1.

W pytaniach prejudycjalnych Verwaltungsgericht Berlin (sąd administracyjny w Berlinie, Niemcy) zwrócił się do Trybunału z zagadnieniem w przedmiocie wykładni i ważności w świetle prawa pierwotnego Unii szeregu przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/40/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów oraz uchylającej dyrektywę 2001/37/WE ( 2 ).

2.

Pytania te zostały zadane w ramach sporu pomiędzy Planta Tabak‑Manufaktur Dr. Manfred Obermann GmbH & Co. KG (zwaną dalej „spółką Planta Tabak”), producentem wyrobów tytoniowych, a Land Berlin (krajem związkowym Berlin, Niemcy) w przedmiocie zastosowania do produktów, które przedsiębiorstwo to sprzedaje, niemieckich przepisów transponujących rzeczoną dyrektywę.

3.

Sąd odsyłający, za pomocą szeregu zadanych przez siebie pytań, zwraca się do Trybunału o ponowne zbadanie niektórych aspektów omówionych już w wyrokach z dnia 4 maja 2016 r., Polska/Parlament i Rada ( 3 ), a także Philip Morris Brands i in. ( 4 ), w szczególności zakazu wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie i przepisów regulujących prezentowanie wyrobów tytoniowych, zakazujących wszelkich elementów lub cech, które mogą zachęcać do konsumpcji tych wyrobów, znajdujących się, odpowiednio, w art. 7 ust. 1 i 7 oraz w art. 13 ust. 1 dyrektywy 2014/40.

4.

Zgodnie z wnioskiem Trybunału niniejsze uwagi ograniczą się do analizy dwóch następujących aspektów. Najpierw zbadam ważność pierwszego zakazu w świetle zasady równego traktowania w zakresie, w jakim prawodawca Unii przewidział w art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40 okres przejściowy mający zastosowanie do wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie, których wielkość sprzedaży w całej Unii wynosi ponad 3% w danej kategorii wyrobu. Następnie zajmę się kwestią wykładni drugiego przepisu w celu ustalenia, czy zakazuje on wskazania na wyrobach tytoniowych o charakterystycznym aromacie, które wciąż mogą być sprzedawane, środka aromatyzującego, który zawierają.

5.

Zaproponuję, aby Trybunał odpowiedział, po pierwsze, że art. 7 ust. 1, 7 i 14 dyrektywy 2014/40 jest zgodny z zasadą równego traktowania, a po drugie, że art. 13 ust. 1 tej dyrektywy zakazuje faktycznie takiego wskazania aromatu charakterystycznego na opakowaniach wyrobów nadal dopuszczonych do sprzedaży.

6.

Motywy 16, 25 i 27 dyrektywy 2014/40 stanowią:

[…]

[…]

7.

Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot”, stanowi:

„Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących:

[…]

w celu ułatwienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów, mając na celu wysoki poziom ochrony zdrowia, zwłaszcza młodych ludzi, i wypełnienie obowiązków Unii wynikających z Ramowej konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia tytoniu (»konwencja«)”.

8.

Artykuł 7 owej dyrektywy, zatytułowany „Przepisy dotyczące składników”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zakazują wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie.

[…]

7.   Państwa członkowskie zakazują wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych zawierających środki aromatyzujące w jakichkolwiek ich komponentach, takich jak filtry, papier, opakowania, kapsułki, lub nadawania wyrobom tytoniowym właściwości technicznych, które pozwalają na zmianę zapachu lub smaku danych wyrobów tytoniowych lub intensywności ich dymu. Filtry, papier i kapsułki nie zawierają tytoniu ani nikotyny.

[…]

12.   Wyroby tytoniowe inne niż papierosy i tytoń do samodzielnego skręcania papierosów są zwolnione z zakazów określonych w ust. 1 i 7. Komisja przyjmuje akty delegowane zgodnie z art. 27 w celu zniesienia tego zwolnienia w odniesieniu do konkretnej kategorii wyrobu, jeżeli nastąpi istotna zmiana okoliczności stwierdzona w sprawozdaniu Komisji.

[…]

14.   W przypadku wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie, których wielkość sprzedaży w całej Unii wynosi 3% lub więcej w danej kategorii wyrobu, przepisy niniejszego artykułu zaczyna się stosować od dnia 20 maja 2020 r.

[…]”.

9.

Zgodnie z art. 13 tej samej dyrektywy, zatytułowanym „Prezentacja wyrobów”:

„1.   Ani etykietowanie opakowania jednostkowego i opakowania zbiorczego, ani sam wyrób tytoniowy nie mogą zawierać jakiegokolwiek elementu lub cechy, które:

[…]

3.   Elementy lub cechy, które są zakazane zgodnie z ust. 1 i 2, mogą obejmować m.in. teksty, symbole, nazwy, znaki towarowe, oznaczenia graficzne i inne”.

10.

Dyrektywa 2014/40 została transponowana w Niemczech w szczególności przez Gesetz über Tabakerzeugnisse und verwandte Erzeugnisse (ustawę w sprawie wyrobów tytoniowych i wyrobów powiązanych) z dnia 4 kwietnia 2016 r. (BGBl. 2016 I, s. 569, zwaną dalej „TabakerzG”), która weszła w życie w dniu 20 maja 2016 r.

11.

Artykuł 5 TabakerzG, zatytułowany „Składniki”, stanowi:

„(1)   Zabrania się wprowadzania do obrotu:

12.

Artykuł 18 TabakerzG, zatytułowany „Zakazy mające na celu ochronę konsumenta przed wprowadzeniem w błąd”, przewiduje:

„[…]

(2)   Zabrania się wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych, w przypadku których na opakowaniu jednostkowym, opakowaniu zewnętrznym lub na samym wyrobie tytoniowym umieszczono informacje reklamowe mogące wprowadzać w błąd. Zakaz ten obejmuje w szczególności przypadki, gdy:

[…]

[…]”.

13.

Artykuł 47 TabakerzG, zatytułowany „Przepisy przejściowe”, stanowi w ust. 4:

„W odniesieniu do papierosów i tytoniu do samodzielnego skręcania papierosów, których wielkość sprzedaży w całej Unii wynosi 3% lub więcej w danej kategorii wyrobu, art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a) stosuje się od dnia 20 maja 2020 r.”.

14.

Spółka Planta Tabak jest przedsiębiorstwem rodzinnym, które produkuje i sprzedaje różne rodzaje wyrobów tytoniowych. Przed wejściem w życie dyrektywy 2014/40 jedną ze specjalności tego przedsiębiorstwa był aromatyzowany tytoń do samodzielnego skręcania papierosów. Większość tej produkcji stanowił tytoń mentolowy. Przedsiębiorstwo to sprzedaje również niewielki asortyment papierosów, w większości aromatyzowanych, tytoń do fajki wodnej oraz, w mniejszym stopniu, cygaretki, cygara i artykuły dla palaczy.

15.

W dniu 4 kwietnia 2016 r. TabakerzG została przyjęta przez niemieckiego ustawodawcę w celu dokonania transpozycji dyrektywy 2014/40. W dniu 25 kwietnia 2016 r. spółka Planta Tabak wniosła skargę do Verwaltungsgericht Berlin (sądu administracyjnego w Berlinie), w ramach której zakwestionowała zastosowanie do wyrobów tytoniowych, które spółka ta produkuje i wprowadza do obrotu, przepisów rzeczonej ustawy dotyczących zakazu wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie, ostrzeżeń zdrowotnych i reguł prezentacji wyrobów. Sąd ten ma wątpliwości w przedmiocie ważności i wykładni odpowiednich przepisów owej dyrektywy.

16.

W tych okolicznościach postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2017 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 27 kwietnia 2017 r., Verwaltungsgericht Berlin (sąd administracyjny w Berlinie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

[…]

17.

Spółka Planta Tabak, rządy hiszpański, francuski, węgierski, Zjednoczonego Królestwa i norweski, Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej, a także Komisja Europejska przedstawiły Trybunałowi uwagi na piśmie.

18.

Spółka Planta Tabak, rządy hiszpański i Zjednoczonego Królestwa, Parlament, Rada i Komisja wzięły udział w rozprawie, która odbyła się w dniu 21 marca 2018 r.

19.

Wkład dyrektywy 2014/40 w uregulowania Unii w dziedzinie wyrobów tytoniowych obejmuje przede wszystkim zakaz wprowadzania do obrotu wyrobów o charakterystycznym aromacie ( 7 ), ustanowiony w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy. Ustęp 7 tego artykułu zakazuje ponadto wyrobów tytoniowych zawierających środki aromatyzujące w jakichkolwiek ich komponentach, takich jak filtry, papier, opakowania, kapsułki, lub nadawania wyrobom tytoniowym właściwości technicznych, które pozwalają na zmianę zapachu lub smaku danych wyrobów tytoniowych lub intensywności ich dymu. Zakazy te odnoszą się obecnie jedynie do papierosów i tytoniu do samodzielnego skręcania papierosów ( 8 ).

20.

Przyjmując te zakazy, prawodawca Unii zamierzał wycofać z rynku wyroby tytoniowe o aromacie czekoladowym, waniliowym lub mentolowym. Motyw 16 dyrektywy 2014/40 podaje powody tego działania. Prawodawca uznał w istocie, że są to produkty, które mogą ułatwić, w szczególności wśród ludzi młodych, rozpoczęcie konsumpcji tytoniu lub wpłynąć na strukturę spożycia. Jak zauważył Trybunał, takie środki aromatyzujące maskują lub łagodzą ostrość dymu tytoniowego i przyczyniają się do wspierania oraz utrzymania palenia ( 9 ).

21.

Zakazy te weszły w życie, co do zasady, od dnia 20 maja 2016 r., czyli od dnia, w którym państwa członkowskie były zobowiązane dokonać transpozycji dyrektywy 2014/40 ( 10 ). Jednakże w art. 7 ust. 14 tej dyrektywy przewidziano, że wyroby tytoniowe o charakterystycznym aromacie, których wielkość sprzedaży w całej Unii wynosi 3% lub więcej w danej kategorii wyrobu ( 11 ), mogą być nadal wprowadzane do obrotu do dnia 20 maja 2020 r. ( 12 ).

22.

Zdaniem spółki Planta Tabak, popieranej przez sąd odsyłający, art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40 powoduje nieuzasadnione zróżnicowane traktowanie porównywalnych wyrobów tytoniowych i w związku z tym jest sprzeczny z zasadą równego traktowania. W szczególności, o ile powszechnie uznaje się, że papierosy mentolowe są objęte okresem przejściowym przewidzianym w tym przepisie ( 13 ), o tyle ów okres nie ma zastosowania, zgodnie z informacjami, które posiada spółka Planta Tabak, do tytoniu mentolowego do samodzielnego skręcania papierosów ( 14 ). Ponadto zdaniem tej spółki okres ten nie ma zastosowania do wyrobów tytoniowych zawierających inne aromaty, takie jak wanilia i eukaliptus. Tymczasem wszystkie te produkty mają takie same cechy obiektywne i stanowią takie samo zagrożenia dla zdrowia ludzkiego.

23.

Pragnę zauważyć, że w wyrokach Polska/Parlament i Rada ( 15 ), a także Philip Morris Brands i in. ( 16 ) Trybunał wypowiedział się już w przedmiocie ważności zakazów wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie, przewidzianych w art. 7 ust. 1 i 7 dyrektywy 2014/40, w świetle zasady proporcjonalności. Natomiast kwestia ważności tych przepisów, rozpatrywanych w związku z art. 7 ust. 14 tej dyrektywy, w świetle zasady równego traktowania jest precedensowa.

24.

W tym względzie należy przypomnieć, że zasada równego traktowania jako ogólna zasada prawa Unii wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w sposób odmienny, a sytuacje odmienne nie były traktowane w sposób jednakowy, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione ( 17 ).

25.

Wśród przepisów wymienionych przez sąd odsyłający w jego pytaniu to art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40 ustanawia taką różnicę w traktowaniu. Przepis ten wprowadza rozróżnienie pomiędzy wyrobami tytoniowymi o charakterystycznym aromacie w oparciu o wielkość sprzedaży każdego z nich w danej kategorii wyrobu. Oznacza to na przykład, że z jednej strony papierosy mentolowe, których wielkość sprzedaży w całej Unii wynosi ponad 3% w ramach kategorii „papieros” oraz, z drugiej strony, papierosy zawierające aromat mniej popularny, w przypadku których sprzedaż nie osiąga tego progu, traktowane są w różny sposób. Pierwsze mogą być wprowadzane do obrotu do dnia 20 maja 2020 r., a drugie miały zostać wycofane do dnia 20 maja 2016 r.

26.

W związku z tym należy zbadać w pierwszej kolejności, czy wyroby tytoniowe o charakterystycznym aromacie, które nie osiągają progu 3%, o którym mowa w art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40, i wyroby tytoniowe osiągające ów próg znajdują się w sytuacjach porównywalnych (2). Gdyby tak było, należy w drugiej kolejności zbadać, czy ich odmienne traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (3).

27.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału „[p]orównywalność odmiennych sytuacji należy oceniać w świetle ogółu cechujących je elementów. Elementy te winny być w szczególności określone i ocenione w świetle przedmiotu i celu aktu Unii, który wprowadza rzeczone rozróżnienie. Należy poza tym uwzględnić zasady i cele dziedziny prawa, do której należy sporny akt” ( 18 ).

28.

Zastosowanie owego „testu” w niniejszej sprawie powoduje w świetle zajętych stanowisk ( 19 ) pojawienie się kwestii wstępnej: czy porównywalność rozpatrywanych sytuacji podlega ocenie w świetle ogólnych celów realizowanych przez dyrektywę 2014/40 czy celów właściwych dla art. 7 ust. 14 tej dyrektywy, czy też obu tych względów?

29.

Pamiętając o tym, że Trybunał w swoim orzecznictwie przeprowadza analizę w dwóch etapach – porównywalności sytuacji, obiektywnego uzasadnienia – logiczne wydaje mi się postępowanie w sposób następujący. Na etapie porównywalności należy ustalić, czy rozpatrywane sytuacje są zasadniczo porównywalne w świetle celów realizowanych ogólnie przez dany akt. Jeśli tak, to etap analizy uzasadnienia pozwala ustalić, czy niezależnie od tej zasadniczej porównywalności istnieją – gdy chodzi o konkretny przepis tego aktu – szczególne względy, zgodne z przedmiotem i celem tego aktu, które uzasadniałyby odmienne traktowanie.

30.

Podsumowując, aby porównać sytuację wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie przekraczających próg 3% sprzedaży w danej kategorii wyrobu i wyrobów, które nie osiągają tego progu, należy moim zdaniem odnieść się do ogólnych celów, do których zmierza dyrektywa 2014/40. Cele właściwe dla art. 7 ust. 14 tej dyrektywy powinny moim zdaniem zostać zbadane w stosownym przypadku na etapie analizy obiektywnego uzasadnienia.

31.

Jeśli chodzi o cele dyrektywy 2014/40, należy przypomnieć, że zgodnie z jej art. 1 ma ona cel dwojaki, a nawet trojaki. Polega on na ułatwieniu prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów, przyjmując za podstawę wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego, zwłaszcza młodych ludzi, i wypełnienie zobowiązań Unii wynikających z Ramowej konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia tytoniu (FCTC) ( 20 ).

32.

W związku z tym trojakim celem prawodawca Unii uznał, że wszystkie wyroby tytoniowe o charakterystycznym aromacie powinny co do zasady ( 21 ) podlegać tej samej regulacji prawnej. Stwierdził on, że wszystkie te wyroby mogą ułatwić rozpoczęcie konsumpcji tytoniu lub wpłynąć na strukturę spożycia. W związku z tym przyjęcie środków harmonizacji na podstawie art. 114 TFUE miało właśnie na celu uniknięcie „środków, które w nieuzasadniony sposób różnicowałyby traktowanie różnych typów aromatyzowanych papierosów” ( 22 ). Środki te miały na celu usunięcie i uniknięcie, w sposób ogólny, rozbieżności między uregulowaniami krajowymi dotyczącymi stosowania składników nadających charakterystyczny aromat wyrobom tytoniowym.

33.

Poza tym FCTC, której zapisy prawodawca Unii zamierzał wykonać, nie dokonuje rozróżnienia między wyrobami tytoniowymi o charakterystycznym aromacie. Częściowe wytyczne dotyczące stosowania art. 9 i 10 tej konwencji mówią o wycofaniu składników stosowanych w szczególności w celu poprawy smaku wyrobu, bez jakiegokolwiek rozróżnienia pomiędzy różnymi aromatami, które mogą być dodawane do wyrobów tytoniowych ( 23 ).

34.

Trybunał przyjął takie samo podejście w wyrokach z dnia 4 maja 2016 r., Polska/Parlament i Rada oraz Philip Morris Brands i in. ( 24 ), orzekając, że różne typy wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie mają z jednej strony analogiczne cechy obiektywne, a z drugiej strony podobne skutki w dziedzinie rozpoczęcia konsumpcji tytoniu i utrzymywania palenia.

35.

Powyższe rozważania prowadzą mnie do wniosku, że wszystkie aromatyzowane wyroby tytoniowe objęte zakazami stosowania charakterystycznych aromatów, przewidzianymi w art. 7 ust. 1 i 7 dyrektywy 2014/40, znajdują się w podobnej sytuacji pod kątem stosowania zasady równego traktowania, przy czym wielkość ich sprzedaży w Unii jest w tym względzie pozbawiona jakiegokolwiek znaczenia.

36.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału różnica traktowania podobnych sytuacji jest uzasadniona, „o ile jest ona oparta na kryterium racjonalnym i obiektywnym, tzn. w sytuacji gdy pozostaje ona w związku z dopuszczalnym prawnie celem realizowanym przez sporne przepisy oraz gdy różnica ta jest proporcjonalna do celu realizowanego za pomocą danego traktowania” ( 25 ).

37.

Z uwagi na to, że dyrektywa 2014/40 jest aktem prawnym Unii, do prawodawcy Unii należy wykazanie istnienia takiego kryterium poprzez przedstawienie Trybunałowi niezbędnych w tym celu informacji ( 26 ).

38.

Mając to na uwadze, Trybunał uznaje, że prawodawcy Unii przysługuje szeroki zakres uznania w dziedzinie takiej jak dziedzina rozpatrywana w niniejszej sprawie, wymagającej od niego dokonywania wyborów o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym, a także dokonania złożonych ocen. Trybunał nie zastępuje własną oceną oceny prawodawcy. Przeprowadza jedynie ograniczoną kontrolę sądową w celu wykrycia ewentualnego oczywiście niewłaściwego charakteru środka w stosunku do celu, który ten prawodawca zamierza realizować ( 27 ). Jeśli chodzi w szczególności o kontrolę poszanowania zasady równego traktowania, kwestionowane są arbitralne różnice w traktowaniu, czyli takie, które w oczywisty sposób nie są oparte na kryteriach obiektywnych i dostosowanych do celu, jaki realizują ( 28 ).

39.

W niniejszym przypadku pierwsze uzasadnienie nierównego traktowania ustanowionego w art. 7 ust. 14 tej dyrektywy można znaleźć w motywie 16 dyrektywy 2014/40. Motyw ten wskazuje, że wyroby tytoniowe o charakterystycznym aromacie, których wielkość sprzedaży jest wysoka, należy wycofywać stopniowo w dłuższym okresie, „by dać konsumentom czas na przestawienie się na inne wyroby” ( 29 ).

40.

W tym względzie Parlament, Rada i Komisja wyjaśniają w swoich uwagach, że prawodawca zamierzał uwzględnić okoliczność, iż niektóre charakterystyczne aromaty są szczególnie popularne wśród konsumentów i mają również duże znaczenie dla ich nawyków konsumpcyjnych. Tymczasem takie nawyki mogą znikać tylko stopniowo.

41.

Ponadto w wyrokach Polska/Parlament i Rada oraz Philip Morris Brands i in. ( 30 ) Trybunał określił inne uzasadnienie leżące u podstaw okresu przejściowego przewidzianego w art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40. W ramach analizy ważności zakazu wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie w świetle zasady proporcjonalności Trybunał orzekł, że taki okres przejściowy ma również na celu zapewnienie przemysłowi tytoniowemu czasu na dostosowanie się ( 31 ).

42.

Oba te uzasadnienia oparte są na tym samym rozumowaniu: uniknięciu niektórych konsekwencji gospodarczych i społecznych, które mogą wynikać z nagłego zakazu wyrobów wytwarzanych i spożywanych w Unii w dużych ilościach.

43.

Prace przygotowawcze nad dyrektywą 2014/40 wskazują również, że w trakcie procesu legislacyjnego została wysunięta koncepcja, aby nie zakazywać mentolowych wyrobów tytoniowych, uważanych za bardzo popularne wśród konsumentów. Wydaje się bowiem, że okres przejściowy przewidziany w art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40 jest, przynajmniej częściowo, wynikiem kompromisu politycznego między z jednej strony tymi, którzy chcieli całkowicie wyłączyć te produkty z zakazu stosowania charakterystycznych aromatów, a z drugiej strony osobami pragnącymi zastosowania do nich zakazu ( 32 ).

44.

Sąd odsyłający ma wątpliwości, czy takie względy są zgodne z realizowanym przez dyrektywę 2014/40 celem zakładającym ochronę zdrowia ludzkiego. Niemniej jednak jestem zdania, że w dziedzinie tak złożonej, wrażliwej i istotnej pod względem gospodarczym, jak regulacja wyrobów tytoniowych, prawodawca Unii nie przekroczył granic szerokiego zakresu uznania, jakim dysponuje, ustanawiając stopniowo zakaz wprowadzania do obrotu wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie.

45.

W tym względzie istotna jest okoliczność, że prawodawca Unii jedynie czasowo opóźnił wejście w życie zakazu wprowadzania do obrotu niektórych rodzajów wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie. Moim zdaniem prawodawca mógł realizować cel ochrony zdrowia stopniowo, przewidując przy tym odstępstwa o ograniczonym zasięgu i odpowiednie okresy przejściowe ( 33 ).

46.

Trybunał orzeka ponadto konsekwentnie, że gdy prawodawca Unii zobowiązany jest do uregulowania złożonej sytuacji, może zastosować podejście etapowe, pod warunkiem że jego wybór jest oparty na kryteriach obiektywnych i odpowiednich w stosunku do zamierzonych celów ( 34 ).

47.

Otóż wycofanie z rynku wpierw wyrobów „niszowych”, a następnie wyrobów popularnych wśród konsumentów, w oparciu w tym względzie o wielkość sprzedaży w danej kategorii wyrobu, spełnia według mnie te warunki.

48.

Po pierwsze, kryterium takie ma charakter obiektywny w odniesieniu do wyrobów, których dotyczy. Dowolny wyrób, niezależnie od swoich właściwości, może być objęty okresem przejściowym przewidzianym w art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40, pod warunkiem że wielkość jego sprzedaży osiągnęła ustanowiony próg. Prawdą jest, że – jak przypomniano ( 35 ) – poprawki będące źródłem tego przepisu, zaproponowane przez Parlament, dotyczyły w sposób wyraźny mentolu i wyrobów zawierających ten aromat. Jednakże należy stwierdzić, że prawodawca zweryfikował swoje podejście i ostatecznie przyjął kryterium neutralne.

49.

Ponadto kryterium wielkości sprzedaży jest neutralne w odniesieniu do producentów. Prawodawca skupił się nie na posiadanych przez nich udziałach rynkowych, lecz na łącznej sprzedaży każdego wyrobu. Jeżeli chodzi o twierdzenie spółki Planta Tabak, zgodnie z którym wyroby tytoniowe przekraczające próg 3% przewidziany we wspomnianym art. 7 ust. 14 są w przeważającej części wprowadzane do obrotu przez kilka międzynarodowych koncernów tytoniowych, podczas gdy wyroby „niszowe” są głównie wytwarzane przez małe lub średnie przedsiębiorstwa, akta sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie pozwalają na sprawdzenie jego prawdziwości. Wynika stąd, że skarżąca w postępowaniu głównym sama wytwarza papierosy aromatyzowane, a Rada podnosi, nie napotykając sprzeciwu, że koncerny międzynarodowe również sprzedają wyroby „niszowe”. W każdym razie, nawet przy założeniu, że owo twierdzenie jest prawdziwe, nie jest ono moim zdaniem rozstrzygające. Każda polityka wywołuje niekorzystne skutki dla pewnych osób. Jak wskazano w pkt 38 niniejszej opinii, dla sądu Unii istotne jest, aby granica między beneficjentami a poszkodowanymi nie opierała się na kryterium arbitralnym. Tymczasem w niniejszym przypadku wyborowi kryterium wielkości sprzedaży nie można postawić takiego zarzutu.

50.

W istocie bowiem, po drugie, kryterium to jest odpowiednie do różnych wskazanych celów, a mianowicie pozostawienia konsumentom czasu na zmianę nawyków, a przemysłowi na dostosowanie się ( 36 ). W związku z tym wielkość sprzedaży, będąca wskazaniem dopasowania popytu i podaży, odzwierciedla zarówno ugruntowaną strukturę spożycia, jak i gospodarcze znaczenie unijnej produkcji objętej zakazem charakterystycznych aromatów.

51.

Ponadto, jak podnosi Komisja, kryterium wielkości sprzedaży w Unii ma również sens z uwagi na podstawę prawną, na której oparta jest dyrektywa 2014/40, czyli art. 114 TFUE, i na cel harmonizacji realizowany przez tę dyrektywę. Skutki zakazu wprowadzania do obrotu niektórych wyrobów na funkcjonowanie rynku wewnętrznego zależą bowiem w pewnym stopniu od wielkości wymiany handlowej między państwami członkowskimi. Rzeczone kryterium uwzględnia właśnie także pewne wskazania dotyczące tej wymiany.

52.

Jestem również zdania, że wybierając próg 3% wielkości sprzedaży w Unii w danej kategorii wyrobu, prawodawca nie przekroczył zakresu uznania, którym dysponuje. Mógł w sposób uzasadniony stwierdzić, że wielkość sprzedaży wynosząca 3% w danej kategorii wyrobu odzwierciedla istotną strukturę spożycia i istotną wielkość produkcji.

53.

Biorąc pod uwagę całość powyższych rozważań, uważam, iż ustanowiona w art. 7 ust. 14 dyrektywy 2014/40 różnica w traktowaniu między porównywalnymi wyrobami tytoniowymi jest obiektywnie uzasadniona. W związku z tym przepis ten moim zdaniem jest ważny w świetle zasady równego traktowania.

54.

Wraz z wejściem w życie z dniem 20 maja 2016 r. zakazów przewidzianych w art. 7 ust. 1 i 7 dyrektywy 2014/40 większość wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie nie może już być sprzedawana w Unii.

55.

Niektóre z tych wyrobów mogą jednak po tej dacie nadal być zgodnie z prawem produkowane i sprzedawane. Po pierwsze, jak już wspomniano w ramach pytania pierwszego lit. b) ( 37 ), wyroby tytoniowe o charakterystycznym aromacie, których wielkość sprzedaży w całej Unii wynosi 3% lub więcej w danej kategorii wyrobu, czyli głównie papierosy mentolowe, zostaną zakazane dopiero od dnia 20 maja 2020 r. Po drugie, wyroby tytoniowe inne niż papierosy i tytoń do samodzielnego skręcania papierosów – czyli głównie tytoń fajkowy, cygara i cygaretki – mogą nadal być wprowadzane do obrotu, i to przez czas nieokreślony ( 38 ).

56.

Niemniej jednak, zgodnie z art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40, etykietowanie opakowania jednostkowego i opakowania zbiorczego ani sam wyrób tytoniowy nie mogą zawierać „jakiegokolwiek elementu lub cechy”, które „odnoszą się do smaku, zapachu, środków aromatyzujących lub innych dodatków bądź ich braku”. Ustęp 3 tego artykułu przewiduje, że zakazane w ten sposób elementy i cechy obejmują między innymi „teksty, symbole, nazwy, znaki towarowe, oznaczenia graficzne i inne” ( 39 ).

57.

Zdaniem spółki Planta Tabak, z którym zgadza się w tym zakresie sąd odsyłający, prowadzi to do paradoksalnej sytuacji, w której producenci wyrobów tytoniowych mogą wprawdzie zgodnie z prawem wprowadzać do obrotu niektóre wyroby tytoniowe o charakterystycznym aromacie, ale nie mogą wskazać środków aromatyzujących, które wyroby te zawierają, na etykiecie opakowania jednostkowego, opakowania zbiorczego ani na samych wyrobach ( 40 ).

58.

Bez takiej informacji konsumenci nie mogliby zidentyfikować wyrobów tytoniowych aromatyzowanych lub, odwrotnie, wyrobów, które nie są aromatyzowane. Oprócz tych aspektów praktycznych zakaz przewidziany w art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40 pociąga za sobą problemy natury ekonomicznej. W zakresie, w jakim objęte tym zakazem elementy i cechy obejmują znaki towarowe ( 41 ), producenci tytoniu musieliby zrezygnować z tych spośród swoich znaków towarowych, które odnoszą się do smaku, zapachu, środków aromatyzujących lub innych dodatków.

59.

W tym kontekście sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o wyjaśnienie, czy art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40 dotyczy tylko elementów lub cech o przeznaczeniu promocyjnym lub reklamowym, wykraczających poza zwykłą informację na temat smaku, zapachu, aromatu lub innego dodatku w danym wyrobie tytoniowym, czy też samo już wskazanie zawierające taką informację jest zabronione ( 42 ).

60.

Trybunał orzekł w wyroku Philip Morris Brands i in. ( 43 ), że zakaz umieszczania jakichkolwiek elementów lub cech na etykiecie opakowania jednostkowego, opakowania zbiorczego oraz na samych wyrobach tytoniowych, odnoszących się do smaku, zapachu, środków aromatyzujących lub innych dodatków, określonych w art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40, znajduje zastosowanie niezależnie od tego, czy rozpatrywane informacje są prawdziwe.

61.

Podobnie moim zdaniem nie ulega wątpliwości, że przepis ów zakazuje nawet wskazań neutralnych, niestanowiących reklamy, gdyż brzmienie tego przepisu nie poddaje się odmiennej wykładni.

62.

Jak podnosi Komisja, brzmienie wspomnianego art. 13 ust. 1 lit. c) nie wskazuje na istnienie żadnego ograniczenia do informacji promocyjnych lub reklamowych. Przepis ten dotyczy wszystkich („jakiegokolwiek”) elementów i cech, które „odnoszą się” do smaku, zapachu, środków aromatyzujących lub innych dodatków. Wrażenie takiego ogólnego charakteru pogłębia brzmienie ust. 3 tego artykułu, wskazującego, że zakazane w ten sposób elementy i cechy obejmują „między innymi” teksty, symbole, nazwy, znaki handlowe, oznaczenia graficzne „i inne”.

63.

Ponadto, chociaż prawodawca Unii posłużył się w art. 13 ust. 1 pkt a), b) i e) dyrektywy 2014/40 sformułowaniami, które mogą ewentualnie odsyłać do koncepcji pewnej reklamy określonego wyrobu („promują”, „zachęcają”, „sugerują”), to wyrażenie „odnoszą się” zastosowane w lit. c) odzwierciedla jedynie kwestię tego, czy obiektywnie informacja o smaku, zapachu, środku aromatyzującym lub innym dodatku znajduje się na opakowaniu jednostkowym, opakowaniach zbiorczych czy na samych wyrobach tytoniowych ( 44 ).

64.

Ponadto wykładnia taka znajduje potwierdzenie w motywach 25 i 27 dyrektywy 2014/40. W tym względzie z powyższego wynika, że prawodawca Unii zamierzał zakazać wszystkich elementów prezentacji wyrobów tytoniowych, które mogą wprowadzać konsumentów w błąd, w szczególności młodych ludzi, co do szkodliwości tych wyrobów. W związku z tym uznał na podstawie dostępnych danych naukowych, że niektóre terminy („niska zawartość substancji smolistych”, „light”, „ultralight”, „łagodne”, „naturalne”, „organiczne”, „bez dodatków”, „bez substancji aromatyzujących” itd.), a także nazwy, obrazki i inne znaki mogły stwarzać takie błędne wrażenie ( 45 ).

65.

Prawodawca Unii nie zamierzał zatem ograniczyć się do uregulowania elementów i cech znajdujących się na opakowaniach wyrobów tytoniowych, koncertując się na oświadczeniach promocyjnych, w szczególności nieprawdziwych lub przypisujących działanie niektórym składnikom. Prawodawca zakazał wszelkich wskazań zawierających określone informacje, wywierające potwierdzony efekt zachęcający na konsumentach, nawet jeżeli informacje te są prawdziwe i zostały przedstawione w sposób neutralny i niestanowiący reklamy ( 46 ).

66.

Prawdą jest, że motywy 25 i 27 dyrektywy 2014/40 nie odnoszą się wyraźnie do wskazań dotyczących występowania danego smaku, zapachu, środków aromatyzujących lub innych dodatków w danym wyrobie tytoniowym – mowa jest jedynie o wskazaniach na temat braku takich elementów. Jednak sposób rozumowania prawodawcy jest jasny: zwykła informacja na etykiecie opakowania jednostkowego, opakowania zbiorczego oraz na samych wyrobach tytoniowych na temat występowania danego smaku, zapachu, środków aromatyzujących lub innych dodatków w danym wyrobie tytoniowym może sama w sobie stanowić bagatelizowanie szkodliwego wpływu tego wyrobu na zdrowie ludzi, a tym samym zachęcać do jego konsumpcji, i w związku z tym jest zakazana ( 47 ).

67.

Ponadto nie ma moim zdaniem żadnych wątpliwości co do tego, że w przypadku wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie, które wciąż mogą być produkowane i sprzedawane zgodnie z prawem po dniu 20 maja 2016 r. ( 48 ), art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40 zabrania wskazania środka aromatyzującego, który wyroby te zawierają, na opakowaniu jednostkowym i na opakowaniu zbiorczym oraz na samych wyrobach.

68.

Należy bowiem przypomnieć, że aromat charakterystyczny to, zgodnie z definicją zawartą w tej dyrektywie, „wyraźnie wyczuwalny zapach lub smak […] wynikający z zastosowania dodatku lub kombinacji dodatków […]” ( 49 ). Przepis ten zakazuje zatem w sposób dwojaki wskazania tego rodzaju charakterystycznego aromatu na opakowaniach odpowiednich wyrobów: po pierwsze, jako odniesienia do smaku lub zapachu, po drugie, jako odniesienia do dodatku lub dodatków, z których ów zapach lub smak pochodzi.

69.

Ponadto prawodawca Unii nie przewidział w dyrektywie 2014/40 odstępstwa od jej art. 13 ust. 1 lit. c) dla tych nadal dopuszczalnych wyrobów ( 50 ). Jest to tym bardziej godne uwagi, że odstępstwo takie istnieje jednak w przypadku papierosów elektronicznych i wyrobów ziołowych do palenia ( 51 ).

70.

Włączenie do zakresu stosowania art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40 wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie nadal dopuszczonych do sprzedaży wynika więc z wyraźnego zamiaru prawodawcy. Trybunał nie może zaś w ramach swoich uprawnień zastąpić prawodawcy i wprowadzić do tej dyrektywy rozróżnień, których prawodawca nie ustanowił ( 52 ).

71.

W związku z tym wszelką dyskusję na temat konieczności dalszego wskazywania na opakowaniach wyrobów tytoniowych o charakterystycznym aromacie, które nadal są dopuszczone do obrotu, zawartych w nich aromatów należy przenieść do analizy zadanego przez sąd odsyłający pytania trzeciego lit. b) ( 53 ), dotyczącego ważności art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40 w świetle prawa własności gwarantowanego przez art. 17 karty. Ponieważ pytanie to nie jest przedmiotem niniejszej opinii, ograniczę się na wszelki wypadek do podkreślenia następujących kwestii.

72.

Niezależnie od tego, czy uzna się, podobnie jak uczynił to rząd Zjednoczonego Królestwa w swoich uwagach, że prawa wynikające z rejestracji znaku towarowego są wyłącznie negatywne – pozwalają uniemożliwić osobom trzecim działanie w określony sposób – czy też przyjmie się, że znak towarowy daje jego właścicielowi również pozytywne prawo jego używania, wydaje mi się, że w każdym razie użycie znaku towarowego musi być zgodne z prawem, w szczególności z przepisami odpowiadającymi nadrzędnemu celowi, takiemu jak ochrona zdrowia ludzi ( 54 ), do których należy art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40.

73.

Prawdą jest, że konieczność wprowadzenia tego przepisu w świetle rzeczonego celu jest kwestionowana przez spółkę Planta Tabak. Według niej, w zakresie, w jakim niektóre wyroby tytoniowe są wyłączone z zakazów wprowadzania do obrotu przewidzianych w art. 7 ust. 1 i 7 tej dyrektywy, ten sam cel nie wymaga usunięcia z opakowania tych wyrobów wskazania środków aromatyzujących, które zawierają.

74.

Jednakże ochrona zdrowia ludzkiego, zwłaszcza młodych ludzi, przemawia również za usunięciem wszelkich wskazań aromatu charakterystycznego z opakowań nadal dozwolonych wyrobów tytoniowych.

75.

W tym względzie wyroby korzystające z wyłączenia przewidzianego w art. 7 ust. 12 dyrektywy 2014/40, spożywane głównie przez starszych konsumentów i niewielkie grupy ludności ( 55 ), będą nadal ściśle monitorowane. W tym kontekście usunięcie elementów prezentacji, które mogłyby zachęcać do konsumpcji tych wyrobów, jest uzasadnione, aby cygaretki waniliowe nie zastąpiły papierosów mentolowych jako sposobu rozpoczynania palenia przez młodych ludzi ( 56 ). W odniesieniu do wyrobów tytoniowych korzystających z okresu przejściowego określonego w tym art. 7 ust. 14 należy zaznaczyć, podobnie jak uczyniły to Parlament i rząd francuski, że ów okres przejściowy nie ma na celu zapewnienia producentom tytoniu dodatkowego czasu na przyciągnięcie nowych konsumentów. Wyroby te muszą niezwłocznie zostać pozbawione atrakcyjności, co wymaga w szczególności usunięcia wszelkich wskazań aromatu charakterystycznego na opakowaniu tychże wyrobów.

76.

Proporcjonalność art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40 nie może też być kwestionowana w świetle podnoszonego celu zapewnienia należytego informowania konsumentów. Prawdą jest, że w niektórych dziedzinach, w tym żywności, należy zapewnić konsumentom informacje dotyczące składników wyrobów, które spożywają, w celu umożliwienia im identyfikacji środka spożywczego, wykorzystania go we właściwy sposób i wybrania artykułów odpowiadających ich indywidualnym potrzebom ( 57 ).

77.

Jednakże wyroby tytoniowe nie są zwykłymi towarami. Nie chodzi o to, aby umożliwić konsumentom łatwiejszy wybór między poszczególnymi produktami. W tej dziedzinie zapewnienie im odpowiednich informacji sprowadza się zasadniczo do podkreślenia szczególnie szkodliwego wpływu tytoniu na ich zdrowie. Jak podnoszą w istocie rząd Zjednoczonego Królestwa i Komisja, przejrzysta informacja na temat składników powinna ustąpić pierwszeństwa celowi w postaci uniknięcia wszelkich informacji, które mogłyby odwrócić uwagę konsumentów od tego wpływu.

78.

Ponadto nie należy przeceniać praktycznych konsekwencji zakazu, o którym mowa w art. 13 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/40. W szczególności producenci wyrobów tytoniowych mogą zawsze odróżniać wyroby o charakterystycznym aromacie od innych, o ile tylko nie stosują jednego z elementów wyliczonych w rzeczonym art. 13 ust. 1 lit. a)–e) ( 58 ).

79.

Mając na względzie całość powyższych rozważań, proponuję, aby Trybunał udzielił następującej odpowiedzi na pytanie pierwsze lit. b) i na pytanie trzecie lit. a) przedłożone przez Verwaltungsgericht Berlin (sąd administracyjny w Berlinie, Niemcy):