—

przez P. Dumitrașa i M. Dumitraş osobiście,

—

w imieniu rządu rumuńskiego przez R. Radu, A. Wellman oraz L. Liţu, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka oraz J. Vláčila, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez F. Di Mattea, avvocato dello Stato,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez C. Gheorghiu i D. Roussanova, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Pavelem Dumitraşem i Mioarą Dumitraş a BRD Groupe Société Générale – Sucursala Judeţeană Satu Mare (oddziałem okręgowym BRD Groupe Société Générale w Satu Mare, zwanym dalej „BRD Groupe Société Générale”), w przedmiocie trzech umów kredytu i jednej umowy ustanowienia zabezpieczenia na nieruchomości.

3

Motyw dziesiąty dyrektywy 93/13 ma następujące brzmienie:

„bardziej skuteczną ochronę konsumenta można osiągnąć poprzez przyjęcie jednolitych norm prawnych dotyczących nieuczciwych warunków; powyższe normy powinny odnosić się do wszelkich umów zawieranych pomiędzy sprzedawcami lub dostawcami [przedsiębiorcami] a konsumentami, przy czym niniejsza dyrektywa nie będzie dotyczyła między innymi umów o pracę, umów dotyczących sukcesji praw, umów dotyczących praw z zakresu prawa rodzinnego oraz umów dotyczących tworzenia i organizowania spółek lub porozumień partnerskich”.

4

Artykuł 1 ust. 1 omawianej dyrektywy stanowi:

„Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą [przedsiębiorcą] a konsumentem”.

5

Artykuł 2 rzeczonej dyrektywy definiuje pojęcia „konsumenta” oraz „sprzedawcy lub dostawcy [przedsiębiorcy]” w następujący sposób:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]

6

Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:

„Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.

7

Dyrektywa 93/13 została transponowana do rumuńskiego porządku prawnego w drodze Legea nr. 193/2000 privind clauzele abuzive din contractele încheiate între comercianţi şi consumatori (ustawy nr 193/2000 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami) z dnia 10 listopada 2000 r., ponownie opublikowanej w Monitorul Oficial al României, część I nr 305 z dnia 18 kwietnia 2008 r.

8

Artykuł 1 ust. 1–3 ustawy nr 193/2000 stanowi:

„1.   Umowy zawierane między przedsiębiorcami i konsumentami dotyczące sprzedaży towarów lub świadczenia usług muszą zawierać jasne i niedwuznaczne warunki umowne, do których zrozumienia nie jest wymagana wiedza specjalistyczna.

2.   W przypadku wątpliwości co do wykładni warunków umownych muszą być one interpretowane na korzyść konsumenta.

3.   Przedsiębiorcom zakazuje się ustanawiania nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami”.

9

Artykuł 2 ust. 1 i 2 ustawy nr 193/2000 definiuje pojęcia „konsumenta” oraz „przedsiębiorcy” w następujący sposób:

„1.   »Konsument« oznacza każdą osobę fizyczną lub grupę osób fizycznych tworzących stowarzyszenie, która na podstawie umowy objętej zakresem niniejszej ustawy podejmuje działania nienależące do zakresu jej działalności handlowej, przemysłowej lub wytwórczej, rzemieślniczej bądź zawodowej.

2.   »Przedsiębiorca« oznacza każdą upoważnioną osobę fizyczną lub prawną, która na podstawie umowy objętej zakresem niniejszej ustawy podejmuje działania należące do zakresu jej działalności handlowej, przemysłowej lub wytwórczej, rzemieślniczej bądź zawodowej, a także każdą osobę, która działa w tym samym celu w imieniu i na rzecz takiej osoby”.

10

Artykuł 1128 kodeksu cywilnego stanowi:

„Odnowienie długu następuje na trzy sposoby:

11

Artykuł 1132 kodeksu cywilnego stanowi:

„Przeniesienie, w drodze którego dłużnik ustanawia dla wierzyciela innego dłużnika, który zaciąga zobowiązanie wobec wierzyciela, nie powoduje odnowienia długu, jeżeli wierzyciel nie wyrazi wprost zamiaru zwolnienia swojego dłużnika, który dokonał przeniesienia”.

12

Artykuł 1135 kodeksu cywilnego stanowi:

„Jeżeli odnowienie długu następuje w drodze zastąpienia przez nowego dłużnika, pierwotne przywileje i hipoteki dotyczące długu nie mogą przejść na składniki majątkowe nowego dłużnika”.

13

W latach 2005–2008 BRD Groupe Société Générale, jako kredytodawca, oraz SC Lanca SRL, jako kredytobiorca, zawarły umowy kredytów.

14

P. Dumitraş, członek zarządu i wyłączny wspólnik spółki Lanca, oraz M. Dumitraş zaciągnęli na zabezpieczenie zobowiązań z tych umów hipotekę na rzecz BRD Groupe Société Générale.

15

W dniu 30 lipca 2009 r. BRD Groupe Société Générale, jako kredytodawca, oraz SC Lanca Construcţii SRL, jako kredytobiorca, jak również Lanca, jako dłużnik solidarny, zawarły trzy umowy kredytu, o sygnaturach 54/30. 07. 2009, 55/30 07. 2009 oraz 56/30 07. 2009, o refinansowaniu i restrukturyzacji trzech umów kredytowych zawartych wcześniej między BRD Groupe Société Générale a Lanca.

16

W tym samym dniu, aktem notarialnym uwierzytelnionym pod sygnaturą 1017, zatytułowanym „umowa sprzedaży poprzez odnowienie długu zmieniające podmiot zobowiązania – za zgodą wszystkich stron”, Lanca, spółka przekazująca, ustanowiła spółkę Lanca Construcţii, spółkę przekazywaną, jako dłużnika w odniesieniu do swoich zobowiązań wynikających z umów kredytu zawartych początkowo z BRD Groupe Société Générale, dla tejże BRD Groupe Société Générale, za zgodą tej ostatniej.

17

Z postanowienia odsyłającego wynika również, po pierwsze, że ani P. Dumitraş, ani M. Dumitraş nie są członkami zarządu Lanca Construcţii, po drugie, że zobowiązali się poręczyć, jako poręczyciele kredytu hipotecznego, zobowiązanie tej spółki w następstwie nowacji, po trzecie, że podpisali w tym celu we własnym imieniu, jako poręczyciele hipoteczni, trzy umowy kredytu z dnia 30 lipca 2009 r., i po czwarte, że Lanca nie miała już żadnych zobowiązań wobec BRD Groupe Société Générale z tytułu pierwotnie zawartych umów kredytu.

18

W dniu 6 grudnia 2013 r. P i M. Dumitraş wystąpili do sądu odsyłającego ze skargą przeciwko BRD Groupe Société Générale w celu uzyskania stwierdzenia bezwzględnej nieważności niektórych postanowień umów kredytowych zawartych w dniu 30 lipca 2009 r., przewidujących pobieranie prowizji, ze względu na to, że są one nieuczciwe.

19

W postępowaniu głównym BRD Groupe Société Générale podniosła w szczególności przeszkodę procesową wynikającą z tego, że wobec tego, iż P. i M. Dumitraş nie działali w celu niezwiązanym z ich działalnością gospodarczą, nie mogą powoływać się na status konsumenta w rozumieniu art. 2 ustawy nr 193/2000.

20

W tych okolicznościach Judecătoria Satu Mare (sąd pierwszej instancji w Satu Mare, Rumunia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

21

Na mocy art. 99 regulaminu postępowania, jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa, Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem.

22

Należy zastosować ten przepis w ramach niniejszego odesłania prejudycjalnego.

23

W swoich pytaniach, które należy rozpatrywać łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że dyrektywa ta może znajdować zastosowanie do umowy ustanowienia zabezpieczenia na nieruchomości zawartej między osobami fizycznymi a instytucją kredytową, taką jak BRD Groupe Société Générale, w celu poręczenia spłaty zobowiązań, które spółka handlowa, taka jak Lanca Construcţii, zaciągnęła wobec tej instytucji kredytowej w ramach umowy kredytowej, jeżeli te osoby fizyczne nie mają żadnego związku natury zawodowej z omawianą spółką, lecz były poręczycielami hipotecznymi trzech umów zawartych poprzednio między tą instytucją kredytową a inną spółką handlową, taką jak Lanca, przy czym jedna z tych osób była członkiem zarządu i jedynym wspólnikiem tej ostatniej spółki, która w drodze nowacji przekazała swoje zobowiązania spółce handlowej będącej nowym dłużnikiem, Lanca Construcţii.

24

Na wstępie należy zaznaczyć, że odpowiedź na te pytania można jasno wywieść z orzecznictwa Trybunału, w szczególności z postanowienia z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău (C‑74/15, EU:C:2015:772).

25

W tym względzie należy przypomnieć, że dyrektywa 93/13 ma zastosowanie, jak wynika z jej art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1, do warunków w „umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą [przedsiębiorcą] a konsumentem”, które „nie były indywidualnie negocjowane” (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 20 i przytoczone tam orzecznictwo).

26

Na mocy motywu dziesiątego dyrektywy 93/13 jednolite normy prawne dotyczące nieuczciwych warunków powinny odnosić się do „wszelkich umów” zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami, zgodnie z definicjami zawartymi w art. 2 lit. b) i c) dyrektywy 93/13 (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

Przedmiot umowy jest więc, z zastrzeżeniem wyjątków wyliczonych w motywie dziesiątym dyrektywy 93/13, bez znaczenia dla określenia zakresu stosowania tej dyrektywy (zob. postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).

28

Tak więc dyrektywa 93/13 definiuje umowy, do jakich ma zastosowanie, poprzez odniesienie do statusu kontrahentów, w zależności od tego, czy działają oni w ramach swojej działalności zawodowej, czy też nie (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

Owo kryterium odpowiada założeniu, na jakim opiera się system ochrony ustanowiony przez dyrektywę, a mianowicie że konsument znajduje się w słabszej pozycji niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i stopnia poinformowania, a w związku z tym godzi się na warunki umowne sporządzone uprzednio przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

30

Ochrona ta jest szczególnie ważna w wypadku umów gwarancji lub poręczenia zawartych przez instytucję bankową i konsumenta. Umowa ta opiera się bowiem na osobistym zobowiązaniu gwaranta lub poręczyciela, iż zapłaci on dług zaciągnięty przez osobę trzecią. Zobowiązanie to pociąga za sobą dla osoby zgadzającej się na nie poważne obowiązki, skutkujące obciążeniem jej własnego majątku często trudnym do oszacowania ryzykiem (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 25).

31

Jeżeli chodzi o kwestię tego, czy osobę fizyczną, która zobowiązuje się zagwarantować zobowiązania spółki handlowej powzięte względem instytucji bankowej w ramach umowy kredytu, można uważać za „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13, należy zaznaczyć, że chociaż taką umowę gwarancji lub poręczenia można ze względu na przedmiot określić jako umowę akcesoryjną względem umowy głównej będącej źródłem długu, który zabezpiecza (zob. podobnie wyrok z dnia 17 marca 1998 r., Dietzinger, C‑45/96, EU:C:1998:111, pkt 18), to z punktu widzenia stron umowy przedstawia się ona jako umowa odrębna, gdyż zawarta jest pomiędzy osobami innymi aniżeli strony umowy głównej. To więc w odniesieniu do stron umowy gwarancji lub poręczenia należy oceniać charakter, w jakim strony te działały (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 26).

32

W tym względzie należy przypomnieć, że pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 ma charakter obiektywny. Pojęcie to należy oceniać w świetle kryterium funkcjonalnego, polegającego na ocenie, czy dany stosunek umowny wpisuje się w ramy działalności niezwiązanej z wykonywaniem zawodu (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

33

Do sądu krajowego rozpoznającego spór dotyczący umowy mogącej wchodzić w zakres stosowania omawianej dyrektywy należy sprawdzenie, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy i dowodów, czy danego kredytobiorcę można zakwalifikować jako „konsumenta” w rozumieniu tej dyrektywy (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

34

W przypadku osoby fizycznej, która wystąpiła jako poręczyciel wykonania przez spółkę handlową jej zobowiązań, do sądu krajowego należy ustalenie, czy osoba ta działała w ramach swej działalności zawodowej, bądź to z powodu powiązań funkcjonalnych, jakie ma z tą spółką, takich jak zarządzanie, bądź to z uwagi na znaczący udział w jej kapitale zakładowym, czy też działała w celach prywatnych (postanowienie z dnia 19 listopada 2015 r., Tarcău, C‑74/15, EU:C:2015:772, pkt 29).

35

W niniejszym przypadku z akt sprawy w posiadaniu Trybunału wynika, że w czasie zawarcia trzech umów kredytu w latach 2005–2008 między BRD Groupe Société Générale, jako kredytodawcą, a spółką Lanca, jako kredytobiorcą, P. Dumitraş, który występował jako gwarant hipoteczny tych umów, był członkiem zarządu i jedynym wspólnikiem tej ostatniej spółki handlowej.

36

Zatem z zastrzeżeniem konieczności sprawdzenia tego przez sąd odsyłający, do którego należy to zadanie, widoczne jest, że w czasie zawierania tych umów P. Dumitraş podejmował działania z uwagi na powiązania funkcjonalne, które miał ze spółką Lanca, i nie mógł tym samym być uważany w tym względzie za „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13.

37

Z akt sprawy wynika również, że w dniu 30 lipca 2009 r., po pierwsze, Lanca Construcţii zawarła z BRD Groupe Société Générale trzy umowy kredytowe dotyczące refinansowania i restrukturyzacji trzech umów kredytu podpisanych przez spółkę Lanca w latach 2005–2008; po drugie, w drodze nowacji spółka Lanca Construcţii zastąpiła spółkę Lanca jako dłużnik w odniesieniu do zobowiązań zaciągniętych przez tę ostatnią wobec BRD Groupe Société Générale. W wyniku tej nowacji Lanca nie miała już żadnych zobowiązań wobec BRD Groupe Société Générale z tytułu udzielonych początkowo kredytów.

38

Ponadto jest bezsporne, że ani P. Dumitraş ani M. Dumitraş nie byli członkami zarządu spółki Lanca Construcţii i że zobowiązali się do poręczenia, jako poręczyciele kredytu hipotecznego, spełnienia zobowiązania przez tę ostatnią w następstwie nowacji. Z postanowienia odsyłającego nie wynika też, aby skarżący w postępowaniu głównym posiadali znaczący udział w kapitale zakładowym tej spółki.

39

Tak więc, z zastrzeżeniem weryfikacji, którą powinien przeprowadzić sąd odsyłający, widoczne jest, że przy zawieraniu umów kredytu i ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego z dnia 30 lipca 2009 r. P. i M. Dumitraş nie działali z uwagi na powiązania funkcjonalne, które miałyby ich łączyć ze spółką Lanca Construcţii. Sąd odsyłający powinien również ustalić, czy P. i M. Dumitraş, jako poręczyciele kredytu hipotecznego tej spółki, działali w celach mieszczących się w ramach ich działalności zawodowej, a jeśli nie, wyciągnąć wszelkie konsekwencje z tego faktu do celów ewentualnego zakwalifikowania ich jako „konsumentów” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13. Byłoby tak w szczególności, gdyby P. Dumitraş, występując jako poręczyciel kredytu hipotecznego, działał z uwagi na swe powiązania funkcjonalne ze spółką Lanca, co powinien sprawdzić sąd odsyłający.

40

W tych okolicznościach na zadane pytania należy odpowiedzieć, że art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że dyrektywa ta ma zastosowanie do umowy ustanowienia zabezpieczenia na nieruchomości zawartej pomiędzy osobami fizycznymi a instytucją kredytową w celu zabezpieczenia spełnienia zobowiązań spółki handlowej zaciągniętych względem rzeczonej instytucji w ramach umowy kredytu, jeżeli takie osoby fizyczne działały w celach niezwiązanych z ich działalnością zawodową i nie miały powiązań funkcjonalnych z tą spółką, co powinien sprawdzić sąd odsyłający.

41

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziesiąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że dyrektywa ta może mieć zastosowanie do umowy ustanowienia zabezpieczenia na nieruchomości zawartej pomiędzy osobami fizycznymi a instytucją kredytową w celu zabezpieczenia spełnienia zobowiązań spółki handlowej zaciągniętych względem rzeczonej instytucji w ramach umowy kredytu, jeżeli takie osoby fizyczne działały w celach niezwiązanych z ich działalnością zawodową i nie miały powiązań funkcjonalnych z tą spółką, co powinien sprawdzić sąd odsyłający.