–

w imieniu Georgsmarienhütte GmbH, Stahlwerk Bous GmbH, Schmiedag GmbH i Harz Guss Zorge GmbH przez H. Höflera i H. Fischer, Rechtsanwälte,

–

w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego i R. Kanitza, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez T. Lübbiga, Rechtsanwalt,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez T. Maxiana Ruschego i K. Herrmann, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy ważności decyzji Komisji (UE) 2015/1585 z dnia 25 listopada 2014 r. w sprawie programu pomocy SA.33995 (2013/C) (ex 2013/NN) [wdrożonego przez Niemcy w celu wsparcia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz odbiorców energochłonnych] (Dz.U. 2015, L 250, s. 122, zwanej dalej „sporną decyzją”).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między czterema spółkami z grupy Georgsmarienhütte, a mianowicie: Georgsmarienhütte GmbH, Stahlwerk Bous GmbH, Schmiedag GmbH i Harz Guss Zorge GmbH, a Bundesrepublik Deutschland (Republiką Federalną Niemiec) w przedmiocie odzyskania, w następstwie wydania spornej decyzji, bezprawnie przyznanej pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym, z której skorzystały te spółki.

3

Z postanowienia odsyłającego wynika, że Gesetz zur Neuregelung des Rechtsrahmens für die Förderung der Stromerzeugung aus erneuerbaren Energien (ustawa o zmianie ram prawnych dotyczących wspierania wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, BGBl. 2011 I, s. 1634, zwana dalej „ustawą EEG z 2012 r.”) przewiduje co do zasady system rekompensaty kosztów związanych z energią elektryczną z odnawialnych źródeł energii o zasięgu obejmującym całą federację. System ten opiera się w szczególności na dopłacie (zwanej dalej „dopłatą EEG”) stanowiącej koszt, który co do zasady dostawcy energii elektrycznej przenoszą na odbiorców i końcowych konsumentów energii elektrycznej.

4

W drodze wyjątku, w ramach systemu szczególnych wypłat wyrównawczych, ustawa EEG z 2012 r. umożliwia przedsiębiorstwom intensywnie zużywającym energię elektryczną, będącym przedsiębiorstwami energochłonnymi (zwanymi dalej „EEI”) ograniczenie dopłaty EEG zgodnie z §§ 40, 41 i 43. Ograniczenie to ma na celu zmniejszenie kosztów energetycznych tych przedsiębiorstw, a przez to zapewnienie ich konkurencyjności w skali międzynarodowej.

5

Ustawa EEG z 2012 r. stanowi w § 40, że dopłata EEG jest zmniejszana na wniosek do Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (federalnego urzędu ds. gospodarki i kontroli eksportu,, Niemcy, zwanego dalej „BAFA”).

6

Skarżącymi w postępowaniu głównym są cztery spółki należące do grupy Georgsmarienhütte. Prowadzą one działalność w zakresie produkcji stali i odlewnictwa oraz obróbki stali i skorzystały w odniesieniu do lat 2013 i 2014 z ograniczenia dopłaty EEG przyznanego im decyzjami BAFA.

7

Te decyzje w sprawie ograniczenia zostały jednak cofnięte z mocą wsteczną w odniesieniu do części danych kwot decyzjami BAFA z dnia 25 listopada 2014 r. (zwanymi dalej „decyzjami o częściowym cofnięciu [wcześniejszych decyzji]”). BAFA także oddaliła środki odwoławcze wniesione przez skarżące w postępowaniu głównym na te decyzje o częściowym cofnięciu [wcześniejszych decyzji].

8

Decyzje o częściowym cofnięciu [wcześniejszych decyzji] zostały wydane w wykonaniu spornej decyzji, w której Komisja Europejska uznała, że stanowił bezprawnie przyznaną pomoc państwa między innymi system szczególnych wypłat wyrównawczych na rzecz EEI i nakazała Republice Federalnej Niemiec odzyskanie pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym od jej beneficjentów.

9

W szczególności w spornej decyzji Komisja stwierdziła, że pomoc polegająca na ulgach w dopłacie EEG na rzecz EEI jest zgodna z rynkiem wewnętrznym, jeżeli jest objęta jedną z czterech kategorii wskazanych w art. 3 ust. 1 tej decyzji. Zgodnie z art. 3 ust. 2 wspomnianej decyzji wszelka pomoc nieobjęta jedną z kategorii, o których mowa w art. 3 ust. 1, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym i Republika Federalna Niemiec na podstawie art. 6 i 7 tej decyzji jest wobec tego zobowiązana do odzyskania pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym od jej beneficjentów, zgodnie z zasadami przewidzianymi w załączniku III do spornej decyzji.

10

Skarżące w postępowaniu głównym wniosły skargę do Verwaltungsgericht Frankfurt am Main (sądu administracyjnego we Frankfurcie n. Menem, Niemcy) w szczególności na decyzje o częściowym cofnięciu [wcześniejszych decyzji].

11

Wspomniane skarżące wyraziły przed tym sądem wątpliwości dotyczące zakwalifikowania przez Komisję ograniczenia dopłaty EEG jako „pomocy państwa” w rozumieniu art. 107 TFUE. W tych okolicznościach Verwaltungsgericht Frankfurt am Main (sąd administracyjny we Frankfurcie n. Menem, Niemcy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy [sporna] decyzja […], na mocy której Komisja uznaje, że ograniczenie dopłaty EEG (dopłaty przeznaczonej na finansowanie źródeł energii odnawialnej w Niemczech) stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 107 TFUE, jest sprzeczna z [t]raktatem [FUE]?”.

12

W sprawie będącej przedmiotem postępowania głównego jest co do zasady kwestionowana ważność spornej decyzji ze względu na to, że Komisja zakwalifikowała w niej ograniczenie dopłaty EEG jako „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 TFUE.

13

Komisja, opierając się na wyroku z dnia 9 marca 1994 r., TWD Textilwerke Deggendorf (C‑188/92, EU:C:1994:90), twierdzi, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny na tej podstawie, że skarżące w postępowaniu głównym nie wniosły do Sądu Unii Europejskiej skargi o stwierdzenie nieważności na tę decyzję.

14

Należy przypomnieć, że w pkt 17 wyroku wydanego w sprawie wykazującej podobieństwo do sprawy w postępowaniu głównym, Trybunał orzekł w istocie, że, w szczególności ze względów dotyczących pewności prawa, jest wykluczona możliwość, by beneficjent pomocy państwa będącej przedmiotem decyzji Komisji skierowanej bezpośrednio tylko do państwa członkowskiego, do którego przynależy beneficjent, który niewątpliwie mógł zaskarżyć tę decyzję na podstawie art. 263 TFUE i dopuścił do upływu terminu określonego w akapicie szóstym tego postanowienia, skutecznie podważył zgodność z prawem wspomnianej decyzji przed sądami krajowymi przy okazji skargi na środki wykonawcze do tej decyzji (zob. także wyroki: z dnia 15 lutego 2001 r., Nachi Europe, C‑239/99, EU:C:2001:101, pkt 30; z dnia 5 marca 2015 r., Banco Privado Português i Massa Insolvente do Banco Privado Português, C‑667/13, EU:C:2015:151, pkt 28).

15

Trybunał uznał w szczególności, że w takiej sytuacji przyjęcie odmiennego rozwiązania prowadziłoby do przyznania beneficjentowi pomocy uprawnienia do obejścia ostatecznego charakteru, jaki w myśl zasady pewności prawa ma decyzja po upływie terminu do jej zaskarżenia (wyroki: z dnia 15 lutego 2001 r., Nachi Europe, C‑239/99, EU:C:2001:101, pkt 30; z dnia 5 marca 2015 r., Banco Privado Português i Massa Insolvente do Banco Privado Português, C‑667/13, EU:C:2015:151, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

16

Niemniej jednak wykluczenie przypomniane w pkt 14 niniejszego wyroku jest uzasadnione także w sytuacji, gdy beneficjent pomocy powołuje się przed sądem krajowym na nieważność decyzji Komisji przed upływem terminu do wniesienia skargi na tę decyzję przewidzianego w art. 263 akapit szósty TFUE.

17

W ten sposób możliwość powołania się przez podmiot w ramach postępowania wszczętego przed sądem krajowym na nieważność przepisów zawartych w aktach unijnych stanowiących podstawę wydanej wobec niego krajowej decyzji, zakłada, że wniósł on także na podstawie art. 263 akapit czwarty TFUE skargę o stwierdzenie nieważności tego aktu Unii bądź że tego nie uczynił, ponieważ bez wątpienia nie był uprawniony do wniesienia takiej skargi (zob. podobnie wyroki: z dnia 29 czerwca 2010 r., E i F, C‑550/09, EU:C:2010:382, pkt 46, 48; z dnia 17 lutego 2011 r., Bolton Alimentari, C‑494/09, EU:C:2011:87, pkt 22, 23; a także z dnia 28 marca 2017 r., Rosneft, C‑72/15, EU:C:2017:236, pkt 67 i przytoczone tam orzecznictwo).

18

W rezultacie, w sytuacji gdy podmiot prawa, który zamierza zakwestionować akt Unii, bez wątpienia ma legitymację procesową na podstawie art. 263 akapit czwarty TFUE, jest zobowiązany do skorzystania ze środka prawnego przewidzianego w tym postanowieniu poprzez wniesienie skargi do Sądu.

19

Jak bowiem wskazał w istocie rzecznik generalny w pkt 40–44 opinii, skarga o stwierdzenie nieważności, która towarzyszy możliwości wniesienia odwołania od orzeczenia Sądu, stwarza ramy proceduralne szczególnie przydatne do dokładnego, kontradyktoryjnego zbadania zarówno kwestii faktycznych, jak i prawnych zwłaszcza w złożonych dziedzinach technicznych, takich jak dziedzina pomocy państwa, jak wynika z motywu trzeciego decyzji Rady 88/591/EWWiS, EWG, Euratom z dnia 24 października 1988 r. ustanawiającej Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich (Dz.U. 1988, L 319, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 1, t. 1, s. 181).

20

Należy jednak sprecyzować, że takie stwierdzenie pozostaje bez uszczerbku dla roli odesłania prejudycjalnego w strukturze sądownictwa Unii.

21

Procedura odesłania prejudycjalnego przewidziana w art. 267 TFUE ustanawia bowiem bezpośrednią współpracę między Trybunałem a sądami krajowymi, w ramach której te ostatnie ściśle uczestniczą w prawidłowym stosowaniu i jednolitej wykładni prawa Unii, a także w zapewnieniu ochrony prawom przyznanym przez ten porządek prawny jednostkom [opinia 1/09 (porozumienie ustanawiające jednolity system rozstrzygania sporów patentowych) z dnia 8 marca 2011 r., EU:C:2011:123, pkt 84].

22

Z powyższego wynika, że potrzeba wniesienia przez osobę fizyczną lub prawną, w celu podważenia zgodności z prawem aktu Unii, skargi o stwierdzenie nieważności na podstawie art. 263 TFUE, jeżeli osoba ta ma bez wątpienia legitymację procesową w rozumieniu akapitu czwartego tego artykułu, pozostaje bez uszczerbku dla przewidzianej dla owej osoby możliwości podważenia zgodności z prawem krajowych aktów wykonawczych do tego aktu do właściwych sądów krajowych.

23

Zostało też ponadto orzeczone, że beneficjenta pomocy państwa, który wniósł do Sądu – w terminie przewidzianym w art. 263 akapit szósty TFUE – skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji uznającej tę pomoc za niezgodną z rynkiem wewnętrznym, nie można uznać za zmierzającego do obejścia ostatecznego charakteru tej decyzji ze względu na to, że kwestionuje on także jej ważność przed sądem odsyłającym (zob. podobnie wyrok z dnia 5 marca 2015 r., Banco Privado Português i Massa Insolvente do Banco Privado Português, C‑667/13, EU:C:2015:151, pkt 29).

24

Należy ponadto przypomnieć, że w przypadku gdy rozstrzygnięcie sporu zawisłego przed sądem krajowym zależy od ważności decyzji Komisji, z obowiązku lojalnej współpracy wynika, że celem uniknięcia wydania rozstrzygnięcia sprzecznego z tą decyzją sąd krajowy winien zawiesić postępowanie do czasu, gdy sądy Unii wydadzą prawomocne orzeczenia w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności decyzji, chyba że w okolicznościach danej sprawy sąd uzna za uzasadnione wystąpienie do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym odnośnie do ważności decyzji Komisji (wyrok z dnia 14 grudnia 2000 r., Masterfoods i HB, C‑344/98, EU:C:2000:689, pkt 57).

25

Należy także wskazać, że ze względów wskazanych w pkt 19 niniejszego wyroku zasada prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości może uzasadniać, w przypadku jednoczesnego zwrócenia się do Sądu, w ramach skargi o stwierdzenie nieważności, i do Trybunału, w ramach wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w kwestii ważności, by Trybunał skorzystał, jeśli uzna to za właściwe, z art. 54 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej celem zawieszenia toczącego się przed nim postępowania na rzecz postępowania wszczętego przed Sądem.

26

W postępowaniu głównym należy zatem zbadać, w świetle rozważań przedstawionych w pkt 14–19 niniejszego wyroku, kwestię, czy skarżące w postępowaniu głównym bez wątpienia miały legitymację procesową do zaskarżenia spornej decyzji przed Sądem na podstawie art. 263 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2017 r., A i in., C‑158/14, EU:C:2017:202, pkt 66, 67 i przytoczone tam orzecznictwo), i to niezależnie od kwestii, czy skarżące te wniosły skargi do sądów krajowych przed upływem terminu do wniesienia skargi do Sądu.

27

W tym zakresie z art. 263 akapit czwarty TFUE wynika, że osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę na decyzje skierowane do innych osób wyłącznie wtedy, gdy decyzje te dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie.

28

W niniejszym wypadku art. 10 spornej decyzji wyraźnie stanowi, że wspomniana decyzja jest skierowana do Republiki Federalnej Niemiec.

29

Należy jednak stwierdzić w pierwszej kolejności, że Komisja w art. 6 i 7 spornej decyzji nakazuje Republice Federalnej Niemiec odzyskanie przyznanej pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym, wskutek czego władze niemieckie były zobowiązane, nie dysponując żadnym zakresem uznania, do odzyskania tej pomocy zgodnie ze szczegółowymi zasadami określonymi w załączniku III do spornej decyzji.

30

Należy zatem uznać, że decyzja ta dotyczy skarżących w postępowaniu głównym bezpośrednio (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 października 2000 r., Włochy i Sardegna Lines/Komisja, C‑15/98 i C‑105/99, EU:C:2000:570, pkt 36; z dnia 17 września 2009 r., Komisja/Koninklijke FrieslandCampina, C‑519/07 P, EU:C:2009:556, pkt 48, 49; a także z dnia 27 lutego 2014 r., Stichting Woonlinie i in./Komisja, C‑133/12 P, EU:C:2014:105, pkt 60, 61).

31

W drugiej kolejności należy przypomnieć, że podmioty inne niż adresaci decyzji mogą utrzymywać, iż decyzja ta dotyczy ich indywidualnie tylko wtedy, gdy ma ona wpływ na ich sytuację ze względu na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia je od wszelkich innych osób i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata decyzji (wyroki: z dnia 15 lipca 1963 r., Plaumann/Komisja, 25/62, EU:C:1963:17, s. 223; z dnia 29 kwietnia 2004 r., Włochy/Komisja, C‑298/00 P, EU:C:2004:240, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

32

Trybunał orzekł w szczególności, że gdy zaskarżony akt dotyczy grupy osób, które zostały zidentyfikowane lub mogą być zidentyfikowane w chwili wydania tego aktu, ze względu na określone cechy, właściwe członkom tej grupy, ten akt może dotyczyć tych osób w sposób indywidualny, ponieważ należą one do ograniczonego kręgu przedsiębiorców (wyrok z dnia 17 września 2009 r., Komisja/Koninklijke FrieslandCampina, C‑519/07 P, EU:C:2009:556, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).

33

Decyzja dotyczy zatem indywidualnie, w rozumieniu art. 263 akapit czwarty TFUE, rzeczywistych beneficjentów indywidualnej pomocy przyznanej na podstawie systemu pomocy, której odzyskanie zostało nakazane przez Komisję, właśnie z tego powodu. W istocie nałożony przez Komisję w decyzji obowiązek odzyskania pomocy dotyczący systemu pomocy indywidualizuje w wystarczający sposób wszystkich beneficjentów rozpatrywanego systemu już z tego względu, że od dnia wydania spornej decyzji są oni narażeni na ryzyko, że korzyści, które otrzymali, zostaną odzyskane i tym samym będzie to miało wpływ na ich sytuację prawną (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 czerwca 2011 r., Comitato „Venezia vuole vivere” i in./Komisja, C‑71/09 P, C‑73/09 P i C‑76/09 P, EU:C:2011:368, pkt 53, 56; a także z dnia 21 grudnia 2011 r., A2A/Komisja, C‑320/09 P, niepublikowany, EU:C:2011:858, pkt 58, 59).

34

Bezsporne jest, że skarżące w postępowaniu głównym odniosły korzyść z decyzji indywidualnych przyjętych przez BAFA umożliwiających im ograniczenie dopłaty EEG.

35

Ograniczenie to zostało zaś właśnie zakwalifikowane przez Komisję jako „pomoc niezgodna z rynkiem wewnętrznym” i jej odzyskanie zostało nakazane zgodnie z zasadami przewidzianymi w spornej decyzji.

36

Z tego względu sporna decyzja dotyczy skarżących w postępowaniu głównym nie tylko dlatego, że są one EEI, będącymi częścią sektora energetycznego objętego tym systemem pomocy zbadanym w tej decyzji. Decyzja dotyczy ich także indywidualnie jako rzeczywistych beneficjentów przyznanej z tytułu tego systemu pomocy, której odzyskanie nakazała Komisja (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 października 2000 r., Włochy i Sardegna Lines/Komisja, C‑15/98 i C‑105/99, EU:C:2000:570, pkt 34; z dnia 29 kwietnia 2004 r., Włochy/Komisja, C‑298/00 P, EU:C:2004:240, pkt 39).

37

Z powyższego wynika, że skarżące w postępowaniu głównym bez wątpienia mogły wnieść o stwierdzenie nieważności spornej decyzji.

38

Jest wprawdzie bezsporne, że każda ze skarżących w postępowaniu głównym wniosła do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2013) 4424 final z dnia 18 grudnia 2013 r. o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego na podstawie art. 108 ust. 2 TFUE w przedmiocie środków wdrożonych przez Republikę Federalną Niemiec w celu wsparcia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz odbiorców energochłonnych [pomoc państwa SA. 33995 (2013/C) (ex 2013/NN)].

39

Niemniej jednak Sąd, zważywszy, że formalne postępowanie wyjaśniające zostało w międzyczasie zamknięte poprzez wydanie spornej decyzji, w postanowieniach: z dnia 9 czerwca 2015 r., Stahlwerk Bous/Komisja (T‑172/14, niepublikowane, EU:T:2015:402); z dnia 9 czerwca 2015 r., Georgsmarienhütte/Komisja (T‑176/14, niepublikowane, EU:T:2015:414); z dnia 9 czerwca 2015 r., Harz Guss Zorge/Komisja (T‑177/14, niepublikowane, EU:T:2015:395) oraz z dnia 9 czerwca 2015 r., Schmiedag/Komisja (T‑183/14, niepublikowane, EU:T:2015:396), umorzył postępowanie w przedmiocie skarg wniesionych przez skarżące w postępowaniu głównym ze względu na fakt, że stały się bezprzedmiotowe.

40

Ponadto skargi te zawierały wnioski o zezwolenie na dostosowanie żądań, które skarżące w postępowaniu głównym złożyły w toku postępowania, zmierzające do tego, aby przedmiotem wspomnianych skarg było także stwierdzenie nieważności spornej decyzji. Jednak Sąd w postanowieniach przytoczonych w poprzednim punkcie odrzucił te wnioski jako niedopuszczalne z tego względu, że sporna decyzja nie zmieniła ani nie zastąpiła decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, wskazanej w pkt 38 niniejszego wyroku oraz że decyzja ta nie miała takiego samego przedmiotu.

41

Należy co więcej podkreślić, że Sąd dołożył starań, by zaznaczyć identycznie w pkt 23 lub 24 postanowień wskazanych w pkt 39 niniejszego wyroku, iż odrzucenie wniosków o dostosowanie żądań mających na celu stwierdzenie nieważności spornej decyzji było bez uszczerbku dla przysługującej skarżącym w postępowaniu głównym możliwości wniesienia skargi na wspomnianą decyzję.

42

Skarżące w postępowaniu głównym nie wniosły jednak ponownie skargi do Sądu.

43

Mając na uwadze powyższe rozważania, należy stwierdzić, że w zakresie, w jakim skarżące w postępowaniu głównym miały bez wątpienia prawo wnieść skargę o stwierdzenie nieważności, w rozumieniu art. 263 akapit czwarty TFUE, spornej decyzji, ale nie skorzystały z tego prawa, nie mogą się one powoływać na nieważność tej decyzji na poparcie wniesionych przez nie do sądu odsyłającego skarg na krajowe środki służące wykonaniu tej decyzji.

44

W tym kontekście, jako że ważność spornej decyzji nie została skutecznie podważona przed sądem odsyłającym, rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny.

45

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Verwaltungsgericht Frankfurt am Main (sąd administracyjny we Frankfurcie nad Menem, Niemcy) postanowieniem z dnia 23 lutego 2016 r. jest niedopuszczalny.