiego jak będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, moim zdaniem nie powinno prowadzić do zmiany zasad oceny prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, zharmonizowanych na poziomie Unii. W szczególności sama okoliczność, że element złożonego znaku towarowego, o którego ochronę się wnioskuje, jest objęty oświadczeniem o zrzeczeniu się prawa wyłącznego („disclaimer”), nie uzasadnia, iż element ten zostanie automatycznie wyłączony ze wspomnianej oceny, to znaczy że rola, jaką rzeczony element odgrywa w określaniu całościowego wrażenia wywieranego przez znak towarowy lub jego charakteru odróżniającego, zostanie oceniona niezgodnie ze sposobem postrzegania przez krąg odbiorców. Moim zdaniem żaden wymóg dostępności nie uzasadnia zmiany tych zasad, mogącej prowadzić do dopuszczenia rejestracji oznaczeń, które mogłyby stworzyć prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd. Interes podmiotów gospodarczych w zakresie swobodnego używania oznaczeń lub znaków opisowych towarów lub usług wprowadzanych przez nie do obrotu jest wystarczająco chroniony, po pierwsze, przez przepisy dyrektywy 2008/95 dotyczące bezwzględnych podstaw odmowy rejestracji oraz przywołane powyżej przepisy ograniczające skutki znaku towarowego ( 50 ), a po drugie przez okoliczność, że prawa przyznane na mocy art. 5 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95 nie zezwalają właścicielowi złożonego znaku towarowego na żądanie ochrony jedynie w odniesieniu do jednego z elementów znaku towarowego, i wreszcie, przez zasady regulujące ocenę prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, zgodnie z którymi prawdopodobieństwo to należy określać, biorąc pod uwagę w szczególności elementy odróżniające i dominujące kolidujących ze sobą oznaczeń oraz charakter odróżniający znaku towarowego, w stosunku do którego wniesiono o ochronę.

51.

Na podstawie wszystkich powyższych uwag proponuję, aby Trybunał odpowiedział w następujący sposób na pytania zadane przez Svea hovrätt (sąd apelacyjny w Sztokholmie, Szwecja):

„Artykuł 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2008/95 należy interpretować w ten sposób, że istnienie oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wyłącznego (»disclaimer«), takiego jak będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, które dotyczy jednego z elementów wcześniejszego znaku towarowego, nie ma wpływu na ocenę prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd między tym znakiem towarowym a późniejszym oznaczeniem, o którego rejestrację jako znaku towarowego wystąpiono”.