—

w imieniu „Private Equity Insurance Group” SIA przez N. Šlitke, advokāts,

—

w imieniu „Swedbank” AS przez R. Vonsovičs, D. Lasmanisa i I. Balmaks, advokāti, oraz przez R. Rubenisa,

—

w imieniu rządu łotewskiego przez I. Kalniņša oraz J. Treijsa-Gigulisa, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu hiszpańskiego przez M. Garcíę-Valdecasas Dorrego oraz V. Ester Casas, działające w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez J. Kraehling, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez J. Holmesa, barrister, oraz de B. Kenelly’ego, QC,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez J. Riusa, A. Saukę oraz K.Ph. Wojcika, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy 2002/47/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych (Dz.U. 2002, L 168, s. 43 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 10, t. 3, s. 89).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy „Private Equity Insurance Group” SIA a „Swedbank” AS dotyczącego skargi o odszkodowanie wniesionej przez pierwszą z tych spółek przeciwko drugiej.

3

Zgodnie z art. 1 dyrektywy 98/26/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach płatności i rozrachunku papierów wartościowych (Dz.U. 1998, L 166, s. 45 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 6, t. 3 s. 45):

„Przepisy niniejszej dyrektywy stosują się do:

4

Zgodnie z art. 2 lit. a) akapit pierwszy tej dyrektywy:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

5

Motywy 1, 3–5, 9, 10, 17 i 18 dyrektywy 2002/47 stanowią:

[…]

[…]

[…]

6

Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot i zakres”, stanowi:

„1.   Niniejsza dyrektywa ustanawia wspólnotowy system mający zastosowanie do uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych, które spełniają wymagania określone w ust. 2 i 5, i do zabezpieczeń finansowych, zgodnie z warunkami określonymi w ust. 4 i 5.

2.   Zarówno przyjmujący zabezpieczenie, jak i dający zabezpieczenie muszą należeć do jednej z następujących kategorii:

3.   Państwa członkowskie mogą wyłączyć z zakresu niniejszej dyrektywy uzgodnienia dotyczące zabezpieczeń finansowych, w przypadku gdy jedna ze stron jest osobą wymienioną w ust. 2 lit. e).

[…]

4.   a) Ustanowienie zabezpieczenia finansowego wymaga, aby składało się ono z gotówki lub instrumentów finansowych.

[…]

5.   Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do zabezpieczeń finansowych od chwili ich ustanowienia i jeżeli to ustanowienie może być udowodnione na piśmie.

Potwierdzenie ustanowienia zabezpieczeń finansowych musi umożliwiać identyfikację zabezpieczenia finansowego, do którego ma zastosowanie. W tym celu wystarczy udowodnić, że zabezpieczenie w formie rejestrowanych papierów wartościowych zostało zapisane na dobro lub w formie uznania odpowiedniego rachunku oraz że zabezpieczenie gotówkowe zostało zapisane na dobro lub w formie uznania wyznaczonego rachunku.

[…]”.

7

Artykuł 2 omawianej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, brzmi następująco:

„1.   Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]

[…]

[…]

2.   Odniesienia w niniejszej dyrektywie do »ustanowienia« zabezpieczenia finansowego stosuje się do dostarczania, przenoszenia, posiadania, rejestrowania lub przypisywania w inny sposób, aby zabezpieczenie finansowe było w posiadaniu lub pod kontrolą przyjmującego zabezpieczenie lub osoby działającej w jego imieniu. Każde prawo zastąpienia lub cofnięcia zabezpieczenia przekraczającego wymagane zabezpieczenie finansowe na rzecz dającego zabezpieczenie, nie powinno naruszać sytuacji przyjmującego zabezpieczenie w stosunku do ustanowienia zabezpieczenia finansowego, określonego w niniejszej dyrektywie.

3.   Odniesienia w niniejszej dyrektywie do wyrażenia »na piśmie« obejmują zapisy przy użyciu środków elektronicznych i innych trwałych środków informacji”.

8

Zgodnie z art. 3 tej dyrektywy, zatytułowanym „Wymagania formalne”:

„1.   Państwa członkowskie nie wymagają, aby ustanowienie, ważność, usprawnianie, wykonalność lub dopuszczalność jako dowód uzgodnienia dotyczącego zabezpieczeń finansowych, lub ustanowienie zabezpieczenia finansowego na podstawie uzgodnienia dotyczącego zabezpieczeń finansowych, było uzależnione od wykonania jakiejkolwiek czynności formalnej.

2.   Ustęp 1 pozostaje bez uszczerbku dla stosowania niniejszej dyrektywy w odniesieniu do zabezpieczeń finansowych jedynie wtedy, gdy zostały ustanowione i jeżeli to ustanowienie może zostać udowodnione na piśmie lub w równoważny prawnie wiążący sposób”.

9

Artykuł 4 dyrektywy 2002/47, zatytułowany „Wykonywanie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych”, przewiduje:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, że [by] w przypadku wystąpienia zdarzenia uprawniającego do egzekwowania przyjmujący zabezpieczenie jest [był] uprawniony do realizacji każdego zabezpieczenia finansowego ustanowionego na podstawie uzgodnienia dotyczącego zabezpieczeń finansowych w formie gwarancji i będącego przedmiotem warunków zawartych w takim uzgodnieniu poprzez jeden ze środków wymienionych poniżej:

[…]

[…]

4.   Środki realizacji zabezpieczenia finansowego określone w ust. 1, z zastrzeżeniem warunków zawartych w uzgodnieniu dotyczącym zabezpieczeń finansowych, nie zawierają żadnych wymagań zakładających:

5.   Państwa członkowskie zapewniają, że [by] uzgodnienia dotyczące zabezpieczeń finansowych mogą [mogły] stać się skuteczne zgodnie z warunkami w nich zawartymi, niezależnie od rozpoczęcia albo kontynuowania postępowania likwidacyjnego lub środków reorganizacyjnych w odniesieniu do dającego zabezpieczenie lub przyjmującego zabezpieczenie.

[…]”.

10

Artykuł 8 wskazanej dyrektywy, zatytułowany, „Niektóre przepisy prawa upadłościowego niemające zastosowania”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, że [by] uzgodnienia dotyczące zabezpieczeń finansowych, jak również ustanowienie zabezpieczeń finansowych na podstawie takich uzgodnień, nie mogą [nie mogły] zostać uznane za nieważne lub nieobowiązujące, lub zastrzeżone jedynie na podstawie powstania uzgodnienia dotyczącego zabezpieczeń finansowych lub ustanowienia zabezpieczeń finansowych:

2.   Państwa członkowskie zapewniają, że gdy ustalone zostanie uzgodnienie dotyczące zabezpieczeń finansowych lub odpowiednie zobowiązanie finansowe lub gdy zostanie ustanowione zabezpieczenie finansowe w dniu, ale po chwili rozpoczęcia postępowania likwidacyjnego lub środków reorganizacyjnych, powinno być to prawnie możliwe do wykonania i wiążące strony trzecie, jeżeli przyjmujący zabezpieczenie może potwierdzić, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania lub takich środków.

3.   W przypadku gdy uzgodnienia dotyczące zabezpieczeń finansowych zawierają:

państwa członkowskie zapewniają, że [by] ustanowieni[a] zabezpieczenia finansowego, dodatkowego zabezpieczenia finansowego lub zastępczego lub zamiennego zabezpieczenia finansowego na podstawie takiego zobowiązania lub uprawnienia, nie traktuje [nie traktowało] się jako nieważnych, zastrzeżonych lub nieobowiązujących jedynie na podstawie:

[…]”.

11

Finanšu nodrošinājuma likums (ustawa o zabezpieczeniach finansowych) została przyjęta w celu dokonania transpozycji dyrektywy 2002/47 do prawa łotewskiego.

12

W dniu 14 kwietnia 2007 r.„Izdevniecība Stilus” SIA, której następcą prawnym jest Private Equity Insurance Group SIA, zawarła standardową umowę o prowadzenie bieżącego rachunku bankowego ze Swedbank. Umowa ta zwiera klauzulę dotyczącą zabezpieczenia finansowego, zgodnie z którą środki zdeponowane na rachunku bieżącym Izdevniecība Stilus stanowią zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji dającej prawo do zaspokojenia wszystkich wierzytelności, które posiada Swedbank wobec Izdevniecība Stilus.

13

W dniu 25 października 2010 r. została ogłoszona upadłość Izdevniecība Stilus. Po ogłoszeniu upadłości syndyk zawarł ze Swedbank nową umowę rachunku bankowego, zawierającą identyczną z pierwotną klauzulę dotyczącą zabezpieczenia finansowego w formie gwarancji.

14

W dniu 8 czerwca 2011 r. Swedbank pobrał z bieżącego rachunku bankowego Izdevniecība Stilus kwotę 192,30 LVL (łatów łotewskich) (około 274 EUR) tytułem opłaty za prowadzenie rachunku za okres do dnia ogłoszenia upadłości.

15

Izdevniecība Stilus, reprezentowana przez syndyka masy upadłościowej, wystąpiła przeciwko Swedbank na drogę sądową w celu odzyskania tej kwoty, powołując się na ustanowioną w prawie krajowym zasadę gwarantującą równość traktowania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym i zakaz dokonywania przez poszczególnych wierzycieli czynności ze szkodą dla pozostałych wierzycieli.

16

Sądy łotewskie, pierwszej instancji oraz apelacyjny, oddaliły to żądanie, powołując się na ustawę o zabezpieczeniach finansowych, której przepisy wyłączają stosowanie prawa upadłościowego do zabezpieczeń finansowych. Do Augstākās tiesas Civillietu departaments (sądu najwyższego, izba cywilna, Łotwa) została w związku z tym wniesiona skarga kasacyjna.

17

Sąd ten zauważa, że dyrektywa 2002/47 została przyjęta w ramach obowiązywania między innymi dyrektywy 98/26, która dotyczy systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych. Zastanawia się on zatem, po pierwsze, czy dyrektywa 2002/47 znajduje zastosowanie również do środków zdeponowanych na zwykłym rachunku bankowym, takim jak będący przedmiotem postępowania głównego, nieużywanym w ramach systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych, o których mowa w art. 1 i 2 dyrektywy 98/26.

18

Po drugie, Augstākās tiesas Civillietu departaments (sąd najwyższy, izba cywilna) wyraża wątpliwości co do zgodności z zasadą równego traktowania wierzycieli w ramach postępowania upadłościowego pierwszeństwa zabezpieczenia finansowego względem wszystkich innych rodzajów gwarancji, w szczególności wpisanych do rejestrów, takich jak hipoteka. Zastanawia się on w szczególności, czy takie pierwszeństwo jest uzasadnione i proporcjonalne w stosunku do celów założonych w dyrektywie 2002/47.

19

Po trzecie, sąd odsyłający zauważa, że ustawa o zabezpieczeniach finansowych znajduje zastosowanie zarówno do osób wskazanych w art. 1 ust. 2 lit. e) dyrektywy 2002/47, jak i do osób fizycznych. W rezultacie zastanawia się on, czy przepis ten pozwala na rozciągniecie zasad przewidzianych w tej dyrektywie na osoby, które są wyraźnie wyłączone z jej zakresu stosowania, a także, jeśli ma to miejsce, czy przepis ten jest bezpośrednio stosowany. Przyznając, że chodzi o pytania czysto hipotetyczne w kontekście sporu rozstrzyganego w postępowaniu głównym, sąd ten uważa, że mogą mieć one znaczenie w przypadku ewentualnej kontroli zgodności z konstytucją, którą mógłby przeprowadzić Latvijas Republikas Satversmes tiesa (trybunał konstytucyjny, Łotwa) w odniesieniu do ustawy o zabezpieczeniach finansowych.

20

W tych okolicznościach Augstākās tiesas, Civillietu departaments (sąd najwyższy, izba cywilna) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

21

Poprzez pytania pierwsze i drugie, które należy rozważyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy dyrektywę 2002/47 należy interpretować w ten sposób, że przyznaje ona przyjmującemu zabezpieczenie finansowe takie jak będące przedmiotem postępowania głównego, zgodnie z którym środki zdeponowane na rachunku bankowym stanowią dla banku zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji w odniesieniu do wszystkich wierzytelności banku względem posiadacza rachunku, prawo realizacji tej gwarancji niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego względem dającego zabezpieczenie.

22

W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z motywem 3 dyrektywy 2002/47 dąży ona do integracji i efektywności pod względem kosztów rynku finansowego, jak również do stabilizacji systemu finansowego w Unii Europejskiej.

23

W związku z tym dyrektywa ta wprowadziła system, którego celem jest, jak wynika z jej motywów 5, 9, 10 i 17, ograniczenie formalności administracyjnych nałożonych na strony korzystające z zabezpieczeń finansowych objętych zakresem stosowania tej dyrektywy, wzmocnienie pewności prawnej takich zabezpieczeń poprzez wyłączenie stosowania względem nich określonych przepisów krajowego prawa upadłościowego oraz zapewnienie szybkiego i niesformalizowanego stosowania procedur w celu zabezpieczenia stabilności finansowej i ograniczenia efektu domina w przypadku niewypełnienia zobowiązań przez stronę umowy dotyczącej zabezpieczenia finansowego.

24

Dlatego też, po pierwsze, art. 3 omawianej dyrektywy zakazuje w istocie państwom członkowskim uzależnienia ustanowienia, ważności, zawierania, wykonalności lub dopuszczalności jako dowodu umowy dotyczącej zabezpieczenia finansowego lub ustanowienia zabezpieczeń finansowych na mocy umowy od dokonania jakiejkolwiek czynności formalnej.

25

Po drugie, art. 4 ust. 1 dyrektywy 2002/47 stanowi, że przyjmujący zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji powinien mieć możliwość zrealizowania tego zabezpieczenia poprzez jeden ze wskazanych w tym artykule środków. Zgodnie z art. 4 ust. 5 tej dyrektywy państwa członkowskie winny zapewnić, by umowa dotycząca zabezpieczenia finansowego stawała się skuteczna zgodnie z warunkami w niej zawartymi niezależnie od rozpoczęcia albo kontynuowania postępowania likwidacyjnego lub środków reorganizacyjnych wobec dającego zabezpieczenie lub przyjmującego zabezpieczenie.

26

W rezultacie system wprowadzony dyrektywą 2002/47, wykluczając uzależnienie stosowania zabezpieczeń finansowych od dokonywania czynności formalnych, przyznaje przyjmującym takie zabezpieczenia prawo do realizacji tych zabezpieczeń niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego w stosunku do dającego zabezpieczenie.

27

Wobec tego należy ustalić, czy zabezpieczenie takie jak będące przedmiotem postępowania głównego objęte jest zakresem stosowania tej dyrektywy.

28

W tym zakresie nie ulega wątpliwości, że zabezpieczenie będące przedmiotem postępowania głównego objęte jest podmiotowym zakresem stosowania dyrektywy 2002/47, określonym w jej art. 1 ust. 2.

29

Co się tyczy przedmiotowego zakresu stosowania dyrektywy 2002/47, należy stwierdzić przede wszystkim, że zobowiązania objęte zabezpieczeniem muszą stanowić „odpowiednie zobowiązania finansowe” w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. f) tej dyrektywy. Zgodnie z definicją zawartą w tym przepisie „odpowiednie zobowiązania finansowe” oznaczają zobowiązania, które są zabezpieczone na mocy umowy dotyczącej zabezpieczenia finansowego i które przyznają prawo do rozliczeń gotówkowych lub zapewniania instrumentów finansowych. Mogą się one składać w całości lub w części z obecnych lub przyszłych zobowiązań, włączając w to zobowiązania takie jak te wynikające z umowy głównej lub podobnych umów, lub zawierać zobowiązania przyjmującego zabezpieczenie w stosunku do osoby innej niż dający zabezpieczenie lub zobowiązania szczególnego rodzaju pojawiające się okresowo.

30

Jak podnieśli wszyscy uczestnicy postępowania, którzy przedstawili uwagi Trybunałowi, definicja „odpowiednich zobowiązań finansowych” zawarta w art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47 obejmuje sytuację taką jak sytuacja będąca przedmiotem postępowania głównego, w której zabezpieczenie obejmuje wszystkie wierzytelności banku względem posiadacza rachunku bankowego.

31

Po pierwsze bowiem, w braku wyraźnego ograniczenia przewidzianego w tekście dyrektywy 2002/47 wyrażenie „zobowiązania, które przyznają prawo do rozliczeń gotówkowych”, zawarte w definicji ustanowionej w art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47, należy rozumieć jako obejmujące każde zobowiązanie przyznające prawo do rozliczeń gotówkowych, a zatem także zwykłe zobowiązania pieniężne posiadacza rachunku względem swego banku, takie jak opłaty za prowadzenie odnośnego rachunku.

32

Po drugie, w zakresie, w jakim odpowiednie zobowiązania finansowe mogą, zgodnie z treścią definicji zawartej w art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47, składać się w całości lub w części z obecnych lub przyszłych zobowiązań, włączając w to zobowiązania takie jak te wynikające z umowy głównej lub podobnych umów, definicja ta obejmuje również sytuację taką jak sytuacja będąca przedmiotem postępowania głównego, w której zabezpieczenie obejmuje nie tylko indywidualne zobowiązanie, ale ogół wierzytelności banku względem posiadacza rachunku.

33

Należy ponadto zauważyć, że zgodnie z art. 1 ust. 4 lit. a) dyrektywy 2002/47 zabezpieczenie, którego ona dotyczy, składa się z gotówki lub instrumentów finansowych. Pojęcie „gotówki” zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 lit. d) omawianej dyrektywy jako oznaczające pieniądze przekazane na rachunek lub podobne roszczenia o zwrot pieniędzy, takie jak rynkowe lokaty pieniężne. Z motywu 18 tej dyrektywy wynika również, że z definicji tej są wyłączone banknoty. Ponieważ żadne inne wyłączenie nie jest przewidziane w dyrektywie 2002/47, należy stwierdzić, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 29 opinii, że definicja ta obejmuje środki zdeponowane na rachunku bieżącym, takim jak rachunek będący przedmiotem postępowania głównego.

34

Co się tyczy podniesionej przez sąd odsyłający kwestii, czy przedmiotowy zakres stosowania dyrektywy 2002/47, uwzględniając kontekst, w jakim dyrektywa ta została przyjęta, powinien być ograniczony wyłącznie do środków zdeponowanych na rachunkach używanych w ramach systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych, o których mowa w art. 1 i 2 dyrektywy 98/26, należy zauważyć, że takie ograniczenie nie znajduje żadnego potwierdzenia w tekście dyrektywy 2002/47. Przeciwnie, o ile prawdą jest, jak wynika z motywów 1 i 4 tej dyrektywy, że została ona przyjęta w kontekście obowiązywania w szczególności dyrektywy 98/26, a prawodawca Unii uznał, że należy poddać wspólnej regulacji zabezpieczenia ustanowione w ramach systemów, których dotyczy ta ostatnia dyrektywa, o tyle jednak dyrektywa 2002/47, jak stanowi również jej motyw 4, uzupełniła istniejące akty prawne poprzez regulację dalszych zagadnień, wykraczając poza te akty prawne w odniesieniu do niektórych kwestii przez nie regulowanych. Ponadto, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 31 opinii, uzasadnienie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych (Dz.U. 2001, C 180 E, s. 312) potwierdza również, że dyrektywa 2002/47 została przyjęta z zamiarem wykroczenia poza zakres stosowania dyrektywy 98/26.

35

Wynika stąd, że nie można uznać, by przedmiotowy zakres stosowania dyrektywy 2002/47 ograniczał się do środków zdeponowanych na rachunkach wykorzystywanych w ramach systemów płatności i rozrachunku papierów wartościowych, o których mowa w art. 1 i 2 dyrektywy 98/26.

36

Należy wobec tego zauważyć, że zgodnie z jej art. 1 ust. 5 akapit pierwszy dyrektywa 2002/47 znajduje zastosowanie w razie ustanowienia zabezpieczenia finansowego, jeżeli to ustanowienie może zostać udowodnione na piśmie, co obejmuje również, zgodnie z art. 2 ust. 3 tej dyrektywy, zapisy przy użyciu środków elektronicznych i innych trwałych środków informacji. Ze swej strony art. 3 ust. 2 tejże dyrektywy stanowi wyraźnie, że zakaz uzależnienia ustanowienia zabezpieczenia finansowego od dokonywania czynności formalnych przewidziany w art. 3 ust. 1 tej dyrektywy nie narusza jej stosowania, w sytuacji gdy doszło do ustanowienia tego zabezpieczenia finansowego, pod warunkiem że ustanowienie to może być udowodnione na piśmie.

37

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 2 zdanie pierwsze dyrektywy 2002/47 ustanowienie zabezpieczenia finansowego oznacza jego dostarczenie, przeniesienie, posiadanie, zarejestrowanie lub przypisanie w inny sposób, powodujące, że przyjmujący zabezpieczenie lub osoba działająca w jego imieniu obejmuje je w posiadanie lub przejmuje nad nim kontrolę.

38

Jednakże wskazana dyrektywa nie precyzuje, w jakich warunkach kryterium, zgodnie z którym przyjmujący zabezpieczenie musi objąć je „w posiadanie” lub przejąć nad nim „kontrolę”, jest spełnione w przypadku niematerialnego zabezpieczenia, takiego jak to będące przedmiotem postępowania głównego, obejmującego środki zdeponowane na rachunku bankowym.

39

W braku wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich kryterium temu należy nadać autonomiczną i jednolitą wykładnię w całej Unii, uwzgledniającą jego brzmienie, kontekst i zamierzony cel (zob. podobnie wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., A, C‑184/14, EU:C:2015:479, pkt 31, 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

40

W tej kwestii z motywu 10 dyrektywy 2002/47 wynika, że dąży ona do wprowadzenia równowagi pomiędzy względami dotyczącymi efektywności rynku a względami związanymi z bezpieczeństwem prawnym stron umów dotyczących zabezpieczenia finansowego i osób trzecich, wprowadzając wymóg, aby ustanowienie zabezpieczenia finansowego nastąpiło poprzez pewną formę pozbawienia posiadania.

41

Wymóg dotyczący ustanowienia zabezpieczenia finansowego ma bowiem służyć zapewnieniu, by przyjmujący zabezpieczenie określone w umowie w sprawie zabezpieczenia finansowego mógł nim rzeczywiście rozporządzać w przypadku nastąpienia zdarzenia uprawniającego do realizacji tego zabezpieczenia.

42

Należy dodać, że z motywu 17 dyrektywy 2002/47 wynika, że zapewnia ona szybkie oraz niesformalizowane stosowanie procedur w celu zabezpieczenia stabilności finansowej i ograniczenia skutków efektu domina w przypadku niewypełnienia zobowiązań przez stronę umowy dotyczącej zabezpieczenia finansowego. Wymóg odnoszący się do ustanowienia zabezpieczenia finansowego, w zakresie, w jakim zapewnia, by przyjmujący zabezpieczenie mógł nim rzeczywiście rozporządzać, może przyczyniać się do realizacji takiego celu.

43

Ponadto art. 2 ust. 2 zdanie drugie dyrektywy 2002/47 przewiduje, że prawo zastąpienia lub cofnięcia zabezpieczenia przekraczającego wymagane zabezpieczenie finansowe na rzecz dającego zabezpieczenie nie powinno naruszać sytuacji przyjmującego zabezpieczenie w stosunku do ustanowienia zabezpieczenia finansowego. Tymczasem prawo to zostałoby pozbawione znaczenia, gdyby uznać, że przyjmujący zabezpieczenie obejmujące środki zdeponowane na rachunku bankowym objął te środki „w posiadanie” lub przejął nad nimi „kontrolę” również w przypadku, gdy posiadacz rachunku może nimi swobodnie rozporządzać.

44

Wynika stąd, że można uznać, iż przyjmujący zabezpieczenie takie jak będące przedmiotem postępowania głównego, obejmujące środki zdeponowane na bieżącym rachunku bankowym, objął te środki „w posiadanie” lub przejął na nimi „kontrolę” wyłącznie pod warunkiem, że dający zabezpieczenie nie może nimi rozporządzać.

45

Należy ponadto uznać, że zabezpieczenie finansowe nie jest co do zasady objęte zakresem stosowania dyrektywy 2002/47, jeżeli zostało ono ustanowione po wszczęciu postępowania upadłościowego.

46

Artykuł 8 ust. 1 i 3 tej dyrektywy sprzeciwia się w istocie temu, aby postępowanie upadłościowe mogło mieć retroaktywny skutek w odniesieniu do zabezpieczeń finansowych ustanowionych przed wszczęciem takiego postępowania. Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 2 rzeczonej dyrektywy jeżeli zabezpieczenie zostało ustanowione po wszczęciu takiego postępowania, umowa w sprawie zabezpieczenia wywołuje skutki prawne i jest wiążąca względem stron trzecich wyłącznie wyjątkowo, to znaczy jedynie wówczas, gdy zabezpieczenie zostało ustanowione w dniu wszczęcia tego postępowania, a przyjmujący zabezpieczenie przedstawi dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania. Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 63 i 64 opinii, wynika stąd, że z zastrzeżeniem sytuacji przewidzianych w 8 ust. 2 tejże dyrektywy nie obejmuje ona zabezpieczeń ustanowionych po rozpoczęciu postępowania upadłościowego.

47

W niniejszym przypadku, ze względu na twierdzenia zawarte w pkt 44 i 46 niniejszego wyroku, do sądu odsyłającego należy zbadanie, w szczególności, po pierwsze, czy środki pobrane przez Swedbank z rachunku Izdevniecība Stilus zostały wpłacone na ten rachunek przed wszczęciem postępowania upadłościowego lub też w dniu jego wszczęcia, przy czym Swedbank przedstawił dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania, oraz po drugie, czy Izdevniecība Stilus nie mogła rozporządzać tymi środkami po ich wpłaceniu na ten rachunek.

48

Z zastrzeżeniem potwierdzenia tej okoliczności przez sąd odsyłający wydaje się, że warunki te nie są spełnione w niniejszym przypadku. Na rozprawie przed Trybunałem strony w postępowaniu głównym zgodziły się, że środki pobrane przez Swedbank zostały zdeponowane na odnośnym rachunku dopiero po wszczęciu postępowania upadłościowego, a umowa dotycząca zabezpieczenia finansowego będąca przedmiotem postępowania głównego nie zawiera klauzuli, zgodnie z którą Izdevniecība Stilus nie mogła rozporządzać tymi środkami po ich wpłaceniu na ten rachunek.

49

Wreszcie w zakresie, w jakim sąd odsyłający zastanawia się nad zgodnością systemu wprowadzonego dyrektywą 2002/47 z zasadą równego traktowania wierzycieli w ramach postępowania upadłościowego, należy ponadto przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału równość wobec prawa, o której mowa w art. 20 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, jest ogólną zasadą prawa Unii, która wymaga, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a sytuacje odmienne nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest uzasadnione w sposób obiektywny. Różnica traktowania jest uzasadniona, o ile jest ona oparta na kryterium racjonalnym i obiektywnym, tzn. gdy pozostaje ona w związku z dopuszczalnym prawnie celem realizowanym przez sporne przepisy, oraz gdy różnica ta jest proporcjonalna do celu realizowanego za pomocą danego traktowania (wyrok z dnia 17 października 2013 r., Schaible, C‑101/12, EU:C:2013:661, pkt 76, 77 i przytoczone tam orzecznictwo).

50

Jak wynika z pkt 26 niniejszego wyroku, system wprowadzony dyrektywą 2002/47, wykluczając jednocześnie uzależnienie ustanowienia zabezpieczenia finansowego od dokonania czynności formalnych, przyznaje przyjmującym te zabezpieczenia prawo realizacji tych zabezpieczeń niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego wobec dającego zabezpieczenie. System ten przyznaje zatem pewną korzyść w odniesieniu do zabezpieczeń finansowych w porównaniu do innych rodzajów gwarancji nieobjętych zakresem stosowania tej dyrektywy.

51

Należy stwierdzić, że taka różnica traktowania oparta jest na obiektywnym kryterium związanym ze zgodnym z prawem celem założonym w dyrektywie 2002/47, jakim jest wzmocnienie pewności prawa i skuteczności zabezpieczeń finansowych w celu zapewnienia stabilności systemu finansowego.

52

Ponadto wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie wskazuje żadnej okoliczności, która pozwoliłaby uznać, że rzeczona różnica traktowania jest nieproporcjonalna względem założonego celu. W tym względzie należy przede wszystkim uwzględnić okoliczność, że stosowanie dyrektywy 2002/47 z przedmiotowego punktu widzenia zależy od ustanowienia zabezpieczenia i wymaga, z zastrzeżeniem art. 8 ust. 2 tej dyrektywy, aby to ustanowienie nastąpiło przed wszczęciem postępowania upadłościowego. Wynika stąd, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 65 opinii, że kwoty wpłacone na rachunek dającego zabezpieczenie po wszczęciu postępowania upadłościowego nie mogą co do zasady być objęte systemem wprowadzonym dyrektywą 2002/47. Ponadto, co się tyczy stosowania tej dyrektywy z podmiotowego punktu widzenia, jej art. 1 ust. 3 zezwala państwom członkowskim na wykluczenie umów dotyczących zabezpieczenia finansowego, w których jedną ze stron jest osoba wymieniona w art. 1 ust. 2 lit. e) tej dyrektywy. Wreszcie należy przypomnieć, że system wprowadzony dyrektywą 2002/47 dotyczy wyłącznie części aktywów dającego zabezpieczenie, w odniesieniu do której zgodził się on na pewną formę pozbawienia posiadania.

53

W tej sytuacji należy uznać, że analiza pierwszego i drugiego pytania prejudycjalnego nie ujawniła żadnej okoliczności, która podważyłaby ważność dyrektywy 2002/47 w świetle zasady równego traktowania.

54

W świetle powyższych uwag na pytania pierwsze i drugie należy odpowiedzieć, że dyrektywę 2002/47 należy interpretować w ten sposób, że przyznaje ona przyjmującemu zabezpieczenie finansowe takie jak zabezpieczenie będące przedmiotem postępowania głównego, zgodnie z którym środki zdeponowane na rachunku bankowym stanowią dla banku zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji w odniesieniu do wszystkich wierzytelności banku względem posiadacza rachunku, prawo realizacji tej gwarancji niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego względem dającego zabezpieczenie, wyłącznie jeżeli, po pierwsze, środki będące przedmiotem rzeczonego zabezpieczenia zostały wpłacone na odnośny rachunek przed wszczęciem tego postępowania lub jeżeli środki te zostały wpłacone w dniu jego wszczęcia, a bank przedstawił dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania, oraz po drugie, jeżeli posiadacz rzeczonego rachunku nie mógł rozporządzać tymi środkami po ich wpłaceniu na ten rachunek.

55

Poprzez pytania trzecie i czwarte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 2 lit. e) dyrektywy 2002/47 należy interpretować w ten sposób, że umożliwia on państwu członkowskiemu rozszerzenie podmiotowego zakresu stosowania tej dyrektywy na osoby fizyczne, oraz czy przepis ten może być bezpośrednio stosowany.

56

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału celem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie jest wydawanie opinii o charakterze doradczym w odpowiedzi na ogólne lub hipotetyczne pytania, ale faktyczna potrzeba skutecznego rozstrzygnięcia sporu dotyczącego prawa Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 7 listopada 2013 r., Romeo, C‑313/12, EU:C:2013:718, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo).

57

Tymczasem w niniejszym przypadku sąd odsyłający przyznaje, że pytania trzecie i czwarte mają w ramach sporu rozstrzyganego w postępowaniu głównym charakter czysto hipotetyczny, gdyż spór ten nie dotyczy osób fizycznych.

58

Jak zauważył w związku z tym rzecznik generalny w pkt 71 opinii, okoliczność, że pytania te mogą mieć znaczenie przy ewentualnym badaniu konstytucyjności ustawy o zabezpieczeniach finansowych przez Latvijas Republikas Satversmes tiesa (trybunał konstytucyjny), nie może pozbawić tych pytań charakteru hipotetycznego dla sprawy w postępowaniu głównym.

59

W tej sytuacji pytania trzecie i czwarte są niedopuszczalne.

60

Poprzez pytanie piąte sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy w sytuacji gdyby cel i zakres dyrektywy 2002/47 były węższe niż cel i zakres krajowej ustawy transponującej tę dyrektywę, możliwe byłoby odwołanie się do interpretacji tejż dyrektywy w celu stwierdzenia nieważności klauzuli dotyczącej zabezpieczenia finansowego w formie gwarancji opartej na prawie krajowym, takiej jak ta, której dotyczy spór w postępowaniu głównym.

61

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału wymogi dotyczące treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zostały wyraźnie uregulowane w art. 94 regulaminu postępowania przed Trybunałem, z którymi w ramach współpracy ustanowionej w art. 267 TFUE sąd odsyłający powinien być zapoznany i których powinien skrupulatnie przestrzegać (postanowienia: z dnia 12 maja 2016 r., Security Service i in., od C‑692/15 do C‑694/15, EU:C:2016:344, pkt 18; a także z dnia 8 września 2016 r., Google Ireland i Google Italy, C‑322/15, EU:C:2016:672, pkt 15).

62

Istotne jest również, aby sąd odsyłający przedstawił szczegółowe powody, dla których powziął wątpliwości w przedmiocie wykładni określonych przepisów prawa Unii i uznał za konieczne postawienie pytań prejudycjalnych Trybunałowi. Trybunał orzekł już, że niezbędne jest udzielenie przez sąd krajowy minimum wyjaśnień odnośnie do wyboru przepisów prawa Unii, o wykładnię których sąd ten wnosi, a także odnośnie do związku, jaki ustalił on pomiędzy tymi przepisami a przepisami prawa krajowego mającymi zastosowanie do rozpoznawanego przez siebie sporu (wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Safe Interenvíos, C‑235/14, EU:C:2016:154, pkt 115; a także postanowienie z dnia 12 maja 2016 r., Security Service i in., od C‑692/15 do C‑694/15, EU:C:2016:344, pkt 20).

63

Należy podkreślić w tym względzie, że informacje przedstawione we wnioskach o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym mają nie tylko umożliwić Trybunałowi udzielenie użytecznej odpowiedzi, ale także stworzyć państwom członkowskim oraz zainteresowanym stronom możliwość przedstawienia uwag zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zob. podobnie wyrok z dnia 5 lipca 2016 r., Ognyanov, C‑614/14, EU:C:2016:514, pkt 20; a także postanowienie z dnia 8 września 2016 r., Google Ireland i Google Italy, C‑322/15, EU:C:2016:672, pkt 17).

64

W niniejszym przypadku sąd odsyłający ogranicza się do przedłożenia Trybunałowi piątego pytania, bez uzasadnienia przy tym bardziej szczegółowo postanowienia odsyłającego. Co się tyczy treści tego pytania, ogranicza się ono do ogólnego odwołania do sytuacji, w której cel i zakres dyrektywy 2002/47 byłyby węższe niż cel i zakres ustawy krajowej, nie wskazując konkretnych aspektów czy przepisów tej dyrektywy i uregulowań krajowych, które skłoniły sąd odsyłający do zadania pytania.

65

Nie jest zatem możliwe zrozumienie w jasny sposób sytuacji, do której odwołuje się sąd odsyłający w swym piątym pytaniu. W szczególności postanowienie odsyłające nie umożliwia Trybunałowi ustalenia, czy sąd ten odnosi się do czysto hipotetycznej sytuacji w sprawie rozstrzyganej w postępowaniu głównym, zgodnie z którą podmiotowy zakres stosowania dyrektywy 2002/47 byłby węższy niż w prawie krajowym, czy też odnosi się on do innych sytuacji.

66

Z uwagi na takie braki postanowienie odsyłające nie pozwala ani rządom państw członkowskich i innym zainteresowanym stronom w rozumieniu art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na przedstawienie uwag, ani Trybunałowi na udzielenie sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi służącej rozstrzygnięciu sporu w postępowaniu głównym.

67

W tej sytuacji pytanie piąte jest niedopuszczalne.

68

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:

Dyrektywę 2002/47/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych należy interpretować w ten sposób, że przyznaje ona przyjmującemu zabezpieczenie finansowe takie jak zabezpieczenie będące przedmiotem postępowania głównego, zgodnie z którym środki zdeponowane na rachunku bankowym stanowią dla banku zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji w odniesieniu do wszystkich wierzytelności banku względem posiadacza rachunku, prawo realizacji tej gwarancji niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego względem dającego zabezpieczenie, wyłącznie jeżeli, po pierwsze, środki będące przedmiotem rzeczonego zabezpieczenia zostały wpłacone na odnośny rachunek przed wszczęciem tego postępowania lub jeżeli środki te zostały wpłacone w dniu jego wszczęcia, a bank przedstawił dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania, oraz po drugie, jeżeli posiadacz rzeczonego rachunku nie mógł rozporządzać tymi środkami po ich wpłaceniu na tenże rachunek.