1.

W drodze niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Juzgado de lo Social n.o 33 de Barcelona (sąd pracy nr 33 w Barcelonie, Hiszpania) zwraca się do Trybunału o udzielenie wskazówek w kwestii wykładni dyrektywy 79/7/EWG w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego ( 2 ) oraz dyrektywy 97/81/WE dotyczącej Porozumienia ramowego dotyczącego pracy w niepełnym wymiarze godzin zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC) ( 3 ). W pierwszej kolejności sąd odsyłający pyta zasadniczo, czy świadczenie z tytułu bezrobocia finansowane ze składek odprowadzanych przez pracownika i jego pracodawcę jest objęte zakresem porozumienia ramowego. Pragnie on także ustalić, czy w przypadku gdy pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy zawarł „wertykalną umowę o pracę” z pracodawcami (przepracowując na przykład 50% godzin z pełnego wymiaru czasu pracy w poniedziałek, wtorek i środę, podczas gdy czwartek i piątek są dniami wolnymi od pracy), przepisy krajowe wyłączające dni nieprzepracowane z obliczenia całkowitego okresu, za który powinno być wypłacane świadczenie z tytułu bezrobocia, są zgodne z porozumieniem ramowym lub dyrektywą 79/7.

2.

Motyw drugi dyrektywy 79/7 przewiduje, że zasadę równego traktowania w dziedzinie zabezpieczenia społecznego należy wprowadzać w życie przede wszystkim w systemach ustawowych, które zapewniają ochronę na wypadek między innymi bezrobocia.

3.

Dyrektywa 79/7 ma zastosowanie, zgodnie z jej art. 2, między innymi do pracowników, których praca została przerwana z powodu niedobrowolnego bezrobocia. Dyrektywa ta obejmuje swoim zakresem na przykład systemy ustawowe zapewniające ochronę przed bezrobociem, o których mowa w art. 3.

4.

Zasada równego traktowania została zdefiniowana w art. 4 ust. 1 jako:

„brak jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na płeć, bądź bezpośrednio, bądź pośrednio, poprzez odwołanie zwłaszcza do stanu cywilnego lub rodzinnego, w szczególności jeżeli chodzi o:

5.

W dniu 6 czerwca 1997 r. organizacje międzybranżowe o charakterze powszechnym, Europejska Unia Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejska Konfederacja Związków Zawodowych (ETUC) zawarły porozumienie ramowe w sprawie pracy w niepełnym wymiarze godzin (zwane dalej „porozumieniem ramowym”), którego celem jest między innymi zwalczanie dyskryminacji wobec pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin ( 4 ).

6.

Porozumienie ramowe zostało należycie włączone do prawa (Unii) dyrektywą 97/81. W art. 1 tej dyrektywy wyjaśniono, że jej celem jest wprowadzenie w życie przepisów porozumienia ramowego. Artykuł 2 ust. 1 zobowiązywał państwa członkowskie do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonania tej dyrektywy do dnia 20 stycznia 2000 r. lub do zapewnienia, by zostały podjęte odpowiednie działania w tym zakresie przez partnerów społecznych w drodze porozumienia. Tekst porozumienia ramowego został załączony do dyrektywy ( 5 ).

7.

Akapit trzeci preambuły porozumienia ramowego stanowi:

„Niniejsze [p]orozumienie dotyczy warunków zatrudniania pracowników w niepełnym wymiarze godzin – uznając, iż [jako że] problematyka dotycząca ustawowych uprawnień do zabezpieczenia społecznego należy do kompetencji poszczególnych państw członkowskich”.

8.

Celem porozumienia ramowego, który wskazano w pkt 1 lit. a) tego porozumienia, jest „ustanowienie przepisów eliminujących dyskryminację pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin oraz poprawiających jakość pracy w niepełnym wymiarze godzin”.

9.

Zgodnie z pkt 2.1 porozumienie ramowe ma zastosowanie do „pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, będących stroną umowy o pracę lub pozostających w stosunku pracy zgodnie z definicją określoną przez ustawę w każdym państwie członkowskim”.

10.

Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze godzin został zdefiniowany w pkt 3.1 jako „pracownik, którego normalna liczba godzin pracy, obliczona według średniej tygodniowej lub na podstawie średniej z okresu zatrudnienia wynoszącego maksymalnie jeden rok, jest mniejsza niż normalna liczba godzin pracy w przypadku porównywalnego pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin”.

11.

Klauzulę 4 zatytułowano „Zasada niedyskryminacji”. Punkt 4.1 stanowi: „[w] odniesieniu do warunków zatrudnienia, pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin nie mogą być traktowani w mniej korzystny sposób niż porównywalni pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze godzin jedynie z tytułu zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, o ile odmienne traktowanie nie znajduje uzasadnienia w przyczynach o charakterze obiektywnym”.

