1.

Niniejszym wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Raad van State (rada stanu, Niderlandy) wnosi do Trybunału, aby wypowiedział się po pierwsze w przedmiocie własnej właściwości do dokonania wykładni dyrektywy Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin ( 2 ), w sytuacji gdy stany faktyczne leżące u podstaw sprawy w postępowaniu głównym zostały wyraźnie wyłączone z zakresu stosowania tego aktu. Przepisy prawa krajowego, za pomocą których dokonano transpozycji tej dyrektywy, jednostronnie rozszerzyły zakres stosowania tego aktu do przedmiotowych stanów faktycznych.

2.

Po drugie, do Trybunału zwrócono się o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie wymagało, w przypadku gdy obywatele państw trzecich korzystający z prawa do pobytu w ramach łączenia rodzin zamierzają wystąpić z wnioskiem o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego, niezależnego od dokumentu członka rodziny rozdzielonej, złożenia z wynikiem pozytywnym ponownego egzaminu z integracji społecznej, a co za tym idzie, z jaką datą ten samoistny dokument staje się skuteczny.

3.

O ile Trybunał wypowiadał się już w przedmiocie środka dotyczącego integracji z art. 7 dyrektywy 2003/86 i dokonywał oceny, czy wymagany w Niderlandach egzamin z integracji społecznej stanowi dopuszczalny „środek dotyczący integracji”, który państwo członkowskie może zgodnie z tym przepisem zastosować wobec obywatela państwa trzeciego, który wyraził zamiar skorzystania z prawa do łączenia rodzin, o tyle nie zwracano się do niego dotychczas z pytaniem w kwestii, czy na podstawie art. 15 ust. 4 tej dyrektywy od składającego wniosek o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego można wymagać, by przystąpił do drugiego egzaminu z integracji społecznej, w celu uzyskania samoistnego dokumentu pobytowego, niezależnego od członka rodziny rozdzielonej.

4.

Z motywu 2 dyrektywy 2003/86 wynika, że „[ś]rodki dotyczące łączenia rodziny powinny zostać przyjęte zgodnie z obowiązkiem ochrony rodziny i poszanowania życia rodzinnego zawartym w wielu instrumentach prawa międzynarodowego. Niniejsza dyrektywa szanuje prawa podstawowe i przestrzega zasad uznanych w szczególności w art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej”.

5.

Zgodnie z motywem 4 dyrektywy 2003/86: „[ł]ączenie rodziny jest niezbędne w celu umożliwienia życia rodzinnego. Pomaga ono stworzyć stabilność socjokulturową ułatwiającą integrację obywateli państw trzecich w danym państwie członkowskim, a także wspiera spójność gospodarczą i społeczną, będącą podstawowym celem Wspólnoty określonym w traktacie.

6.

Motyw 6 dyrektywy 2003/86 stanowi, że „[w] celu ochrony rodziny i ustanowienia lub zachowania życia rodzinnego powinno się ustalić istotne warunki dla wykonywania prawa do łączenia rodziny nas podstawie wspólnych kryteriów”.

7.

Zgodnie z motywem 15 dyrektywy 2003/86 „[n]ależy wspierać integrację członków rodziny. W tym celu należy im przyznać status niezależny od statusu członka rodziny rozdzielonej, w szczególności w przypadkach rozpadu małżeństwa lub związku partnerskiego, a także dostęp do edukacji, zatrudnienia, szkolenia i kształcenia zawodowego na tych samych warunkach, jakie posiadają osoby, z którymi zostali połączeni”.

8.

Artykuł 1 dyrektywy 2003/86 ma następujące brzmienie:

„Niniejsza dyrektywa ma na celu określenie warunków wykonania prawa do łączenia rodziny przez obywateli państwa trzeciego zamieszkujących legalnie na terytorium państw członkowskich”.

9.

Artykuł 2 lit. d) dyrektywy 2003/86 określa, że do celów tej dyrektywy:

10.

Artykuł 3 ust. 3 dyrektywy 2003/86 wskazuje, że „[n]iniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do członków rodziny obywatela Unii”.

11.

W art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86 wskazano, że „państwa członkowskie mogą wymagać od obywateli państw trzecich, by przestrzegali środków integracji, zgodnie z prawodawstwem krajowym”.

12.

Zgodnie z art. 15 ust. 1, 3 i 4 dyrektywy 2003/86:

„1.   Nie później niż po pięciu latach pobytu oraz pod warunkiem, że członkowi rodziny nie udzielono dokumentu pobytowego ze względów innych niż łączenie rodziny, małżonek lub niepoślubiony partner i dziecko, które osiągnęło pełnoletność, mają prawo, po złożeniu wniosku, jeśli jest wymagany, do samoistnego dokumentu pobytowego, niezależnego od dokumentu pobytowego członka rodziny rozdzielonej.

[…]

3.   W przypadku owdowienia, rozwodu, separacji lub śmierci wstępnego pierwszego stopnia w prostej linii lub zstępnej, samoistny dokument pobytowy może zostać wydany, po złożeniu wniosku, jeśli jest wymagany, osobom, które przybyły na mocy łączenia rodziny. Państwa członkowskie ustanawiają przepisy zapewniające udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego w przypadku szczególnie trudnych warunków.

4.   Warunki odnoszące się do udzielenia i okresu ważności samoistnego dokumentu pobytowego ustanawiane są przez prawo krajowe”.

13.

Zdaniem sądu odsyłającego zezwolenie na pobyt na czas określony z ograniczeniem, które mieści się w „trwałych humanitarnych przyczynach”, powtarza zasadniczo treść art. 15 dyrektywy 2003/86 dotyczącego udzielenia samoistnego dokumentu pobytowego.

14.

Artykuł 26 ust. 1 Vreemdelingenwet 2000 (ustawy o cudzoziemcach, zwanej dalej „Vw 2000”) z dnia 23 listopada 2000 r. przewiduje, że „[z]ezwolenie na pobyt, stanowiące z mocy prawa o legalnym pobycie, zostaje udzielone z dniem, w którym cudzoziemiec wykazał, że spełnił wszystkie warunki, a najwcześniej z dniem wpłynięcia wniosku.

15.

Artykuł 3.51 ust. 1 lit. a) pkt 1 oraz art. 3.51 ust. 5 Vreemdelingenbesluit 2000 (dekretu wykonawczego do ustawy o cudzoziemcach z 2000 r., zwanego dalej „Vb 2000”) stanowi, że „wydanie zezwolenia na pobyt w celu kontynuowania pobytu w rozumieniu przepisu art. 14 Vw 2000 może być poddane ograniczeniu, dotyczącemu trwałych humanitarnych przyczyn wobec cudzoziemca, który:

[…]

5.   Artykuł 3.80a [Vb 2000] stosuje się do cudzoziemców, o których mowa w ust. 1 lit. a) pkt 1 […]”.

16.

Artykuł 3.80a ust. 1, 2 i 4 Vb 2000 stanowi:

„1.   Wniosek o zmianę zezwolenia na pobyt […] na zezwolenie na pobyt z ograniczeniem dotyczącym trwałych powodów humanitarnych podlega odrzuceniu, jeżeli wniosek został złożony przez cudzoziemca w rozumieniu art. 3.51 ust. 1 lit. a) pkt l, który nie zdał egzaminu, o którym mowa w art. 7 ust. 2 lit. a) Wet inburgering [ustawy o integracji społecznej, zwanej dalej »Wi«)] albo nie uzyskał dyplomu, certyfikatu lub innego dokumentu w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. c) tej ustawy.

