VEREIN FÜR KONSUMENTENINFORMATION

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

PEDRA CRUZA VILLALÓNA

przedstawiona w dniu 9 lipca 2015 r.(1)

Sprawa C‑326/14

Verein für Konsumenteninformation

przeciwko

A1 Telekom Austria AG

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Oberster Gerichtshof (Austria)]

Dyrektywa 2002/22 – Prawa użytkowników związane z sieciami i usługami łączności elektronicznej – Prawo abonentów do wypowiedzenia umowy bez ponoszenia kary – Nadzwyczajne prawo do wypowiedzenia – Zmiana opłat wynikająca z warunków umowy – Powiązanie opłat ze wskaźnikiem cen konsumpcyjnych – Współzależność z dyrektywą 93/13/EWG

1.        Pytanie prejudycjalne, zadane w ramach sporu pomiędzy stowarzyszeniem zajmującym się ochroną praw konsumentów a firmą telekomunikacyjną, dotyczy postanowień umownych, które pozwalają na waloryzację opłat za usługi telekomunikacyjne zgodnie ze wskaźnikiem cen konsumpcyjnych. Przedmiotem pytania jest w szczególności to, czy art. 20 ust. 2 dyrektywy 2002/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników (zwanej dalej „dyrektywą o usłudze powszechnej”)(2) przyznaje prawo do wypowiedzenia umowy bez ponoszenia kary abonentom, gdy zostaną oni powiadomieni o wskazanych zmianach w opłatach zgodnie z przewidzianą w umowie metodą indeksacji.

2.        Chociaż pytanie prejudycjalne postawione przez Oberster Gerichtshof (austriacki sąd najwyższy) odwołuje się wyłącznie do dyrektywy o usłudze powszechnej, to zarówno z samego postanowienia odsyłającego jak też z jego uzasadnienia oraz uwag na piśmie, a także uwag ustnych przedstawionych w przedmiotowej sprawie wynika konieczność wzięcia pod uwagę również postanowień dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków konsumenckich(3).

3.        Przedmiotowa sprawa daje Trybunałowi sposobność wypowiedzenia się po raz pierwszy w kwestii problemów, jakie stwarza związek pomiędzy klauzulą waloryzacji cen zgodnie z danym wskaźnikiem a nadzwyczajnym prawem użytkowników do wypowiedzenia. O ile Trybunał poddał już analizie określone postanowienia umowne dotyczące zmiany cen, o tyle nie były one, podobnie zresztą jak kwestie przedstawione w tamtych sprawach, porównywalne z tymi, które stanowią przedmiot niniejszego postępowania. Zatem z jednej strony sprawa Invitel(4) dotyczyła wykładni dyrektywy 93/13 w sytuacji, gdy postanowienie umowne przewidywało możliwość jednostronnego dokonywania zmiany wysokości opłat związanych ze świadczoną usługą, przy czym postanowienie to nie określało w sposób jasny sposobu wyliczania wysokości opłat ani nie wyszczególniało powodów dokonywania takiej zmiany. Z drugiej strony w sprawie RWE Vertrieb(5) zajmowano się zgodnością z wymogami dobrej wiary, równowagi i przejrzystości, nałożonymi przez dyrektywy 93/13 oraz 2003/55/WE(6), umownego postanowienia, które, mimo że przewidywało możliwość wypowiedzenia umowy przez klienta, pozwalało dostawcy na jednostronną zmianę kosztów dostawy gazu bez wskazywania przyczyn, warunków bądź zakresu takiej zmiany. Wreszcie w sprawie Schulz i Egbringhoff(7),w której nie znajdowała zastosowania dyrektywa 93/13 a jedynie dyrektywy 2003/54/WE(8) oraz 2003/55, zastanawiano się, czy określone postanowienia, które co prawda gwarantowały, że zostanie przedstawiona informacja o podwyżce cen w odpowiednim terminie oraz przyznawały prawo do wypowiedzenia umowy, ale nie wskazywały przyczyn, warunków i zakresu zmiany ceny, spełniały wymogi niezbędnego stopnia przejrzystości przewidziane przez te regulacje.

I –    Ramy prawne

A –    Prawo Unii

4.        Motyw 30 dyrektywy o usłudze powszechnej stanowi: „Umowy to dla użytkowników i konsumentów ważne narzędzie zapewnienia minimalnego poziomu przejrzystości informacji i zabezpieczenia prawnego. Większość usługodawców działających w środowisku konkurencyjnym zawiera umowy ze swoimi klientami, ponieważ są one handlowo pożądane. W uzupełnieniu przepisów niniejszej dyrektywy, do transakcji konsumenckich dotyczących sieci i usług elektronicznych stosują się wymagania istniejącego ustawodawstwa Wspólnoty dotyczącego ochrony konsumentów w odniesieniu do umów, a w szczególności dyrektywa Rady 93/13/EWG […] 97/7/WE […] w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość. W szczególności konsumenci powinni mieć minimum pewności prawna odnośnie ich stosunków umownych z bezpośrednim dostawcą usług telefonicznych, takiej, aby warunki umowy, warunki, jakość usług, warunki rozwiązania umowy i zaprzestania świadczenia usługi, środki kompensacyjne i rozwiązywanie sporów były określone w ich umowach. W przypadku, gdy usługodawcy inni niż bezpośredni dostawcy usług telefonicznych zawierają umowy z konsumentami również w tych umowach powinna być zawarta ta sama informacja. Środki zmierzające do zapewnienia przejrzystości cen, taryf i warunków zwiększą zdolność konsumentów do zoptymalizowania wyboru i w ten sposób do korzystania w pełni z konkurencji na rynku”.

5.        Z drugiej strony motyw 49 dyrektywy o usłudze powszechnej stanowi, że dyrektywa ta „[…] powinna zapewniać elementy ochrony konsumenta, włączając jasne warunki umowne i rozwiązywanie sporów oraz przejrzystość taryf dla konsumentów […]”.

6.        Artykuł 1 dyrektywy o usłudze powszechnej, który ma za zadanie określić jej przedmiot oraz zakres zastosowania, ma następujące brzmienie:

„1.      W ramach dyrektywy 2002/21/WE (dyrektywy ramowej), niniejsza dyrektywa zawiera postanowienia dotyczące sieci i usług łączności elektronicznej dla użytkowników końcowych. Celem jest zapewnienie dostępu w całej Wspólnocie do publicznie dostępnych usług dobrej jakości poprzez skuteczną konkurencję i wybór, a także zajęcie się okolicznościami, w jakich rynek nie zaspokaja w sposób zadowalający potrzeb użytkowników końcowych. Dyrektywa zawiera również przepisy dotyczące niektórych aspektów związanych z urządzeniami końcowymi, w tym przepisy mające na celu ułatwienie dostępu niepełnosprawnym użytkownikom końcowym.

2.       Niniejsza dyrektywa określa prawa użytkowników końcowych i odpowiadające im obowiązki przedsiębiorstw udostępniających publicznie dostępne sieci i usługi łączności elektronicznej. W odniesieniu do zapewnienia świadczenia usługi powszechnej w środowisku rynków otwartych i konkurencyjnych, niniejsza dyrektywa definiuje minimalny zestaw usług określonej jakości, do których mają dostęp wszyscy użytkownicy końcowi, po cenie przystępnej w świetle konkretnych warunków krajowych, bez naruszania konkurencji. Niniejsza dyrektywa ustanawia również obowiązki dotyczące zapewnienia pewnych usług obowiązkowych.

[…]

4.      Przepisy niniejszej dyrektywy dotyczące praw użytkowników końcowych stosuje się bez uszczerbku dla wspólnotowych przepisów o ochronie konsumenta, w szczególności dla przepisów dyrektywy 93/13/EWG i dyrektywy 97/7/WE, oraz przepisów krajowych zgodnych z prawem wspólnotowym”.

7.        Rozdział IV dyrektywy o usłudze powszechnej ma na celu ochronę interesów i praw użytkowników końcowych. W ramach tego rozdziału art. 20 rzeczonej dyrektywy, w brzmieniu zmienionym dyrektywą 2009/136 stanowi:

„1.      Państwa członkowskie zapewniają, aby w przypadku wykupienia abonamentu na usługi zapewniające przyłączenie do publicznej sieci łączności lub publicznie dostępnych usług łączności elektronicznej konsumenci oraz inni użytkownicy końcowi, którzy się o to zwrócą, mieli prawo do zawarcia umowy z przedsiębiorstwem lub przedsiębiorstwami zapewniającymi takie przyłączenie lub świadczącymi takie usługi. Umowa powinna w jasnej, zrozumiałej i łatwo dostępnej formie określać co najmniej:

[…]

d)      szczegółowe informacje o cenach i taryfach, sposoby uzyskiwania aktualnych informacji na temat wszystkich stosowanych taryf i opłat eksploatacyjnych, sposoby płatności oraz różnice w kosztach wynikające z różnych sposobów płatności;

[…]

2.      Państwa członkowskie zapewniają, aby abonenci mieli prawo wycofać się bez ponoszenia kar z zawartych umów, w przypadku gdy przedsiębiorstwo świadczące sieci lub usługi łączności elektronicznej powiadomi ich o zamiarze zmiany warunków umowy. O wszelkich takich zmianach powiadamia się abonentów z odpowiednim wyprzedzeniem, nie krótszym niż jeden miesiąc, jednocześnie informując ich o przysługującym im prawie do wycofania się z ich umów bez ponoszenia kar, jeżeli nie akceptują nowych warunków. Państwa członkowskie zapewniają, aby krajowe organy regulacyjne mogły określić formę takich powiadomień”.

8.        Motyw 27 dyrektywy 2009/136 zmieniającej dyrektywę o usłudze powszechnej stanowi, że „prawo abonentów do odstąpienia od umowy bez ponoszenia kary dotyczy zmian w warunkach umownych nakładanych przez dostawców sieci lub usług łączności elektronicznej”.

9.        Dyrektywa 93/13 stanowi w art. 3:

„1.      Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

[…]

3.       Załącznik zawiera przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe”.

10.      Ustęp 1 załącznika do dyrektywy 93/13 wylicza pośród postanowień wymienionych w art. 3 ust. 3 te, których celem lub skutkiem jest:

„[…]

j)      umożliwienie sprzedawcy lub dostawcy według własnego uznania jednostronnej zmiany warunków bez uzasadnionego powodu wymienionego w umowie;

[…]

l)      możliwość ustalania ceny towaru w momencie dostawy lub umożliwienie sprzedawcy towarów lub dostawcy usług podwyższenia cen bez zapewnienia konsumentowi prawa do unieważnienia umowy, jeśli w obu przypadkach cena jest zbyt wysoka w stosunku do cen obowiązujących w chwili składania zamówienia;

[…]”.

11.      W związku z zakresem ust. 1 lit. j), l) załącznika do dyrektywy 93/13 ust. 2 załącznika stanowi, co następuje:

„[…]

b)      […]

Stosowanie lit. j) nie narusza warunków, na mocy których sprzedawca lub dostawca zastrzega sobie prawo do jednostronnego dokonywania zmian umowy zawartej na czas nieokreślony, pod warunkiem że będzie on zobowiązany do uprzedniego poinformowania konsumenta, który uzyska prawo rozwiązania umowy.

[…]

d)      Stosowanie lit. l) nie narusza warunków indeksacji cen, o ile jest to zgodne z prawem, pod warunkiem że zostanie jasno przedstawiona metoda, według której następują zmiany cen”.

B –    Prawo austriackie

12.      Paragrafy 25 i 25a dział III Telekommunikationsgesetz 2003 (austriackiej ustawy telekomunikacyjnej)(9) mają następujące brzmienie:

„Paragraf 25

1.      Operatorzy sieci lub usług łączności mają obowiązek przyjęcia ogólnych warunków umów, w których są opisane oferowane usługi, oraz określić warunki ustalania opłat za te usługi […].

2.      Zmiany ogólnych warunków umów oraz warunków ustalania opłat należy przed ich wejściem w życie przedłożyć krajowemu organowi regulacyjnemu oraz opublikować w odpowiedniej formie. W odniesieniu do zmian, które nie są wyłącznie korzystne dla abonenta, obowiązuje dwumiesięczny termin przedłożenia i opublikowania. W innych przypadkach obowiązują postanowienia Konsumentenschutzgesetz […] (ustawy o ochronie konsumentów), jak i Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch [austriackiego kodeksu cywilnego, zwanego dalej »ABGB«].

3.      O zasadniczej treści tych zmian, które nie są wyłącznie korzystne, informuje się abonenta przynajmniej na miesiąc przed wejściem w życie tych zmian w formie pisemnej, np. poprzez wydrukowanie tej informacji na okresowo sporządzanym rachunku. Równocześnie informuje się abonenta o dacie wejścia w życie tych zmian jak i jego prawie do wypowiedzenia umowy bez ponoszenia karnych opłat do tego dnia. […] Zmiany ogólnych warunków umów oraz warunków ustalania opłat przez operatorów sieci lub usług, które stają się konieczne wyłącznie w wyniku rozporządzenia wydanego przez krajowy organ regulacyjny na podstawie tego przepisu i które nie są wyłącznie korzystne dla użytkownika, nie upoważniają abonentów do bezpłatnego wypowiedzenia umowy bez ponoszenia kar[…].

[…]

5.      Warunki ustalania opłat zawierają przynajmniej:

[…]

2)      dane dotyczące sposobów uzyskiwania aktualnych informacji o wszelkich stosowanych taryfach i opłatach eksploatacyjnych;

[…]”.

13.      Artykuł 6 Konsumentenschutzgesetz(10) (ustawy o ochronie konsumentów) zawiera następujące postanowienia:

„Artykuł 6. Niedopuszczalne elementy umowy

I.       Konsumenta nie wiążą jednak w szczególności takie postanowienia umowne w rozumieniu art. 879 ABGB, na podstawie których:

[…]:

5)      przedsiębiorca może żądać opłaty wyższej niż uzgodniona podczas zawierania umowy, chyba że w umowie przewidziane jest także obniżenie opłat w razie wystąpienia określonych przesłanek warunkujących zmianę opłat, że warunki konieczne do zmiany opłat są opisane w umowie i obiektywnie uzasadnione oraz że nie zależą od woli przedsiębiorcy […]”.

14.      Bundesstatistikgesetz 2000 (austriacka ustawa federalna o statystykach)(11) ustanawia w art. 22 i n. instytucję federalną „Statistik Österreich” (austriacki urząd statystyczny, zwany dalej „Statistik Austria”), do której zadań należy m.in. opracowywanie statystyk i publikacji. Ma ona za zadanie opracowywać wskaźnik cen konsumpcyjnych.

II – Okoliczności i postępowanie w sprawie głównej

15.      Verein für Konsumenteninformation (stowarzyszenie na rzecz informowania konsumentów) wytoczyło powództwo zbiorowe o zaprzestanie praktyk przeciwko A1 Telekom Austria AG, w którym domaga się nakazania spółce zaniechania posługiwania się w obrocie w stosunkach z klientami oraz powoływania się na określone postanowienia zwarte w ogólnych warunkach umownych przewidujące waloryzację opłat za usługi telekomunikacyjne w zależności od zmian wskaźnika cen konsumenckich(12).

16.      Żądania powoda zostały w całości uwzględnione wyrokiem sądu pierwszej instancji. A1 Telekom Austria złożyła od wyroku apelację. Sąd apelacyjny uznał w szczególności, że w zakresie w jakim pozwana ma prawo do jednostronnej zmiany wysokości opłat, abonentowi przysługuje nadzwyczajne prawo do wypowiedzenia umowy.

17.      Niniejsze pytanie prejudycjalne powstało w związku ze skarga rewizyjną (Revision), wniesioną przez A1 Telekom Austria od wyroku wydanego przez sąd apelacyjny. Wobec rozbieżnych ocen przyjmowanych w tej kwestii przez poszczególne izby sądu apelacyjnego środek ten został uznany za dopuszczalny przez sąd odsyłający, tj. Oberster Gerichtshof. Inna izba sądu apelacyjnego faktycznie uznała, że funkcja ochronna art. 25 Telekommunikationsgesetz nie obejmuje waloryzacji opłat dokonywanej wedle ustalonego wcześniej wskaźnika, skoro chodzi tu o klauzule waloryzacyjne wystarczająco określone i niezależne od arbitralnej decyzji spółki telekomunikacyjnej.

III – Pytanie prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem

18.      W tych okolicznościach Oberster Gerichtshof przedłożył następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy przewidziane w art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej uprawnienie do wycofania się z zawartych umów bez ponoszenia kar umownych »w przypadku powiadomi[enia] o zamiarze zmiany warunków umowy« stosuje się także w sytuacji, gdy waloryzacja opłat wynika z warunków umowy, które już w momencie zawierania umowy przewidywały waloryzację opłat (zwiększenie lub redukcję) w przyszłości zgodnie z obiektywnymi zmianami wskaźnika cen konsumpcyjnych odzwierciedlającego zmianę wartości pieniądza?”.

19.      W trakcie postępowania przed Trybunałem uwagi na piśmie przedstawiły Verein für Konsumenteninformation, A1 Telekom Austria, Komisja oraz rząd belgijski, spośród których wszyscy, z wyjątkiem tego ostatniego, stawili się na rozprawie w dniu 30 kwietnia 2015 r.

IV – W przedmiocie pytania prejudycjalnego

A –    Uwagi przedstawione przed Trybunałem

20.      Verein für Konsumenteninformation po pierwsze zaprzecza, aby istniało prawo do zmiany warunków umowy po stronie dostawców usług telekomunikacyjnych na mocy art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej, która jednak z drugiej strony ma przyznawać prawo do wypowiedzenia konsumentowi. Jak wskazywało stowarzyszenie w trakcie rozprawy, brak takiego prawa stałby w sprzeczności z celem dyrektywy, jakim jest zapewnienie dostępu do usług. Po drugie prawo do wypowiedzenia ma istnieć właśnie na wypadek, gdy możliwość jednostronnej zmiany przewidziana jest w umowie, bowiem gdyby nie istniało w tej kwestii wcześniejsze porozumienie, operator nie mógłby zmiany dokonać. Przyjęcie wykładni proponowanej przez A1 Telekom Austria oznaczałoby, że prawo do wypowiedzenia mogłoby być systematycznie obchodzone poprzez wprowadzanie klauzul waloryzacyjnych. Dodatkowo proponowana indeksacja nie ma charakteru automatycznego, lecz zależy od decyzji operatora o zamanifestowaniu przed konsumentem woli zwiększenia opłat. Stowarzyszenie odwołuje się również dla poparcia swych twierdzeń do wyroku RWE Vertrieb(13), zgodnie z którym postanowienie pozwalające na zmianę opłat stanowi zmianę warunków umowy w rozumieniu ust. 2 lit. b) akapit drugi załącznika do dyrektywy 93/13 oraz lit. b) załącznika A do dyrektywy 2003/55. Jak stwierdziło w trakcie rozprawy stowarzyszenie, zakresy zastosowania dyrektywy 93/13 oraz 2002/22 mają charakter równoległy, zatem nadzwyczajne prawo do wypowiedzenia zawarte w tej ostatniej znajdzie zastosowanie w każdym przypadku, niezależnie od tego, czy klauzule waloryzacyjne mają nieuczciwy charakter. Dodatkowo odwołanie do wskaźnika cen konsumpcyjnych nie znajduje merytorycznego uzasadnienia, gdyż wskaźnik ten nie odzwierciedla stałego spadku cen w sektorze telekomunikacyjnym. Jak wskazywano w trakcie rozprawy, udział względny tego sektora w całości cen branych pod uwagę przy opracowywaniu wskaźnika jest bardzo niewielki (2,2%). Wreszcie stowarzyszenie odwołuje się do orzecznictwa Oberster Gerichtshof, zawierającego interpretację przepisów krajowych dokonujących transpozycji art. 44 ust. 1 dyrektywy 2007/64WE(14), zgodnie z którą to wykładnią zmiany opłat wynikające z postanowień innych niż te dotyczące zmian stóp procentowych zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami, muszą być objęte pojęciem zmiany umowy(15).

21.      Zdaniem A1 Telekom Austria zmiana opłat wynikająca z zastosowania klauzul waloryzacyjnych nie stanowi zmiany umowy, lecz oznacza jedynie realizację umowy. Indeksacja ma na celu w tym względzie zrekompensować przyszły spadek wartości pieniądza oraz zachować odpowiednią równowagę między świadczeniem pieniężnym i niepieniężnym stron. Zatem w sytuacji braku zmiany umowy art. 25 Telekommunikationsgesetz, który przyznaje prawo do wypowiedzenia konsumentowi, nie znajdzie tu zastosowania. Dodatkowo zmiany opłat są zgodne z art. 6 ust. 1 pkt 5) ustawy o ochronie konsumentów. Z drugiej strony A1 Telekom Austria uważa, że waloryzacja opłat na podstawie klauzuli waloryzacyjnej nie stanowi zmiany narzuconej w sposób aktywny przez dostawcę usług w rozumieniu motywu 27 dyrektywy 2009/139 zmieniającej dyrektywę o usłudze powszechnej, lecz wykonanie uzgodnionego postanowienia umownego, skoro okoliczności prowadzące do waloryzacji cen są niezależnie od woli operatora. W rezultacie waloryzacja na podstawie wskaźnika cen konsumpcyjnych, tak jak w sprawie głównej, nie jest objęta zakresem zastosowania art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej. Z drugiej strony A1 Telekom Austria odwołuje się do ust. 2 lit. d) załącznika do dyrektywy 93/13, na mocy którego takie postanowienia dotyczące indeksacji cen, które są zgodne z prawem i wyraźnie opisują metodę zmiany cen, nie są nieuczciwie. Odwołanie do art. 44 dyrektywy 2007/64 o usługach płatniczych zawarte w postanowieniu odsyłającym pozbawione nie ma natomiast jej zdaniem znaczenia, skoro przepis ten reguluje odmienne stosunki umowne. Ustęp 1 lit. b) załącznika I do dyrektywy 2009/73 również nie pozwala w jej opinii na wyciągnięcie jakiegokolwiek wniosku dotyczącego pojęcia „zmiany” w zajmującym nas przypadku. Równocześnie A1 Telekom Austria wskazała w trakcie rozprawy, iż kryterium dostępności w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy o usłudze powszechnej znajduje wyłącznie zastosowanie w związku z rozdziałem II dyrektywy, poświęconym obowiązkowi świadczenia usługi powszechnej, i nie może być stosowane przy wykładni art. 20. Wreszcie A1 Telekom Austria wyjaśniła w trakcie rozprawy, że większość umów zawierających sporne postanowienie to umowy zawarte na czas nieokreślony, które można rozwiązać bez ponoszenia kary przy zachowaniu miesięcznego okresu wypowiedzenia, a umowy zawarte na czas określony, których wcześniejsze rozwiązanie faktycznie pociąga za sobą karę dla abonenta, zostały zawarte na minimalny okres najwyżej dwóch lat.

22.      Ze swej strony rząd belgijski uważa, iż waloryzacja opłat, która wynika z ogólnych warunków umownych, jak w przypadku postępowania głównego, daje abonentom prawo do wypowiedzenia umowy. Ustęp 2 lit. d) załącznika do dyrektywy 93/13 oraz art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej mają odrębne zakresy zastosowania, w związku z czym powinno się je stosować kumulatywnie. Wykładnię tę potwierdzają zdaniem rządu belgijskiego wyroki Trybunału w sprawach Invitel i RWE Vertrieb(16). Z drugiej strony indeksacja winna zostać uznana za zmianę wprowadzoną przez operatora telekomunikacyjnego w rozumieniu motywu 27 dyrektywy 2009/136. Wreszcie rząd belgijski odwołuje się do różnych opracowań, które wskazują spadek cen w sektorze telekomunikacyjnym, i z uwagi na to stwierdza on, że indeksacja nie może zostać uznana za konieczną do zachowania równoważności świadczeń.

23.      Komisja uważa, że prawo do wypowiedzenia nie powinno być stosowane w przypadku klauzul waloryzacyjnych, skoro wynikające z nich zmiany opłat nie stanowią zmiany warunków umowy w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej: waloryzacja opłat na podstawie uzgodnionego wskaźnika oraz według przewidzianej metody była znana w chwili zawierania umowy i stanowi zatem jeden z warunków umownych, który nie został zmieniony. Dodatkowo od chwili jej zawarcia umowa ustanawia tryb zmian opłat w sposób szczegółowy i przejrzysty, wiążąc go ze wskaźnikiem określanym przez instytucję trzecią (Statistik Austria) na podstawie obiektywnej zmiany wartości pieniądza. Komisja wskazuje dodatkowo, że wykładnia taka jest również zgodna z zasadami ustalonymi w dyrektywie 93/13. W trakcie rozprawy Komisja wskazała też, iż niezależnie od odmiennego zakresu zastosowania dyrektywy 93/13 oraz dyrektywy o usłudze powszechnej, obie dyrektywy mogą znaleźć zastosowanie w sytuacji takiej jak w niniejszej sprawie. Równocześnie wskazała na różnicę pomiędzy okolicznościami niniejszej sprawy oraz spraw Invitel i RWE Vertrieb(17), w których chodziło o nieuczciwe postanowienia, pociągające za sobą prawo do wypowiedzenia. Wreszcie Komisja podnosi, że odwołanie się przez sąd odsyłający do dyrektywy 2007/64 w sprawie usług płatniczych jest pozbawione znaczenia.

B –    Analiza

24.      Poprzez przedłożone pytanie prejudycjalne Oberster Gerichtshof zmierza zasadniczo do ustalenia, czy waloryzacja opłat usług telekomunikacyjnych w zależności od wskaźnika cen konsumpcyjnych stanowi zmianę warunków umowy w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej, przyznającego prawo do wycofania się z umów bez ponoszenia kary przez abonentów. Odpowiedź na pytanie prejudycjalne zależy zatem od wykładni pojęcia „zmiany warunków umowy” zawartego w tym przepisie.

25.      W tym kontekście konieczne staje się uwzględnienie szczególnej funkcji, jaką indeksacja odgrywa w umowach długotrwałych oraz zawartych na czas nieokreślony. Wskaźniki cen konsumpcyjnych, w swych różnych postaciach, to indeksy oddające proporcjonalne lub procentowe zmiany w czasie cen określonych dóbr i usług konsumowanych przez gospodarstwa domowe(18). Indeksacja oznacza waloryzację wartości pieniężnej w przypadku określonych opłat, w zależności od wskaźnika cen konsumpcyjnych (zwanego dalej „CPI”)(19). O ile podstawowa funkcja indeksacji polegała zasadniczo na utrzymywaniu siły nabywczej lub poziomu życia(20) w przypadku jej zastosowaniu do wynagrodzeń lub określonych świadczeń socjalnych, to publiczny oraz okresowy charakter wskaźników cen konsumpcyjnych, jak również fakt, że są one zasadniczo uważane za wskaźniki inflacji(21), sprawia, iż używa się ich również jako odnośników przy braku bardziej użytecznych wskaźników dla dostosowania wzajemnych świadczeń w umowach długotrwałych lub zawartych na czas nieokreślony, w celu zrekompensowania utraty wartości pieniądza wynikającej z ogólnej inflacji(22). Zatem w prawie umów klauzule waloryzacji cen, które odwołują się do wskaźnika cen konsumpcyjnych, są zasadniczo uważane za środek zaradczy, nawet jeżeli nie idealny(23), na wypadek niestabilności walutowej, przywracający równowagę między świadczeniami(24).

26.      Po dokonaniu uwag o charakterze ogólnym oraz w świetle pytań zawartych w uwagach przedłożonych przed Trybunałem, uważam za konieczne wyjaśnić po pierwsze kwestie wynikające ze współzależności między dyrektywą o usłudze powszechnej oraz dyrektywą 93/13. Należy bowiem pamiętać, że ta ostatnia zawiera szczegółowe odesłania zarówno do postanowień dotyczących zmiany cen odwołujących się do danego wskaźnika oraz prawa wypowiedzenia umowy ze strony konsumenta.

1.      W przedmiocie współzależności dyrektywy o usłudze powszechnej oraz dyrektywy 93/13

27.      Jak szeroko rozważano w uwagach na piśmie oraz tych przedłożonych w trakcie rozprawy, prawodawca Unii ustanowił w dyrektywie 93/13 wyjątek od zasady uznawania za nieuczciwe postanowień prowadzących do zmiany cen przez przedsiębiorcę w zakresie dotyczącym klauzul waloryzacji cen w oparciu o określony wskaźnik.

28.      Niewątpliwym jest, że załącznik do dyrektywy 93/13(25) nadaje określoną rangę prawu konsumenta do wypowiedzenia, jako jednemu z czynników, który pozwala wykluczyć nieuczciwy charakter postanowień zezwalających na zmianę warunków umowy [ust. 1 lit. j) załącznika] oraz tych umożliwiających podwyższenie cen przez przedsiębiorcę [ust. 1 lit. l) załącznika](26). Co prawda w odniesieniu do tych ostatnich sam załącznik do dyrektywy 93/13 ustanawia jasny wyjątek, odwołując się do „warunków indeksacji cen, o ile jest to zgodne z prawem, pod warunkiem że zostanie jasno przedstawiona metoda, według której następują zmiany cen.”(27)

29.      O ile z powyższego wynika, iż dyrektywa 93/13 uznaje w szczególności za pozbawioną nieuczciwego charakteru klauzulę indeksacji cen, o ile jest ona zgodna z prawem i pod warunkiem, że zostanie jasno przedstawiona metoda, według której następują zmiany cen, to, co należy podkreślić, dyrektywa o usłudze powszechnej, przedmiot niniejszego pytania prejudycjalnego, znajduje zastosowanie bez uszczerbku dla postanowień dyrektywy 93/13(28). Oznacza to zwłaszcza, że to, iż klauzula waloryzacyjna pozbawiona jest nieuczciwego charakteru w rozumieniu dyrektywy 93/13, nie przesądza pod żadnym pozorem jeszcze o tym, że zmiana cen z niej wynikająca stanowi zmianę warunków umowy w rozumieniu dyrektywy o usłudze powszechnej, łącznie z będącym tego logiczną konsekwencją prawem wypowiedzenia z art. 20 ust. 2.

30.      To jest właśnie scenariusz, który musimy uwzględnić w celu udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytanie prejudycjalne będące przedmiotem niniejszej sprawy, skoro, jak słusznie wskazała Komisja w trakcie rozprawy, w żadnych uwagach przedłożonych przed Trybunałem nie podnoszono kwestii nieuczciwego charakteru postanowień, którymi się zajmujemy. W odróżnieniu od postanowień dyrektywy 93/13, dyrektywa o usłudze powszechnej nie uzależnia w żaden sposób prawa do wypowiedzenia od tego, aby postanowienie, o które chodzi, miało charakter nieuczciwy. Odpowiedź na pytanie, którym się zajmujemy zależy wyłącznie od wykładni pojęcia „zmiany warunków umowy” w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej, oczywiście niezależnie od tego, że stosunek prawodawcy Unii do klauzul waloryzacyjnych odnoszących się do danego wskaźnika, o czym świadczy załącznik do dyrektywy 93/13, może stanowić wyraz szczególnej troski, z jaką należy podejść do praktyki indeksacji.

2.      W przedmiocie interpretacji pojęcia „zmiany ogólnych warunków umowy” w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej

31.      Dyrektywa o usłudze powszechnej to kluczowy akt prawny w ramach procesu liberalizacji sektora telekomunikacji, a pierwszym z jej celów jest zapewnienie w całej Unii dostępu do publicznie dostępnych usług wysokiej jakości poprzez rzeczywistą konkurencję i wybór. W tym względzie ustanawia ona równocześnie ramy prawne, zasadniczo w rozdziale II(29), które pozwalają zająć się sytuacją, w której potrzeby użytkowników końcowych nie są w sposób wystarczający zaspokajane przez rynek(30). Jak wskazano w utrwalonym orzecznictwie, dyrektywa o usłudze powszechnej zmierza do „ustanowienia zharmonizowanych ram prawnych, które zagwarantują w sektorze łączności elektronicznej świadczenie usługi powszechnej, to znaczy minimalnego zestawu określonych usług po przystępnej cenie wszystkim użytkownikom końcowym”(31).

32.      W tym kontekście dyrektywa o usłudze powszechnej ma również na celu stworzenie zestawu praw użytkowników końcowych i odpowiadających im obowiązków przedsiębiorstw, udostępniających publicznie dostępne sieci i usługi łączności elektronicznej(32), czemu poświęca ona rozdział IV zawierający przepis, którego wykładnia stanowi przedmiot niniejszego postępowania(33). Cel, jakim jest ochrona konsumentów, leży u podstaw przepisów tej dyrektywy, i jest również ściśle związany ze zliberalizowaniem rynku telekomunikacyjnego(34).

33.      Jak wskazuje motyw 30 dyrektywy o usłudze powszechnej w kontekście ochrony praw i interesów użytkowników końcowych, umowa stanowi ważny element zapewnienia minimalnego poziomu przejrzystości informacji i pewności prawa. Zagwarantowane jest to w szczególności poprzez dokładne sformułowanie postanowień umowy, pośród których przejrzystość warunków odnoszących się do sposobu określenia opłat ma szczególne znaczenie dla użytkowników(35). W świetle tego celu art. 20 ust. 1 dyrektywy o usłudze powszechnej stanowi, jakie elementy umowa ma określać w jasnej, zrozumiałej i łatwo dostępnej formie. Pomiędzy tymi elementami wymienia się: „dane szczegółowe dotyczące cen i taryf oraz sposobów uzyskiwania aktualnych informacji o stosownych taryfach i opłatach eksploatacyjnych […]”.

34.      Jednak z obowiązku zamieszczenia w umowie danych dotyczących cen i opłat oraz zaktualizowanej informacji ich dotyczących nie można wnioskować, że dyrektywa o usłudze powszechnej a w szczególności art. 20 ust. 1 wymaga, aby ceny i opłaty były określone jako niepodlegająca zmianom wartość pieniężna, co uniemożliwiałoby wprowadzenie postanowień dotyczących warunków zmiany. W tym względzie z art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej wynika, jak orzekł Trybunał w wyroku RWE Vertrieb, dokonując interpretacji ust. 2 lit. b) akapit drugi i lit. d) załącznika do dyrektywy 93/13 oraz lit. b) załącznika A do dyrektywy 2003/55 dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego(36), że prawodawca Unii uznał w ramach umów zawartych na czas nieokreślony – w tym przypadku umów telekomunikacyjnych – „istnienie uzasadnionego interesu przedsiębiorstwa zaopatrzenia w uprawnieniu do zmiany opłat za jego usługi”(37).

35.      Zatem w ramach pierwszego wniosku, przyjmuję, że wykładnia literalna pojęcia „zmiany warunków umowy” zawartego w art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej prowadzi do konkluzji, iż waloryzacja opłat, która wynika z zastosowania postanowień umownych nie stanowi właściwej zmiany warunków umowy, lecz zastosowanie lub wykonanie jednego z przewidzianych ab initio postanowień umowy.

36.      Jednakże wniosek taki jak przedstawiony powyżej, przedstawiony w sposób tak ogólny i nieróżnicujący, pociąga za sobą wyraźne ryzyko pomniejszania skuteczności (effet utile) prawa do wypowiedzenia przewidzianego w art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej. Istotnie jakakolwiek klauzula dotycząca zmiany cen lub opłat, niezależnie od sposobu jej sformułowania, mogłaby – o ile zostałaby zawarta w pierwotnej umowie – pozbawić abonentów możliwości jednostronnego wypowiedzenia umowy bez ponoszenia kary i to nawet w sytuacji, gdy chodzi o klauzulę o nieokreślonym zakresie, zależną od woli przedsiębiorcy będącego dostawcą usług, zmieniającą równowagę wprowadzoną za pomocą warunków umownych uzgodnionych wyjściowo, pociągającą za sobą nieprzewidywalne skutki dla użytkownika.

37.      Bezpośrednim skutkiem powyższego zdaje się być konieczność zapewnienia, że świadczenie wzajemne, obciążające abonenta w postaci „ceny zwaloryzowanej” cechuje się wystarczającą przewidywalnością, przejrzystością oraz pewnością prawa, by uznać, iż nie mamy tu do czynienia ze zmianą ogólnych warunków umowy w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej w świetle treści kwestionowanych postanowień oraz charakterystycznych cech umów, w których są zawarte.

38.      Kwestionowane ogólne warunki umowne przewidują zasady decydujące o sposobie określenia opłat w sytuacji, gdy uzgodniono waloryzację zgodnie ze wskaźnikiem. W tym przypadku nie została przewidziana automatyczna indeksacja opłat(38), lecz, mówiąc bardziej dokładnie, z jednej strony, możliwość przyznana dostawcy usług podwyższenia opłat na kolejny rok w zależności od wzrostu rocznego indeksu cen konsumenckich, opracowanego przez Statistik Austria. Z drugiej strony przedsiębiorstwo jest zobowiązane odzwierciedlić spadek średniorocznego wskaźnika cen konsumpcyjnych, obniżając wyżej wymienione opłaty na korzyść klientów. Obowiązek ten ulega złagodzeniu jedynie w przypadku, gdy operator zrezygnował z podnoszenia opłat, do którego byłby uprawniony w związku z klauzulą we wcześniejszym okresie, co pozwala zachować równowagę między interesami stron.

39.      Jak wskazywała A1 Telekom Austria w trakcie rozprawy, większość umów zawierających sporne postanowienie to umowy zawarte na czas nieokreślony, które można w każdym czasie rozwiązać bez ponoszenia kary przy zachowaniu miesięcznego terminu wypowiedzenia. Z drugiej strony umowy zawarte na czas określony, do których znajdowałoby zastosowanie sporne postanowienie, a w przypadku których wcześniejsze rozwiązanie faktycznie prowadziłoby do konieczności zapłaty kary przez abonenta, były zawierana na minimalny okres najwyżej dwóch lat.

40.      Wobec powyższego to do sądu krajowego należy dokonanie oceny, czy w sprawie występują wystarczające elementy pewności prawa, przewidywalności oraz przejrzystości, aby uznać, że nie ma miejsca zmiana warunków umowy w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej. W tym względzie koniecznym jest, aby wziąć pod uwagę określone elementy szczególnie istotne dla dokonania podobnej oceny.

41.      Po pierwsze należy podkreślić, iż pojęcie zmiany warunków umownych w sytuacji, gdy waloryzacja opłat stanowi konsekwencję postanowienia przewidzianego w umowie, zakłada zmianę pozycji umownej abonenta(39). Zatem zmianę cen, do której doszło przy zastosowaniu klauzuli waloryzacyjnej związanej ze wskaźnikiem należy umiejscowić w perspektywie ciągłości umowy(40), jako zapewniającą zachowanie wyjściowej równowagi zobowiązań umownych oraz równoważności wzajemnych świadczeń w ramach danej umowy. W tym kontekście należy równocześnie zająć się szczególną funkcją, jaką odgrywa indeksacja w ramach umów o długim okresie trwania lub zawartych na czas nieokreślony.

42.      Po drugie należy wziąć pod uwagę, czy zmiana wskazanych opłat została przewidziana w umowie w sposób szczegółowy, dokładny, zrozumiały oraz przejrzysty dla abonenta poprzez odwołanie do wskaźnika łatwo dostępnego publicznie, określonego przez instytucję trzecią w sposób niezależny od woli dostawcy usług zgodnie z obiektywnymi kryteriami i w taki sposób, że zastosowanie postanowień nie prowadzi do rezultatów nieprzewidywalnych lub nieproporcjonalnych dla abonentów.

43.      Po trzecie fakt, iż zastosowanie klauzuli waloryzacyjnej zgodnie ze wskaźnikiem cen konsumpcyjnych nie ma charakteru automatycznego, nie oznacza jeszcze koniecznie, iż nastąpiła zmiana warunków umowy w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej, o ile brak wspomnianego automatyzmu działa przy zachowaniu równowagi między interesami stron umowy na korzyść abonentów.

44.      Wreszcie uważam, że nie jest koniecznym uwzględnienie twierdzeń, które opierają się na wykładni poczynionej przez sam Oberster Gerichtshof w związku z krajowymi przepisami dokonującymi transpozycji art. 44 dyrektywy 2007/64 o usługach płatniczych, zgodnie z którą każda waloryzacja odmienna niż waloryzacja wynikająca ze zmiany stopy procentowej winna zostać uznana za mieszcząca się w pojęciu zmiany umowy. W istocie niezależnie od tego, że szczególny charakter uregulowanych tam usług płatniczych może przemawiać przeciwko automatycznej transpozycji wspomnianej wykładni na pole dyrektywy o usłudze powszechnej, to w każdym razie wymienione wyżej postanowienie dyrektywy 2007/64, które nie stanowi przedmiotu niniejszego postępowania, nie zostało jeszcze do tej pory poddane wykładni przez Trybunał.

45.      Ostatecznie uważam, że zmiana opłat wynikająca z zastosowania klauzuli waloryzacyjnej cen nie oznacza zmiany ogólnych warunków umowy w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej w zakresie, w jakim określenie świadczenia wzajemnego leżącego po stronie abonenta w postaci „ceny zwaloryzowanej” cechuje się w sposób wystarczający przewidywalnością, przejrzystością i pewnością prawa, aby uznać, że nie doszło do zmiany pozycji umownej abonenta. Do sądu krajowego należy, w świetle treści spornych postanowień oraz charakterystycznych cech umów, w których są zawarte, dokonanie odpowiedniej oceny.

V –    Wnioski

46.      Wobec powyższego proponuję udzielić następującej odpowiedzi na postawione przez Oberster Gerichtshof pytanie prejudycjalne:

Zmiana opłat wynikająca z zastosowania klauzuli waloryzacyjnej cen nie oznacza zmiany warunków umowy w rozumieniu art. 20 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej, w zakresie w jakim określenie świadczenia wzajemnego leżącego po stronie abonenta w postaci »ceny zwaloryzowanej« wykazuje wystarczające cechy przewidywalności, przejrzystości oraz pewności prawa, aby uznać, że nie doszło do zmiany pozycji umownej abonenta. Do sądu krajowego należy dokonanie odpowiedniej oceny w świetle treści spornych postanowień oraz charakterystycznych cech umów, w których są one zawarte.

---

1 –      Język oryginału: hiszpański.

---

2 –      Dz.U. L 108, s. 51 – wyd. spec. w jęz. polskim rozdz. 13, t. 29, s. 349, zmieniona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/136/WE z dnia 25 listopada 2009 r., zmieniającą dyrektywę 2002/22/WE w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników, dyrektywę 2002/58/WE dotyczącą przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów (Dz.U. L 337, s. 11).

---

3 –      Dz.U. L 95, s. 29 – wyd. spec. w jęz. polskim rozdz. 15, t. 2, s. 288.

---

4 –      C‑472/10, EU:C:2012:242.

---

5 –      C‑92/11, EU:C:2013:180.

---

6 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 98/30/WE (Dz.U. L 176, s. 57 – wyd. spec. w jęz. polskim rozdz. 12, t. 2, s. 230) uchylona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. (Dz.U. L 211, s. 94).

---

7 –      Wyrok Schulz i Egbringhoff, C‑359/11 i C‑400/11, EU:C:2014:2317.

---

8 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE (Dz.U. L 176, s. 37, wyd. spec. w jęz. polskim rozdz. 12, t. 2, s. 211), uchylona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającą dyrektywę 2003/54/WE (Dz.U. L 211, s. 55).

---

9 –      Bundesgesetz, mit dem ein Telekommunikationsgesetz erlassen wird, (TKG 2003), BGBl. I nr 70/2003 idF BGBl. I nr 44/2014.

---

10 –      Bundesgesetz vom 8. März 1979, mit dem Bestimmungen zum Schutz der Verbraucher getroffen werden (KSchG), BGBl. nr 140/1979.

---

11 –      BGBl.I nr 163/1999.

---

12 –      Ogólne warunki umowne, do których odwołuje się Verein für Konsumenteninformation w swojej skardze, mają następujące brzmienie:

---

„Zmiany umowy 4.1. […]

---

4.3. Jeżeli zmiana (zmiany) nie ma dla klientów charakteru wyłącznie korzystnego, A1 ogłasza tę zmianę (te zmiany), o ile nie dotyczą one wyłącznie przyszłych klientów, dwa miesiące przed ich wejściem w życie. […] Powiadomienie o zasadniczej treści zmian zawiera również informacje o prawie wypowiedzenia bez ponoszenia kosztów oraz o terminie wypowiedzenia. […] Zmiany opłat na podstawie uzgodnionego wskaźnika nie uprawniają do skorzystania z nadzwyczajnego prawa do wypowiedzenia.

---

[…]

---

Część 10. Opłaty, warunki płatności

---

10.12. Jeżeli indeksacja jest uzgodniona bez dokładniejszych ustaleń w postanowieniach dotyczących warunków ustalania opłat lub indywidualnym porozumieniu, stosuje się następujące przepisy.

---

10.12.1 Jeżeli zmienia się średnioroczny (dotyczący roku kalendarzowego) wskaźnik cen konsumpcyjnych podany przez Statistik Austria, ma to następujący wpływ na opłaty:

---

–      A1 jest upoważniona podnieść opłaty w kolejnym roku kalendarzowym zgodnie ze wzrostem średniorocznego wskaźnika cen konsumpcyjnych.

---

–      A1 jest zobowiązana przekazać obniżki średniorocznego wskaźnika cen konsumpcyjnych i zredukować opłaty zgodnie z obniżką. A1 informuje klientów o waloryzacji w formie pisemnej (np. poprzez wydrukowanie odpowiedniej informacji na rachunku).

---

10.12.2 O ile nie uzgodniono inaczej, zakres waloryzacji opłat wynika ze stosunku zmiany średniorocznego wskaźnika cen konsumpcyjnych za ostatni rok kalendarzowy przed waloryzacją w porównaniu do średniorocznego wskaźnika cen konsumpcyjnych za przedostatni rok kalendarzowy przed waloryzacją (podstawa wskaźnika: średnioroczny wskaźnik cen konsumpcyjnych za rok 2010 = 100). A1 nie uwzględnia wahania w wysokości 2% (zakres wahania) w stosunku do podstawy wskaźnika. Jeżeli w kolejnych latach ten zakres wahania w sumie przekroczy lub spadnie poniżej tego dwuprocentowego progu, A1 waloryzuje opłaty w pełnej wysokości. Nowa wartość stanowi nową podstawę wskaźnika dla przyszłych waloryzacji. Zobowiązanie do obniżenia opłat jest pomniejszone w takim zakresie, w jakim A1 w poprzednim roku nie skorzystała z prawa do podwyższenia opłat.

---

10.12.3 Waloryzacja opłat następuje w roku po zmianie podstawy wskaźnika, jednakże najwcześniej w kolejnym roku po zawarciu umowy:

---

–      Podwyżka opłat: od 1 kwietnia do 31 grudnia.

---

–      Obniżka opłat: zawsze 1 kwietnia.

---

10.12.4 Jeżeli średnioroczny wskaźnik cen konsumpcyjnych nie będzie już publikowany, jego miejsce zastępuje nowy oficjalny wskaźnik.”

---

13 –      C‑92/11, EU:C:2013:180.

---

14 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE (Dz.U. L 319, s. 1).

---

15 –       Stowarzyszenie odwołuje się do wyroków: z dnia 6 lipca 2011 r., 3 OB 107/11 oraz z dnia 1 sierpnia 2012 r., 1 OB 244/11f. Argument ten pokreślono również w postanowieniu odsyłającym.

---

16 –      Wyroki: RWE Vertrieb, C‑92/11, EU:C:2013:180; Invitel, C‑472/10, EU:C:2012:242.

---

17 –      Ibidem.

---

18 –      Manual del índice de precios al consumidor. Teoría y práctica (opracowany przez Międzynarodową Organizację Pracy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Eurostat, Organizację Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Bank Światowy), 2006, s. 1.

---

19 –      Ibidem, s. 41.

---

20 –      Ibidem, s. 41 i nast. William Fleetwood, jeden z prekursorów wskaźników cen, opublikował w 1707 r. pisemną pracę w obronie studentów, których roczne wpływy przekraczały kwotę 5 funtów, tj. limit wpływów określony przepisami college należącego do historycznego uniwersytetu brytyjskiego, które sięgały wstecz do XV wieku, po przekroczeniu którego to limitu studenci tracili prawo do stypendium. W. Fleetwood zaproponował nieliteralną wykładnię przepisu, wskazując, że należałoby dostosować tę kwotę do sumy, która pozwoliłaby pokryć potrzeby, jakie można było przy jej pomocy zaspokoić w momencie jej ustanawiania. W. Fleetwood, Chronicon Preciosum: or an Account of English Money, the Price of Corn, and Other Commodities, for the last 600 Years, London, Charles Harper, 1707.

---

21 –      Tak przykładowo rozporządzenie Rady (WE) nr 2494/95 z dnia 23 października 1995 r. dotyczące zharmonizowanych wskaźników cen konsumpcyjnych (Dz.U. L 257, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim t. 10, rozdz. 1, s. 39), którego motyw czwarty wskazuje, że wskaźniki cen konsumpcyjnych odgrywają decydującą rolę dla zrozumienia procesu inflacyjnego.

---

22 –      Manual del índice de precios al consumidor, op.cit., s. 43.

---

23 –      J. Ghestin i M. Billiau, Le prix dans les contrats de longue durée, L.G.D.J., 1990, s. 106.

---

24 –      W każdym przypadku rozważania te nie podważają dyskusji, z ekonomicznego punktu widzenia, dotyczącej skutków związanych z praktyką indeksacji (zob. w tej kwestii S. Fischer, Indexing, Inflation, and Economic Policy, MIT Press, Cambridge, Mass. 1986) oraz przyjmowanych w tym celu regulacji przez państwa członkowskie, zasadniczo wprowadzanych ze względów polityki gospodarczej [dla przykładu można odnieść się w przypadku Francji do ordonnances nr 58–1374, z dnia 30 grudnia 1958 r., oraz nr 59–246, z dnia 4 lutego 1959 r.; w przypadku Niemiec do Preisklauselgesetz z dnia 7 września 2007 r. (BGBl. I s. 2246–2247) lub w przypadku Hiszpanii, w związku zasadniczo z sektorem publicznym, do Ley 2/2015 de desindexación de la economía española (ustawy o deindeksacji gospodarki hiszpańskiej) z dnia 30 marca, BOE 77, s. 27244]. Jeżeli chodzi o opracowanie prawnoporównawcze, zob. Ministère de l’économie et du commerce extérieur, Modalités de la réglementation des clauses d’indexation de prix en France, Allemagne, Belgique et Luxembourg, Perspectives de politique économique, nr 19, 2012, Luxembourg, dostępne na stronie internetowej: www.competitivite.lu.

---

25 –      Załącznik ten zgodnie z art. 3 dyrektywy 93/13 zawiera przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe. Trybunał wielokrotnie orzekał, że choć sama treść omawianego załącznika „o nieuczciwym charakterze określonego postanowienia umownego nie przesądza w sposób automatyczny […], to jednak załącznik ten stanowi istotną przesłankę, na jakiej właściwy sąd może oprzeć swą ocenę nieuczciwego charakteru takiego postanowienia”. Wyrok Invitel, C‑472/10, EU:C:2012:242, pkt 26.

---

26 –      Z jednej strony w związku z postanowieniami, które pozwalają przedsiębiorcy na jednostronną zmianę umowy [ust. 1 lit. j) załącznika], ust. 2 lit. b) akapit drugi tego załącznika stanowi, że przepis nie narusza warunków, „na mocy których sprzedawca lub dostawca zastrzega sobie prawo do jednostronnego dokonywania zmian umowy zawartej na czas nieokreślony, pod warunkiem że będzie on zobowiązany do uprzedniego poinformowania konsumenta, który uzyska prawo rozwiązania umowy”. Z drugiej strony oraz w związku z postanowieniami, które przyznają przedsiębiorcy prawo do podwyższenia cen, ust. 1 lit. l) załącznika precyzuje, iż uznaje się je za nieuczciwe, jeżeli konsument nie ma „prawa do [rozwiązania] umowy, jeśli w obu przypadkach cena jest zbyt wysoka w stosunku do cen obowiązujących w chwili składania zamówienia”. Trybunał dokonał wykładni tych postanowień, przyznając szczególną rangę temu prawu. Zobacz wyroki: Invitel, C‑472/10, EU:C:2012:242, pkt 24; RWE Vertrieb, C‑92/11, EU:C:2013:180, pkt 49, 54.

---

27 –      Ustęp 2 lit. d) załącznika do dyrektywy 93/13.

---

28 –      Artykuł 1 ust. 4 oraz motyw 30 dyrektywy o usłudze powszechnej.

---

29 –      Którego tytuł brzmi: „Obowiązek świadczenia usługi powszechnej obejmujący obowiązki społeczne”.

---

30 –      Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy o usłudze powszechnej.

---

31 –      Wyroki: Base i in., C‑389/08, EU:C:2010:584, pkt 32; Komisja/Francja, C‑220/07, EU:C:2008:354, pkt 28.

---

32 –      Zobacz art. 1 ust. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej.

---

33 – Z postanowienia odsyłającego nie wynika jasno do jakiego rodzaju usług stosuje się warunki. W tym względzie jeżeli postanowienia dotyczące taryf specjalnych oraz mechanizmów finansowania usługi powszechnej zawarte w dyrektywie o usłudze powszechnej nie znajdują zastosowania do wszystkich rodzajów usług (w związku z wyłączeniem usług łączności ruchomej, zob. wyrok Base Company i Mobistar, C‑1/14, EU:C:2015:378), ograniczenie to nie znajduje zastosowania w przypadku praw użytkowników końcowych zawartych w rozdziale IV dyrektywy. W szczególności art. 20 odnosi się do usług, które umożliwiają przyłączenie do publicznej sieci łączności lub publiczne dostępnych łączności elektronicznej.

---

34 –      Zobacz per analogiam wyrok Schulz i Egbringhoff, C‑359/11 i C‑400/11, EU:C:2014:2317, pkt 40.

---

35 –      Zobacz również motyw 49 dyrektywy o usłudze powszechnej.

---

36 –      Ten ostatni przepis ustanawia środki ochrony konsumentów. W szczególności lit. b) załącznika w jego aktualnym brzmieniu [ust. 1 lit. b) załącznika I do dyrektywy 2009/73], stanowi m.in. „świadczący usługi powiadamiają bezpośrednio swoich odbiorców o wszelkich podwyżkach opłat, w przejrzysty i zrozumiały sposób i w odpowiednim czasie, nie później niż w ciągu jednego okresu rozliczeniowego po wejściu w życie podwyżki. Państwa członkowskie zapewniają odbiorcom możliwość wycofania się z umów, jeżeli oni nie akceptują nowych warunków podanych im do wiadomości przez świadczącego usługi gazownicze”.

---

37 –      Wyrok RWE Vertrieb, C‑92/11, EU:C:2013:180, pkt 46. Jednak „standaryzowana klauzula zezwalająca na takie jednostronne dostosowanie powinna […]spełniać wymogi dobrej wiary, równowagi i przejrzystości ustanowione przez rzeczone dyrektywy”, pkt 47.

---

38 –      Doktryna rozróżnia pomiędzy właściwymi klauzulami indeksacyjnymi charakteryzującymi się automatyzmem, oraz klauzulami rewizji na podstawie wskaźnika. Zobacz J.P. Doucet, L’indexation, 1965, L.G.D.J, s. 6. Co do rozróżnienia między automatycznymi klauzulami waloryzacyjnymi oraz klauzulami waloryzacyjnymi cen i opłat nie mającymi charakteru automatycznego, zob. G. Rouhette, La révision conventionnelle du contrat, Revue internationale de droit comparé, 1986, s. 369–408.

---

39 –      W tej kwestii zob. P. Nihoul i P. Rodford, EU Electronic Communications Law, 2^nd ed., Oxford University Press, 2011, s. 399.

---

40 –      We wskazanej ciągłej perspektywie należy postrzegać wagę, jaką indeksacja uzyskała w orzecznictwie Trybunału w zasadniczo innym kontekście zamówień publicznych przy interpretacji pojęcia istotnej zmiany umowy w ramach dyrektywy Rady 92/50/EWG z dnia 18 czerwca 1992 r. odnoszącej się do koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na usługi, Dz.U. L 209, s. 1. [uchylonej i zastąpionej dyrektywą 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi (Dz.U. L 134, p. 114)]. Zatem Trybunał orzekł, że przewidziane w umowie zastąpienie wskaźnika cen nowym wskaźnikiem, ogranicza się do zastosowania postanowień umowy podstawowej w zakresie dotyczącym uaktualnienia postanowień dotyczących indeksacji, przez co nie jest zmianą podstawowych warunków zamówienia mogącą stanowić udzielenie nowego zamówienia w rozumieniu dyrektywy 92/50, wyrok pressetext Nachrichtenagentur, C‑454/06, EU:C:2008:351, pkt 68–69.