12.

Sąd odsyłający twierdzi, że art. 41 hiszpańskiej konstytucji stanowi podstawę dla krajowego systemu zabezpieczenia społecznego, który jest regulowany przede wszystkim przez Ley General de la Seguridad Social (ustawę ogólną o zabezpieczeniu społecznym, zwaną dalej „LGSS”), zatwierdzoną Real Decreto Legislativo (królewskim dekretem ustawodawczym) nr 1/94 z dnia 20 czerwca 1994 r. Na mocy art. 204 LGSS przewidziano dwa rodzaje ochrony na wypadek bezrobocia – na poziomie składkowym i na poziomie pomocowym. Systemem zarządza państwo i ochrona na wypadek bezrobocia jest obowiązkowa.

13.

Artykuł 210 LGSS zatytułowano „Okres wypłaty świadczenia z tytułu bezrobocia”. Okres, za który wypłacane jest bezrobotnemu pracownikowi świadczenie (zwany dalej „okresem wypłaty świadczenia”), ustala się w odniesieniu do: (i) okresu zatrudnienia, za który odprowadzał on składki w ciągu sześciu lat poprzedzających zmianę jego prawnego statusu z zatrudnionego na bezrobotnego; lub (ii) momentu ustania obowiązku składkowego. W opracowanej tabeli wskazano okres składkowy w dniach oraz odpowiadający mu okres wypłaty świadczenia, także wyrażony w dniach. I tak na przykład za okres składkowy wynoszący od 360 do 539 dni świadczenie jest wypłacane przez 120 dni, okres składkowy wynoszący od 1260 do 1439 dni daje 420 dni świadczenia, a okres składkowy przekraczający 2160 dni wydłuża okres wypłaty świadczenia do 720 dni (najdłuższy okres wypłaty świadczenia).

14.

Zgodnie z zasadą 4 ust. 1 w siódmym przepisie dodatkowym do LGSS, ustanawiającym przepisy mające zastosowanie do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, „w celu ustalenia okresów składkowych i obliczenia podstawy wymiaru świadczeń z tytułu bezrobocia stosuje się przepisy wykonawcze w konkretnej dziedzinie”. Zasady te zawarto w Real Decreto 625/1985 de protección por desempleo (dekrecie królewskim nr 625/1985 w sprawie ochrony osób bezrobotnych, zwanym dalej „RD 625/1985”). Artykuł 3 tego aktu prawnego określa sposób obliczania okresu, za który przysługuje świadczenie. Artykuł 3 ust. 1 dotyczy pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. W myśl tego artykułu: „Okres wypłaty świadczenia z tytułu bezrobocia ustala się stosownie do okresów zatrudnienia, za które odprowadzano składki w ciągu czterech lat poprzedzających moment uzyskania prawnego statusu bezrobotnego lub moment ustania obowiązku składkowego”. W odniesieniu do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy art. 3 ust. 4 stanowi, że: „jeżeli wykazane składki dotyczą pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy lub pracy rzeczywiście wykonanej w przypadkach zmniejszenia wymiaru czasu pracy, każdy przepracowany dzień podlega zaliczeniu jako dzień, za który odprowadzono składki, niezależnie od wymiaru czasu pracy”.

15.

Sąd odsyłający twierdzi, że zgodnie z krajowym orzecznictwem utrata zatrudnienia daje prawo do świadczenia z tytułu bezrobocia. Do ustalenia okresu wypłaty świadczeń należy uwzględnić wyłącznie dni, w których pracownik rzeczywiście pracował, nawet jeżeli odnośne składki z tytułu ryzyka bezrobocia są wpłacane do zabezpieczenia społecznego każdego miesiąca przez cały rok.

16.

María Begoña Espadas Recio (zwana dalej „M. Espadas Recio”) pracowała jako sprzątaczka. Od dnia 23 grudnia 1999 r. w sposób nieprzerwany była zatrudniona u kolejnych pracodawców. Jej tryb pracy był następujący: pracowała przez dwie i pół godziny w poniedziałki, środy i czwartki każdego tygodnia oraz przez cztery godziny w każdy pierwszy piątek miesiąca. Jej tryb pracy miał więc charakter „wertykalny” – praca w niepełnym wymiarze była wykonywana tylko w niektóre dni tygodnia, a nie rozłożona na pięć dni w tygodniu pracy (wymiar czasu pracy o charakterze „horyzontalnym”). W dniu 29 lipca 2013 r. zatrudnienie M. Espadas Recio ustało.

17.