2.   Ustępu 1 nie stosuje się w stosunku do cudzoziemca, który:

[…]

[…]

4.   Minister może ponadto nie stosować ust. 1, jeżeli uważa, że zastosowanie tego przepisu prowadzi do rażąco poważnej niesprawiedliwości”.

17.

Na podstawie art. 6 ust. 1 lit. a) lub b) Wi:

„1.   Minister zwalnia osobę z obowiązku integracji społecznej, jeżeli:

18.

Pierwsza skarżąca w postępowaniu głównym, C (zwana dalej „skarżącą C” lub „C”) jest obywatelką państwa trzeciego (Chin). Od dnia 5 listopada 2008 r. posiada ona dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka na okres do dnia 5 listopada 2014 r. W dniu 2 lutego 2015 r. rechtbank Den Haag (sąd w Hadze, Niderlandy) orzekł rozwód pomiędzy C a jej małżonkiem, obywatelem niderlandzkim.

19.

C wystąpiła do Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (sekretarza stanu ds. bezpieczeństwa i sprawiedliwości, Niderlandy, zwanego dalej „sekretarzem stanu”) z wnioskiem na podstawie art. 3.51 ust. 1 lit. a) Vb 2000 o zmianę swojego dokumentu pobytowego z zezwoleniem na pobyt u małżonka na samoistny dokument pobytowy. Pierwszą decyzją z dnia 2 lutego 2015 r. sekretarz stanu odrzucił wniosek o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego. Cofnął on także dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka z mocą wsteczną od dnia 10 lutego 2014 r., ponieważ od tej daty C nie była już zarejestrowana pod tym samym adresem co jej małżonek w Basisregistratie Personen BRP (zwanym dalej „ewidencją meldunkową BRP”) ( 3 ). W ocenie sekretarza stanu dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka był pozbawiony podstawy prawnej. Drugą decyzją z dnia 24 lipca 2015 r. sekretarz stanu uwzględnił wniosek C o samoistny dokument pobytowy, ponieważ C przedstawiła dowody wykazujące, iż została ona zwolniona z obowiązku zdawania egzaminu z integracji społecznej na podstawie art. 3.80a Vb 2000. Sekretarz stanu wydał samoistny dokument pobytowy z mocą wsteczną od dnia, w którym C spełniła warunek dotyczący obowiązku integracji społecznej, tj. od dnia 16 lutego 2015 r. W związku z tym, legalny pobyt C został przerwany w okresie przejściowym, rozpoczynającym się w dniu 10 lutego 2014 r. (data zakończenia wspólnego pobytu z mężem według ewidencji meldunkowej BRP) do dnia 16 lutego 2015 r. (data wystawienia samoistnego dokumentu pobytowego). W związku z tym interes C w sprawie w postępowaniu głównym dotyczy zgodnego z prawem przerwania okresu jej legalnego pobytu.

20.

Skarżąca C wniosła skargę na decyzję o cofnięciu dokumentu pobytowego z zezwoleniem na pobyt u małżonka z mocą wsteczną od dnia 10 lutego 2014 r. do rechtbank Den Haag zittingsplaats Rotterdam (sądu w Hadze z siedzibą w Rotterdamie, Niderlandy, zwanego dalej „sądem pierwszej instancji”), który wyrokiem z dnia 5 stycznia 2016 r. oddalił skargę jako bezzasadną.

21.

Drugi skarżący w postępowaniu głównym, A (zwany dalej „skarżącym A” lub „A”) jest również obywatelem państwa trzeciego (Republiki Konga). Od dnia 20 grudnia 1997 r. do dnia 15 października 2016 r. posiadał on dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonki. W dniu 28 lipca 2015 r. do ewidencji meldunkowej BRP zostało wpisane rozwiązanie związku małżeńskiego A z jego małżonką, obywatelką niderlandzką

22.

Skarżący A złożył na podstawie art. 3.51 ust. 1 lit. a) Vb 2000 wniosek o zmianę dokumentu pobytowego z zezwoleniem na pobyt u małżonka na samoistny dokument pobytowy. Decyzjami z dnia 26 lutego i 21 września 2015 r. sekretarz stanu utrzymał w mocy decyzję o odrzuceniu wniosku o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego ze względu na to, że A nie przedstawił dowodów wykazujących, że zdał on ponowny egzamin z integracji społecznej lub że został on wyłączony bądź zwolniony z tego obowiązku na podstawie art. 3.80a Vb 2000. W dniu 8 lutego 2016 r. sekretarz stanu poinformował skarżącego A na piśmie o swoim zamiarze cofnięcia dokumentu pobytowego z zezwoleniem na pobyt u małżonki z mocą wsteczną od dnia 3 września 2014 r., ponieważ od tej daty A i jego małżonka nie byli już zarejestrowani w ewidencji meldunkowej BRP jako mieszkający pod tym samym adresem. W ocenie sekretarza stanu dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonki był zatem pozbawiony podstawy prawnej.

23.

Skarżący A wniósł skargę do sądu pierwszej instancji, który wyrokiem z dnia 25 maja 2016 r. oddalił skargę.

24.

Skarżący A i C wnieśli odwołanie od wyroków wydanych w pierwszej instancji do Raad van State (rady stanu). Po pierwsze, w ocenie skarżących C i A, możliwość uzależnienia uzyskania samoistnego dokumentu pobytowego od spełnienia wymagań określonych w prawie krajowym, takich jak spełnienie, na podstawie art. 3.80a ust. 1 Vb 2000, warunku zdania po raz drugi egzaminu z integracji społecznej, przed udzieleniem samoistnego dokumentu pobytowego, nie wynika z art. 15 dyrektywy 2003/86, którego ust. 4 określa wyłącznie wymogi formalne, a nie merytoryczne. Po drugie, C i A zarzucają sądowi pierwszej instancji, że niesłusznie oparł się na wyroku z dnia 9 lipca 2015 r., K i A (C‑153/14, zwanym dalej „wyrokiem K i A, EU:C:2015:453) w celu uzasadnienia zgodności wymogu zdania drugiego egzaminu z integracji społecznej z dyrektywą 2003/86. W istocie, w ocenie skarżących C i A, wyrok K i A dotyczy obowiązku integracji społecznej obywatela państwa trzeciego w ramach prawa do łączenia rodzin przy dopuszczeniu do wjazdu na terytorium Niderlandów. Stan faktyczny będący przedmiotem orzeczenia w sprawie K i A różni się od stanu faktycznego sprawy w postępowaniu głównym. W stosunku do C samoistny dokument pobytowy powinien był zostać wydany bez spełnienia przez nią warunku odnoszącego się do zdania drugiego egzaminu z integracji społecznej, w dniu 10 lutego 2014 r., tj. w dacie, począwszy od której jej zgodny z prawem pobyt w Niderlandach trwał już pięć lat. Skarżący A podnosi, że art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86 zmierza do ograniczenia do pięciu lat, okresu, w którym członkowie rodziny są zależni od członka rodziny rozdzielonej. Po trzecie, skarżąca C utrzymuje, że dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka powinien zostać cofnięty w momencie orzeczenia rozwodu, tj. w dniu 2 lutego 2015 r., a nie, jak stwierdził sąd pierwszej instancji, w dniu 10 lutego 2014 r., czyli w dniu, w którym C i jej małżonek przestali być zarejestrowani w ewidencji meldunkowej BRP jako mieszkający pod tym samym adresem. Ponadto C podnosi, że cofnięcie dokumentu pobytowego z zezwoleniem na pobyt u małżonka z mocą wsteczną powoduje, że jej pobyt nie był pobytem legalnym w okresie przejściowym.

25.

W pierwszej kolejności sąd odsyłający zauważa, że właściwość Trybunału nie jest oczywista ze względu na przepis art. 3 ust. 3 dyrektywy 2003/86, który wyklucza „członków rodziny obywatela Unii”; tymczasem małżonkowie odpowiednio C i A są obywatelami Niderlandów. W interesie Unii leży, by przepisy przejęte z prawa Unii były interpretowane w sposób jednolity ( 4 ). Z wyroku z dnia 18 października 2012 r., Nolan (C‑583/10, zwanego dalej „wyrokiem Nolan”, EU:C:2012:638) wynika jednak, że Unia nie ma interesu w jednolitej wykładni aktu, który dotyczy stanu faktycznego wyraźnie wyłączonego z zakresu stosowania tego aktu prawnego. Ponieważ wspomniany wyrok nie był przywoływany już w innym orzecznictwie, w szczególności w wyroku wielkiej izby z dnia 15 listopada 2016 r., Ullens de Schooten (C‑268/15, EU:C:2016:874) dla sądu odsyłającego nie jest jasne, czy wyrok Nolan obowiązuje oraz czy może doprowadzić do tego, że Trybunał stwierdzi brak swojej właściwości do udzielenia odpowiedzi na pytania przedstawione w niniejszym odesłaniu prejudycjalnym.

26.

W drugiej kolejności sąd odsyłający wskazuje, że nie jest zorientowany, do czego odnoszą się „warunki odnoszące się do udzielenia […] samoistnego dokumentu pobytowego” w rozumieniu art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86, które są ustanawiane przez prawo krajowe. Sąd odsyłający zastanawia się, czy mogą one odnosić się do warunków integracji, a zatem do przesłanek materialnych. Uściśla on również, że Trybunał wypowiedział się już częściowo w tej kwestii w dwóch wyrokach, w wyroku z dnia 4 czerwca 2015 r., P i S (C‑579/13, zwanym dalej „wyrokiem P i S”, EU:C:2015:369) i w wyroku K i A, przy czym nie wynika jednak z tych wyroków pełna odpowiedź, która miałaby zastosowanie do sporów w postępowaniu głównym.

27.

W trzeciej kolejności w odniesieniu do przerwania legalnego pobytu C, sąd odsyłający zastanawia się, od jakiej daty samoistny dokument pobytowy wywołuje skutki. Jeżeli wniosek o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego został złożony po upływie 5 lat legalnego pobytu i w celu łączenia rodzin, sąd odsyłający uważa, że z brzmienia art. 15 dyrektywy 2003/86 nie wynika w sposób jasny, od jakiej daty należy wydać samoistny dokument pobytowy.

28.

W tych okolicznościach Raad van State (rada stanu) postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

29.

W niniejszej sprawie uwagi na piśmie przedstawili skarżący C i A, rządy niderlandzki i austriacki, jak również Komisja Europejska.

30.

Podczas wspólnej rozprawy dla sprawy połączonej, C‑380/17, K i B, która odbyła się przed Trybunałem w dniu 19 marca 2018 r., skarżący C i A, skarżący K i B, rządy niderlandzki oraz Komisja przedstawili uwagi ustne.

31.

Skarżący A i C posiadali dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka uzyskany w ramach łączenia rodzin ze względu na to, że mieszkali u swoich małżonków mających obywatelstwo niderlandzkie, którzy nie skorzystali z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się.

32.

Z jednoznacznego brzmienia art. 3 ust. 3 dyrektywy 2003/86 wynika, że dyrektywa ta „nie ma zastosowania do członków rodziny obywatela Unii” ( 5 ). Małżonkowie skarżących, obywatele niderlandzcy, którzy nie skorzystali z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się, nie są więc objęci materialnym zakresem stosowania dyrektywy 2003/86.

33.

Jednakże ustawodawca niderlandzki podjął jednostronnie decyzje o rozszerzeniu zakresu stosowania przepisów dyrektywy 2003/86 także w stosunku do będących obywatelami Niderlandów członków rodziny rozdzielonej, którzy nie skorzystali z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się ( 6 ), a którzy chcieliby skorzystać z prawa do łączenia rodzin ( 7 ). Stany faktyczne rozpatrywane w postępowaniu głównym mają charakter czysto wewnętrzny, co nie zostało podważone przez strony w niniejszej sprawie. Innymi słowy, chodzi tu o rozszerzenie materialnego zakresu systemu niderlandzkiego, przewidzianego w Vb 2000, na korzyść obywateli Niderlandów, którzy nie skorzystali z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się. W tych okolicznościach należy zbadać, czy dokonana przez Trybunał wykładnia przepisów wskazanych w przedstawionych pytaniach jest uzasadniona, a co za tym idzie, czy właściwość Trybunału została stwierdzona, jak utrzymują sąd odsyłający, rząd niderlandzki oraz skarżący w postępowaniu głównym, a co kwestionują Komisja i rząd austriacki.

34.

Zgodnie z art. 267 TFUE Trybunał jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni traktatów oraz aktów wydanych przez instytucje Unii. Z powyższego wynika, że wyłącznie do sądu krajowego należy ocena, w świetle konkretnych okoliczności każdej sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego do wydania wyroku, jak i znaczenia dla sprawy pytań skierowanych do Trybunału ( 8 ). W konsekwencji, jeżeli skierowane przez sądy krajowe pytania dotyczą wykładni przepisów prawa Unii, Trybunał Sprawiedliwości jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia ( 9 ).

35.

W tym względzie należy przypomnieć, że Trybunał wielokrotnie stwierdzał swoją właściwość do orzekania w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczących przepisów prawa Unii w sytuacjach, w których stan faktyczny postępowania głównego sytuował się poza zakresem stosowania prawa Unii. W istocie, w interesie Unii leży czuwanie nad jednolitością wykładni przepisu aktu Unii oraz przepisów prawa krajowego, które go transponują i sprawiają, że ma on zastosowanie poza zakresem stosowania tego aktu.

36.

W tym kontekście Trybunał wyjaśnił, że dokonanie przez niego wykładni przepisów prawa Unii w sytuacjach nieobjętych zakresem stosowania tego prawa jest uzasadnione, gdy prawo krajowe w sposób bezpośredni i bezwarunkowy każe stosować te przepisy do takich sytuacji w celu zapewnienia identycznego traktowania tych sytuacji i sytuacji objętych zakresem stosowania prawa Unii ( 10 ). Trybunał musi zatem zbadać, czy istnieją wystarczające przesłanki, aby stwierdzić, czy prawo krajowe dokonuje bezpośredniego i bezwarunkowego odesłania do prawa Unii. Trybunał może bowiem ocenić, czy jest władny do udzielenia odpowiedzi na zadane mu pytania, wyłącznie w oparciu o informacje przedstawione mu przez sąd krajowy w postanowieniu odsyłającym ( 11 ).

37.

Prawdą jest, że z wyroku Nolan wynika, że nie można stwierdzić ani założyć, że istnieje interes Unii w tym, by w dziedzinie wyłączonej przez prawodawcę Unii z zakresu stosowania przyjętego przez niego aktu dokonywana była jednolita wykładnia przepisów tego aktu ( 12 ). Zgodnie bowiem z tą logiką, „jeśli prawodawca Unii stwierdza w sposób jednoznaczny, że przyjętego przez niego aktu nie stosuje się w ściśle określonej dziedzinie, rezygnuje […] z dążenia do jednolitej wykładni i jednolitego stosowania przepisów prawa w tej wyłączonej dziedzinie” ( 13 ).

38.

Wyrok z dnia 19 października 2017 r., Solar Electric Martinique (C‑303/16, zwany dalej „wyrokiem Solar Electric Martinique, EU:C:2017:773), który dotyczy również przypadku wyraźnego wyłączenia z zakresu stosowania dyrektywy Unii ( 14 ), uporządkował jednak, w mojej ocenie, niektóre elementy uzasadnienia wyroku Nolan. W istocie Trybunał uściślił w pkt 29 wyroku Solar Electric Martinique, że „[i]stnienie interesu Unii w tym, by – celem uniknięcia przyszłych rozbieżności w wykładni, [pojęcia dyrektywy, które były przedmiotem sporu] były interpretowane w sposób jednolity, jest rzeczywiście możliwe” ( 15 ). Jeżeli wyrok Nolan sugerował, że taki interes przestaje istnieć w przypadku wyraźnego wyłączenia przez prawodawcę Unii, wyrok Solar Electric Martinique nie potwierdził tej interpretacji. Pozostając ciągle przy kwestii wyraźnego wyłączenia z zakresu stosowania dyrektywy, wyrok z dnia 27 czerwca 2018 r., SGI i Valériane (C‑459/17 i C‑460/17) odrzuca, wydaje się, ostatecznie, podejście przyjęte wcześniej w wyroku Nolan, podkreślając, że pomimo tego wyraźnego wyłączenia istnieje określony interes Unii ( 16 ) w tym, by celem uniknięcia przyszłych rozbieżności w wykładni, przepisy lub pojęcia przejęte z prawa Unii były interpretowane w sposób jednolity, bez względu na warunki, w jakich mają być one stosowane, o ile prawo krajowe posługuje się bezpośrednim i bezwarunkowym odesłaniem do przepisu dyrektywy, z wnioskiem o wykładnię którego zwrócono się do Trybunału ( 17 ).

39.

W niniejszej sprawie sytuacja przedstawia się podobnie.

40.

W istocie wskazówki udzielone przez sąd odsyłający są wystarczająco dokładne i potwierdzają, że prawo krajowe, zgodnie z prawem Unii, dokonuje bezpośredniego i bezwarunkowego odesłania do tego ostatniego. Sąd odsyłający precyzuje zatem, że ustawy i rozporządzenia niderlandzkie ustanawiają wspólny system prawny w odniesieniu do łączenia rodzin obywateli państw trzecich oraz łączenia rodzin obywateli niderlandzkich, którzy nie skorzystali z przysługującej im swobody przemieszczania się i nie stwarzają one rozróżnienia między tymi dwoma systemami. Jak wynika z uzasadnienia do Vb 2000, termin przewidziany w art. 3.51 Vb 2000 ( 18 ), w którym sekretarz stanu może wydać samoistny dokument pobytowy ( 19 ), został zaostrzony i wydłużony z trzech do pięciu lat pobytu i ma zastosowanie także do łączenia rodzin obywateli niderlandzkich, którzy nie skorzystali z przysługującej im swobody przemieszczania się. Warunek drugiego egzaminu z integracji społecznej opisany w art. 3.80a ust. 1 Vb 2000, tak jak wydłużenie terminu, mają zastosowanie bez rozróżnienia do łączenia rodzin obywateli państw trzecich oraz do łączenia rodzin obywateli niderlandzkich, którzy nie skorzystali z przysługującej im swobody przemieszczania się.

41.

Ponadto sąd odsyłający wskazuje, że gdyby Trybunał nie był właściwy w niniejszej sprawie dla dokonania wykładni art. 15 dyrektywy 2003/86, sąd odsyłający byłby zmuszony do dokonania jego wykładni samodzielnie w celu rozstrzygnięcia sporu co do istoty. W praktyce dokonywanie wykładni przepisu prawa Unii przez sąd krajowy mogłoby wpłynąć na treść tego prawa i prowadzić do nadania wykładni znacznie odbiegającej od podejścia, jakie mógłby przyjąć Trybunał. Ponadto mogłoby ono zniechęcać sądy krajowe przedmiotowych państw członkowskich do zadawania Trybunałowi w przyszłości takich pytań. W każdym razie pojęcia, o których dokonanie wykładni wnosi sąd odsyłający, wchodzą w zakres prawa Unii i mogą rzeczywiście mieć zastosowanie w sytuacjach, które należą do zakresu stosowania dyrektywy.

42.

W związku z tym uważam, że istnieje interes Unii w dokonaniu jednolitej wykładni, po pierwsze w celu uniknięcia rozbieżności w stosowaniu przepisów prawa Unii, i po drugie z powodu konieczności uniknięcia różnego traktowania sytuacji, które państwo członkowskie zdecydowało się dostosować do rozwiązań wprowadzonych przez prawo Unii.

43.

W tych okolicznościach proponuję, by Trybunał stwierdził, że jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na zadane pytania.

44.

Przypominam, że skarżący A i C posiadają dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka, w ramach łączenia rodzin. Złożyli oni wniosek o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego na podstawie art. 3.51 ust. 1 lit. a) Vb 2000. Wniosek został odrzucony na tej podstawie, że skarżący A i C nie zdali egzaminu, o którym mowa w art. 7 ust. 2 lit. a) Wi lub też nie przedstawili dowodów, że zdali ten egzamin lub że zostali zwolnieni z tego obowiązku ( 20 ). W tych okolicznościach skarżący C i A zostali pozbawieni samoistnego dokumentu pobytowego w razie niezdania tego egzaminu.

45.

Drugie pytanie prejudycjalne dotyczy więc zgodności z art. 15 ust. 1 i 4 dyrektywy 2003/86 odrzucenia wniosku o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego członka rodziny przebywającego na terytorium kraju od ponad pięciu lat w celu łączenia rodziny z powodu niedochowania warunków integracji wymaganych w prawie krajowym. Ściślej rzecz ujmując, Trybunał ma wypowiedzieć się na temat znaczenia, jakie należy nadać sformułowaniu „warunki odnoszące się do udzielenia […] samoistnego dokumentu pobytowego”, zawartemu w art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86, oraz określić, czy jednym z tych warunków jest obowiązek poddania się drugiemu egzaminowi z integracji społecznej.

46.

Zanim przejdę do wykładni art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86, pragnę zauważyć, że w Niderlandach proces integracji zdaje się przebiegać dwuetapowo.

47.

Pierwszy etap został uregulowany w art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86, który uściśla, że państwa członkowskie „mogą żądać, aby obywatele państw trzecich przestrzegali środków dotyczących integracji […]”. Trybunał orzekł ( 21 ), że państwa członkowskie mogą wymagać, by obywatele państw trzecich zdawali egzamin z integracji społecznej. Egzamin ten obejmuje dokonanie oceny podstawowej znajomości zarówno języka, jak i społeczeństwa danego państwa członkowskiego i wymaga wniesienia różnych opłat. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie wytycznych dotyczących stosowania dyrektywy 2003/86/WE w sprawie prawa do łączenia rodzin (zwanych dalej „wytycznymi Komisji”) ( 22 ) określa środki dotyczące integracji z art. 7 ust. 2 tej dyrektywy jako służące weryfikacji „chęci integracji obywateli państw trzecich” i które w tym celu mogą przybrać postać egzaminu z podstawowych umiejętności, które zostały uznane za niezbędne. Środek integracji, którego mogą wymagać państwa członkowskie, „nie może prowadzić do zobowiązania rezultatu”, które prowadziłoby do wprowadzenia środka ograniczającego możliwość łączenia rodzin. Przeciwnie, powinien on „przyczyniać się do powodzenia łączenia rodzin”. W istocie, znajomość podstaw języka, historii i instytucji społeczeństwa przyjmującego są niezbędne w procesie integracji i są wspierane przez Komisję ( 23 ). W związku z tym egzamin może mieć miejsce przed wydaniem zezwolenia na wjazd na terytorium Unii, w ambasadach i konsulatach, lub w przyjmującym państwie członkowskim.

48.

Prawo niderlandzkie przewiduje drugi etap integracji, który opiera się na treści przepisu art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86. Ten kolejny etap integracji zakłada konieczność uzyskania wyniku pozytywnego z kolejnego egzaminu, jeżeli członek rodziny zamierza uzyskać samoistny status i nie być dłużej uzależnionym od dokumentu pobytowego członka rodziny rozdzielonej. W ocenie rządu niderlandzkiego udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego wzmacnia status prawny obywatela państwa trzeciego przebywającego legalnie od pięciu lat na terytorium państwa członkowskiego, dlatego też można wymagać od osoby, ubiegającej się o samoistny dokument pobytowy, aby wykazała, że w międzyczasie zrobiła postępy w zakresie swojej integracji.

49.

Mając to na uwadze, przejdę do wykładni pojęcia „warunków”, przewidzianego w art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86, o której dokonanie wnosi sąd odsyłający, które to warunki w ocenie rządu niderlandzkiego mogą obejmować drugi egzamin z integracji społecznej.

50.

Należy podkreślić, że ani treść art. 15 dyrektywy 2003/86, ani wytyczne Komisji nie uściślają, czy i w jakim zakresie możliwe jest ustanowienie obowiązku integracji społecznej w odniesieniu do nabycia samoistnego dokumentu pobytowego.

51.

Pragnę jednakże podkreślić, że art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86 posługuje się wyrażeniem „warunki odnoszące się do udzielenia” ( 24 ), a nie wyrażeniem „warunki integracji” jak w art. 5 ust. 2 dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi ( 25 ) czy wyrażeniem „środki dotyczące integracji” ( 26 ) zawartym w art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86.

52.

„Środki dotyczące integracji” oraz „warunki integracji” muszą zostać wyraźnie oddzielone oraz, z całą pewnością, nie mogą być uznane za wyrażenia równoznaczne, ponieważ środki dotyczące integracji powinny być uważane za mniej uciążliwe niż warunki integracji ( 27 ). Wykładnia systemowa art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/86 prowadzi do tego samego rezultatu. Przepis ten wymienia szereg warunków, których łączne spełnienie obywatel państwa trzeciego musi udowodnić. Z drugiej strony o środku dotyczącym integracji mowa jest w kolejnym ustępie, podczas gdy jeżeli ustawodawca europejski zamierzał poddać danemu środkowi obywatela państwa trzeciego czy też dokonać jego selekcji na podstawie danego środka dotyczącego integracji, wymieniłby je on w ust. 1, jako na przykład punkt 4. Tak jednak nie jest. Środki dotyczące integracji z art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86 nie mają dokonywać selekcji, lecz, wprost przeciwnie, ich zasadniczym celem powinno być ułatwianie integracji w państwach członkowskich ( 28 ).

53.

Ta różnica terminologiczna tłumaczy już, dlaczego, podobnie jak sąd odsyłający, oceniam, że ani wyrok K i A, który dotyczył kwalifikacji egzaminu z integracji społecznej jako „środka dotyczącego integracji” w rozumieniu art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86, ani wyrok P i S, który odnosił się do wykładni pojęcia „warunków integracji”, zawartego w art. 5 ust. 2 dyrektywy 2003/109, nie dostarczają odpowiedzi w zakresie wykładni pojęcia „warunków odnoszących się do udzielenia […] dokumentu pobytowego” zawartego w art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86, w szczególności w zakresie odpowiedzi na pytanie, czy to wyrażenie może obejmować warunek uzyskania pozytywnego wyniku z drugiego egzaminu integracji społecznej, takiego jak mający zastosowanie w postępowaniach głównych.

54.

Oprócz omówionych powyżej różnic terminologicznych, w celu dokonania wykładni art. 15 dyrektywy 2003/86, w szczególności jej art. 4, należy uwzględnić także jej cele, systematykę i genezę przepisów tej dyrektywy.

55.

W zakresie wykładni teleologicznej dyrektywy 2003/86 należy przypomnieć, że Trybunał, po pierwsze, potwierdził, że w systemie wprowadzonym dyrektywą 2003/86 zezwolenie na łączenie rodzin stanowi ogólną zasadę i że przepisy pozwalające na wprowadzenie w nim ograniczeń muszą być przedmiotem ścisłej wykładni, a po drugie, doprecyzował, że margines swobody przyznany państwom członkowskim przez tego rodzaju przepisy nie powinien być przez nie wykorzystywany w sposób naruszający cel tej dyrektywy, którym jest sprzyjanie łączeniu rodzin, oraz jej skuteczność (effet utile) ( 29 ).

56.

W systemie dyrektywy 2003/86 autonomiczny status osób należących do rodziny członka rodziny rozdzielonej odpowiada ich własnemu statusowi, co powoduje, że stają się oni niezależni od członka rodziny rozdzielonej. W ten sposób w przypadku trudnej sytuacji lub jeżeli dokument pobytowy członka rodziny rozdzielonej zostanie cofnięty lub wygaśnie, członek rodziny korzystający z samoistnego dokumentu pobytowego nie będzie z tego tytułu podlegał sankcjom.

57.

Dokonywanie wykładni wyrażenia „warunki odnoszące się do udzielenia […] dokumentu pobytowego”, wymienionego w art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86 jako udzielonej państwom członkowskim możliwości ustanowienia obowiązku zdania drugiego egzaminu z integracji społecznej prowadziłoby do naruszenia celu i skuteczności (effet utile) tego aktu, nadmiernie utrudniając prawo do łączenia rodzin.

58.

W niniejszej sprawie należy mieć na uwadze, że warunki mające zastosowanie na podstawie przepisów niderlandzkich są szczególnie rygorystyczne. Jak już podkreśliłem, obywatel państwa trzeciego musi spełnić warunki integracji społecznej, które wykraczają poza te, które zostały przedstawione w ramach pierwszego zezwolenia na wjazd na terytorium Niderlandów zgodnie z prawem do łączenia rodzin. Warunki, jakie musi spełnić obywatel państwa trzeciego, określa art. 7 ust. 2 lit. a) Wi. Po pierwsze, musi on w ciągu trzech lat nabyć umiejętności ustnych i pisemnych w języku niderlandzkim na poziomie A2 europejskiego systemu opisu kształcenia językowego z zakresu języków obcych nowożytnych. Umiejętności te obejmują wypowiedź ustną, rozumienie ze słuchu oraz wypowiedź na piśmie i rozumienie tekstu pisemnego ( 30 ). Obywatel państwa trzeciego musi, po drugie, zdobyć w okresie tych trzech lat, wiedzę o niderlandzkim społeczeństwie. Na wiedzę tę składa się część dotycząca niderlandzkiego społeczeństwa oraz część w zakresie orientacji na niderlandzkim rynku pracy ( 31 ).

59.

Jestem więc zdania, że cel dyrektywy 2003/86 nie może uzasadniać tezy, zgodnie z którą pojęcie „warunków odnoszących się do udzielenia […] dokumentu pobytowego” może obejmować warunek materialny, taki jak zdanie drugiego egzaminu z integracji społecznej. Moim zdaniem, należy raczej interpretować to wyrażenie w ten sposób, że obejmuje ono tylko uprawnienie państw członkowskich do żądania złożenia wniosku o samoistny dokument pobytowy, jak również określenia danych, które należy przedłożyć na poparcie takiego wniosku. Innymi słowy, chodzi o wymogi formalne lub administracyjne, a nie wymogi materialne.

60.

Systematyka dyrektywy 2003/86, w szczególności umiejscowienie art. 15 w strukturze dyrektywy, potwierdza tezę, zgodnie z którą warunek z art. 15 ust. 4 nie jest przesłanką materialną. Zgodnie z treścią motywu 6, który podkreśla konieczność „ustal[enia] istotn[ych] warunk[ów] dla wykonania prawa do łączenia rodziny na podstawie wspólnych kryteriów”, przepisy art. 6, 7, 8 i 12 dyrektywy 2003/86 ustanawiają szereg kryteriów i zasad dotyczących rozpatrywania wniosków oraz ich złożenia, a także warunków wydawania dokumentów pobytowych. Z drugiej strony, z wyjątkiem art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86, który określa podmiotowy zakres członków rodziny będących adresatami tego przepisu i którym można udzielić samoistnego dokumentu pobytowego ( 32 ), wspomniany art. 15 nie ustanawia żadnego wspólnego kryterium ani też żadnej wspólnej przesłanki materialnej. Artykuły 6–8 znajdują się w rozdziale IV dyrektywy 2003/86 zatytułowanym „Wymagania dotyczące wykonania prawa do łączenia rodziny”, podczas gdy art. 15 jest wydzielony i umieszczony w rozdziale VI dyrektywy zatytułowanym „Wjazd i pobyt członków rodziny”. Ponadto art. 15 nie zawiera w sobie odniesienia do przepisów rozdziału IV, w przeciwieństwie do art. 12 ust. 1 tej dyrektywy (dotyczącego łączenia uchodźców), który odnosi się do tych przepisów. W związku z tym wydaje się, że prawodawca Unii nie zamierzał uzależnić udzielenia samoistnego dokumentu pobytowego od warunków materialnych, lecz wyłącznie od warunków formalnych określonych przez państwa członkowskie. Prawodawca Unii przewidział samoistny dokument pobytowy jako rezultat ciągłego pobytu osoby należącej do rodziny członka rodziny rozdzielonej na terytorium danego państwa członkowskiego.

61.

Wreszcie zgadzam się także z wykładnią bronioną przez sąd odsyłający, zgodnie z którą geneza art. 15 dyrektywy 2003/86 dowodzi, że warunki udzielenia dokumentu pobytowego są warunkami proceduralnymi z powodów przedstawionych poniżej.

62.

Po pierwsze, jak wynika z motywu 15 dyrektywy 2003/86, z uzasadnienia wniosku dotyczącego dyrektywy 2003/86 ( 33 ) oraz z dokumentu roboczego Rady Unii Europejskiej ( 34 ) z dnia 9 sierpnia 2002 r., że samoistny dokument pobytowy wprowadzony przez art. 15 dyrektywy 2003/86 ma ten skutek, że członkowie rodziny nie są już zależni od członka rodziny rozdzielonej w zakresie ich dokumentów pobytowych, np. jeżeli członek rodziny rozdzielonej opuszcza państwo członkowskie, w którym przebywa wraz z osobą należącą do jego rodziny, w razie jego zgonu lub w przypadku rozpadu małżeństwa albo związku partnerskiego między członkiem rodziny rozdzielonej a osobą należącą do jego rodziny. Samoistny dokument pobytowy ma na celu skonsolidowanie statusu prawnego osoby należącej do rodziny członka rodziny rozdzielonej oraz nadanie mu większej pewności prawa.

63.

Po drugie, geneza art. 15 dyrektywy 2003/86 analizowana w całości wskazuje, że samoistny dokument pobytowy pierwotnie miało się nabywać z mocy prawa ( 35 ), ale w trakcie prac legislacyjnych nad tą propozycją stwierdzono, że dokumentu tego nie będzie nabywać się automatycznie, po upływie pięciu lat pobytu, lecz na wniosek. Uwaga ta doprowadziła do wypracowania zmienionego wniosku, w którym przewidziano możliwość, zawartą obecnie w art. 15 ust. 1 i 3 dyrektywy 2003/86, uzależnienia nabycia samoistnego dokumentu pobytowego od złożenia wniosku w tym przedmiocie. Dodanie ust. 4 do art. 15 jest związane z przyłączeniem sformułowania „po złożeniu wniosku, jeśli jest wymagany” zawartych w art. 15 ust. 1 akapit pierwszy oraz w art. 15 ust. 3 dyrektywy 2003/86 ( 36 ). Było więc konieczne wprowadzenie postanowienia, w analizowanym ust. 4, dotyczącego sposobu złożenia tego wniosku i udzielenia następnie dokumentu pobytowego. Państwa członkowskie mogą zatem dokonać transpozycji tych przepisów na dwa sposoby: po pierwsze, w braku szczególnej procedury, państwa członkowskie mogą przewidzieć, że samoistny dokument pobytowy nabywa się z mocy prawa wraz z upływem pięcioletniego okresu pobytu, lub pod drugie mogą one przewidzieć, że samoistny dokument pobytowy nabywa się na wniosek i podlega on odpowiednim przepisom proceduralnym.

64.

Po trzecie, geneza pojęcia „warunków” wskazuje, że art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86 był uprzednio wspomniany we wniosku dotyczącym dyrektywy, zanim do art. 7 został dodany ust. 2 ( 37 ). Jak już wskazałem ( 38 ), ten ustęp odnosi się wprost do „środków dotyczących integracji”. Dodanie ustępu 2 do art. 7 wniosku, już po art. 15 ust. 4, nie doprowadziło jednak następnie do zmiany art. 15 ust. 4 w celu dokonania odesłania czy harmonizacji terminów, którymi posługuje się art. 15 ust. 4 i art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86. W związku z tym to pojęcie należy rozumieć w sposób autonomiczny, w porównaniu do pojęcia „środków dotyczących integracji”, zastosowanego w art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86.

65.

Wywodzę więc z powyższego, że przepisy art. 15 ust. 1 i 4 dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie regulacji krajowej, która przewiduje, że wniosek o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego obywatela państwa trzeciego legalnie przebywającego od ponad pięciu lat na terytorium danego państwa członkowskiego w ramach łączenia rodzin, może zostać odrzucony z uwagi na nieprzestrzeganie wymaganych w prawie krajowym warunków integracyjnych, ponieważ warunki te są warunkami materialnymi nieprzewidzianymi w art. 15 ust. 1 i 4 dyrektywy 2003/86.

66.

