—

w imieniu „ERGO Insurance” SE, reprezentowanej przez „ERGO Insurance” SE Lietuvos filialas, przez M. Navickasa, advokatas,

—

w imieniu „Gjensidige Baltic” AAS, reprezentowanej przez „Gjensidige Baltic” AAS Lietuvos filialas, przez A. Rjabovsa,

—

w imieniu „If P&C Insurance” AS, reprezentowanej przez „If P&C Insurance” AS filialas, przez A. Kunčiuvienė,

—

w imieniu rządu litewskiego przez R. Krasuckaitė, G. Taluntytė i D. Kriaučiūnasa, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego i J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez A. Steiblytė i M. Wilderspina, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 14 lit. b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia […] odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.U. L 263, s. 11), a także rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.U. L 177, s. 6; sprostowanie Dz.U. 2009, L 309, s. 87, zwanego dalej „rozporządzeniem Rzym I”) oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 864/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) (Dz.U. L 199, s. 40; sprostowanie Dz.U. 2015, L 141, s. 118, zwanego dalej „rozporządzeniem Rzym II”).

2

Wnioski te zostały przedstawione w ramach dwóch sporów między, odpowiednio, „ERGO Insurance” SE a „If P&C Insurance” AS oraz „Gjensidige Baltic” AAS (zwaną dalej „Gjensidige Baltic”) a „PZU Lietuva” UAB DK (zwaną dalej „PZU Lietuva”) – towarzystwami ubezpieczeniowymi – dotyczących prawa właściwego dla roszczeń regresowych, jakich wspomniane podmioty dochodzą od siebie w następstwie wypadków drogowych, do których doszło w Niemczech.

3

Zgodnie z motywem 7 rozporządzenia Rzym I:

4

Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia Rzym I określa przedmiotowy zakres stosowania tego aktu w sposób następujący:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do zobowiązań umownych w sprawach cywilnych i handlowych powiązanych z prawem różnych państw.

Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się w szczególności do spraw skarbowych, celnych i administracyjnych”.

5

Artykuł 4 tego rozporządzenia, zatytułowany „Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa”, przewiduje:

„1.   W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego dla umowy zgodnie z art. 3 i bez uszczerbku dla art. 5–8, prawo właściwe dla umowy ustala się następująco:

2.   Umowa, która nie jest objęta ust. 1 lub której składniki byłyby objęte zakresem więcej niż jednego z przypadków określonych w ust. 1 lit. a)–h), podlega prawu państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu.

3.   Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa.

4.   Jeżeli nie można ustalić prawa właściwego zgodnie z ust. 1 lub 2, umowa podlega prawu państwa, z którym wykazuje najściślejszy związek”.

6

Artykuł 7 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Umowy ubezpieczenia”, brzmi następująco:

W zakresie, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa, umowa ubezpieczenia podlega prawu państwa, w którym ubezpieczyciel ma miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z innym państwem, stosuje się prawo tego innego państwa.

[…]

7

Zgodnie z art. 15 tego rozporządzenia, zatytułowanym „Subrogacja ustawowa”:

„W przypadku gdy określonej osobie (»wierzycielowi«) przysługuje wierzytelność z umowy wobec innej osoby (»dłużnika«), a osoba trzecia ma obowiązek zaspokojenia wierzyciela lub faktycznie zaspokoiła go, zwalniając dłużnika ze zobowiązania, prawo właściwe dla obowiązku osoby trzeciej określa, czy i w jakim zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dłużnika uprawnień [praw], które przysługiwały wierzycielowi wobec dłużnika, zgodnie z prawem właściwym dla wiążącego ich stosunku”.

8

Artykuł 16 rozporządzenia Rzym I, zatytułowany „Wielość dłużników”, stanowi:

„Jeżeli wierzycielowi przysługuje wierzytelność wobec kilku dłużników zobowiązanych do zaspokojenia tej samej wierzytelności, a wierzyciel został zaspokojony w całości lub w części przez jednego z nich, prawo, któremu podlega zobowiązanie tego dłużnika względem wierzyciela, jest właściwe także dla roszczeń regresowych tego dłużnika wobec pozostałych dłużników. Pozostali dłużnicy mogą korzystać z zarzutów, jakie przysługiwały im wobec wierzyciela, w zakresie przewidzianym przez prawo właściwe dla ich zobowiązań względem wierzyciela”.

9

Artykuł 23 tego rozporządzenia, zatytułowany „Stosunek do innych przepisów prawa wspólnotowego”, przewiduje:

„Z wyjątkiem art. 7 niniejsze rozporządzenie nie uchybia stosowaniu przepisów prawa wspólnotowego, które w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań umownych”.

10

Motyw 7 rozporządzenia Rzym II stanowi:

11

Zgodnie z art. 4 tego rozporządzenia, zatytułowanym „Zasada ogólna”:

„1.   Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.

2.   Jednakże w przypadku, gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność, i poszkodowany mają, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

3.   Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym.

12

Artykuł 15 rozporządzenia Rzym II, zatytułowany „Zakres prawa właściwego”, stanowi:

„Prawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych na podstawie niniejszego rozporządzenia podlegają w szczególności:

[…]”.

13

Stosownie do treści art. 18 omawianego rozporządzenia, zatytułowanego „Bezpośrednie powództwo przeciwko ubezpieczycielowi osoby odpowiedzialnej”:

„Osoba, która poniosła szkodę, może wystąpić z roszczeniem o odszkodowanie bezpośrednio przeciwko ubezpieczycielowi osoby odpowiedzialnej, jeżeli przewiduje to prawo właściwe dla zobowiązania pozaumownego lub prawo właściwe dla umowy ubezpieczeniowej”.

14

Artykuł 19 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Subrogacja”, brzmi następująco:

„W przypadku gdy określonej osobie (»wierzycielowi«) przysługuje wierzytelność ze stosunku pozaumownego wobec innej osoby (»dłużnika«), a osoba trzecia ma obowiązek zaspokojenia wierzyciela albo faktycznie zaspokaja go, zwalniając dłużnika ze zobowiązania, prawo właściwe dla obowiązku osoby trzeciej określa, czy i w jakim zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dłużnika uprawnień [praw], które przysługiwały wierzycielowi wobec dłużnika, zgodnie z prawem właściwym dla wiążącego ich stosunku”.

15

Zgodnie z art. 20 rozporządzenia Rzym II, zatytułowanym „Odpowiedzialność kilku osób”:

„Jeżeli wierzycielowi przysługuje wierzytelność wobec kilku dłużników, zobowiązanych do zaspokojenia tej samej wierzytelności, a wierzyciel został zaspokojony w całości lub w części przez jednego z nich, roszczenie regresowe tego dłużnika wobec pozostałych dłużników podlega prawu właściwemu dla pozaumownego stosunku zobowiązaniowego tego dłużnika względem wierzyciela”.

16

Artykuł 27 tego rozporządzenia, zatytułowany „Stosunek do innych przepisów prawa wspólnotowego”, głosi:

„Niniejsze rozporządzenie nie uchybia stosowaniu przepisów prawa wspólnotowego, które w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych”.

17

Motyw 26 dyrektywy 2009/103 brzmi następująco:

18

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Obowiązek ubezpieczenia pojazdów”, stanowi w akapicie trzecim:

„Każde państwo członkowskie podejmuje wszelkie stosowne środki, aby zapewnić objęcie umową ubezpieczenia również:

[…]”.

19

Artykuł 14 omawianej dyrektywy, zatytułowany „Całościowość składki”, ma następującą treść:

„Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki dla zapewnienia, aby wszystkie polisy obowiązkowego ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych:

20

Przepisy dyrektywy 2009/103 zostały transponowane do prawa litewskiego ustawą o obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych (TPVCAPDĮ) z dnia 5 marca 2004 r. (Žin. 2004, nr 46‑1498), zmienioną ustawą nr X-1137 z dnia 17 maja 2007 r. (Žin. 2007, nr 61‑2340, zwaną dalej „ustawą o ubezpieczeniu obowiązkowym”).

