–

w imieniu ICTS Portugal – Consultadoria de Aviação Comercial SA przez A.L. Santosa, advogado,

–

w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa, M. Figueireda oraz L.C. Oliveirę, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu fińskiego przez H. Leppo, działającą w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Françę oraz M. Kellerbauera, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz.U. 2001, L 82, s. 16).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy spółką Securitas – Serviços e Tecnologia de Segurança SA (zwaną dalej „Securitasem”) a spółką ICTS Portugal – Consultadoria de Aviação Comercial SA (zwaną dalej „ICTS”) oraz Arthurem George’em Resendesem i 16 innymi osobami będącymi byłymi pracownikami ICTS w przedmiocie odmowy przyznania przez Securitas, że stosunki pracy istniejące pomiędzy tymi pracownikami a ICTS zostały przeniesione na Securitas w związku z przejęciem zakładu.

3

Motyw 3 dyrektywy 2001/23 ma następujące brzmienie:

„Konieczne jest zapewnienie ochrony pracowników w przypadku zmiany pracodawcy, w szczególności zapewnienie przestrzegania ich praw”.

4

Motyw 8 owej dyrektywy przewiduje:

„Względy pewności prawnej i przejrzystości wymagały, aby pojęcie prawne przejęcia został[o] wyjaśnione w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. Wyjaśnienie to nie zmienia zakresu stosowania dyrektywy 77/187/EWG, interpretowanej przez Trybunał Sprawiedliwości”.

5

Artykuł 1 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2001/23 stanowi:

6

Zgodnie z art. 3 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2001/23:

„Prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie przejęcia, przechodzą, w wyniku tego przejęcia, na przejmującego”.

7

Zgodnie z art. 285 codigo do trabalho (kodeksu pracy), zatwierdzonego ustawą nr 7/2009 z dnia 12 lutego 2009 r.:

„1.   W przypadku przeniesienia, z jakiegokolwiek tytułu, własności przedsiębiorstwa lub zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu, które stanowią jednostkę gospodarczą, następuje przeniesienie na przejmującego praw i obowiązków pracodawcy wynikających z umów o pracę danych pracowników, jak również odpowiedzialności za zapłatę kar nałożonych w wypadku naruszeń prawa pracy.

2.   Zbywający odpowiada solidarnie za już powstałe w dniu przejęcia zobowiązania w trakcie kolejnego roku po przejęciu.

3.   Przepisy poprzedzających ustępów mają zastosowanie również do przeniesienia, cesji lub przejęcia do bezpośredniego zarządzania działalnością przedsiębiorstwa, zakładu lub jednostki gospodarczej, przy czym w przypadku cesji lub przejęcia do bezpośredniego zarządzania działalnością solidarnie odpowiedzialny jest podmiot, który bezpośrednio wcześniej prowadził przedsiębiorstwo.

4.   Przepisy poprzedzających ustępów nie mają zastosowania w przypadku pracownika, który przed przejęciem został przeniesiony przez zbywającego do innego zakładu lub do innej jednostki gospodarczej w rozumieniu art. 194, poprzez co utrzymano jego zatrudnienie, z wyjątkiem odpowiedzialności przejmującego za zapłatę kar nałożonych w wypadku naruszeń prawa pracy.

5.   Za jednostkę gospodarczą uważa się zespół środków zorganizowanych w celu prowadzenia głównej lub ubocznej działalności gospodarczej.

6.   Ciężkim wykroczeniem jest naruszenie ust. 1 i ust. 3 część pierwsza”.

8

Klauzula nr 13 układu zbiorowego pracy zawartego w 2011 r. między Associação de Empresas de Segurança Privada (stowarzyszeniem prywatnych agencji ochrony), Associação Nacional das Empresas de Segurança (krajowym stowarzyszeniem agencji ochrony) a między innymi Sindicato dos Trabalhadores dos Serviços de Portaria, Vigilância, Limpeza, Domesticas e Actividades Diversas (związkiem zawodowym pracowników sektora usług dozorowania, kontroli, sprzątania, personelu domowego i podobnych prac), opublikowanego w Boletim do Trabalho e Emprego (biuletynie pracy i zatrudnienia) nr 17/2011, stanowi:

9

Arthur George Resendes i 16 innych osób, pracownicy ICTS, do dnia 14 lipca 2013 r. wykonywali swe obowiązki w zakresie dozorowania obiektów (przystań, port, nabrzeża) spółki Portos dos Açores SA, z siedzibą w Ponta Delgada (Portugalia), na podstawie umowy zawartej między nią a ICTS.