W dniu 30 września 2013 r. Servicio Público de Empleo Estatal (zwana dalej „SPEE”) przyznała jej świadczenie z tytułu bezrobocia, o które M. Espadas Recio wnioskowała. SPEE przyznała świadczenie pierwotnie na 120 dni, od dnia 10 września 2013 r. do dnia 9 stycznia 2014 r. włącznie, w wysokości 6,10 EUR dziennie. Uznano, że M. Espadas Recio odprowadziła składki za 452 dni. M. Espadas Recio odwołała się od tej decyzji, twierdząc, że przysługuje jej prawo do świadczenia przez okres 720 dni (nie kwestionowała ona podstawy wymiaru w odniesieniu do wysokości dziennego świadczenia, jakie otrzymywała) ( 6 ). Decyzją z dnia 9 grudnia 2013 r. SPEE częściowo uwzględniła to odwołanie. Przyznano jej 420 dni świadczenia z tytułu bezrobocia na podstawie jej godzin pracy –8,5 godziny tygodniowo.

18.

Na podstawie art. 210 LGSS w związku z art. 3 ust. 4 RD 625/1985 SPEE uznała, że okres, za który powinno być wypłacane świadczenie z tytułu bezrobocia, należy obliczyć na podstawie liczby dni, za które odprowadzano składki w ciągu sześciu lat poprzedzających zmianę statusu M. Espadas Recio z zatrudnionej na bezrobotną. W przypadku pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy każdy rzeczywiście przepracowany dzień podlega zaliczeniu jako dzień, za który odprowadzono składki. W związku z tym w okresie sześciu lat poprzedzających uzyskanie prawnego statusu bezrobotnej M. Espadas Recio zgromadziła 1387 dni składkowych. Okres wypłaty świadczenia ustalono więc na 420 dni. SPEE nie uwzględniła pozostałej części z sześcioletniego okresu, za który M. Espadas Recio i jej byli pracodawcy odprowadzili składki.

19.

Nie ulega wątpliwości, że gdyby M. Espadas Recio pracowała na podstawie umowy horyzontalnej –1,75 godzin przez pięć dni w tygodniu roboczym, czyli łącznie 8,5 godziny – przysługiwałoby jej prawo do świadczenia z tytułu bezrobocia przez najdłuższy, 720-dniowy okres.

20.

Maria Espadas Recio zaskarżyła do sądu odsyłającego decyzję SPEE w kwestii okresu, za który przyznano jej świadczenie z tytułu bezrobocia. Uważa ona, że po przepracowaniu sześciu kolejnych lat i odprowadzaniu składek za 30 lub 31 dni w miesiącu (łącznie 2160 dni) przysługuje jej prawo do okresu wypłaty świadczenia wynoszącego 720 dni, a nie 420 dni. Twierdzi ona, że do ustalenia okresu wypłaty świadczenia należy wziąć pod uwagę każdy dzień, za który były odprowadzane składki, a nie tylko dni rzeczywiście przepracowane. Odmienna kalkulacja spowodowałaby nie tylko nielogiczne podwójne ukaranie jej jako pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, sprzecznie z zasadą proporcjonalności ( 7 ), lecz także bezpośrednią i pośrednią dyskryminację ze względu na płeć.

21.

Sąd odsyłający uważa, że Trybunał badał podobny przypadek w sprawie Bruno i in. ( 8 ). W sprawie tej Trybunał orzekł, że – w odniesieniu do emerytur dla personelu kabinowego Alitalia, które regulował włoski system zabezpieczenia społecznego – klauzula 4 porozumienia ramowego stoi na przeszkodzie przyjęciu przepisów krajowych, na mocy których następuje wyłączenie okresów nieprzepracowanych przy obliczaniu stażu pracy wymaganego dla nabycia praw emerytalnych, ponieważ przepisy te dyskryminują pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy – chyba że odmienne traktowanie jest uzasadnione powodami o charakterze obiektywnym.

22.

Gdyby porozumienie ramowe miało nie mieć zastosowania, sąd odsyłający uważa, że może występować zjawisko sprzecznej z dyrektywą 79/7 dyskryminacji ze względu na płeć. Krótszy okres wypłaty świadczenia przyznany na mocy spornego przepisu prawa krajowego pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” w porównaniu z pracownikami zatrudnionymi w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „horyzontalnym” powoduje pośrednią dyskryminację ze względu na płeć, ponieważ stosowane przepisy działają na niekorzyść pracujących kobiet w ogóle. Roczne statystyki pokazują, że znaczna większość pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy w Hiszpanii (70–80%) to kobiety.

23.

Sąd krajowy zwraca się zatem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie następujących pytań:

24.

Rząd hiszpański i Komisja Europejska przedłożyli uwagi na piśmie, a na rozprawie w dniu 15 czerwca 2016 r. obie strony przedstawiły swoje stanowiska ustnie.

25.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawo Unii nie narusza kompetencji państw członkowskich w zakresie organizacji systemów zabezpieczenia społecznego i przy braku harmonizacji na szczeblu Unii Europejskiej warunki przyznania świadczeń z dziedziny zabezpieczenia społecznego powinno określać ustawodawstwo każdego państwa członkowskiego. Jednakże przy wykonywaniu tych kompetencji państwa członkowskie powinny przestrzegać prawa Unii ( 9 ).

26.

Hiszpania jest więc zasadniczo uprawniona do wymagania, aby dostęp do świadczeń składkowych z tytułu bezrobocia (finansowanych wspólnie przez pracownika i pracodawcę) oraz ich zakres w ramach jego systemu zabezpieczenia społecznego uzależniony był od okresu składkowego mającego zastosowanie w odniesieniu do bezrobotnego pracownika określonego w art. 210 LGSS i art. 3 RD 625/1985. Te przepisy prawa krajowego muszą jednak funkcjonować w sposób zgodny z obowiązującym prawem Unii.

27.

Sąd odsyłający twierdzi, że M. Espadas Recio pracowała 8,5 godziny tygodniowo. Przepracowywała te godziny w ciągu trzech dni w tygodniu i jej tryb pracy określa się mianem „wertykalnego”. Gdyby przepracowywała tę samą łączną liczbę godzin w trybie „horyzontalnym”, pracowałaby 1,75 godziny dziennie przez pięć dni w tygodniu. Czy w sytuacji M. Espadas Recio zakaz dyskryminacji z klauzuli 4 porozumienia ramowego ma zastosowanie?

28.

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający pragnie dowiedzieć się, czy klauzula 4 porozumienia ramowego ma zastosowanie do świadczenia składkowego z tytułu bezrobocia, takiego jak świadczenie będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym. Jeżeli odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, należy też ustalić, czy porozumienie ramowe stoi na przeszkodzie przyjęciu spornych przepisów prawa krajowego. Zgodnie z tymi przepisami do obliczenia okresu, za który wypłacane jest świadczenie z tytułu bezrobocia, uwzględnia się wyłącznie dni rzeczywiście przepracowane przez bezrobotnego pracownika, nawet jeżeli składki odprowadzane są za każdy dzień każdego miesiąca. Przepis ten powoduje skrócenie okresu, za który wypłacane jest świadczenie z tytułu bezrobocia, w porównaniu z sytuacją pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „horyzontalnym”lub pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy.

29.

Te dwa pytania są ściśle ze sobą powiązane, dlatego przeanalizuję je łącznie.

30.

Sąd odsyłający uważa, że status M. Espadas Recio jako pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” ma dwie konsekwencje. Po pierwsze, M. Espadas Recio otrzymuje niższe świadczenie niż pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ jako pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy pracowała mniej godzin w tygodniu. Po drugie, nie wszystkie dni, za które ona i jej byli pracodawcy odprowadzali rzeczywiście składki, uwzględniane są przy ustalaniu okresu wypłaty świadczenia. Kwalifikowanie się do świadczenia będącego przedmiotem sporu w postępowaniu głównym jest uzależnione od istnienia stosunku pracy między M. Espadas Recio a jej byłymi pracodawcami, a system świadczenia z tytułu bezrobocia jest finansowany przez ich odpowiednie składki. W ramach tego systemu względy polityki społecznej realizuje się na poziomie świadczenia pomocowego („nieskładkowego”), finansowanego wyłącznie przez państwo. Sąd odsyłający stoi zatem na stanowisku, że świadczenie składkowe z tytułu bezrobocia zależy zasadniczo od stosunku pracy, a w mniejszym stopniu od względów polityki społecznej. Uważa więc, że wyrok Trybunału w sprawie Bruno i in. ( 10 ) ma poprzez analogię zastosowanie do hiszpańskiego świadczenia składkowego z tytułu bezrobocia.

31.

Komisja i rząd hiszpański uważają natomiast, że świadczenie składkowe z tytułu bezrobocia w hiszpańskim systemie nie wchodzi w zakres pojęcia „warunków zatrudnienia” w rozumieniu pkt 4.1 porozumienia ramowego.

32.

Podzielam ten pogląd.

33.

Porozumienie ramowe dotyczy wyłącznie „warunków zatrudniania pracowników w niepełnym wymiarze godzin” ( 11 ). Trybunał wskazał, że pojęcie to obejmuje emerytury i renty będące pochodną stosunku zatrudnienia istniejącego między pracownikiem a pracodawcą, z wyłączeniem emerytur i rent wypłacanych w ramach ustawowego systemu zabezpieczeń społecznych, które zależą w mniejszym stopniu od tego stosunku pracy, a w większym od względów polityki społecznej ( 12 ). Kwestie dotyczące świadczeń zabezpieczenia społecznego, które nie stanowią „wynagrodzenia” w rozumieniu art. 157 ust. 2 TFUE, leżą w gestii państw członkowskich. Są one więc wyłączone z zakresu zasady niedyskryminacji określonej w pkt 4.1 porozumienia ramowego (chociaż oczywiście mogą one zostać objęte zakresem innych przepisów prawa Unii). Zatem klasyfikacja spornego świadczenia składkowego z tytułu bezrobocia uzależniona jest od znaczenia terminu „wynagrodzenie” w prawie Unii.