21

Artykuł 10 ustawy o ubezpieczeniu obowiązkowym, zatytułowany „Zakres terytorialny umowy ubezpieczenia”, stanowi w ust. 1:

„Z chwilą opłacenia (jednolitej) składki umowa ubezpieczenia [pojazdu, którego stałe miejsce postoju znajduje się na terytorium litewskim] lub umowa ubezpieczenia granicznego zapewnia, w czasie jej trwania, w tym w trakcie przebywania pojazdu w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej w okresie, na który została zawarta umowa, ochronę ubezpieczeniową w każdym z tych państw w zakresie wymaganym w ich przepisach dotyczących obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych albo w zakresie przewidzianym w niniejszej ustawie, jeżeli zakres tej ochrony jest szerszy […]”.

22

Zgodnie z art. 11 ustawy o ubezpieczeniu obowiązkowym, zatytułowanym „Suma gwarancyjna i wysokość składki”:

„[…]

3.   W razie powstania szkody w innym państwie członkowskim ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie do wysokości sumy gwarancyjnej określonej w przepisach tego państwa członkowskiego albo sumy gwarancyjnej wskazanej w ust. 1 niniejszego artykułu, w zależności od tego, która z tych sum jest wyższa.

[…]”.

23

Artykuł 16 omawianej ustawy, zatytułowany „Zasady wypłaty odszkodowania”, stanowi w ust. 1:

„Zobowiązany do naprawienia szkody ubezpieczyciel lub urząd wypłacają odszkodowanie za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, wobec której odpowiedzialność cywilną ponosi posiadacz pojazdu mechanicznego. Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia wypłaca się zgodnie z przepisami dotyczącymi obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej w związku z ruchem pojazdów mechanicznych obowiązującymi w państwie, w którym doszło do wypadku drogowego.

[…]”.

24

W dniu 1 września 2011 r. w okolicach Mannheimu (Niemcy) w trakcie wykonywania manewru zawracania na drodze doszło do wywrócenia się ciągnika z doczepioną do niego przyczepą. Przybyli na miejsce zdarzenia funkcjonariusze policji ustalili, że odpowiedzialność za wypadek ponosi kierowca pojazdu ciągnącego. W konsekwencji ubezpieczyciel tego pojazdu, oddział spółki „ERGO Insurance” SE, wypłacił poszkodowanym w wypadku osobom odszkodowanie w wysokości 7760,02 LTL (litewskich litów, ok. 2255 EUR). Następnie ów ubezpieczyciel wystąpił do sądu odsyłającego z powództwem przeciwko ubezpieczycielowi przyczepy, oddziału spółki „If P&C Insurance” AS, o zwrot połowy kwoty wypłaconego przez niego odszkodowania, argumentując, że spółka ta ponosi solidarną odpowiedzialność za powstałą szkodę.

25

W ocenie sądu odsyłającego istnieją wątpliwości co do tego, które prawo jest właściwe w sporze pomiędzy tymi dwoma ubezpieczycielami.

26

W tych okolicznościach Vilniaus miesto apylinkės teismas (sąd rejonowy miasta Wilno) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

27

W dniu 21 stycznia 2011 r. w Niemczech doszło do wypadku drogowego, wskutek którego sprzęgnięty z przyczepą ciągnik wyrządził szkodę na mieniu osób trzecich. Ciągnik był ubezpieczony w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w litewskim oddziale spółki Gjensidige Baltic. Przyczepa była objęta umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawartą z PZU Lietuva.

28 W następstwie zgłoszenia w Niemczech szkody przez poszkodowanych w tym wypadku Gjensidige Baltic wypłaciła im odszkodowanie w kwocie 4331,05 LTL (ok. 1254 EUR). Gjensidige Baltic uznaje, że z uwagi na to, iż wypłacone przez nią odszkodowanie obejmowało całą szkodę, jaką ponieśli poszkodowani, miała ona prawo wystąpić wobec PZU Lietuva z roszczeniem regresowym o zwrot połowy kwoty odszkodowania, czyli 2165,53 LTL (ok. 629 EUR).

29 Wyrokiem z dnia 2 stycznia 2013 r. Vilniaus miesto apylinkės teismas (sąd rejonowy miasta Wilno) uwzględnił powództwo Gjensidige Baltic. Zasądził od PZU Lietuva obowiązek zapłaty na rzecz tej spółki połowy wypłaconego przez nią odszkodowania w kwocie 2165,53 LTL, wraz z odsetkami w wysokości 6% w skali rocznej. Wspomniany sąd stwierdził, że zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo niemieckie. Tymczasem, w sytuacji gdy szkoda powstała wskutek wypadku drogowego spowodowanego przez pojazd ciągnący przyczepę, prawo niemieckie przewiduje podział odpowiedzialności między posiadaczy obu tych pojazdów. Jeżeli zatem jeden z ubezpieczycieli wypłacił odszkodowanie z tytułu całej szkody, przysługuje mu roszczenie wobec drugiego ubezpieczyciela o zwrot połowy wypłaconej przez niego kwoty.

30 Wyrokiem z dnia 8 listopada 2013 r. Vilniaus apygardos teismas (sąd apelacyjny miasta Wilno) uchylił wyrok Vilniaus miesto apylinkės teismas (sądu rejonowego miasta Wilno) i oddalił powództwo regresowe Gjensidige Baltic. Sąd apelacyjny stwierdził, że w niniejszej sprawie zagadnienia związane z odpowiedzialnością cywilną za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych należy rozpatrywać w świetle umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych, zaś przepisy rozporządzenia Rzym II nie mają zastosowania. Skoro bowiem w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, rozpatrywana sytuacja nie może być – zdaniem tego sądu – objęta reżimem odpowiedzialności deliktowej. Uznając, że źródłem zobowiązania PZU Lietuva była umowa ubezpieczenia obowiązkowego, sąd ten stwierdził, że prawem właściwym jest prawo litewskie.

31

W skardze kasacyjnej wniesionej do sądu odsyłającego Gjensidige Baltic domaga się uchylenia tego wyroku i utrzymania w mocy wyroku Vilniaus miesto apylinkės teismas (sądu rejonowego miasta Wilno) z dnia 2 stycznia 2013 r.

32

Zdaniem sądu odsyłającego zawisły przed nim spór dotyczy przede wszystkim kwalifikacji stosunku prawnego, jaki istnieje między ubezpieczycielem pojazdu ciągnącego a ubezpieczycielem przyczepy, oraz ustalenia prawa właściwego dla tego stosunku. Kwalifikacja rzeczonego stosunku ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia tego sporu, gdyż w prawie litewskim i niemieckim obowiązują odmienne zasady podziału odpowiedzialności między ubezpieczycieli pojazdu ciągnącego i przyczepy, w sytuacji gdy szkoda powstała w wyniku wypadku spowodowanego przez zespół sprzęgniętych ze sobą pojazdów mechanicznych.

33

Dodatkowo należy ustalić, czy, jak twierdzi Gjensidige Baltic, art. 14 lit. b) dyrektywy 2009/103 przewiduje normę kolizyjną, zgodnie z którą w razie sporu między ubezpieczycielami, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym doszło do wypadku.

34

W tych okolicznościach Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (sąd najwyższy Litwy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

35

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 19 listopada 2014 r. sprawy C‑359/14 i C‑475/14 zostały połączone do celów ustnego etapu postępowania oraz wydania wyroku.

36

Poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sądy odsyłające dążą w istocie do ustalenia, w jaki sposób należy dokonywać wykładni rozporządzeń Rzym I i Rzym II oraz dyrektywy 2009/103 dla celów ustalenia prawa właściwego lub praw właściwych dla roszczenia regresowego ubezpieczyciela pojazdu ciągnącego, który wypłacił odszkodowanie osobie poszkodowanej w wypadku spowodowanym przez kierowcę owego pojazdu, wytoczonego wobec ubezpieczyciela przyczepy, która w chwili wypadku była ciągnięta przez ów pojazd.

37

Należy przypomnieć, że jak wynika z art. 1 rozporządzenia Rzym I i art. 1 rozporządzenia Rzym II, akty te zharmonizowały normy kolizyjne mające zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych w odniesieniu do, odpowiednio, zobowiązań umownych i zobowiązań pozaumownych. Prawo właściwe dla obu tych kategorii zobowiązań należy ustalać na podstawie przepisów tych dwóch rozporządzeń, z zastrzeżeniem zasad ustanowionych w art. 23 i 25 rozporządzenia Rzym I oraz w art. 27 i 28 rozporządzenia Rzym II.

38

W tym ostatnim względzie należy zauważyć, po pierwsze, w odpowiedzi na pytanie sformułowane przez Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (sąd najwyższy Litwy) w sprawie C‑475/14, że art. 14 lit. b) dyrektywy 2009/103 nie ustanawia normy kolizyjnej, która stanowiłaby lex specialis wobec norm kolizyjnych ustanowionych w rozporządzeniach Rzym I i Rzym II w odniesieniu do roszczeń regresowych między ubezpieczycielami i z tego względu nie spełnia wymogów określonych, odpowiednio, w art. 23 rozporządzenia Rzym I i art. 27 rozporządzenia Rzym II.

39

Dyrektywa 2009/103 nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia przepisów mających zapewnić ochronę osób poszkodowanych w wypadkach drogowych oraz posiadaczy uczestniczących w nich pojazdów. W myśl motywu 12 tej dyrektywy jej zasadniczym celem jest zapewnienie ochrony poszkodowanym w wypadkach poprzez zagwarantowanie im minimalnej ochrony ubezpieczeniowej.

40

Ani z treści, ani z celów dyrektywy 2009/103 nie wynika, aby miała ona ustanawiać jakiekolwiek normy kolizyjne.

41

Konkretniej rzecz ujmując, art. 14 wspomnianej dyrektywy w związku z jej motywem 26 wymaga, aby państwa członkowskie przyjęły środki mające zapewnić, że polisy ubezpieczenia pojazdów mechanicznych będą obejmować ochroną za tę samą stawkę i przez cały okres obowiązywania umowy całe terytorium Unii Europejskiej, oraz że za tę samą stawkę, w każdym państwie członkowskim, będą gwarantować ochronę wymaganą przez prawo tego państwa lub ochronę wymaganą przez prawo państwa członkowskiego, w którym znajduje się stałe miejsce postoju pojazdu, jeżeli zakres tej ochrony jest szerszy.

42

Przepis ten odnosi się zatem wyłącznie do zasięgu terytorialnego i poziomu ochrony, jakiej wymaga się od ubezpieczyciela celem zapewnienia wystarczającej ochrony osobom poszkodowanym w wypadkach drogowych. Z przepisu tego nie sposób wywieść normy, zgodnie z którą ustalone na jego podstawie prawo państwa członkowskiego regulowałoby też podział odpowiedzialności między ubezpieczycielami.

43

Co się tyczy, po drugie, zakresu zastosowania, odpowiednio, rozporządzeń Rzym I i Rzym II, użyte w tych aktach pojęcia „zobowiązania umownego” i „zobowiązania pozaumownego” należy interpretować w sposób autonomiczny, poprzez odniesienie zasadniczo do systemu i celu tego rozporządzenia (zob. analogicznie wyrok ÖFAB, C‑147/12, EU:C:2013:490, pkt 27). Nie można też pominąć sformułowanego w motywie 7 obu tych rozporządzeń celu dotyczącego stosowania obu tych rozporządzeń spójnie nie tylko względem siebie, ale też względem rozporządzenia Bruksela I, którego art. 5 wprowadza w szczególności rozróżnienie na sprawy, których przedmiotem jest umowa lub roszczenia z umowy, oraz sprawy, których przedmiotem jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu.

44

Z orzecznictwa Trybunału dotyczącego tego ostatniego rozporządzenia wynika, że pojęciem „sprawy, której przedmiotem jest umowa lub roszczenia z umowy”, w rozumieniu art. 5 pkt 1 tego rozporządzenia objęte są wyłącznie zobowiązania prawne swobodnie zaciągnięte przez jedną stronę względem drugiej strony (zob. wyrok Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 39). Analogicznie oraz mając na względzie wskazany w pkt 43 niniejszego wyroku cel dotyczący zapewnienia spójności między wskazanymi wyżej aktami prawnymi, należy stwierdzić, że „zobowiązanie umowne” w rozumieniu art. 1 rozporządzenia Rzym I oznacza zobowiązanie prawne swobodnie zaciągnięte przez jedną stronę względem drugiej strony.

45

Jeśli chodzi o pojęcie „zobowiązania pozaumownego”, o którym mowa w art. 1 rozporządzenia Rzym II, należy przypomnieć, że pojęcie „czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego albo roszczeń wynikających z takiego czynu” w rozumieniu art. 5 pkt 3 rozporządzenia Bruksela I obejmuje wszelkie roszczenia, które zmierzają do pociągnięcia pozwanego do odpowiedzialności i które nie są związane z „umową lub roszczeniem wynikającym z umowy” w rozumieniu art. 5 pkt 1 (wyrok ÖFAB, C‑147/12, EU:C:2013:490, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo). Warto też odnotować, że jak wynika z art. 2 rozporządzenia Rzym II, akt ten ma zastosowanie do zobowiązań, których źródłem jest szkoda, rozumiana jako wszelkie następstwa czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia, prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia lub „culpa in contrahendo”.

46

W świetle powyższych wyjaśnień przez pojęcie „zobowiązania pozaumownego” w rozumieniu rozporządzenia Rzym II należy rozumieć zobowiązanie, którego źródłem jest jedno ze zdarzeń wymienionych w art. 2 tego rozporządzenia i przypomnianych w poprzednim punkcie.

47

W rozpatrywanej sprawie z postanowień odsyłających wynika, że ubezpieczyciela i posiadaczy lub kierowców pojazdu ciągnącego oraz ubezpieczyciela i posiadaczy przyczepy wiążą zobowiązania umowne w rozumieniu rozporządzenia Rzym I. Natomiast między oboma wskazanymi ubezpieczycielami nie ma jakiejkolwiek więzi zobowiązaniowej.

48

Dodatkowo istnienie oraz zakres obowiązku naprawienia szkody poniesionej przez poszkodowanych w postępowaniach głównych zależą przede wszystkim od wyników ustaleń dotyczących wypadków drogowych, których następstwem są omawiane szkody. Owe ustalenia, dotyczące czynu niedozwolonego, są niezależne od stosunku umownego, jaki istnieje między ubezpieczycielami a ubezpieczonymi.

49

W odniesieniu do możliwości wystąpienia przez ubezpieczyciela pojazdu ciągnącego, który naprawił całą szkodę, jaką poniósł poszkodowany w wypadku spowodowanym przez ten pojazd, do którego została dołączona przyczepa, z roszczeniem regresowym wobec ubezpieczyciela przyczepy, należy stwierdzić, co następuje.

50

Po pierwsze, samo uprawnienie ubezpieczyciela pojazdu ciągnącego, którego kierowca spowodował wypadek, do wystąpienia z roszczeniem regresowym wobec ubezpieczyciela ciągniętej przez ten pojazd przyczepy po wypłacie przez niego odszkodowania osobie poszkodowanej, ma swoje źródło nie w umowie ubezpieczenia, ale w założeniu, że posiadacz tej przyczepy jest współodpowiedzialny względem tego poszkodowanego z tytułu czynu niedozwolonego.

51

Należy zatem zauważyć, że ciążący na posiadaczu przyczepy obowiązek naprawienia wyrządzonej przez niego szkody należy rozpatrywać w kategoriach „zobowiązania pozaumownego” w rozumieniu rozporządzenia Rzym II. A zatem to właśnie w świetle przepisów tego rozporządzenia należy ustalić prawo właściwe dla rzeczonego zobowiązania.

52

Zgodnie z art. 4 wspomnianego rozporządzenia, jeżeli jego przepisy nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla takiego zobowiązania pozaumownego jest prawo państwa, w którym została wyrządzona szkoda, czyli w sprawach rozpatrywanych w postępowaniach głównych, państwa, w którym powstała szkoda będąca bezpośrednim następstwem wypadku (zob. podobnie wyrok Lazar, C‑350/14, EU:C:2015:802, pkt 24). Stosownie do treści art. 15 lit. a) i b) rozporządzenia Rzym II to właśnie to prawo determinuje podstawę i zakres odpowiedzialności oraz przesłanki jej podziału.

53

Z tego względu to w świetle prawa miejsca powstania bezpośredniej szkody, w rozpatrywanej sprawie prawa niemieckiego, należy ustalić podmiot zobowiązany do naprawienia poszkodowanemu wyrządzonej mu szkody oraz, w stosownym wypadku, stopień współodpowiedzialności za tę szkodę posiadacza przyczepy i posiadacza pojazdu ciągnącego lub jego kierowcy.

54

Po drugie, należy przypomnieć, że obowiązek naprawienia przez ubezpieczyciela szkody poniesionej przez poszkodowanego ma swoje źródło nie w samej szkodzie, ale w umowie wiążącej go z ubezpieczonym, który odpowiada za jej wyrządzenie. A zatem skoro źródłem obowiązku odszkodowawczego jest zobowiązanie umowne, prawo właściwe dla tego zobowiązania musi być ustalane w oparciu o przepisy rozporządzenia Rzym I.

55

Należy zatem ustalić, na gruncie prawa właściwego dla, odpowiednio, umów ubezpieczenia pojazdów ciągnących takich jak rozpatrywane w postępowaniach głównych oraz umów ubezpieczenia dołączonych do tych pojazdów przyczep, czy ubezpieczyciele obu tych rodzajów pojazdów faktycznie byli zobowiązani, zgodnie z postanowieniami wspomnianych umów, do wypłaty odszkodowania poszkodowanym w wypadkach spowodowanych przez te pojazdy.

56

Po trzecie, w odniesieniu do kwestii, czy ubezpieczycielowi pojazdu ciągnącego, który naprawił szkodę poniesioną przez poszkodowanego, przysługuje w stosownym wypadku roszczenie subrogacyjne względem ubezpieczyciela przyczepy, należy zauważyć, że art. 19 rozporządzenia Rzym II dokonuje rozróżnienia pomiędzy kwestiami podlegającymi reżimowi odpowiedzialności ex delicto a kwestiami podlegającymi reżimowi odpowiedzialności ex contractu. Przepis ten znajduje zastosowanie w szczególności w sytuacji, gdy osoba trzecia, czyli ubezpieczyciel, wypłacił odszkodowanie osobie poszkodowanej w wypadku, uprawnionej do domagania się od kierującego lub posiadacza pojazdu mechanicznego naprawienia szkody w ramach odpowiedzialności ex delicto, zwalniając tym samym dłużnika ze zobowiązania.

57

Konkretniej rzecz ujmując, na gruncie art. 19 rozporządzenia Rzym II w tego rodzaju sytuacji kwestia ewentualnego wstąpienia w prawa poszkodowanego (subrogacja) jest regulowana przez prawo właściwe dla zobowiązania osoby trzeciej – czyli ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej – do naprawienia szkody poniesionej przez owego poszkodowanego.

58

Z tego powodu zobowiązanie ubezpieczyciela do przejęcia na siebie odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonego wobec poszkodowanego wynikające z umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczonym oraz warunki, w jakich ubezpieczyciel może zrobić użytek z praw przysługujących osobie poszkodowanej w wypadku wobec osób za niego odpowiedzialnych, zależą od prawa krajowego regulującego ową umowę ubezpieczenia, które należy ustalić zgodnie z art. 7 rozporządzenia Rzym I.

59

Z kolei prawo właściwe dla ustalenia kręgu osób, które mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności, jak również dla kwestii ewentualnego podziału odpowiedzialności między nimi a ich odnośnymi ubezpieczycielami, podlega ustaleniu – w myśl art. 19 – na podstawie art. 4 i nast. rozporządzenia Rzym II.

60

Należy w szczególności stwierdzić, że w sytuacji gdy zgodnie z prawem właściwym ustalonym na podstawie wyżej wymienionych przepisów rozporządzenia Rzym II poszkodowany w wypadku drogowym spowodowanym przez pojazd ciągnący przyczepę może dochodzić swoich praw zarówno w stosunku do posiadacza przyczepy, jak i jej ubezpieczyciela, roszczenie regresowe względem ubezpieczyciela przyczepy przysługuje ubezpieczycielowi pojazdu ciągnącego, który wypłacił odszkodowanie poszkodowanemu, tylko wówczas, gdy ustalone na podstawie art. 7 rozporządzenie Rzym I prawo właściwe dla umowy ubezpieczenia przewiduje możliwość wstąpienia ubezpieczyciela w prawa poszkodowanego (subrogacja).

61

W związku z tym do sądów odsyłających należy ustalenie, w pierwszej kolejności, w jakich częściach, z jednej strony, kierujący i posiadacz pojazdu ciągnącego, a z drugiej strony posiadacz przyczepy, ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą wobec poszkodowanego zgodnie z przepisami właściwego prawa krajowego ustalonego zgodnie z rozporządzeniem Rzym II.

62

W drugiej kolejności należy ustalić, zgodnie z art. 7 rozporządzenia Rzym I, prawo właściwe dla umów ubezpieczenia zawartych między ubezpieczycielami, którzy wytoczyli powództwa w postępowaniach głównych, a osobami przez nich ubezpieczonymi, aby określić, czy i w jakim zakresie owi ubezpieczyciele mogą, w następstwie subrogacji, zrobić użytek z praw przysługujących poszkodowanemu względem ubezpieczyciela przyczepy.

63

Mając na uwadze wszystkie przytoczone wyżej rozważania, na zadane pytania należy odpowiedzieć, że wykładni art. 14 lit. b) dyrektywy 2009/103 należy dokonywać w ten sposób, iż przepis ten nie przewiduje szczególnej normy kolizyjnej, na podstawie której należałoby ustalać prawo właściwe dla roszczeń regresowych między ubezpieczycielami w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniach głównych.

64

Wykładni rozporządzeń Rzym I i Rzym II należy dokonywać w ten sposób, że prawo właściwe dla roszczeń regresowych ubezpieczyciela pojazdu ciągnącego – który wypłacił odszkodowanie osobom poszkodowanym w wypadku spowodowanym przez kierującego tym pojazdem – względem ubezpieczyciela przyczepy ciągniętej w chwili tego wypadku przez ten pojazd należy ustalić na podstawie art. 7 rozporządzenia Rzym I, jeżeli przepisy regulujące odpowiedzialność deliktową, mające zastosowanie do tego wypadku na mocy art. 4 i nast. rozporządzenia Rzym II, przewidują podział odpowiedzialności za naprawienie wyrządzonej szkody.

65

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:

Wykładni art. 14 lit. b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten nie przewiduje szczególnej normy kolizyjnej, na podstawie której należałoby ustalać prawo właściwe dla roszczeń regresowych między ubezpieczycielami w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniach głównych.

Wykładni rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 864/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) należy dokonywać w ten sposób, że prawo właściwe dla roszczeń regresowych ubezpieczyciela pojazdu ciągnącego – który wypłacił odszkodowanie osobom poszkodowanym w wypadku spowodowanym przez kierującego tym pojazdem – względem ubezpieczyciela przyczepy ciągniętej w chwili tego wypadku przez ten pojazd należy ustalić na podstawie art. 7 rozporządzenia nr 593/2008, jeżeli przepisy regulujące odpowiedzialność deliktową, mające zastosowanie do tego wypadku na mocy art. 4 i nast. rozporządzenia nr 864/2007, przewidują podział odpowiedzialności za naprawienie wyrządzonej szkody.