W każdym razie i na wypadek gdyby Trybunał uznał, że „warunki”, o których mowa w art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86, odnoszą się do warunków materialnych, wskazuję, iż Trybunał orzekł, że środki dotyczące integracji w rozumieniu art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86 wprowadzone przez państwo członkowskie są zgodne z dyrektywą jedynie wówczas, gdy warunki stosowania takiego obowiązku nie uniemożliwiają wykonywania lub nadmiernie utrudniają wykonywanie prawa do łączenia rodzin ( 39 ).

67.

W tym względzie zgodnie z zasadą proporcjonalności, która należy do zasad ogólnych prawa Unii, środki wdrożone przez uregulowanie krajowe transponujące art. 7 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 2003/86 powinny być właściwe do realizacji celów przewidzianych przez to uregulowanie i nie powinny wykraczać poza to, co jest niezbędne do ich osiągnięcia ( 40 ).

68.

Jest tak moim zdaniem tym bardziej w przypadku warunków odnoszących się do udzielenia samodzielnego dokumentu pobytowego w rozumieniu art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86.

69.

Tymczasem w niniejszej sprawie warunek dotyczący egzaminu z integracji społecznej, postawiony przez uregulowanie niderlandzkie, wydaje mi się nieproporcjonalny z dwóch powodów.

70.

Przede wszystkim przypominam, że osoby korzystające z prawa do łączenia rodzin muszą spełniać warunki integracji społecznej przed rozpoczęciem pobytu, co pozwala im zdobyć podstawową wiedzę, w szczególności językową, która okazuje się niezaprzeczalnie użyteczna dla nawiązania więzi z przyjmującym państwem członkowskim ( 41 ). Nałożenie zaś obowiązku zdania drugiego egzaminu mogłoby podważyć „skuteczność integracyjną” i użyteczność pierwszego egzaminu z integracji społecznej w rozumieniu art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/86. Zgodnie z motywem 15 wspomnianej dyrektywy „[n]ależy wspierać integrację członków rodziny”. W tym celu osoby należące do rodziny członka rodziny rozdzielonej skupione wokół niego powinny zostać zintegrowane, tak aby obywatele państw trzecich, którzy sobie tego życzą, mogli mieć dostęp do niezależnego i samoistnego statusu, jaki posiada członek rodziny rozdzielonej, i nie byli już zależni od dokumentu pobytowego tego ostatniego. W istocie obywatele ci powinni zostać zintegrowani dzięki podstawowej znajomości języka niderlandzkiego uzyskanej w czasie zdawania tego pierwszego egzaminu, bez konieczności dokonywania przez władze niderlandzkie drugiej selekcji opartej na rozwoju umiejętności językowych i wiedzy kulturowej obywateli państw trzecich. Ponadto zdaniem skarżących C i A poziom zdawalności tego egzaminu jest niski ( 42 ). Ponieważ drugi egzamin z integracji społecznej może doprowadzić do niepewności prawnej w razie jego niezdania, egzamin ten zniechęca obywateli państw trzecich.

71.

W związku z tym dostępność i poziom trudności tego egzaminu uniemożliwiają lub nadmiernie utrudniają uzyskanie samoistnego dokumentu pobytowego.

72.

Z jednej strony dostępność finansowa egzaminu z integracji społecznej może stanowić przeszkodę. Zdaniem skarżących C i A koszty kształcenia (kursy językowy i integracji społecznej) oraz przygotowania i odbycia egzaminu, które wynoszą od 4000 do 10000 EUR, pokrywa zdający egzamin i nie są one finansowane przez państwo. Rząd niderlandzki wskazał rzeczywiście, że wprowadzono system udzielania pożyczek w zależności od zdolności kredytobiorcy do zwrotu zaciągniętego kredytu. Jednak zdaniem skarżących C i A powyższe nie ma zastosowania do obywateli państw trzecich, o których mowa w przepisach art. 15 dyrektywy 2003/86. Należy również zaznaczyć, że kwota pożyczki musi zostać zwrócona i, niezależnie od tego, stanowi znaczną sumę pieniędzy, nawet dla obywateli europejskich. Nadto w ocenie skarżących C i A, koszt ten obejmuje opłatę wpisową na egzamin (350 EUR) ( 43 ), która musi zostać jeszcze raz uiszczona w celu dopuszczenia do ponownego zdawania egzaminu w razie porażki podczas wcześniejszych prób ( 44 ). W zakresie, w jakim wymóg ten, ze względu na jego szczególnie przymusowy charakter, zniechęca do złożenia wniosku o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego, stanowi on warunek, który może stać na przeszkodzie temu łączeniu, zamiast je ułatwiać. Stanowi więc on ograniczenie, które może pozbawić skuteczności (effet utile) art. 15 dyrektywy 2003/86.

73.

Z drugiej strony dostępność egzaminu samego w sobie stanowi, w praktyce, przeszkodę utrudniającą realizację celu integracji. W istocie, szczególne okoliczności indywidualne, takie jak wiek, poziom wykształcenia, sytuacja finansowa lub stan zdrowia danych osób należących do rodziny członka rodziny rozdzielonej, muszą być brane pod uwagę, aby zwolnić te osoby z obowiązku złożenia egzaminu, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, jeżeli z powodu tych okoliczności okazuje się, że osoby te nie są w stanie przystąpić do tego egzaminu lub go zdać. Gdyby było inaczej, to – w takich okolicznościach – tego rodzaju obowiązek mógłby stanowić trudną do pokonania przeszkodę w tym, by uczynić skutecznym prawo do uzyskania prawa do samoistnego dokumentu pobytowego przewidzianego w dyrektywie 2003/86 ( 45 ).

74.

Tymczasem wydaje się, że w systemie niderlandzkim, okoliczności indywidualne, w rozumieniu art. 17 dyrektywy 2003/86, dotyczące obywatela państwa trzeciego będącego osobą należącą do rodziny członka rodziny rozdzielonej będą uwzględnione dopiero wtedy, gdy wnioskujący o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego usiłował bez powodzenia zdać egzamin. W istocie art. 6 ust. 1 lit. b) Wi stanowi, że zobowiązany do zdania egzaminu musi przedstawić dowód, że nie był racjonalnie w stanie zdać tego egzaminu, mimo że uczestniczył w sesjach szkoleniowych, i że próbował kilkakrotnie zdać egzamin z integracji społecznej, zanim będzie mógł skorzystać ze zwolnienia ( 46 ). Zwolnienie przyznaje sekretarz stanu obywatelowi państwa trzeciego, który musi przedstawić dowód podjętych starań. System ten powinien uwzględniać, przed przystąpieniem do egzaminu, indywidualną sytuację wnioskujących o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego, w tym ich zdolności poznawcze, ich trudną sytuację ( 47 ), ich wiek, ich poziom wykształcenia i stan zdrowia. W konsekwencji taki system byłby moim zdaniem bardziej proporcjonalny.

75.

Do władz właściwych organów krajowych (w tym do sądów krajowych) należy, w trakcie wdrażania dyrektywy 2003/86 i rozpatrywania wniosków w sprawie łączenia rodzin, dokonywanie zrównoważonej i racjonalnej oceny wszystkich wchodzących w grę interesów, przy szczególnym uwzględnieniu interesów dzieci, których sprawy te dotyczą ( 48 ).

76.

Moim zdaniem na drugie pytanie prejudycjalne należy zatem odpowiedzieć w następujący sposób: art. 15 ust. 1 i 4 dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie regulacji krajowej, która przewiduje, że wniosek o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego obywatela państwa trzeciego, który legalnie przebywa w ramach łączenia rodzin od ponad pięciu lat na terytorium danego państwa członkowskiego, może zostać odrzucony z uwagi na nieprzestrzeganie wymaganych w prawie krajowym warunków integracyjnych, ponieważ warunki te są warunkami materialnymi nieprzewidzianymi w art. 15 ust. 1 i 4 dyrektywy 2003/86.

77.

Skarżąca C posiada od dnia 5 listopada 2008 r. dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka. Ponieważ od dnia 10 lutego 2014 r., zdaniem władz niderlandzkich, C nie zamieszkiwała pod adresem swojego małżonka, sekretarz stanu cofnął dokument pobytowy z zezwoleniem na pobyt u małżonka z mocą wsteczną, ponieważ dokument ten pozbawiony był podstawy prawnej. Legalny pobyt C został zatem przerwany ( 49 ). Sekretarz stanu wydał C samoistny dokument pobytowy z datą, w której C spełniła warunek dotyczący obowiązku integracji społecznej, tj. w dniu 16 lutego 2015 r. C twierdzi, że spełniała już warunki uzyskania samoistnego dokumentu pobytowego, w momencie gdy zaczęła przebywać w Niderlandach legalnie od ponad pięciu lat w celu łączenia rodzin.

78.

W sytuacji złożenia wniosku o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego po upływie pięciu lat legalnego pobytu i w celu łączenia rodzin, sąd odsyłający pragnie ustalić, czy regulacja krajowa ( 50 ) dotycząca samoistnego dokumentu pobytowego, która przewiduje, że udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego może nastąpić od momentu, w którym obywatel państwa trzeciego wykaże, że spełnia wszystkie warunki integracyjne, w tym warunek egzaminu z integracji, i/lub, najwcześniej od daty złożenia tego wniosku, jest zgodna z art. 15 ust. 1 i 4 dyrektywy 2003/86.

79.

W ocenie sądu odsyłającego, z brzmienia art. 15 dyrektywy 2003/86 nie wynika w jasny sposób, od którego momentu należy wydać samoistny dokument pobytowy. Sąd odsyłający wskazuje na dwa możliwe sposoby wykładni art. 15 ust. 1 i 4 tej dyrektywy. Po pierwsze, z art. 15 ust. 4 zdaje się wynikać, że państwa członkowskie ustanawiają przez prawo krajowe warunki proceduralne odnoszące się do udzielenia i okresu ważności samoistnego dokumentu pobytowego. Państwa członkowskie określają zatem datę od której dokument ten staje się skuteczny. Po drugie, sąd odsyłający zakłada, że prawo do samoistnego dokumentu pobytowego powstaje zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86 nie później niż po upływie pięciu lat legalnego pobytu i jest nabywane automatycznie z dniem złożenia wniosku. Z tego powodu, nawet w przypadku gdy obywatel państwa trzeciego składa wniosek o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego później niż po pięciu latach pobytu, nie wstrzymuje to uprzedniego powstania prawa do samoistnego dokumentu pobytowego.

80.

Jeżeli chodzi o mnie, to jestem zdania, że jeżeli w ustawodawstwie krajowym, prawo do samoistnego dokumentu pobytowego jest uzależnione od uprzedniego wniosku, to skutki prawa do samoistnego dokumentu pobytowego powinny powstawać najpóźniej w dniu złożenia wspomnianego wniosku. Taki dokument pobytowy powinien mieć charakter deklaratoryjny.

81.

Przypominam, w tym względzie że art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86 stanowi, że „[n]ie później niż po pięciu latach pobytu oraz pod warunkiem, że członkowi rodziny nie udzielono dokumentu pobytowego ze względów innych niż łączenie rodzin, […] ma[…] [on] prawo po złożeniu wniosku, jeśli jest wymagany, do samoistnego dokumentu pobytowego, niezależnego od dokumentu pobytowego członka rodziny rozdzielonej” ( 51 ). Z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86, w którym posłużono się wyrażeniem „po złożeniu wniosku, jeśli jest wymagany”, wynika, że złożenie wniosku o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego jest fakultatywne. Obowiązek złożenia takiego wniosku jest jednym z „warunk[ów] odnosząc[ych] się do udzielenia […] samoistnego dokumentu pobytowego”, które mogą zostać zdefiniowane przez państwa członkowskie zgodnie z art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86. Artykuł 15 ust. 1 i 4 tej dyrektywy umożliwia ich odmienne stosowanie przez państwa członkowskie. W państwach członkowskich, w których prawo do samoistnego dokumentu pobytowego zależy od złożenia wniosku, samoistny dokument pobytowy materializuje się i staje się skuteczny z momentem złożenia tego wniosku do właściwego organu krajowego. A zatem, skutki samoistnego dokumentu pobytowego zaistnieją od daty złożenia wniosku, co pozostaje w zgodzie z treścią art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86, który stanowi, że prawo do samoistnego dokumentu pobytowego istnieje „nie później niż po pięciu latach pobytu”.

82.

Ponadto data złożenia wniosku powinna być, moim zdaniem, postrzegana jako końcowy termin, od którego samoistny dokument pobytowy staje się skuteczny, ponieważ pozwala to zapewnić równe traktowanie wszystkich wnioskodawców, znajdujących się chronologicznie w identycznej sytuacji, zapewniając, że pozytywne załatwienie wniosku jest uzależnione przede wszystkim od okoliczności, które można przypisać wnioskodawcy, a nie administracji, takich jak czas rozpatrywania wniosku ( 52 ). Takie rozwiązanie jest zgodne z brzmieniem art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86.

83.

Co więcej, przyjęcie zaproponowanej powyżej wykładni art. 15 ust. 1 dyrektywy 2003/86 pozwoli zagwarantować większą pewność prawa wnioskującym o udzielenie samoistnego dokumentu pobytowego. W szczególnie trudnych sytuacjach, takich jak te wymienione w art. 15 ust. 3 tej dyrektywy, obywatel państwa trzeciego, który złożył wniosek o wydanie samoistnego dokumentu pobytowego bezpośrednio po rozpadzie związku małżeńskiego, związku z dziećmi lub innego związku rodzinnego nie będzie narażony na ryzyko przerwania okresu legalnego pobytu. W odniesieniu do obywateli państw trzecich, którzy nie są objęci zakresem stosowania art. 15 ust. 3 dyrektywy 2003/86, fakt określenia daty złożenia wniosku jako daty, od której samoistny dokument pobytowy wywołuje skutki, pozwala im przewidzieć ewentualne przerwanie legalnego pobytu, a tym samym zapewnić im większą pewność prawa. Jeżeli jakiś wymóg formalny, taki jak wymóg posiadania dokumentu tożsamości lub dokumentu urzędowego, zostanie spełniony w terminie późniejszym, prawo do samoistnego dokumentu pobytowego zostanie przyznane z mocą wsteczną od daty, w której został złożony wniosek.

84.

Na podstawie powyższych ustaleń proponuję uznać, że art. 15 ust. 1 i 4 dyrektywy 2003/86 nie stoi na przeszkodzie temu, aby samoistny dokument pobytowy mógł zostać wystawiony od daty złożenia wniosku o wydanie tego dokumentu, a w razie potrzeby, z mocą wsteczną od tej daty.

85.

Uwzględniając powyższe rozważania, proponuję, aby Trybunał udzielił następujących odpowiedzi na postawione przez Raad van State (radę stanu, Niderlandy) pytania prejudycjalne: