—

w imieniu J. Garcíi-Nieto, J. Peñi Cuevasa, Jovanlis Peñi Garcíi oraz Joela Luisa Peñi Cruza przez M. Schmitza, Rechtsanwalt,

—

w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego oraz J. Möllera, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu francuskiego przez R. Coesme’a, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu polskiego przez B. Majczynę, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez M. Holta działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez B. Kennelly’ego, barrister,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez D. Martina, M. Kellerbauera oraz C. Tufvesson, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 18 TFUE i art. 45 ust. 2 TFUE, art. 4 i 70 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. L 166, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 5, s. 72; sprostowanie Dz.U. L 200, s. 1.), zmienionego rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1244/2010 z dnia 9 grudnia 2010 r. (Dz.U. L 338, s. 35) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 883/2004”), oraz art. 24 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. L 158, s. 77 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 5, s. 46; sprostowania: Dz.U. L 229, s. 35; Dz.U. 2005, L 197, s. 34).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się pomiędzy Vestische Arbeit Jobcenter Kreis Recklinghausen (urzędem pośrednictwa pracy dla okręgu Recklinghausen, zwanym dalej „urzędem pracy”) a J. Peñą Cuevasem i J. Garcíą‑Nieto, a także ich wspólną córką, Jovanlis Peñą Garcíą, i synem J. Peñi Cuevasa, Joelem Luisem Peñą Cruzem (zwanymi dalej łącznie „rodziną Peña‑García”), w przedmiocie odmowy przyznania przez ten urząd świadczeń z zakresu podstawowego zabezpieczenia („Grundsicherung”) ustanowionych w prawie niemieckim.

3

Artykuł 1 Europejskiej konwencji o pomocy społecznej i medycznej, podpisanej w Paryżu w dniu 11 grudnia 1953 r. przez członków Rady Europy i obowiązującej w Niemczech od 1956 r. (zwanej dalej „konwencją o pomocy społecznej i medycznej”), ustanawia zasadę niedyskryminacji w następujący sposób:

„Każda z umawiających się stron zobowiązuje się zapewnić, że obywatele innych umawiających się stron, którzy przebywają zgodnie z prawem w jakiejkolwiek części jej terytorium, objętej stosowaniem niniejszej konwencji i którzy nie dysponują wystarczającymi środkami, będą mieli równe prawa z obywatelami tej strony do pomocy społecznej i medycznej, przewidzianej na mocy przepisów prawnych obowiązujących na tej części terytorium […]”.

4

Zgodnie z brzmieniem art. 16 lit. b) konwencji o pomocy społecznej „strony konwencji poinformują Sekretarza Generalnego Rady Europy o każdej nowym uregulowaniu dotychczas nieujętym w załączniku I, przy czym umawiająca się strona może sformułować zastrzeżenia dotyczące stosowania swojego nowego uregulowania względem obywateli innych umawiających się stron”. Zastrzeżenie sformułowane przez rząd niemiecki w dniu 19 grudnia 2011 r. na podstawie tego przepisu miało następującą treść:

„Rząd Republiki Federalnej Niemiec nie zobowiązuje się do przyznania obywatelom innych państw stron, na równi z własnymi obywatelami i na tych samych warunkach, świadczeń przewidzianych w księdze drugiej kodeksu prawa socjalnego – Podstawowa ochrona socjalna dla osób poszukujących pracy [(Sozialgesetzbuch Zweites Buch – Grundsicherung für Arbeitsuchende)], w brzmieniu obowiązującym w chwili składania wniosku [(zwanej dalej »księgą II kodeksu prawa socjalnego«)]”.

5

Zgodnie z art. 16 lit. c) konwencji o pomocy społecznej zastrzeżenie to zostało podane do wiadomości pozostałym stronom konwencji.

6

Artykuł 4 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Zasada równego traktowania”, stanowi:

„O ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie korzystają z tych samych świadczeń i podlegają tym samym obowiązkom na mocy ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego, co jego obywatele”.

7

Artykuł 70 tego rozporządzenia, zatytułowany „Przepis ogólny”, znajduje się w rozdziale 9 tytułu III tego rozporządzenia, poświęconym „specjalnym nieskładkowym świadczeniom pieniężnym”. Przepis ten ma następujące brzmienie:

„1.   Niniejszy artykuł ma zastosowanie do specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych wypłacanych na podstawie ustawodawstwa, które, ze względu na swój zakres podmiotowy, cele i/lub warunki uprawnienia, nosi cechy zarówno ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 3 ust. 1, jak i pomocy społecznej.

2.   Do celów stosowania przepisów niniejszego rozdziału określenie »specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne« oznacza świadczenia, które:

3.   Przepisy art. 7 i pozostałych rozdziałów niniejszego tytułu nie mają zastosowania do świadczeń, o których mowa w ust. 2 niniejszego artykułu.

4.   Świadczenia, o których mowa w ust. 2, udzielane są wyłącznie w państwie członkowskim, w którym zainteresowani mają miejsce zamieszkania, zgodnie z jego ustawodawstwem. Świadczenia takie udzielane są przez instytucję miejsca zamieszkania i na jej koszt”.

8

Załącznik X do rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne”, wymienia w odniesieniu do Republiki Federalnej Niemiec następujące świadczenia:

„[…]

9

Zgodnie z motywami 10, 16 i 21 dyrektywy 2004/38:

[…]

[…]

10

Artykuł 6 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo pobytu przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy”, stanowi:

„1.   Przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy, obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego bez wypełniania jakichkolwiek warunków i formalności innych niż wymóg posiadania ważnego dowodu tożsamości lub paszportu.

2.   Przepisy ust. 1 stosuje się również w odniesieniu do posiadających ważny paszport członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, towarzyszących lub dołączających do obywatela Unii”.

11

Artykuł 7 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo pobytu przez okres przekraczający trzy miesiące”, stanowi w ust. 1:

„Wszyscy obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli:

[…]”.

12

Zgodnie z brzmieniem art. 14 tej samej dyrektywy, zatytułowanym „Zachowanie prawa pobytu”:

„1.   Obywatele Unii i członkowie ich rodziny posiadają prawo pobytu przewidziane w art. 6 tak długo, dopóki nie staną się nieracjonalnym obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym państwie członkowskim.

2.   Obywatele Unii i członkowie ich rodziny posiadają prawo pobytu przewidziane w art. 7, 12 i 13 tak długo, dopóki spełniają warunki w nich określone.

W szczególnych przypadkach, kiedy istnieją racjonalne wątpliwości co do spełniania przez obywatela Unii lub członków jego/jej rodziny warunków określonych w art. 7, 12 i 13, państwa członkowskie mogą dokonać weryfikacji, czy warunki te są spełnione. Weryfikacja nie jest przeprowadzana systematycznie.

3.   Środek wydalenia nie jest stosowany automatycznie w wyniku korzystania przez obywatela Unii lub członków jego/jej rodziny z systemu pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego.

4.   W drodze odstępstwa od ust. 1 i 2 oraz bez uszczerbku dla przepisów rozdziału VI, w żadnym wypadku środek wydalenia nie może być stosowany wobec obywateli Unii lub członków ich rodziny, jeżeli:

13

Artykuł 24 dyrektywy 2004/38, zatytułowany „Równe traktowanie”, stanowi:

„1.   Z zastrzeżeniem specjalnych przepisów wyraźnie określonych w traktacie i prawie wtórnym wszyscy obywatele Unii zamieszkujący na podstawie niniejszej dyrektywy na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego są traktowani na równi z obywatelami tego państwa członkowskiego w zakresie ustanowionym w traktacie. Korzystanie z tego prawa obejmuje członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich i [którzy] posiadają prawo pobytu lub stałego pobytu.

2.   W drodze odstępstwa od ust. 1 przyjmujące państwo członkowskie nie jest zobowiązane do przyznania uprawnienia do pomocy społecznej w ciągu pierwszych trzech miesięcy pobytu lub, w określonym przypadku, dłuższego okresu przewidzianego w art. 14 ust. 4 lit. b), ani nie jest zobowiązane – przed nabyciem prawa stałego pobytu – do udzielania pomocy dla pokrycia kosztów utrzymania w czasie studiów, włącznie z kształceniem zawodowym, w postaci stypendiów lub pożyczek studenckich, dla osób niebędących pracownikami najemnymi, osób pracujących na własny rachunek, osób, które zachowują ten status, i członków ich rodziny”.

14

Paragraf 19a ust. 1, zawarty w Sozialgesetzbuch Erstes Buch (księdze I kodeksu prawa socjalnego), przewiduje dwa główne rodzaje świadczeń z zakresu podstawowego zabezpieczenia przysługujące osobom poszukującym pracy i ma następujące brzmienie:

„Osoby poszukujące pracy mogą ubiegać się z tytułu podstawowego zabezpieczenia o:

15

Paragraf 1 księgi II kodeksu prawa socjalnego, zatytułowany „Funkcja i cel podstawowego zabezpieczenia społecznego dla osób poszukujących pracy”, stanowi w ust. 1 i 3:

„(1)   Podstawowe zabezpieczenie dla osób poszukujących pracy ma na celu zapewnienie ich beneficjentom wystarczających środków do godnego życia.

[…]

(3)   Podstawowe zabezpieczenie dla osób poszukujących pracy obejmuje świadczenia:

16

Paragraf 7 księgi II kodeksu prawa socjalnego, zatytułowany „Beneficjenci”, stanowi w ust. 1:

„Na podstawie niniejszej księgi świadczenia otrzymują osoby, które:

Z kręgu osób uprawnionych wyłączeni są:

[…]

Punkt 1 zdanie drugie nie dotyczy cudzoziemców, którzy przebywają w Republice Federalnej Niemiec na podstawie dokumentu pobytowego wydanego na mocy rozdziału 2 sekcji 5 Aufenthaltgesetz [(ustawy w sprawie prawa pobytu)]. Postanowienia w zakresie prawa pobytu nie ulegają zmianie”.

17

Z § 7 ust. 2 i 3 wynika, że osoby małoletnie, niezdolne do podjęcia pracy zarobkowej, zamieszkujące z beneficjentami zdolnymi do pracy i razem z tymi ostatnimi tworzące „wspólnotę potrzeb”, mają prawo pochodne do świadczeń określonych w księdze II kodeksu prawa socjalnego.

18

Paragraf 8 księgi II kodeksu prawa socjalnego, zatytułowany „Zdolność do pracy”, stanowi w ust. 1:

„Osoba zdolna do pracy oznacza każdą osobę, która w przewidywalnej przyszłości nie będzie niezdolna – z powodu choroby lub niepełnosprawności – do wykonywania działalności zawodowej przez co najmniej trzy godziny dziennie w normalnych warunkach rynku pracy”.

19

Paragraf 9 ust. 1 księgi II kodeksu prawa socjalnego stanowi:

„Osoba potrzebująca pomocy oznacza każdą osobę, która nie jest w stanie zapewnić sobie utrzymania, lub zapewnić go w sposób dostateczny, przy uwzględnieniu jej dochodu lub majątku oraz nie otrzymuje niezbędnej pomocy od innych osób, w szczególności od członków swej rodziny lub instytucji wypłacających świadczenia socjalne”.

20

Paragraf 20 księgi II kodeksu prawa socjalnego zawiera dodatkowe przepisy dotyczące podstawowych potrzeb życiowych. Paragraf 21 księgi II kodeksu prawa socjalnego ustanawia przepisy w przedmiocie dodatkowych potrzeb, a § 22 księgi II tego kodeksu dotyczy potrzeby zakwaterowania i ogrzewania. Wreszcie, §§ 28–30 księgi II kodeksu prawa socjalnego odnoszą się do świadczeń szkoleniowych oraz świadczeń wspierających udział w rynku pracy.

21

Paragraf 1 księgi XII kodeksu prawa socjalnego, dotyczący pomocy społecznej, ma następujące brzmienie:

„Zadaniem pomocy społecznej jest zapewnienie osobom z niej korzystającym środków finansowych pozwalających na godne życie […]”.

22

Paragraf 21 księgi XII kodeksu prawa socjalnego przewiduje:

„Osobom, które zgodnie z przepisami księgi II kodeksu prawa socjalnego są – jako osoby zdolne do pracy lub ze względu na ich więzy rodzinne – uprawnione do świadczeń, nie wypłaca się zasiłku na pokrycie kosztów utrzymania […]”.

23

Zakres stosowania ustawy w sprawie swobodnego przemieszczania się, w brzmieniu mającym zastosowanie do stanu faktycznego, którego dotyczy postępowanie główne, jest określony w § 1 tej ustawy:

„Niniejszą ustawę stosuje się do wjazdu i pobytu obywateli innych państw członkowskich Unii Europejskiej (obywateli Unii) oraz członków ich rodzin”.

24

Paragraf 2 wspomnianej ustawy stanowi w odniesieniu do prawa wjazdu i pobytu:

„(1)   Obywatele Unii, którym przysługuje prawo do swobodnego przemieszczania się, oraz członkowie ich rodziny mają prawo wjazdu na terytorium niemieckie i pobytu na nim na warunkach przewidzianych w niniejszej ustawie.

(2)   Na podstawie prawa Unii prawo do swobodnego przemieszczania się przysługuje:

[…]

[…]

(3)   W odniesieniu do pracowników najemnych i osób pracujących na własny rachunek przewidziane w ust. 1 prawo jest niezależne od:

W przypadku niezamierzonego bezrobocia potwierdzonego przez właściwą agencję zatrudnienia po okresie zatrudnienia krótszym niż rok prawo wynikające z ust. 1 przysługuje przez okres sześciu miesięcy.

[…]”.

25

Paragraf 3 ustawy o swobodnym przemieszczaniu się, dotyczący członków rodziny, stanowi:

„(1)   Członkom rodziny obywateli Unii wymienionych w § 2 ust. 2 pkt 1–5 przysługuje prawo na podstawie § 2 ust. 1, gdy towarzyszą oni tym obywatelom Unii lub do nich dołączają. W odniesieniu do członków rodziny obywateli Unii wymienionych w § 2 ust. 2 pkt 5 ma to zastosowanie zgodnie z warunkami określonymi w § 4.

(2)   Członkami rodziny są:

[…]”.

26

Paragraf 5 ustawy o swobodnym przemieszczaniu się, zatytułowany „Karty pobytu i zaświadczenie dotyczące prawa stałego pobytu”, przewiduje:

„(1)   Zaświadczenie dotyczące prawa stałego pobytu jest wydawane z urzędu i bezzwłocznie uprawnionym do swobodnego przemieszczania się obywatelom Unii i członkom ich rodzin mającym obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej.

[…]

(3)   Właściwy urząd ds. cudzoziemców może wymagać, by określone w § 2 ust. 1 przesłanki przysługiwania prawa zostały wykazane w wiarygodny sposób w ciągu trzech miesięcy następujących po wjeździe na terytorium federalne. Wskazówki i dowody wymagane do wykazania wiarygodności mogą zostać przyjęte podczas dokonywania zameldowania administracyjnego przez właściwy organ meldunkowy, który przekazuje te wskazówki i dowody do właściwego urzędu ds. cudzoziemców […].

[…]”.

27

Wszyscy członkowie rodziny Peña-García są obywatelami hiszpańskimi. Jovanna García‑Nieto i J. Peña Cuevas od lat zamieszkiwali razem w Hiszpanii we wspólnym pożyciu i tworzyli wspólne gospodarstwo domowe poza ramami związku małżeńskiego czy zarejestrowanego związku partnerskiego wraz z ich wspólną córką Jovanlis Peñą Garcíą oraz jeszcze młodszym synem J. Peni Cuevasa – Joelem Luisem Peñą Cruzem.

28

W kwietniu 2012 r. J. García‑Nieto wjechała na terytorium Niemiec wraz z córką Jovanlis i zarejestrowała się w dniu 1 czerwca 2012 r. jako osoba poszukująca pracy. Począwszy od dnia 12 czerwca 2012 r. zaczęła pracować jako pomoc kuchenna, a od dnia 1 lipca 2012 r. otrzymywała z tego tytułu miesięczne wynagrodzenie w wysokości 600 EUR netto, od którego odprowadzana była składka na obowiązkowe niemieckie ubezpieczenie społeczne.

29

W dniu 23 czerwca 2012 r. do J. Garcíi‑Nieto i Jovanlis dołączył J. Peña Cuevas wraz z synem. Do dnia 1 listopada 2012 r. rodzina Peña‑García zamieszkiwała u matki J. Garcíi‑Nieto, utrzymując się z dochodów J. Garcíi‑Nieto. Ponadto od lipca 2012 r. J. Peña Cuevas i J. García‑Nieto pobierają zasiłki rodzinne na swoje dzieci, Jovanlis i Joela Luisa, które od dnia 22 sierpnia 2012 r. zaczęły uczęszczać do szkoły.

30

W dniu 30 lipca 2012 r. rodzina Peña-García złożyła do urzędu pośrednictwa pracy wniosek o przyznanie świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania w oparciu o przepisy księgi II kodeksu prawa socjalnego (zwanego dalej „rozpatrywanym świadczeniem”). Urząd ten odmówił jednak przyznania tego świadczenia J. Peñi Cuevasowi i jego synowi za sierpień i wrzesień 2012 r. Wspomniane świadczenie zostało jednakowoż przyznane od października 2012 r.

31

Decyzja odmowna w sprawie przyznania świadczenia, wydana przez urząd pośrednictwa pracy, została oparta na § 7 ust. 1 zdanie drugie pkt 1 księgi II kodeksu prawa socjalnego. Stosownie do jej uzasadnienia, w chwili złożenia wniosku J. Peña Cuevas i jego syn przebywali w Niemczech krócej niż trzy miesiące, a J. Peña Cuevas nie był ani pracownikiem, ani osobą prowadzącą działalność na własny rachunek. W ocenie urzędu pośrednictwa pracy wyłączenie z kręgu osób uprawnionych do rozpatrywanego świadczenia obejmowało również syna J. Peñi Cuevasa. W następstwie złożonego bowiem przez rząd niemiecki w dniu 19 grudnia 2011 r. zastrzeżenia do konwencji o pomocy akt ten nie może być źródłem praw.

32

Skarga złożona przez rodzinę Peña-García na tę decyzję odmowną urzędu pośrednictwa pracy została uwzględniona przez Sozialgericht Gelsenkirchen (sąd właściwy w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego w Gelsenkirchen), który odrzucił względy wyłączenia określone w § 7 ust. 1 zdanie drugie pkt 1 księgi II kodeksu prawa socjalnego z powodów związanych z systematyką prawa krajowego. Urząd pośrednictwa pracy wniósł apelację od tego wyroku do sądu odsyłającego, Landessozialgericht Nordrhein‑Westfalen (sądu wyższej instancji właściwego w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego dla kraju związkowego Nadrenia Północna‑Westfalia).

33

Sąd odsyłający wyraża wątpliwości odnośnie do zgodności z prawem Unii pełnego wyłączenia z kręgu uprawnionych do rozpatrywanego świadczenia w sytuacjach przewidzianych w §7 ust. 1 zdanie drugie pkt 1 księgi II kodeksu prawa socjalnego.

34

W tych okolicznościach Landessozialgericht Nordrhein‑Westfalen (sąd wyższej instancji właściwy w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego dla kraju związkowego Nadrenia Północna‑Westfalia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

35

Postanowieniem z dnia 19 marca 2015 r. sąd odsyłający zdecydował jednak, że udzielenie odpowiedzi na pytanie pierwsze nie jest konieczne, gdyż pytanie o takiej samej treści zostało postawione w sprawie zakończonej wyrokiem Dano (C‑333/13, EU:C:2014:2358), w którym Trybunał udzielił na nie odpowiedzi twierdzącej, stwierdzając, iż „rozporządzenie nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że »specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne« w rozumieniu art. 3 ust. 3 i art. 70 tego rozporządzenia są objęte zakresem stosowania art. 4 wspomnianego rozporządzenia”.

36

Poprzez swoje pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 24 dyrektywy 2004/38 i art. 4 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, które wyklucza z kręgu osób uprawnionych do niektórych „specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych” w rozumieniu art. 70 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004, stanowiących jednocześnie „świadczenie z zakresu pomocy społecznej” w rozumieniu art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38, obywateli innych państw członkowskich, którzy znajdują się w sytuacji takiej jak określona w art. 6 ust. 1 wspomnianej dyrektywy.

37

Na wstępie należy przypomnieć, że w wyroku Alimanovic (C‑67/14, EU:C:2015:597, pkt 44–46) Trybunał orzekł już, iż świadczenia takie jak rozpatrywane świadczenie nie mogą zostać zakwalifikowane jako świadczenia o charakterze finansowym mające na celu ułatwienie dostępu do zatrudnienia na rynku pracy państwa członkowskiego, lecz należy je uznać za „świadczenia z zakresu pomocy społecznej” w rozumieniu art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38.

38

W odniesieniu do dostępu do takich świadczeń obywatel Unii może się domagać równego traktowania z obywatelami przyjmującego państwa członkowskiego na podstawie art. 24 ust. 1 dyrektywy 2004/38 tylko wtedy, gdy jego pobyt na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego spełnia przesłanki określone w dyrektywie 2004/38 (wyroki: Dano, C‑333/13, EU:C:2014:2358, pkt 69; Alimanovic, C‑67/14, EU:C:2015:597, pkt 49).

39

Uznanie bowiem, że osoby, którym nie przysługuje prawo pobytu na mocy dyrektywy 2004/38, mogą się domagać prawa do świadczeń z zakresu pomocy społecznej na tych samych warunkach co warunki mające zastosowanie do obywateli krajowych, byłoby sprzeczne z wyrażonym w motywie 10 celem wspomnianej dyrektywy, którym jest zapobieganie temu, by obywatele Unii pochodzący z innych państw członkowskich stanowili nieracjonalne obciążenie dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym państwie członkowskim (wyroki: Dano, C‑333/13, EU:C:2014:2358, pkt 74; Alimanovic, C‑67/14, EU:C:2015:597, pkt 50).

40

W rezultacie, w celu ustalenia, czy odmowy udzielenia świadczenia z zakresu pomocy społecznej, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, można dokonać na podstawie ustanawiającego odstępstwo art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38, należy w pierwszej kolejności zbadać, czy znajduje zastosowanie zasada równości traktowania ustanowiona w art. 24 ust. 1 owej dyrektywy, a zatem czy dany obywatel Unii przebywa na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego legalnie (wyrok Alimanovic, C‑67/14, EU:C:2015:597, pkt 51).

41

W tym zakresie należy stwierdzić, że jak wynika z przedłożonych Trybunałowi akt sprawy, J. Peña Cuevas może opierać swe prawo pobytu na art. 6 ust. 1 dyrektywy 2004/38.

42

Przepis ten przewiduje bowiem, że obywatele Unii mają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy bez konieczności spełnienia jakichkolwiek warunków i formalności poza wymogiem posiadania ważnego dowodu tożsamości lub paszportu, zaś art. 14 ust. 1 tej dyrektywy przewiduje zachowanie tego prawa tak długo, dopóki obywatele Unii i członkowie ich rodziny nie staną się nieracjonalnym obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym państwie członkowskim (wyroki: Ziółkowski i Szeja, C‑424/10 i C‑425/10, EU:C:2011:866, pkt 39; Dano, C‑333/13, EU:C:2014:2358, pkt 70).

43

Należy jednak przy tym zauważyć, że w takim wypadku przyjmujące państwo członkowskie może powoływać się na odstępstwo z art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38 celem odmowy przyznania temu obywatelowi żądanego świadczenia z pomocy społecznej (wyrok Dano, C‑333/13, EU:C:2014:2358, pkt 70).

44

Z brzmienia tego przepisu wynika bowiem wyraźnie, że przyjmujące państwo członkowskie może odmówić przyznania jednej z osób niebędących pracownikiem najemnym, osobą prowadzącą działalność na własny rachunek czy osobą, która zachowuje ten status, jakiegokolwiek świadczenia z pomocy społecznej podczas pierwszych trzech miesięcy pobytu.

45

Tymczasem, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 70 opinii, wspomniany przepis jest zgodny z celem polegającym na utrzymaniu równowagi finansowej w ramach systemu pomocy społecznej państw członkowskich, który przyświeca dyrektywie 2004/38, a także wynika z jej motywu 10. Biorąc pod uwagę to, że państwa członkowskie nie mogą wymagać od obywateli Unii, by podczas nieprzekraczającego trzech miesięcy pobytu na ich terytoriach posiadali oni wystarczające środki utrzymania oraz ubezpieczenie zdrowotne, słuszne jest niezobowiązywanie tych państw członkowskich do utrzymywania owych obywateli w trakcie tego okresu.

46

W kwestii tej należy uściślić, że o ile dyrektywa 2004/38 wymaga, by przyjmujące państwo członkowskie brało pod uwagę indywidualną sytuację zainteresowanej osoby w momencie wydania decyzji w sprawie wydalenia lub stwierdzenia, że osoba ta stanowi w ramach swojego pobytu nieracjonalne obciążenie dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym państwie członkowskim (wyrok Brey, C‑140/12, EU:C:2013:565, pkt 64, 69, 78), o tyle tego rodzaju indywidualna ocena nie jest jednak konieczna w sytuacji takiej jak ta zaistniała w postępowaniu głównym.

47

Trybunał stwierdził już bowiem w wyroku Alimanovic (C‑67/14, EU:C:2015:597, pkt 60), że dyrektywa 2004/38, ustanawiając stopniowy system utrzymywania statusu pracownika, którego celem jest zabezpieczenie prawa pobytu i dostępu do świadczeń socjalnych, sama uwzględnia rozmaite czynniki charakteryzujące indywidualną sytuację każdego wnioskodawcy świadczenia socjalnego, a w szczególności okres wykonywania działalności zarobkowej.

48

Tym samym, jeśli takie badanie nie jest konieczne w wypadku obywatela poszukującego pracy, nieposiadającego już statusu pracownika, to tym bardziej jest tak w wypadku osób znajdujących się w sytuacji takiej jak sytuacja J. Peñi Cuevasa w postępowaniu głównym.

49

Wyjątek, o którym mowa w § 7 ust. 1 zdanie drugie pkt 1 księgi II kodeksu prawa socjalnego w związku z art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38, zgodnie z którym Republika Federalna Niemiec nie jest zobowiązana do przyznawania prawa do korzystania z pomocy społecznej w trakcie trzech pierwszych miesięcy pobytu obywatela Unii na swoim terytorium, zezwalając zainteresowanym na jednoznaczne poznanie ich praw i obowiązków, może bowiem zagwarantować wysoki poziom pewności prawa i przejrzystości w ramach przyznawania podstawowych świadczeń z zakresu pomocy społecznej, pozostając jednocześnie w zgodzie z zasadą proporcjonalności (zob. analogicznie wyrok Alimanovic, C‑67/14, EU:C:2015:597, pkt 61).

50

Ponadto jeśli chodzi o indywidualne badanie mające na celu podjęcie globalnej oceny obciążenia, jakie konkretnie stanowiłoby przyznanie świadczenia dla całego krajowego systemu pomocy społecznej rozpatrywanego w postępowaniu głównym, należy przypomnieć, że pomoc przyznaną jednemu zainteresowanemu trudno uznać za „nieracjonalne obciążenie” dla państwa członkowskiego w rozumieniu art. 14 ust. 1 dyrektywy 2004/38, ponieważ może ona obciążać dane państwo członkowskie nie po złożeniu pojedynczego wniosku o przyznanie świadczenia, lecz po zsumowaniu wszelkich przedstawionych mu wniosków indywidualnych (zob. wyrok Alimanovic, C‑67/14, EU:C:2015:597, pkt 62).

51

W tych okolicznościach art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38 nie stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym w zakresie, w jakim uregulowanie to wyłącza uprawnienie do niektórych „specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych” w rozumieniu art. 70 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 przez obywateli innych państw członkowskich, którzy znajdują się w sytuacji takiej jak wskazana w art. 6 ust. 1 omawianej dyrektywy.

52

Taki sam wniosek narzuca się w odniesieniu do wykładni art. 4 rozporządzenia nr 883/2004. Świadczenia rozpatrywane w postępowaniu głównym, które stanowią „specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne” w rozumieniu art. 70 ust. 2 wspomnianego rozporządzenia, są bowiem na mocy art. 70 ust. 4 tego rozporządzenia udzielane wyłącznie w państwie członkowskim, w którym zainteresowani mają miejsce zamieszkania, zgodnie z ustawodawstwem tego państwa. Z tego wynika, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by takich świadczeń odmówiono obywatelom innych państw członkowskich, którzy nie są pracownikami najemnymi lub osobami prowadzącymi działalność na własny rachunek czy osobami zachowującymi ten status przez pierwsze trzy miesiące ich pobytu w przyjmującym państwie członkowskim (zob. podobnie wyroki: Brey, C‑140/12, EU:C:2013:565, pkt 44; Dano, C‑333/13, EU:C:2014:2358, pkt 83).

53

W świetle całokształtu przedstawionych powyżej rozważań na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że art. 24 dyrektywy 2004/38 i art. 4 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, które wyklucza z kręgu osób uprawnionych do niektórych „specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych” w rozumieniu art. 70 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004, stanowiących jednocześnie „świadczenie z zakresu pomocy społecznej” w rozumieniu art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38, obywateli innych państw członkowskich znajdujących się w sytuacji określonej w art. 6 ust. 1 tej dyrektywy.

54

Ponieważ pytanie trzecie zostało postawione przy założeniu, że na pytanie pierwsze zostanie udzielona odpowiedź przecząca, a Trybunał udzielił odpowiedzi twierdzącej na pytanie o tej samej treści postawione w sprawach zakończonych wyrokami Dano (C‑333/13, EU:C:2014:2358) i Alimanovic (C‑67/14, EU:C:2015:597), nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na trzecie pytanie prejudycjalne.

55

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 24 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG, i art. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1244/2010 z dnia 9 grudnia 2010 r., należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, które wyklucza z kręgu osób uprawnionych do niektórych „specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych” w rozumieniu art. 70 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004, stanowiących jednocześnie „świadczenie z zakresu pomocy społecznej” w rozumieniu art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38, obywateli innych państw członkowskich znajdujących się w sytuacji takiej jak ta wskazana w art. 6 ust. 1 tej dyrektywy.