34.

W myśl art. 157 ust. 2 TFUE przez „wynagrodzenie” rozumie się „zwykłą podstawową lub minimalną płacę albo uposażenie oraz wszystkie inne korzyści w gotówce lub w naturze, otrzymywane przez pracownika bezpośrednio lub pośrednio, z racji zatrudnienia, od pracodawcy”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie „wynagrodzenia” obejmuje „wszystkie korzyści w gotówce lub w naturze, obecne lub przyszłe, pod warunkiem że są wypłacane, choćby pośrednio, przez pracodawcę pracownikowi z racji jego zatrudnienia” ( 13 ). W tym kontekście Trybunał orzekł, że charakter prawny tych korzyści nie ma znaczenia dla stosowania art. 157 TFUE, o ile są one przyznawane w związku z zatrudnieniem ( 14 ). Trybunał podkreślił również, że „o ile prawdą jest, że wiele korzyści przyznawanych przez pracodawcę odzwierciedla także względy polityki społecznej, o tyle fakt, że świadczenie ma charakter wynagrodzenia, nie może być podawany w wątpliwość, w wypadku gdy pracownik jest uprawniony do otrzymania przedmiotowego świadczenia od pracodawcy ze względu na istnienie stosunku pracy” ( 15 ). Niemniej jednak o ile korzyści wynikające z istoty systemów lub świadczeń zabezpieczenia społecznego nie leżą zasadniczo poza pojęciem wynagrodzenia, zakres tego pojęcia nie obejmuje systemów lub świadczeń zabezpieczenia społecznego bezpośrednio uregulowanych w przepisach ustawowych, z wyłączeniem wszelkich układów zbiorowych zawartych w ramach danego przedsiębiorstwa lub danej branży, których postanowienia mają moc obowiązującą w przypadku ogólnie określonych kategorii pracowników ( 16 ).

35.

Moim zdaniem z faktu opłacania przez pracodawcę składek do systemu, z którego finansuje się świadczenie z tytułu bezrobocia, niekoniecznie wynika, że pojęcie wynagrodzenia obejmuje świadczenie z tego systemu. Podobnie jeżeli państwo wypłaca świadczenie bezrobotnym pracownikom, nie oznacza to, że świadczenia takie muszą być automatycznie klasyfikowane jako świadczenia z zakresu zabezpieczenia społecznego. Niezbędne jest dokonanie wyważonej oceny. W tym kontekście kryterium zatrudnienia nie może być wyłączne ( 17 ). W odniesieniu do systemu emerytalnego będącego przedmiotem sporu w sprawie Bruno i in. Trybunał wskazał zatem, że „[…] względy polityki społecznej, organizacji państwa, względy etyczne lub nawet natury budżetowej, które odegrały lub mogły odegrać pewną rolę przy tworzeniu systemu przez ustawodawcę krajowego, nie mogą przeważać, jeżeli emerytura dotyczy jedynie szczególnej kategorii pracowników, jest bezpośrednio związana z przepracowanym okresem a jej wysokość jest obliczana na podstawie ostatniego wynagrodzenia […]” ( 18 ).

36.

Te trzy kryteria należy stosować łącznie i mają one zastosowanie w niniejszej sprawie. O ile wykładnia prawa krajowego i ocena stanu faktycznego należą ostatecznie do sądu odsyłającego, Trybunał może jednak przedstawić wyjaśnienia i wytyczne.

37.

Sąd odsyłający twierdzi, że świadczenie z tytułu bezrobocia jest wypłacane szczególnej kategorii pracowników – pracowników „posiadających ustawowy status bezrobotnych”. W innym miejscu postanowienia odsyłającego sąd ten stwierdza jednak, że konstytucyjne umocowanie dla hiszpańskiego systemu zabezpieczenia społecznego zapewnia pomoc wszystkim obywatelom, gwarantując wystarczające świadczenia socjalne potrzebującym, w szczególności w przypadku bezrobocia ( 19 ). Trudno jest wyobrazić sobie, jak „wszyscy obywatele” mogą stanowić określoną kategorię pracowników. Raczej ci, którzy otrzymują świadczenie, są członkami grupy wykazującej ogólną cechę konieczną do zakwalifikowania się do spornego świadczenia, którą jest posiadanie prawnego statusu bezrobotnego. Kategoryzacja ta znacząco różni się od przykładów określonych kategorii pracowników wskazanych w orzecznictwie Trybunału, takich jak urzędnicy państwowi czy zatrudniony w teatrach personel artystyczny ( 20 ).

38.

Sąd odsyłający twierdzi, że składki odprowadzane przez pracowników i pracodawców są jedynym źródłem finansowania spornego świadczenia z tytułu bezrobocia. Składki te są jednak odprowadzane zgodnie z prawem krajowym. Nie reguluje ich umowa między pracodawcą a pracownikiem. Sugeruje to, że rozwiązaniu temu bliżej jest do systemu zabezpieczenia społecznego zarządzanego przez państwo niż do świadczenia stanowiącego część wynagrodzenia pracownika wypłacanego na podstawie umowy z pracodawcą czy też uzgodnionego w ramach układu zbiorowego zawartego w jego imieniu. Natomiast pojęcie „warunków zatrudnienia”„nie obejmuje systemów lub świadczeń zabezpieczenia społecznego […] bezpośrednio uregulowanych w przepisach ustawowych, z wyłączeniem wszelkich układów zbiorowych zawartych w ramach danego przedsiębiorstwa lub danej branży, których postanowienia mają moc obowiązującą w przypadku ogólnie określonych kategorii pracowników” ( 21 ). Dodam, że RD 625/1985 (regulujący okres wypłaty świadczenia) jest środkiem, o którym władze hiszpańskie powiadomiły Komisję na podstawie art. 9 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ( 22 ). Powiadomienie to oznacza, iż rząd hiszpański wyraźnie przyjmuje, że dla celów tego rozporządzenia świadczenie to stanowi świadczenie z tytułu bezrobocia ( 23 ).

39.

Z powyższego wynika moim zdaniem, że klauzula 4 porozumienia ramowego nie ma zastosowania do świadczenia z tytułu bezrobocia takiego jak świadczenie będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym.

40.

Wobec mojej odpowiedzi na pytanie pierwsze nie ma potrzeby rozpatrywania pytania drugiego (którego istota pokrywa się w każdym wypadku z pytaniem trzecim, które omówię poniżej).

41.

Stwierdzam zatem, iż porozumienie ramowe należy interpretować w ten sposób, że nie ma ono zastosowania do świadczenia składkowego z tytułu bezrobocia takiego jak to przewidziane w art. 210 hiszpańskiej LGSS, finansowanego wyłącznie ze składek odprowadzanych przez pracownika i jego byłych pracodawców.

42.

Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający pragnie dowiedzieć się, czy przepisy prawa krajowego, które regulują ustalanie okresu wypłaty świadczenia (w szczególności art. 3 RD 625/1985), są zakazane przez art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7, ponieważ stanowią dyskryminację ze względu na płeć.

43.

Świadczenia z tytułu bezrobocia, takie jak świadczenie będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, wchodzą w zakres dyrektywy 79/7, ponieważ świadczenia tego rodzaju stanowią część systemu ustawowego zapewniającego ochronę na wypadek między innymi bezrobocia – jednego z rodzajów ryzyka wymienionych w art. 3 ust. 1 lit. a). Artykuł 4 ust. 1 zakazuje dyskryminacji ze względu na płeć, w szczególności jeżeli chodzi o warunki dotyczące okresu wypłaty świadczeń i zachowanie prawa do świadczeń.

44.

Sporny przepis prawa krajowego nie wprowadza dyskryminacji bezpośredniej, ponieważ znajduje jednakowe zastosowanie do pracowników płci męskiej i żeńskiej. Z utrwalonego orzecznictwa wynika jednak, że dyskryminacja pośrednia w rozumieniu art. 4 dyrektywy 79/7 zachodzi wówczas, gdy stosowanie przepisu krajowego, mimo sformułowania go w sposób neutralny, faktycznie działa na niekorzyść znacznie większej liczby kobiet niż mężczyzn ( 24 ).

45.

Sąd odsyłający twierdzi w swoim postanowieniu odsyłającym, że sporny przepis krajowy – krótszy okres wypłaty świadczenia dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” w porównaniu z pracownikami zatrudnionymi w pełnym wymiarze czasu pracy – działa na niekorzyść znacznie większej liczby kobiet niż mężczyzn, ponieważ około 70–80% pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy stanowią kobiety.

46.

O ile sporne przepisy prawa krajowego nie wprowadzają rozróżnienia między mężczyznami a kobietami, o tyle statystyki przedstawione przez sąd odsyłający pokazują, że w niekorzystnej sytuacji znajduje się znacznie więcej pracowników płci żeńskiej niż męskiej. Przepisy te stanowią zatem pośrednią dyskryminację w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7.

47.

Przepisy te wyraźnie działają na niekorzyść pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy takich jak M. Espadas Recio. Sąd odsyłający zauważa, że gdyby M. Espadas Recio była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy, miałaby prawo do maksymalnego okresu wypłaty świadczenia wynoszącego 720 dni. W obliczeniu tym uwzględniono by fakt odprowadzania składek za każdy dzień roboczy miesiąca w ciągu sześciu lat, zanim stała się bezrobotna ( 25 ). Gdyby tryb pracy M. Espadas Recio miał charakter horyzontalny (1,75 godzin dziennie przez pięć dni w tygodniu), wówczas także miałaby ona prawo do wypłaty świadczenia przez ten sam maksymalny okres. Czy okoliczność, że sporne przepisy prawa krajowego działają na niekorzyść jedynie określonej grupy pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy (o charakterze „wertykalnym”), zmienia mój pogląd, zgodnie z którym sporne przepisy prawa krajowego powodują pośrednią dyskryminację?

48.

Nie.

49.

To prawda, że Trybunał nie zgodził się z oceną sądów krajowych w niektórych przypadkach, gdzie sporne przepisy prawa krajowego dotyczyły tylko określonej grupy pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Trybunał orzekł, że środki takie nie prowadzą do pośredniej dyskryminacji, ponieważ dane statystyczne dotyczące pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy w ujęciu ogólnym nie pokazują (z braku konkretnej informacji), że kobiety stanowią znaczną większość pracowników w grupie pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, zidentyfikowanych przez sądy krajowe w tych sprawach ( 26 ).

50.

Sprawa Cachaldora Fernández ( 27 ) dotyczyła ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do prac. Ocena sądu krajowego opierała się na założeniu, że przepis krajowy będący przedmiotem sporu w tej sprawie dotyczył grupy pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, z których znaczną większość stanowiły kobiety, lecz nie miał on zastosowania do wszystkich pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Wspomniany przepis krajowy dotyczył tylko tych pracowników, którzy mieli przerwę w odprowadzaniu składek w trakcie ośmioletniego okresu odniesienia poprzedzającego datę zdarzenia powodującego powstanie prawa do renty, jeżeli przerwa ta nastąpiła po okresie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy. Konkretnej grupy pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, do której ów przepis miał zastosowanie, nie można było jednak wyraźnie określić. Trybunałowi nie przedstawiono danych statystycznych pokazujących, jak wielu pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy miało przerwę w odprowadzaniu składek lub czy grupa ta składała się głównie z kobiet. Ustalono także, że niektórzy pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy mogli w istocie korzystać z przepisu prawa krajowego będącego przedmiotem sporu w tej sprawie ( 28 ). Trybunał uznał więc, że ogólne statystyki leżące u podstaw założeń sądu krajowego nie mogły doprowadzić do wniosku, iż grupa pracowników, na niekorzyść których działa przepis prawa krajowego będący przedmiotem sporu w postępowaniu głównym w tej sprawie, składała się głównie z pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, a przede wszystkim z kobiet.

51.

Sytuacja w sprawie M. Espadas Recio jest inna. Sporny przepis krajowy działa na niekorzyść wszystkich pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” i nic nie sugeruje tego, by niektórzy pracownicy z tej grupy mogli znajdować się w korzystniejszej sytuacji w porównaniu z pracownikami zatrudnionymi w pełnym wymiarze czasu pracy.

52.

Podobnie w sprawie Plaza Bravo ( 29 ) sporny przepis prawa krajowego nie miał zastosowania do wszystkich pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Z akt sprawy nie wynikało wprost, czy dane statystyczne dotyczące konkretnej grupy pracowników, na których miał wpływ przepis prawa krajowego będący przedmiotem sporu w tej sprawie, potwierdzały, że sporny przepis wpływał na znacznie większą liczbę kobiet niż mężczyzn. Ponadto uznano, że przepisy te mogły w równym stopniu działać na niekorzyść pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Trybunał uznał, że ogólne dane statystyczne dotyczące pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy nie potwierdzają, że sporny przepis prawa krajowego działa na niekorzyść znacznie większej liczby kobiet niż mężczyzn. Przepis ten nie został więc uznany za powodujący pośrednią dyskryminację ( 30 ).

53.

W sprawie M. Espadas Recio sąd odsyłający wyjaśnia, że dane statystyczne dotyczące zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy mają w równym stopniu zastosowanie do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze zarówno „horyzontalnym”, jak i „wertykalnym”. Przywołana przez sąd odsyłający informacja dotycząca pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy pokazuje, że 70–80% tych pracowników, których praca jest zorganizowana wertykalnie, stanowią kobiety. Taki sam stosunek mężczyzn do kobiet dotyczy pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „horyzontalnym”. Można więc na podstawie tej informacji uznać, że sporny przepis prawa krajowego działa w większym stopniu na niekorzyść kobiet niż mężczyzn. Ponadto sąd odsyłający nie zasugerował, by sporne przepisy prawa krajowego mogły czasami tak samo wpływać niekorzystnie na pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, jak na pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy.

54.

Oznacza to, że art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 stoi na przeszkodzie przyjęciu przepisów krajowych, takich jak sporne przepisy, chyba że są one uzasadnione obiektywnymi czynnikami niemającymi nic wspólnego z dyskryminacją ze względu na płeć. Taka sytuacja ma miejsce, jeżeli wybrane środki odnoszą się do prawnie uzasadnionego celu polityki społecznej oraz są odpowiednie i niezbędne dla osiągnięcia realizowanego przez nie celu ( 31 ).

55.

Hiszpania nie przedstawiła uwag na piśmie w przedmiocie tego, czy dyskryminacja ze względu na płeć może być uzasadniona. Niemniej jednak na rozprawie w dniu 15 czerwca 2016 r. rząd hiszpański potwierdził, iż jego uwagi dotyczące uzasadnienia dyskryminacji w ramach porozumienia ramowego należało interpretować jako mające zastosowanie także do dyskryminacji ze względu na płeć. W jego ocenie zasada „składki odprowadzanej do systemu zabezpieczenia społecznego” daje obiektywne uzasadnienie dla wszelkiej dyskryminacji. Z uwagi na to, że prawo do świadczenia z tytułu bezrobocia i okres wypłaty tego świadczenia mają za podstawę wyłącznie okres, w którym pracownik był zatrudniony lub zarejestrowany w systemie zabezpieczenia społecznego, nieuwzględnienie rzeczywiście przepracowanych dni byłoby niezgodne z zasadą proporcjonalności.

56.

Nie zgadzam się z takim stanowiskiem.

57.

Sąd odsyłający twierdzi, że celem składkowego świadczenia z tytułu bezrobocia jest zapewnienie pracownikowi środków rekompensujących utratę wynagrodzenia (art. 204 LGSS).

58.

Moim zdaniem cel ten można osiągnąć uwzględniając poniższe elementy: (i) okres, w którym odprowadzane są składki przez pracownika i jego pracodawcę; (ii) kwotę tych składek; oraz (iii) godziny pracy danego pracownika (czy pracownik jest zatrudniony w pełnym czy w niepełnym wymiarze czasu pracy). Na podstawie wyjaśnień sądu odsyłającego wydaje się bowiem, że system hiszpański rzeczywiście uwzględnia te czynniki w przypadku pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy i pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „horyzontalnym”. Każdy pracownik (odprowadzający składki przez ten sam okres) otrzymuje świadczenie z tytułu bezrobocia przez taki sam okres. Jednakże osoba pracująca 50% godzin z pełnego wymiaru czasu pracy otrzymuje odpowiednio mniejszy poziom świadczenia, co jest efektem niższych składek odprowadzanych z tytułu niższego wynagrodzenia za niepełny wymiar czasu pracy. Jest to w pełni zgodne z zasadą pro rata temporis ( 32 ).

59.

Jednakże pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” będzie otrzymywał świadczenie przez krótszy okres niż pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, nawet jeżeli także odprowadzał on składki za każdy dzień każdego miesiąca roku. System traktuje te dwie grupy pracowników w różny sposób. W przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” podkreśla się dni rzeczywiście przepracowane, a nie czas, który pracownik przeznacza na wykonywanie swojej pracy w ciągu tygodnia roboczego.

60.

Prowadzi to do nielogicznej i noszącej znamiona kary anomalii, która stawia pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” w niekorzystnej sytuacji. Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy, którzy wykonują względnie nisko płatną pracę, taką jak sprzątanie, mogą nie mieć dużego wyboru, jeżeli chodzi o warunki zatrudnienia. Mogą oni być zobowiązani do zawarcia umowy „wertykalnej”, korzystnej dla pracodawcy, po to tylko, by zachować zatrudnienie.

61.

Uważam więc, iż art. 4 dyrektywy 79/7 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu państwa członkowskiego, na mocy którego w przypadku pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym” (praca wykonywana tylko w niektóre dni tygodnia) przy obliczaniu dni, za które były odprowadzane składki, następuje wyłączenie dni nieprzepracowanych, co powoduje skrócenie okresu wypłaty świadczenia z tytułu bezrobocia, w sytuacji gdy większość pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy o charakterze „wertykalnym”, na których takie przepisy krajowe mają niekorzystny wpływ, stanowią kobiety.

62.

W związku z powyższym stoję na stanowisku, że na pytania przedstawione przez Juzgado de lo Social N.o 33 de Barcelona (sąd pracy nr 33 w Barcelonie, Hiszpania) Trybunał powinien odpowiedzieć w następujący sposób: