—

w imieniu Banco Privado Português SA, w likwidacji, oraz Massa Insolvente do Banco Privado Português SA przez M. Ferreirę Santos oraz R. Leandro Vasconcelos, advogadas,

—

w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa oraz A. Cunhę, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez M. Penę Machetego oraz G. Reina Piresa, advogados,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Françę oraz L. Flynna, a także przez M. Afonso, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy, po pierwsze, ważności decyzji Komisji 2011/346/UE z dnia 20 lipca 2010 r. w sprawie pomocy państwa C 33/09 (ex NN 57/09, ex CP 191/09) udzielonej przez Portugalię w postaci gwarancji rządowej udzielonej BPP (Dz.U. 2011, L 159, s. 95), a po drugie, wykładni art. 14 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. [108 TFUE] (Dz.U. L 83, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 8, t. 1, s. 339).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu Estado português (państwa portugalskiego) z Banco Privado Português SA (zwanym dalej „BPP”), w likwidacji, a także z Massa Insolvente do Banco Privado Português SA (ogółem wierzycieli BPP), w przedmiocie zapisania po stronie pasywów likwidacji wierzytelności tego państwa w kwocie 24462921,24 EUR powiększonej o należne odsetki, stanowiącej równowartość podlegającej odzyskaniu pomocy, którą państwo to bezprawnie przyznało bankowi BPP poprzez udzielenie gwarancji rządowej stanowiącej zabezpieczenie otrzymanej przez ten bank pożyczki w kwocie 450 mln EUR (zwanej dalej „gwarancją”).

3

Artykuł 1 lit. f) rozporządzenia (WE) nr 659/1999 określa jako pomoc przyznaną bezprawnie nową pomoc wprowadzoną w życie z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE.

4

Artykuł 14 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Windykacja [odzyskanie] pomocy”, brzmi:

„1.   W przypadku gdy podjęte zostały decyzje negatywne w sprawach pomocy przyznanej bezprawnie, Komisja podejmuje decyzję, że zainteresowane państwo członkowskie podejmie wszelkie konieczne środki w celu windykacji [odzyskania] pomocy od beneficjenta (zwaną dalej »decyzją o windykacji [odzyskaniu]«). Komisja nie wymaga windykacji [odzyskania] pomocy, jeżeli byłoby to sprzeczne z ogólną zasadą prawa [Unii].

2.   Pomoc podlegająca windykacji [odzyskaniu] na podstawie decyzji o windykacji [odzyskaniu] obejmuje odsetki naliczone według właściwej stopy ustalonej przez Komisję. Odsetki są płatne od dnia, w którym pomoc przyznana bezprawnie została udostępniona beneficjentowi, do daty jej windykacji [odzyskania].

3.   Bez uszczerbku dla jakiegokolwiek orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości [Unii Europejskiej] wydanego zgodnie z art. [278 TFUE], windykacja [odzyskanie] zostaje przeprowadzon[e] bezzwłocznie i zgodnie z procedurami przewidzianymi w prawie krajowym zainteresowanego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidują one bezzwłoczne i skuteczne wykonanie decyzji Komisji. W tym celu oraz w wypadku postępowania przed sądami krajowymi zainteresowane państwa członkowskie podejmują wszelkie konieczne kroki, jakie dostępne są w ich odpowiednich systemach prawnych, włącznie ze środkami tymczasowymi, bez uszczerbku dla prawa [Unii]”.

5

Decyzją C(2009) 1892 wersja ostateczna z dnia 13 marca 2009 r. w sprawie pomocy państwa NN 71/08 – Portugal, Auxílio estatal ao Banco Privado Português – BPP (Dz.U. C 174, s. 1, zwaną dalej „decyzją z dnia 13 marca 2009 r.”) Komisja Europejska postanowiła w ramach środka nadzwyczajnego nie wnosić zastrzeżeń co do pomocy przyznanej przez Estado português w postaci gwarancji stanowiącej zabezpieczenie pożyczki w kwocie 450 mln EUR, która została przyznana przez sześć portugalskich banków na rzecz banku BPP, w dniu 5 grudnia 2008 r. Gwarancja ta została zatwierdzona na podstawie art. 87 ust. 3 lit. b) WE, obecnie art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE, na okres sześciu miesięcy, czyli do dnia 5 czerwca 2009 r.

6

Z motywu 34 tej decyzji wynika, że dokonana przez Komisję ocena pomocy nie wywiera wpływu na ocenę, jakiej instytucja ta musiałaby dokonać, gdyby środek ten został przedłużony poza datę końcową wskazaną w punkcie poprzednim.

7

Motyw 39 rzeczonej decyji stanowi:

„Niezależnie od wysokiego poziomu oferowanego zabezpieczenia poziom odpłatności za gwarancję […] jest wciąż znacznie niższy od poziomu zasadniczo uznawanego za odpowiedni dla banków znajdujących się w trudnej sytuacji. Komisja stoi na stanowisku, że w wyjątkowych przypadkach mogłaby ona uznać taką odpłatność za odpowiednią w zakresie, w jakim zapewnia ona przetrwanie [BPP], jednak tylko przez krótki okres ratowania. Ponadto odpłatność na takim poziomie może zostać zaakceptowana jedynie pod warunkiem, że zostanie przedstawiony plan restrukturyzacji. Komisja oczekuje, że koszty interwencji publicznej na rzecz BPP w dłuższym okresie znajdą odzwierciedlenie w planie restrukturyzacji zmierzającym do przywrócenia jego rentowności […] i że oddziaływanie zatwierdzonej pomocy na konkurencję zostanie uwzględnione w ramach środków wyrównawczych. W tym kontekście Komisja przypomina także i z zadowoleniem przyjmuje do wiadomości, że władze portugalskie zobowiązały się przedstawić plan restrukturyzacji w terminie sześciu miesięcy od daty przyznania środka pomocy na rzecz [BPP], tj. do dnia 5 czerwca 2009 r.” [tłumaczenie nieoficjalne].

8

W motywie 41 decyzji z dnia 13 marca 2009 r. Komisja przypomniała, że każde ewentualne przedłużenie udzielania pomocy, której czas trwania jest ograniczony do sześciu miesięcy, należy jej przedstawić do zatwierdzenia.

9

Motywy 9, 12, 13 i 19–24 decyzji 2011/346 brzmią następująco:

[…]

[…]

10

Co się tyczy zakwalifikowania gwarancji jako „pomocy państwa” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, motywy 57–60 decyzji 2011/346 brzmią:

11

W odniesieniu do badania zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym motywy 65, 67, 68 i 70–72 tej decyzji stanowią:

[…]

[…]

12

Artykuł 1 decyzji 2011/346 stanowi: „Pomoc państwa przyznana w ramach gwarancji dotyczącej pożyczki w wysokości 450 mln EUR, która została w sposób niezgodny z prawem i z naruszeniem art. 108 ust. 3 [TFUE] przyznana przez Portugalię na rzecz [BPP] […], jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym”.

13

W myśl art. 2 ust. 1 decyzji „Portugalia musi odzyskać od beneficjenta pomoc, o której mowa w art. 1”.

14

Artykuł 3 ust. 1 omawianej decyzji stanowi, że „[o]dzyskanie pomocy, o której mowa w art. 1, odbywa się w sposób bezzwłoczny i skuteczny”.

15

Artykuł 91 ust. 2 Código da Insolvência e da Recuperação de Empresas (kodeksu postępowania upadłościowego i naprawczego przedsiębiorstw), zatwierdzonego dekretem z mocą ustawy nr 53/2004 z dnia 18 marca 2004 r. (zwanego dalej „CIRE”), stanowi:

„Każde zobowiązanie, które nie jest jeszcze wymagalne w dniu ogłoszenia upadłości i w odniesieniu do którego nie są należne odsetki za zwłokę lub w odniesieniu do którego należne są odsetki według stopy niższej niż stopa ustawowa, uznaje się za zobowiązanie ograniczone do kwoty, która – w wypadku powiększenia o odsetki naliczone od tej kwoty, odpowiednio według stopy ustawowej lub według stopy odpowiadającej różnicy między stopą ustawową a stopą umowną, za okres do dnia wymagalności – odpowiadałaby kwocie owego zobowiązania”.

16

W dniu 9 września 2010 r. Estado português złożyło przed sądem odsyłającym, na podstawie przepisów CIRE, wniosek o zapisanie i ujęcie po stronie pasywów likwidacji swej wierzytelności wynikającej z odzyskania pomocy nakazanego decyzją 2011/346.

17

W postępowaniu przed sądem odsyłającym wnioskowi temu sprzeciwiła się Massa Insolvente do Banco Privado Português SA, podnosząc, że decyzja 2011/346 jest bezprawna, wobec czego wierzytelność Estado português jest pozbawiona jakiejkolwiek podstawy prawnej.

18

Dlatego właśnie w dniu 9 września 2011 r. pozwani w postępowaniu głównym wnieśli do Sądu Unii Europejskiej skargę o stwierdzenie nieważności decyzji 2011/346, która to skarga została przezeń oddalona w dniu 2 grudnia 2014 r. (wyrok Banco Privado Português i Massa Insolvente do Banco Privado Português/Komisja, T‑487/11, EU:T:2014:1077).

19

W międzyczasie, ze względu na toczące się przed Sądem postępowanie w przedmiocie skargi, sąd odsyłający zawiesił postępowanie do czasu wydania rozstrzygnięcia potwierdzającego lub podważającego legalność decyzji 2011/346. Estado português zaskarżyło jednak postanowienie o zawieszeniu postępowania przed Tribunal da Relação de Lisboa (sądem apelacyjnym w Lizbonie), który zarządził kontynuację postępowania, przypominając, że sąd odsyłający dysponuje możliwością skierowania do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

20

Sąd odsyłający ma wątpliwości co do ważności decyzji 2011/346. Po pierwsze, co się tyczy kwalifikacji gwarancji jako pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, sąd ten przypomina, że postanowienie to znajduje zastosowanie nie w sytuacji gdy istnieje jedynie możliwość wywarcia przez dany środek wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi, ale w sytuacji, gdy wywieranie takiego wpływu rzeczywiście ma miejsce. Tymczasem motywy decyzji 2011/346 nie pozwalają uznać, że Komisja stwierdziła, iż gwarancja rzeczywiście wywarła wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Ponadto, w ocenie tego sądu, okoliczności faktyczne nie prowadzą jednoznacznie do wniosku, że wpływ taki wystąpił. Sąd odsyłający przypomina w tym względzie, że – jak wynika z motywu 77 decyzji 2011/346 – gwarancja została ustanowiona na rzecz BPP w celu zabezpieczenia spłaty pożyczki, która została wykorzystana w celu zaspokojenia wierzycieli, których wierzytelności stały się należne lub których linie kredytowe miały wygasnąć oraz że BPP zaprzestał działać na rynku od dnia 1 grudnia 2008 r.

21

Po drugie, co się tyczy oceny zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym, sąd odsyłający przypomina, że w decyzji z dnia 13 marca 2009 r. uznano, iż gwarancję można uznać za zgodną z rynkiem wewnętrznym w myśl art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE, w okresie sześciu miesięcy liczonych od dnia, w którym ustanowiono gwarancję, to znaczy od dnia 5 grudnia 2008 r. do dnia 5 czerwca 2009 r., ponieważ brak wykonania przez BPP jego zobowiązań finansowych może mieć negatywne skutki dla portugalskiego sektora finansowego. W decyzji 2011/346 Komisja uznała jednak, że pomoc jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym, gdyż Estado português nie przedstawiło planu restrukturyzacji do końca wspomnianego sześciomiesięcznego okresu, na którym to założeniu opierało się zatwierdzenie środka pomocowego. W ocenie sądu odsyłającego w decyzji 2011/346 nie wyjaśniono, dlaczego okoliczność, iż Estado português nie przedstawiło planu restrukturyzacji BPP, miałaby mieć wpływ na osąd co do zgodności pomocy dokonany w decyzji z dnia 13 marca 2009 r., w szczególności w okresie od 5 grudnia 2008 r. do 5 czerwca 2009 r.

22

Po trzecie, zdaniem sądu odsyłającego istnieje sprzeczność między elementami uzasadnienia decyzji 2011/346, a także między elementami jej części dyspozycyjnej, odnośnie do momentu, od którego gwarancja jest uznawana za niezgodną z prawem. Z motywu 24 tej decyzji wynika bowiem, że pomoc stała się niezgodna z prawem z dniem 6 czerwca 2009 r. W motywie 72 decyzji wyjaśniono jednak, że pomoc była niezgodna z rynkiem wewnętrznym w okresie od 5 grudnia 2008 r. do 15 kwietnia 2010 r. Jeśli chodzi o część dyspozycyjną decyzji 2011/346, to stwierdzono w niej jedynie, że pomoc jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym. Moment, od którego rzeczoną gwarancję należy uznawać za bezprawną, ma decydujące znaczenie przy obliczaniu kwoty pomocy.

23

Po czwarte wreszcie, sąd odsyłający twierdzi, że zastosowanie w niniejszej sprawie art. 91 ust. 2 CIRE mogłoby doprowadzić do pomniejszenia kwoty, jaka powinna zostać zwrócona Estado português. Należy zatem ustalić, czy art. 14 rozporządzenia nr 659/1999 stoi na przeszkodzie temu, aby w razie spełnienia odpowiednich przesłanek kwota do odzyskania przez państwo mogła zostać zmniejszona na podstawie art. 91 ust. 2 CIRE.

24

W powyższych okolicznościach Tribunal do Comércio de Lisboa (sąd handlowy w Lizbonie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

25

Posiłkowo Tribunal do Comércio de Lisboa przedstawia jeszcze jedno pytanie dotyczące wykładni:

„Czy art. 14 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 659/1999 stoi na przeszkodzie temu, aby w niniejszym przypadku zastosować obniżenie kwoty, która ma zostać odzyskana, w sytuacji gdy przepis ten ma zastosowanie w sposób niedyskryminujący do wszystkich wierzycieli upadłego?”.

26

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zawiera pięć pytań, przy czym cztery pierwsze dotycząc ważności decyzji 2011/346 a piąte wykładni art. 14 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 659/1999. Należy odrębnie przeanalizować kwestię dopuszczalności z jednej strony czterech pierwszych pytań, a z drugiej strony pytania piątego.

27

Rząd portugalski utrzymuje, że pytania dotyczące ważności decyzji 2011/346 są niedopuszczalne. Powołując się na wyrok TWD Textilwerke Deggendorf (C‑188/92, EU:C:1994:90) rząd ten podnosi, że skoro nie wniósł do Sądu skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji, to uzyskała ona względem niego charakter ostateczny, wobec czego jej ważność nie może być już kwestionowana przed sądem krajowym. Ponadto decyzja 2011/346 nie była przedmiotem wniosku o zawieszenie wykonania. Należy zatem ją wykonać w sposób umożliwiający bezzwłoczne i skuteczne odzyskanie pomocy.

28

W tym względzie należy przypomnieć, że w wyroku TWD Textilwerke Deggendorf (EU:C:1994:90, pkt 17) Trybunał orzekł, że beneficjent pomocy państwa będącej przedmiotem decyzji Komisji skierowanej bezpośrednio tylko do państwa członkowskiego, do którego przynależy wspomniany beneficjent, który niewątpliwie mógł zaskarżyć tę decyzję, lecz nie uczynił tego przed upływem terminu zawitego przewidzianego w art. 263 akapit szósty TFUE, nie może skutecznie kwestionować przed sądami krajowymi zgodności tej decyzji z prawem (zob. także wyroki: Nachi Europe, C‑239/99, EU:C:2001:101, pkt 30; Lucchini, C‑119/05, EU:C:2007:434, pkt 55). Trybunał uznał bowiem, iż przyjęcie odmiennego rozwiązania prowadziłoby do przyznania beneficjentowi pomocy uprawnienia do obejścia ostatecznego charakteru, jaki w myśl zasady pewności prawa ma decyzja po upływie terminu do jej zaskarżenia (wyrok Nachi Europe, EU:C:2001:101, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

Sytuacja, do której odnosi się to orzecznictwo, nie odpowiada tej istniejącej w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym. Beneficjenta pomocy kwestionowanej w tej ostatniej sprawie, który wniósł do Sądu – w terminie przewidzianym w art. 263 akapit szósty TFUE – skargę o stwierdzenie nieważności decyzji 2011/346, w przedmiocie której zapadł wyrok Banco Privado Português i Massa Insolvente do Banco Privado Português/Komisja (EU:T:2014:1077), nie można bowiem uznać za zmierzającego do obejścia ostatecznego charakteru tej decyzji ze względu na to, że kwestionuje on jej ważność przed sądem odsyłającym.

30

Ponadto, ze względu na fakt, że rozwiązanie przyjęte przez Trybunał w pkt 18 wyroku TWD Textilwerke Deggendorf (EU:C:1994:90) jest podyktowane ryzykiem obejścia ostatecznego charakteru aktu Unii, ma ono zastosowanie jedynie wobec strony, która powołuje się na bezprawność aktu Unii Europejskiej przed sądem krajowym, mimo że mogła – bez żadnych wątpliwości – wnieść skargę o stwierdzenie nieważności tego aktu na podstawie art. 263 TFUE, ale nie uczyniła tego w wyznaczonym terminie. Wobec tego okoliczność, że Estado português, które nie kwestionuje legalności decyzji 2011/346 przed sądem krajowym, nie wniosło do Sądu skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji, jest bez znaczenia dla oceny dopuszczalności pytań dotyczących ważności owej decyzji.

31

Z wyroku TWD Textilwerke Deggendorf (EU:C:1994:90) nie wynika wreszcie, że dopuszczalność pytania prejudycjalnego dotyczącego ważności aktu Unii jest uwarunkowana okolicznością, że ów akt był przedmiotem wniosku o zawieszenie wykonania na podstawie art. 278 TFUE. Wyrok ten nie odnosi się bowiem do charakteru wykonawczego aktu Unii, którego ważność jest kwestionowana, ale jest oparty na zagrożeniu obejścia jego ostatecznego charakteru.

32

Tak więc cztery pierwsze pytania prejudycjalne, dotyczące ważności decyzji 2011/346, są dopuszczalne.

33

Według Komisji w postanowieniu odsyłającym nie wyjaśniono, jakie znaczenie ma to pytanie. Instytucja ta uważa zatem, że jest ono niedopuszczalne.

34

W tym zakresie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem i sądami krajowymi ustanowionej w art. 267 TFUE jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za przyszły wyrok, należy, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy, zarówno ocena, czy dla wydania wyroku jest mu niezbędne uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak i ocena znaczenia pytań, które zadaje Trybunałowi. W konsekwencji jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia (zob. w szczególności wyrok Kamberaj, C‑571/10, EU:C:2012:233, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo, a także postanowienie Dél-Zempléni Nektár Leader Nonprofit, C‑24/13, EU:C:2014:40, pkt 39).

35

Jednakże w celu określenia swojej właściwości Trybunał powinien zweryfikować okoliczności, w jakich zwrócił się do niego sąd krajowy. Zasada współpracy, która rządzi funkcjonowaniem mechanizmu pytań prejudycjalnych, zakłada bowiem, że sąd krajowy będzie miał na względzie to, że zadaniem powierzonym Trybunałowi jest uczestnictwo w wymiarze sprawiedliwości w państwach członkowskich, a nie formułowanie opinii doradczych na pytania ogólne lub hipotetyczne (zob. wyrok Kamberaj, EU:C:2012:233, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo, a także postanowienie Dél-Zempléni Nektár Leader Nonprofit, EU:C:2014:40, pkt 40).

36

W tym zakresie odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o które wnioskował sąd krajowy, jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym, a także gdy problem jest natury hipotetycznej, bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia przydatnej odpowiedzi na pytania, które zostały mu postawione (zob. wyrok Kamberaj, EU:C:2012:233, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo, a także postanowienie Dél-Zempléni Nektár Leader Nonprofit, EU:C:2014:40, pkt 41).

37

W tym wypadku sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o dokonanie wykładni art. 14 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 659/1999, co pozwoli mu ocenić, czy art. 91 ust. 2 CIRE jest zgodny z tymi przepisami.

38

Jednakże żaden element przedłożonych Trybunałowi akt nie świadczy o tym, że art. 91 ust. 2 CIRE ma zastosowanie w sporze rozpatrywanym w postępowaniu głównym. Przepis ten odnosi się bowiem do wierzytelności, które nie są jeszcze wymagalne „w dniu ogłoszenia upadłości i w odniesieniu do któr[ych] nie są należne odsetki za zwłokę lub w odniesieniu do któr[ych] należne są odsetki według stopy niższej niż stopa ustawowa”.

39

Tymczasem wierzytelność Estado português, o której mowa w postępowaniu głównym, była wymagalna przed wszczęciem postępowania likwidacyjnego BPP, w dniu 15 kwietnia 2010 r. W motywie 24 decyzji 2011/346 przypomniano bowiem, że pomoc państwa, o której mowa w postępowaniu głównym, należy w każdym wypadku uznać za niezgodną z prawem – w myśl art. 108 ust. 3 TFUE – od dnia 6 czerwca 2009 r., gdyż w decyzji z dnia 13 marca 2009 r. stwierdzono, iż pomoc ta jest zgodna z rynkiem wewnętrznym jedynie przez okres 6 miesięcy, czyli do dnia 5 czerwca 2009 r.

40

Poza tym sąd odsyłający jedynie w sposób hipotetyczny wypowiada się na temat zastosowania art. 91 ust. 2 CIRE w rozpatrywanym w postępowaniu głównym sporze.

41

W tych okolicznościach należy uznać, że piąte pytanie prejudycjalne nie dotyczy interpretacji prawa Unii, która byłaby obiektywnie potrzebna sądowi odsyłającemu do wydania orzeczenia (zob. postanowienia Abt i in., C‑194/10, EU:C:2011:182, pkt 37; Dél-Zempléni Nektár Leader Nonprofit, EU:C:2014:40, pkt 44).

42

W konsekwencji piąte pytanie prejudycjalne, dotyczące wykładni art. 14 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 659/1999 jest niedopuszczalne.

43

W pytaniach tych, które należy przeanalizować łącznie, sąd odsyłający zmierza do ustalenia, z jednej strony, czy kwalifikacja gwarancji jako „pomocy państwa” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE jest wystarczająco uzasadniona wobec faktu, że w decyzji 2011/346 nie wyjaśniono, na jakiej podstawie uznano, że gwarancja ta wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Z drugiej strony sąd ten zmierza do ustalenia, czy Komisja mogła zasadnie stwierdzić, że gwarancja wpływa na ową wymianę handlową w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE z uwagi na cel pożyczki, którą gwarancja ta zabezpieczała, oraz z uwagi na fakt, że od dnia 1 grudnia 2008 r. BPP nie prowadził już działalności.

44

Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, uzasadnienie, jakiego wymaga art. 296 TFUE, powinno być dostosowane do charakteru rozpatrywanego aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętej decyzji, a właściwemu sądowi – dokonać jej kontroli (wyrok Nuova Agricast, C‑390/06, EU:C:2008:224, pkt 79 i przytoczone tam orzecznictwo).

45

Ponieważ uznanie środka za „pomoc państwa” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE wymaga spełnienia wszystkich przesłanek zawartych w owym postanowieniu (wyroki: Komisja/Deutsche Post, C‑399/08 P, EU:C:2010:481, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo, a także Ministerio de Defensa i Navantia, C‑522/13, EU:C:2014:2262, pkt 19), decyzja Komisji, w której przyjęto taką kwalifikację, musi wyjaśniać powody, dla których instytucja ta uznała, iż dany środek państwowy spełnia wszystkie wskazane przesłanki.

46

W odniesieniu do kwestii, czy decyzja 2011/346 jest uzasadniona w wystarczający pod względem prawnym sposób w świetle zawartej w art. 107 ust. 1 TFUE przesłanki wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi, należy przypomnieć, że Komisja nie jest zobowiązana do wykazania, iż środek państwowy ma rzeczywisty wpływ na wymianę handlową, ani też że skutkuje on rzeczywistym zakłóceniem konkurencji. Komisja jest tylko zobowiązana do wykazania, że ów środek może wywołać takie skutki (zob. podobnie wyroki: Unicredito Italiano, C‑148/04, EU:C:2005:774, pkt 54; Cassa di Risparmio di Firenze i in., C‑222/04, EU:C:2006:8, pkt 140; Libert i in., C‑197/11 i C‑203/11, EU:C:2013:288, pkt 76; a także Eventech, C‑518/13, EU:C:2015:9, pkt 65).

47

W niniejszej sprawie należy zaznaczyć, że Komisja przedstawiła elementy mogące świadczyć o tym, że korzyść, którą uzyskał BPP, jest w stanie wpłynąć na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Komisja powołała się w tym względzie, w motywie 58 decyzji 2011/346, na wzmocnienie pozycji konkurencyjnej BPP względem innych podmiotów sektora bankowego. W motywie 59 tej decyzji Komisja przypomniała jeszcze o działalności BPP i jego pozycji na krajowym i międzynarodowym rynku finansowym. W motywie 9 decyzji Komisja wyjaśniła, że BPP prowadzi działalność w dwóch państwach członkowskich oraz że oferuje usługi bankowości prywatnej, doradztwa dla firm oraz usługi w zakresie inwestycji na niepublicznym rynku kapitałowym.

48

W świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 44–46 niniejszego wyroku należy stwierdzić, że decyzja 2011/346 jest uzasadniona w wystarczający pod względem prawnym sposób, gdyż wynika z niej jasno i jednoznacznie, dlaczego instytucja będąca autorem aktu uznała w motywie 60 decyzji 2011/346, że przesłanka dotycząca wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE została w niniejszej sprawie zweryfikowana.

49

Co się tyczy kwestii, czy Komisja mogła zasadnie uznać, że gwarancja wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, z pkt 46 niniejszego wyroku wynika, że w celu zakwalifikowania środka krajowego jako „pomocy państwa” wystarczy zbadać, czy środek ten może wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi.

50

W tym względzie trzeba zaznaczyć, że cel pożyczki zabezpieczonej gwarancją, która – jak wynika z motywu 13 decyzji 2011/346 – miała zostać wykorzystana wyłącznie w celu spłacenia deponentów i innych wierzycieli BPP, nie stoi na przeszkodzie temu, aby gwarancja mogła wpłynąć na wymianę handlową między państwami członkowskimi.

51

W odniesieniu do kryterium wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi orzeczono bowiem, że gdy pomoc przyznana przez państwo członkowskie wzmacnia pozycję przedsiębiorstwa w stosunku do innych przedsiębiorstw konkurencyjnych w wymianie handlowej między państwami członkowskimi, należy uznać, że ma ona wpływ na tę ostatnią. W tym zakresie okoliczność, że dany sektor ekonomiczny, jak sektor usług finansowych, jest przedmiotem ważnego procesu liberalizacji na poziomie Unii, który to proces kładzie nacisk na konkurencję mogącą wynikać już z przewidzianej w traktacie swobody przepływu kapitału, może oznaczać faktyczny lub potencjalny wpływ pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi (zob. podobnie wyrok Cassa di Risparmio di Firenze i in., EU:C:2006:8, pkt 141, 142 i 145 tiret pierwsze).

52

Tymczasem w efekcie udzielenia gwarancji BPP odniósł korzyść, gdyż – jak wynika z motywu 57 decyzji 2011/346 – bank ten mógł uzyskać pożyczkę na warunkach korzystniejszych niż warunki uzyskiwane zwykle na rynku przez przedsiębiorstwa w podobnej sytuacji, o ile w ogóle takie pożyczki byłyby możliwe do uzyskania. W tym stanie rzeczy w motywie 59 decyzji trafnie stwierdzono, że wspomniana korzyść może wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi, ze względu na działalność BPP oraz pozycję tego banku na krajowym i międzynarodowym rynku finansowym. Jak wskazała bowiem Komisja, bez wkładu kapitałowego, który mógł zostać dokonany dzięki udzieleniu gwarancji, klienci BPP prawdopodobnie zaczęliby przechodzić do konkurujących z nim banków z chwilą, gdy po stronie BPP pojawiły się oznaki trudności finansowych.

53

Argument dotyczący zaprzestania działalności handlowej przez BPP nie może podważyć tego stwierdzenia Komisji, zawartego w motywie 59 decyzji 2011/346.

54

Nawet przy założeniu, że owo zaprzestanie działalności zostałoby udowodnione, to i tak BPP mógłby ponownie prowadzić swą zwykłą działalność handlową aż do momentu cofnięcia licencji bankowej w dniu 15 kwietnia 2010 r. Dlatego w motywie 59 decyzji 2011/346 Komisja słusznie stwierdziła, że dopiero z dniem15 kwietnia 2010 r. BPP stracił wszelką możliwość ponownego wejścia na rynek, a tym samym wpływania na wymianę handlową między państwami członkowskimi.

55

Wynika stąd, że analiza pierwszej części pytania pierwszego oraz pytania trzeciego nie wykazała istnienia żadnej okoliczności, która mogłaby mieć wpływ na ważność decyzji 2011/346.

56

Sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy decyzja 2011/346 nie jest obarczona brakiem uzasadnienia ze względu na to, że pomoc, która początkowo została uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym, w decyzji tej została uznana za niezgodną z nim. Ponadto sąd ten podnosi kwestię, czy motywy omawianej decyzji nie są ze sobą sprzeczne, skoro z jednej strony w motywie 24 wskazano, że pomoc stała się niezgodna z prawem od dnia 6 czerwca 2009 r., a z drugiej strony, w motywach 71 i 72 – że tę samą pomoc należy uznać za niezgodną z rynkiem wewnętrznym od dnia 5 grudnia 2008 r.

57

W tym względzie należy przypomnieć, że art. 108 ust. 3 zdanie pierwsze TFUE nakłada na państwa członkowskie obowiązek zgłaszania Komisji planów przyznania lub zmiany pomocy. Zgodnie ze zdaniem ostatnim tego postanowienia państwo członkowskie, które zamierza przyznać pomoc, nie może wprowadzać w życie planowanych środków, dopóki procedura ta nie zakończy się wydaniem przez Komisję decyzji końcowej. Zakaz przewidziany w tym postanowieniu ma na celu zagwarantowanie, że dana pomoc nie wywoła skutków przed upływem rozsądnego terminu przysługującego Komisji w celu szczegółowego zbadania planu, a w danym przypadku w celu wszczęcia procedury przewidzianej w ust. 2 tego postanowienia (zob. podobnie wyroki: Francja/Komisja, C‑301/87, EU:C:1990:67, pkt 17; a także CELF i ministre de la Culture et de la Communication, C‑199/06, EU:C:2008:79, pkt 33–36).

58

W ten sposób art. 108 ust. 3 TFUE wprowadza uprzednią kontrolę w stosunku do planów nowej pomocy (wyroki: Lorenz, 120/73, EU:C:1973:152, pkt 2; CELF i ministre de la Culture et de la Communication, EU:C:2008:79, pkt 37; Deutsche Lufthansa, C‑284/12, EU:C:2013:755, pkt 25).

59

Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że pomoc wprowadzona w życie z naruszeniem zobowiązań wynikających z art. 108 ust. 3 TFUE jest niezgodna z prawem. Za przyjęciem takiej wykładni przemawia zresztą art. 1 lit. f) rozporządzenia nr 659/1999 (zob. wyrok Residex Capital IV, C‑275/10, EU:C:2011:814, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

60

Na Komisji ciąży obowiązek zbadania zgodności planowanej pomocy z rynkiem wewnętrznym nawet w wypadku, gdy dane państwo członkowskie naruszyło zakaz wprowadzania w życie środków pomocy, wobec czego pomoc ta jest niezgodna z prawem. Trybunał orzekł już jednak, że decyzja Komisji dotycząca zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym nie ma wpływu na nielegalność tej pomocy wynikającą z naruszenia zakazu ustanowionego w art. 108 ust. 3 zdanie pierwsze TFUE. Jakakolwiek inna wykładnia sprzyjałaby nieprzestrzeganiu przez dane państwo członkowskie art. 108 ust. 3 zdanie ostatnie TFUE i pozbawiałaby go skuteczności (zob. podobnie wyroki: Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires i Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon, C‑354/90, EU:C:1991:440, pkt 16; a także CELF i ministre de la Culture et de la Communication, EU:C:2008:79, pkt 40).

61

W tym stanie rzeczy okoliczność, że w decyzji 2011/346 wskazano różne daty, od których pomoc państwa należy uznawać z jednej strony za nielegalną, a z drugiej strony za niezgodną z rynkiem wewnętrznym, nie świadczy o istnieniu sprzeczności między odnoszącymi się do tej kwestii motywami tego aktu.

62

Ponadto w motywach 20, 21, 57 i 67–71 decyzji 2011/346 w wystarczający pod względem prawnym sposób wyjaśniono powody, dla których gwarancję uznano za niezgodną z rynkiem wewnętrznym, mimo że w decyzji z dnia 13 marca 2009 r. stwierdzono, iż pomoc ta jest z nim zgodna pod pewnymi warunkami.

63

Z motywów 20, 21, 57, 67, 68 i 70 decyzji 2011/346 wynika bowiem, że decyzja z dnia 13 marca 2009 r. miała charakter tymczasowy i została wydana z uwzględnieniem podjętych przez władze portugalskie zobowiązań, po pierwsze, do nieprzedłużania gwarancji poza dzień 5 czerwca 2009 r. bez powiadomienia Komisji i uzyskania jej uprzedniej zgody, a po drugie do przedłożenia planu restrukturyzacji BPP w terminie 6 miesięcy, czyli najpóźniej do dnia 5 czerwca 2009 r. Tymczasem w motywie 67 decyzji 2011/346 stwierdzono, że władze portugalskie dwukrotnie przedłużyły gwarancję bez uprzedniego poinformowania o tym Komisji ani bez uzyskania jej zgody, i że plan restrukturyzacji BPP nie został przedłożony, nawet po wystosowaniu przez Komisję do Republiki Portugalskiej stosownego wezwania. Tak więc po przypomnieniu warunków, jakim zostało poddane zatwierdzenie środka pomocy i stwierdzeniu, że warunki te nie zostały dotrzymane, w motywie 71 decyzji 2011/346 Komisja stwierdziła, że gwarancja jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym.

64

Wynika stąd, że analiza drugiej części pytania pierwszego oraz pytania drugiego także nie wykazała istnienia okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na ważność decyzji 2011/346.

65

W pytaniu czwartym sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy decyzja 2011/346 narusza art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE ze względu na to, że stwierdzono w niej, iż niezgodna z rynkiem wewnętrznym jest pomoc mająca na celu „zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego” w rozumieniu tego postanowienia. Ponadto sąd odsyłający zwraca się o wyjaśnienie, czy w świetle tego postanowienia gwarancję należy uznać za zgodną z rynkiem wewnętrznym.

66

W tym względzie należy przypomnieć, że pomoc objęta zakresem regulacji art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE nie jest ex lege zgodna z rynkiem wewnętrznym, ale może zostać za taką uznana przez Komisję. Ocena ta należy do wyłącznych kompetencji tej instytucji, działającej pod kontrolą sądów Unii (zob. podobnie wyrok Deutsche Lufthansa, EU:C:2013:755, pkt 28).

67

Wykonywanie uprawnień dyskrecjonalnych, którymi dysponuje Komisja w ramach stosowania art. 107 ust. 3 TFUE wiąże się z dokonaniem złożonych ocen o charakterze gospodarczym i społecznym (zob. podobnie wyroki: Deufil/Komisja, 310/85, EU:C:1987:96, pkt 18; Włochy/Komisja, C‑372/97, EU:C:2004:234, pkt 83). Tak więc Trybunał, kontrolując legalność wykonywania tych uprawnień, nie może zastąpić oceny Komisji własną oceną (zob. podobnie wyroki: Hiszpania/Komisja, C‑169/95, EU:C:1997:10, pkt 34; Unicredito Italiano, EU:C:2005:774, pkt 71).

68

Pozwani w postępowaniu głównym utrzymują, że z motywów 64–76 decyzji 2011/346 wynika, iż Komisja uznała gwarancję za niezgodną z rynkiem wewnętrznym ze względu na uchybienia czysto proceduralne, a mianowicie okoliczność, że Republika Portugalska dwukrotnie przedłużyła gwarancję bez uprzedniego poinformowania o tym Komisji ani uzyskania jej zgody, oraz okoliczność, że owo państwo członkowskie nie przedstawiło planu restrukturyzacji BPP w wyznaczonym w decyzji z dnia 13 marca 2009 r. sześciomiesięcznym terminie. Komisja nie dokonała zatem oceny, czy sporna pomoc ma na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce tego państwa członkowskiego w rozumieniu art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE.

69

W tym względzie należy przypomnieć, że w odniesieniu do oceny, w świetle art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE, gwarancji państwa przyznawanych instytucjom finansowym w kontekście światowego kryzysu finansowego, Komisja ograniczyła zakres swych uprawnień dyskrecjonalnych poprzez wydanie komunikatu bankowego. Komisja nie może zatem odstępować od ustalonych w tym komunikacie reguł, bez narażania się w stosownym wypadku na sankcje za naruszenie ogólnych zasad prawa takich jak zasada równego traktowania czy zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań (zob. wyrok Dansk Rørindustri i in./Komisja, C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P, EU:C:2005:408, pkt 211).

70

Tymczasem z komunikatu bankowego wynika, że udzielenie gwarancji państwa należy uznać za środek nadzwyczajny, a więc mający z konieczności charakter tymczasowy (pkt 13 i 24). Gwarancji takiej powinny również towarzyszyć środki w zakresie restrukturyzacji lub likwidacji beneficjenta (pkt 29–31).

71

W decyzji z dnia 13 marca 2009 r. Komisja zastosowała kryteria określone w komunikacie bankowym. Jak wynika z motywu 39 tej decyzji, Komisja zatwierdziła gwarancję na okres sześciu miesięcy, to znaczy do dnia 5 czerwca 2009 r., z zastrzeżeniem przedstawienia przez Republikę Portugalską planu restrukturyzacji najpóźniej do wskazanej daty, zgodnie z podjętym przez to państwo członkowskie zobowiązaniem. W motywie 34 owej decyzji Komisja wyjaśniła, że dokonana przez nią ocena pomocy nie wywiera wpływu na ocenę, jakiej instytucja ta musiałaby dokonać, gdyby środek ten został przedłużony poza wskazany okres sześciu miesięcy, a w motywie 41 tej decyzji przypomniała, że należy ją uprzednio powiadomić o każdym przedłużeniu gwarancji.

72

Także zgodnie z treścią komunikatu bankowego Komisja uznała w motywach 67, 70 i 71 decyzji 2011/346, że po upływie sześciomiesięcznego terminu wyznaczonego w decyzji z dnia 13 marca 2009 r. właściwe kryteria, które skłoniły tę instytucję do tymczasowego zatwierdzenia spornej pomocy nie są już dłużej spełnione, ponieważ wbrew przyjętym zobowiązaniom, po pierwsze, władze portugalskie nie przedstawiły planu restrukturyzacji BPP w zakreślonym terminie, a po drugie, władze te dwukrotnie przedłużyły gwarancję poza maksymalny sześciomiesięczny termin, i to bez formalnego powiadomienia o tym Komisji.

73

Z motywu 39 decyzji z dnia 13 marca 2009 r. i z motywu 71 decyzji 2011/346 wynika bowiem, że Komisja mogła zaakceptować poziom odpłatności gwarancji, który był znacznie niższy od poziomu wymaganego zwykle zgodnie z komunikatem bankowym, jedynie na krótki okres i to pod warunkiem, że w terminie sześciu miesięcy Republika Portugalska przedłoży plan restrukturyzacji bądź likwidacji, pozwalający ograniczyć we właściwy sposób wszelkie zakłócenia konkurencji.

74

Wbrew temu, co twierdzą pozwani w postępowaniu głównym, ograniczenie w czasie pomocy przyznanej w postaci gwarancji państwa i wynikający stąd obowiązek powiadomienia o wszelkich jej przedłużeniach, a także ciążący na beneficjencie tej gwarancji obowiązek przedstawienia planu restrukturyzacji, stanowią nie zwykłe formalności, ale warunki konieczne do tego, aby pomoc ta mogła zostać uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym oraz są instrumentami służącymi do zapewnienia, aby nadzwyczajna pomoc przyznana przedsiębiorstwu znajdującemu się w trudnej sytuacji nie wykraczała poza to, co konieczne do osiągnięcia leżącego we wspólnym interesie celu, jakim jest w tym wypadku zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce krajowej.

75

Tak więc analiza pytania czwartego także nie wykazała istnienia okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na ważność decyzji 2011/346.

76

Z całości powyższych rozważań wynika, że analiza pytań przedstawionych przez sąd odsyłający nie wykazała istnienia żadnych okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na ważność decyzji 2011/346.

77

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Analiza pytań przedstawionych przed Tribunal do Comércio de Lisboa (Portugalia) nie wykazała istnienia żadnych okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na ważność decyzji Komisji 2011/346/UE z dnia 20 lipca 2010 r. w sprawie pomocy państwa C 33/09 (ex NN 57/09, ex CP 191/09) udzielonej przez Portugalię w postaci gwarancji rządowej udzielonej BPP.