10

Byli oni odpowiedzialni między innymi za kontrolę wejść i wyjść osób i towarów za pomocą urządzeń nadzoru wideo, zgodnie z zasadami, jakie wskazał im ICTS. Ich pracodawca dostarczał im również ubrania identyfikacyjne oraz sprzęt radiowy.

11

W dniu 17 stycznia 2013 r. spółka Portos dos Açores zorganizowała przetarg na świadczenie usług dozorowania i ochrony w jej obiektach w Ponta Delgada. W dniu 17 kwietnia 2013 r. zamówienia udzielono Securitasowi.

12

Pracownicy ICTS podnoszą przed sądem odsyłającym, że w dniu 17 czerwca 2013 r. ICTS poinformował ich na piśmie, że po udzieleniu zamówienia Securitasowi z dniem 15 lipca 2013 r. ich umowy o pracę miały zostać przejęte przez tę ostatnią spółkę.

13

W dniu 14 lipca 2013 r. pracownik ICTS, po otrzymaniu odpowiednich instrukcji od swojego pracodawcy, przekazał pracownikowi Securitasu sprzęt radiowy używany przez pracowników ICTS w obiektach spółki Portos dos Açores. Następnie Securitas przekazał ten sprzęt spółce Portos dos Açores.

14

Securitas rozpoczął świadczenie usług dozorowania i ochrony w dniu 15 lipca 2013 r. Dostarczył on pracownikom ochrony zatrudnionym do świadczenia tej usługi należący do tej spółki sprzęt radiowy oraz identyczne kombinezony z logo firmy.

15

Securitas poinformował również A.G. Resendesa i pozostałych 16 zainteresowanych, że nie weszli oni w skład personelu tej spółki i że ich pracodawcą pozostał ICTS. W konsekwencji wspomniane osoby wniosły skargi przeciwko Securitasowi i ICTS do Tribunal do Trabalho de Ponta Delgada (sądu pracy w Ponta Delgada, Portugalia), w których domagały się nakazania Securitasowi lub, alternatywnie, ICTS uznania, że stanowią część jego personelu, i wypłacenia im od dnia 15 lipca 2013 r. wynagrodzenia wraz z odsetkami za zwłokę albo, w przypadku trzech z nich, odszkodowania za zwolnienie stanowiące nadużycie.

16

Sąd ten uwzględnił tę skargę. Stwierdził on, że między dwiema spółkami nastąpiło przejęcie zakładu, a umowy o pracę z byłymi pracownikami ICTS zostały przejęte przez Securitas. W związku z tym zakwalifikował on zwolnienie tych pracowników przez Securitas jako „nadużycie” i nakazał tej spółce przywrócenie większości zainteresowanych osób do pracy oraz zaspokojenie ich roszczeń i wypłatę odszkodowania.

17

Securitas wniósł apelację od tego orzeczenia do Tribunal da Relação de Lisboa (sądu apelacyjnego w Lizbonie, Portugalia), który utrzymał w mocy orzeczenie wydane w pierwszej instancji.

18

W rezultacie Securitas wniósł rewizję nadzwyczajną do Supremo Tribunal de Justiça (sądu najwyższego, Portugalia). Sąd ten zasadniczo zmierza do ustalenia, czy zastąpienie ICTS przez Securitas w ramach działalności dozorowania i ochrony w obiektach Portos dos Açores, po udzieleniu Securitasowi zamówienia na świadczenie usług, wchodzi w zakres pojęcia „przejęcia przedsiębiorstwa [lub] zakładu” w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23.

19

W tych okolicznościach Supremo Tribunal de Justiça (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

20

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 24 maja 2016 r. wniosek sądu odsyłającego dotyczący rozpatrzenia niniejszej sprawy w postępowaniu przyśpieszonym przewidzianym w art. 105 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem został oddalony.

21

Poprzez swoje dwa pierwsze pytania, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że w zakres pojęcia „przejęcia przedsiębiorstwa [lub] zakładu” w rozumieniu tego przepisu wchodzi sytuacja, w której zleceniodawca wypowiedział umowę o świadczenie usług nadzoru i dozorowania swoich obiektów, zawartą z jednym przedsiębiorstwem, a następnie w celu świadczenia tych usług zawarł nową umowę z innym przedsiębiorstwem, które odmawia przejęcia pracowników tego pierwszego przedsiębiorstwa.

22

Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa bądź zakładu przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia własności lub łączenia.

23

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału zakres stosowania dyrektywy 2001/23 obejmuje wszystkie sytuacje zmiany, w ramach stosunków umownych, osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za działanie przedsiębiorstwa, która podejmuje zobowiązania pracodawcy wobec pracowników przedsiębiorstwa. Tym samym, aby dyrektywa 2001/23 znajdowała zastosowanie, nie jest konieczne istnienie bezpośrednich stosunków umownych pomiędzy zbywającym a przejmującym, ponieważ do zbycia może dojść za pośrednictwem osób trzecich (zob. w szczególności wyroki: z dnia 7 marca 1996 r., Merckx i Neuhuys, C‑171/94 i C‑172/94, EU:C:1996:87, pkt 28, 30; a także z dnia 20 listopada 2003 r., Abler i in., C‑340/01, EU:C:2003:629, pkt 39).

24

Wynika z tego, że brak związku umownego między oboma przedsiębiorstwami, którym kolejno powierzono zarządzanie nadzorem i dozorowaniem obiektów portowych, pozostaje bez znaczenia dla kwestii tego, czy dyrektywa 2001/23 znajduje zastosowanie w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym.

25

Należy ponadto przypomnieć, że zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2001/23 możliwość zastosowania tej dyrektywy jest uzależniona od spełnienia warunku, zgodnie z którym przejęcie dotyczy „jednostki gospodarczej, która zachowuje swoją tożsamość, oznaczającą zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności gospodarczej, bez względu na to, czy jest to działalność podstawowa czy pomocnicza”.

26

W celu ustalenia, czy ten warunek faktycznie został spełniony, należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności faktyczne omawianej transakcji, do których zalicza się w szczególności rodzaj danego przedsiębiorstwa lub zakładu, przejęcie lub brak przejęcia aktywów, takich jak budynki i ruchomości, wartość składników niematerialnych w chwili przejęcia, przejęcie lub brak przejęcia większości pracowników przez nowego pracodawcę, przejęcie lub brak przejęcia klienteli, a także stopień podobieństwa działalności prowadzonej przed przejęciem i po przejęciu oraz czas ewentualnego zawieszenia tej działalności. Elementy te muszą podlegać analizie w ramach całościowej oceny okoliczności danej sprawy i z tego względu nie mogą być oceniane osobno (zob. podobnie wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, C‑509/14, EU:C:2015:781, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

W szczególności Trybunał stwierdził, że w swojej ocenie okoliczności faktycznych charakteryzujących daną transakcję sąd krajowy powinien zwłaszcza uwzględnić rodzaj przedsiębiorstwa lub zakładu, którego dotyczy transakcja (wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, C‑509/14, EU:C:2015:781, pkt 33).

28

Z powyższego wynika, że waga poszczególnych kryteriów charakteryzujących fakt przejęcia w rozumieniu dyrektywy 2001/23 musi się różnić w zależności od prowadzonej działalności, to jest metod produkcji lub eksploatacji, które stosuje się w danym przedsiębiorstwie, zakładzie lub w danej części zakładu (wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, C‑509/14, EU:C:2015:781, pkt 34).

29

Trybunał orzekł tym samym, że w branży, w której działalność opiera się zasadniczo na sile roboczej, tożsamość jednostki gospodarczej nie może zostać zachowana, jeśli nie doszło do przejęcia zasadniczej części pracowników przez domniemanego przejmującego (wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, C‑509/14, EU:C:2015:781, pkt 35).

30

Natomiast w sytuacji, gdy działalność opiera się zasadniczo na sprzęcie, okoliczność, że dawni pracownicy przedsiębiorstwa nie zostali przejęci przez nowego przedsiębiorcę do wykonywania tej działalności, tak jak ma to miejsce w sprawie w postępowaniu głównym, nie wystarcza, by wykluczyć istnienie przejęcia jednostki gospodarczej zachowującej swą tożsamość w rozumieniu dyrektywy 2001/23. Odmienna wykładnia byłaby bowiem niezgodna z głównym celem wspomnianej dyrektywy polegającym na utrzymaniu umów o pracę pracowników zbywającego, nawet wbrew woli przejmującego (wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, C‑509/14, EU:C:2015:781, pkt 41).

31

W konsekwencji do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny – w świetle powyższych rozważań i przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności faktycznych charakteryzujących transakcję rozpatrywaną w postępowaniu głównym – czy transakcję tę należy uznać za przejęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu dyrektywy 2001/23.

32

W tym celu będzie on musiał między innymi sprawdzić, czy ICTS bezpośrednio lub pośrednio przekazał Securitasowi sprzęt lub składniki materialne lub niematerialne do wykonywania działalności dozorowania i ochrony rozpatrywanych obiektów.

33

Omawiany sąd będzie musiał ponadto ustalić, czy takie składniki zostały udostępnione ICTS i Securitasowi przez Portos dos Açores. W tym względzie należy bowiem przypomnieć, że okoliczność, iż składniki materialne niezbędne do prowadzenia rozpatrywanej w postępowaniu głównym działalności i przejęte przez nowego przedsiębiorcę nie należały do jego poprzednika, lecz zostały po prostu udostępnione przez zleceniodawcę, nie może wykluczać istnienia przejęcia przedsiębiorstwa lub zakładu w rozumieniu dyrektywy 2001/23 (wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, C‑509/14, EU:C:2015:781, pkt 38, 39). Jednakże wyłącznie sprzęt, który był rzeczywiście używany do świadczenia usług ochrony, z wyłączeniem obiektów będących przedmiotem tych usług, powinien być ewentualnie brany pod uwagę w celu ustalenia istnienia przejęcia jednostki zachowującej swą tożsamość w rozumieniu dyrektywy 2001/23 (wyrok z dnia 29 lipca 2010 r., UGT‑FSP, C‑151/09, EU:C:2010:452, pkt 31).

34

Biorąc powyższe pod uwagę, na dwa pierwsze pytania trzeba odpowiedzieć tak, że wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, iż w zakres pojęcia „przejęcia przedsiębiorstwa [lub] zakładu” w rozumieniu tego przepisu wchodzi sytuacja, w której zleceniodawca wypowiedział umowę o świadczenie usług nadzoru i dozorowania swoich obiektów zawartą z jednym przedsiębiorstwem, a następnie w celu świadczenia tych usług zawarł nową umowę z innym przedsiębiorstwem, które odmawia przejęcia pracowników pierwszego przedsiębiorstwa, jeśli sprzęt niezbędny do wykonywania omawianych usług został przejęty przez drugie przedsiębiorstwo.

35

Poprzez swoje pytanie trzecie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, stanowiącemu, iż w zakres pojęcia „przejęcia przedsiębiorstwa [lub] zakładu” w rozumieniu tego art. 1 ust. 1 nie wchodzi utrata klienta przez podmiot w następstwie udzielenia zamówienia na świadczenie usług innemu podmiotowi.

36

W tym względzie Trybunał orzekł już, że utrata zamówienia na usługi na rzecz konkurenta nie może sama w sobie przesądzać o istnieniu przejęcia przedsiębiorstwa lub zakładu w rozumieniu dyrektywy 2001/23 (wyrok z dnia 11 marca 1997 r., Süzen, C‑13/95, EU:C:1997:141, pkt 16). Jednakże przepis krajowy, który wyklucza w sposób ogólny z zakresu tego pojęcia utratę klienta przez podmiot po udzieleniu zamówienia na usługi innemu podmiotowi, nie pozwala uwzględnić wszystkich okoliczności faktycznych, które charakteryzują daną transakcję.

37

W związku z tym, biorąc pod uwagę, po pierwsze, utrwalone orzecznictwo Trybunału, przypomniane w pkt 26 i 27 niniejszego wyroku, a po drugie, cel dyrektywy 2001/23, którym, jak wynika z jej motywu 3, jest ochrona pracowników poprzez zapewnienie przestrzegania ich praw w przypadku zmiany pracodawcy, trzeba stwierdzić, że wykładni art. 1 ust. 1 tej dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie takiemu przepisowi krajowemu.

38

W tych okolicznościach na pytanie trzecie trzeba odpowiedzieć tak, że wykładni art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, stanowiącemu, iż w zakres pojęcia „przejęcia przedsiębiorstwa [lub] zakładu” w rozumieniu tego art. 1 ust. 1 nie wchodzi utrata przez podmiot klienta w następstwie udzielenia zamówienia na świadczenie usług innemu podmiotowi.

39

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziesiąta izba) orzeka, co następuje: