—

w imieniu Fiscale Eenheid X NV cs przez T. Scheera, advocaat, K. Bruinsa oraz M. Morawskiego, adviseurs,

—

w imieniu rządu niderlandzkiego przez M. Bulterman, B. Koopman i H. Stergiou, działające w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu szwedzkiego przez A. Falk, C. Meyer-Seitz, U. Persson, E. Karlssona, L. Swedenborga oraz C. Hagermana, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez L. Christiego, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez R. Hilla, barrister,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez W. Roelsa oraz C. Soulay, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz.U. L 145, s. 1), zmienionej dyrektywą Rady 91/680/EWG z dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz.U. L 376, s. 1, zwanej dalej „szóstą dyrektywą”).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy Staatssecretaris van Financiën (sekretarzem stanu ds. finansów) a Fiscale Eenheid X NV cs (zwaną dalej „X”) w przedmiocie decyzji o określeniu wysokości zobowiązania podatkowego w zakresie podatku od wartości dodanej (zwanego dalej „podatkiem VAT”) skierowanej do tej spółki za 1996 r.

3

Zgodnie z przepisem art. 2 pkt 1 szóstej dyrektywy opodatkowaniu podatkiem VAT podlega między innymi „[świadczenie […] usług dokonywane] odpłatnie na terytorium kraju przez podatnika, który jako taki występuje [działającego w takim charakterze]”.

4

Zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 4 akapit drugi szóstej dyrektywy „[…] każde państwo członkowskie może uznać za jednego podatnika osoby mające swe przedsiębiorstwa na terytorium kraju, które będąc prawnie niezależne, są ściśle związane ze sobą finansowo, ekonomicznie i organizacyjnie”.

5

Artykuł 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy brzmi następująco:

„Nie naruszając innych przepisów wspólnotowych, państwa członkowskie zwalniają z podatku na warunkach, które określają w celu zapewnienia prawidłowego i prostego zastosowania takich zwolnień, jak również aby zapobiec oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania i nadużyciom:

[…]

6

Artykuł 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy co do zasady jest sformułowany w identyczny sposób jak art. 135 ust. 1 lit. g) dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347, s. 1), która uchyliła i zastąpiła szóstą dyrektywę od dnia 1 stycznia 2007 r.

7

Dyrektywa Rady 85/611/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (Dz.U. L 375, s. 3, zwana dalej „dyrektywą UCITS”), w motywach pierwszym i drugim stanowi:

„ustawodawstwa państw członkowskich dotyczące przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania różnią się w odczuwalnym stopniu pomiędzy sobą, w szczególności jeśli chodzi o obowiązki i środki kontroli nakładane na takie przedsiębiorstwa; różnice te zniekształcają warunki konkurencji pomiędzy tymi przedsiębiorstwami i nie zapewniają jednakowej ochrony interesów posiadaczy jednostek uczestnictwa;

ustawodawstwa krajowe regulujące przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania powinny zostać skoordynowane w celu zbliżenia warunków konkurencji między tymi przedsiębiorstwami na poziomie wspólnotowym, a jednocześnie w celu zapewnienia bardziej skutecznej i bardziej jednolitej ochrony posiadaczy jednostek uczestnictwa; koordynacja taka ułatwi przedsiębiorstwom zbiorowego inwestowania znajdującym się w jednym z państw członkowskich wprowadzenie do obrotu swoich jednostek uczestnictwa w innych państwach członkowskich”.

8

Zakres stosowania dyrektywy UCITS jest ustalony w jej motywie szóstym w następujący sposób:

„koordynacja ustawodawstw państw członkowskich powinna na początku ograniczyć się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania innych niż te typu zamkniętego, które promują sprzedaż swoich jednostek uczestnictwa w obrocie publicznym we Wspólnocie i których jedynym celem jest inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe […]; uregulowania dotyczące przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, których dyrektywa nie obejmuje wiążą się z wieloma problemami, które muszą być uregulowane odrębnymi przepisami, i że takie przedsiębiorstwa będą w związku z tym przedmiotem koordynacji w późniejszym etapie […]”.

9

W brzmieniu zmienionym dyrektywą 2001/108/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 stycznia 2002 r. (Dz.U. L 41, s. 35), niemającą zastosowania do daty okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym, dyrektywa UCITS stanowi w art. 1 ust. 1 i 2:

„1.   Państwa członkowskie stosują niniejszą dyrektywę do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w papiery wartościowe (zwanych dalej UCITS), mających swe siedziby na ich terytorium.

2.   Do celów niniejszej dyrektywy oraz z zastrzeżeniem przepisów art. 2 za UCITS uważa się przedsiębiorstwa:

oraz

10

W myśl art. 5 ust. 2 akapit drugi dyrektywy 85/611 zmienionej dyrektywą 2001/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 stycznia 2002 r. (Dz.U. L 41, s. 20), niemającą zastosowania do daty okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym, „działalność związana z zarządzaniem funduszami powierniczymi/funduszami wspólnymi i funduszami inwestycyjnymi obejmuje, do celów niniejszej dyrektywy, obowiązki wymienione w załączniku II, które nie są wyczerpujące”.

11

Przywołany załącznik II wymienia jako „[f]unkcje zawarte w działaniach w ramach zarządzania zbiorowym portfelem”:

12

Nadzór nad inwestycjami został wzmocniony wraz z przyjęciem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zmiany dyrektyw 2003/41/WE i 2009/65/WE oraz rozporządzeń (WE) nr 1060/2009 i (UE) nr 1095/2010 (Dz.U. L 174, s. 1), która jednak nie ma zastosowania do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym. Z motywów 34 i 58 tej dyrektywy wynika, że ma ona zastosowanie także do funduszy nieruchomości.

13

Zgodnie z brzmieniem 7 ust. 4 Wet op de omzetbelasting 1968 (ustawy o podatku obrotowym z 1968 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do postępowania głównego (zwanej dalej „ustawą o VAT”), „[o]soby fizyczne i organizacje w rozumieniu Algemene wet inzake rijksbelastingen [ordynacji podatkowej], które są przedsiębiorcami w rozumieniu niniejszego artykułu, mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w Niderlandach lub mają tam stały zakład i tak są ściśle związane ze sobą finansowo, ekonomicznie i organizacyjnie, że stanowią jeden podmiot, na wniosek jednego lub kilku z nich są uznawane, w trybie zaskarżalnej decyzji inspektora, za jednego przedsiębiorcę od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym inspektor wydał tę decyzję. Sposoby utworzenia, zmiany i rozwiązania podmiotu podatkowego mogą być określone rozporządzeniem ministerialnym”.

14

Artykuł 11 ust. 1 lit. i) pkt 3 ustawy o VAT zasadniczo stanowi, że zarządzanie majątkiem zgromadzonym przez fundusze inwestycyjne i spółki inwestycyjne w celu zbiorowego inwestowania jest zwolnione z podatku VAT.

15

X jest podmiotem podatkowym w rozumieniu art. 7 ust. 4 ustawy o VAT, czyli podatnikiem, o którym mowa w art. 4 ust. 4 akapit drugi szóstej dyrektywy.

16

A Beheer NV (zwana dalej „A”) należy do tego podmiotu podatkowego.

17

W 1996 r. A zawarła z trzema spółkami z siedzibą w Niderlandach umowy o świadczenie różnych usług. Spółki te nie należą do X. Zostały one utworzone przez szereg funduszy emerytalnych. Po ich utworzeniu spółki emitowały jednostki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne na rzecz osób trzecich. Ich działalność polega na pozyskiwaniu posiadaczy jednostek uczestnictwa lub świadectw udziałowych, kupnie i sprzedaży nieruchomości i na ich eksploatacji. Spółki nie zatrudniają personelu. Akcjonariusze wymagają od tych spółek wyników w postaci wypłaty dywidend.

18

Z umów tych wynika, że A odpłatnie dokonywała na rzecz tychże spółek następujących czynności:

19

Załącznik I wskazany w lit. c) powyżej stanowi:

„Świadczenie usług w zakresie zarządzania […] obejmuje:

[…]”.

20

Wszystkie zadania nałożone na A umowami będącymi przedmiotem postępowania głównego są wykonywane przez nią samą lub na jej odpowiedzialność przez osoby trzecie. Za każde z tych zadań A otrzymywała od każdej ze spółek będących przedmiotem postępowania głównego wynagrodzenie, którego wysokość była określona jako 8% teoretycznego rocznego czynszu z tytułu najmu nieruchomości należących do majątku odnośnej spółki.

21

X nie zapłaciła podatku VAT od wynagrodzeń otrzymanych od tych trzech spółek nieruchomościowych uznając, że świadczenia wykonane albo przez nią samą, albo przez osobę trzecią na jej odpowiedzialność korzystają ze zwolnienia przewidzianego w art. 11 ust. 1 lit. i) pkt 3 ustawy o VAT.

22

Inspektor krajowego organu podatkowego uznał jednak, iż jedynie czynności wymienione w lit. e) i f) rozpatrywanych umów o zarządzanie, czyli kupno i sprzedaż nieruchomości oraz pozyskiwanie posiadaczy jednostek uczestnictwa lub świadectw udziałowych są objęte zwolnieniem. Wydał on zatem wobec X decyzję w sprawie określenia wysokości zobowiązania podatkowego w zakresie podatku VAT w odniesieniu do okresu od 1 stycznia do 31 grudnia 1996 r. włącznie.

23

Po wniesieniu od tej decyzji środka odwoławczego, inspektor krajowego organu podatkowego obniżył kwotę zaległości podatkowej uznając jednak, że część usług świadczonych przez A nie korzysta ze zwolnienia. Uznając obniżenie za niedostateczne, X wniosła skargę na decyzję inspektora krajowego organu podatkowego do Rechtbank Breda (sądu rejonowego w Bredzie). Ten ostatni uznał skargę za zasadną, uchylił rzeczoną decyzję i orzekł większe obniżenie.

24

Inspektor krajowego organu podatkowego wniósł następnie apelację od wyroku Rechtbank Breda (sądu rejonowego w Bredzie) do Gerechtshof te ‘s Hertogenbosch (sądu apelacyjnego w ‘s Hertogenbosch), który utrzymał w mocy wyrok wydany w pierwszej instancji.

25

Sekretarz stanu ds. finansów wniósł skargę kasacyjną od wyroku Gerechtshof te ‘s Hertogenbosch (sądu apelacyjnego w ‘s Hertogenbosch) do Hoge Raad der Nederlanden (sądu najwyższego Niderlandów). W swojej opinii rzecznik generalny przy Hoge Raad der Nederlanden wniósł do tego sądu o uznanie kasacji za bezzasadną.

26

Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów) zastanawia się, czy spółki inwestycyjne takie jak będące przedmiotem postępowania, w których kapitał jest gromadzony przez więcej niż jednego inwestora z zamiarem nabycia, posiadania, zarządzania i sprzedaży nieruchomości, w celu osiągnięcia z tego zysku, który zostanie podzielony pomiędzy wszystkich uczestników w postaci dywidendy, a ci ostatni także osiągają korzyść ze względu na wzrost wartości ich udziałów, należy uważać za „specjalne fundusze inwestycyjne” w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy. Konkretniej zastanawia się on, czy fakt, iż fundusze są inwestowane w nieruchomości, sprzeciwia się stosowaniu tego przepisu.

27

W wypadku gdyby rozpatrywane spółki mogły być uważane za „specjalne fundusze inwestycyjne” w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy, Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów) zastanawia się, czy faktyczna eksploatacja nieruchomości obejmująca wszystko, co jest związane z najmem i utrzymaniem tych nieruchomości, co spółki te zleciły osobie trzeciej, czyli A, stanowi czynność „zarządzania” w rozumieniu tego przepisu.

28

W tej sytuacji Hoge Raad der Nederlanden (sąd najwyższy Niderlandów) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

29

Poprzez pytanie pierwsze, jak wynika z postanowienia odsyłającego, sąd odsyłający w istocie dąży do ustalenia, czy art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że spółki inwestycyjne takie jak będące przedmiotem postępowania głównego, w których kapitał jest gromadzony przez wielu inwestorów z zamiarem nabycia, posiadania, zarządzania i sprzedaży nieruchomości w celu osiągnięcia z tego zysku, który zostanie podzielony pomiędzy wszystkich uczestników w postaci dywidendy, a ci ostatni także osiągają korzyść ze względu na wzrost wartości ich udziałów, należy uważać za „specjalne fundusze inwestycyjne” w rozumieniu tego przepisu.

30

Należy na wstępie przypomnieć, że choć zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zwolnienia przewidziane między innymi w art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy są autonomicznymi pojęciami prawa Unii, w związku z czym powinny być co do zasady interpretowane w sposób jednolity, pozwalający uniknąć rozbieżności w stosowaniu systemu podatku VAT w poszczególnych państwach członkowskich, w związku z czym państwa członkowskie nie są władne zmieniać treści owych zwolnień, nie ma to jednak miejsca, gdy ustawodawca powierzył im zdefiniowanie określonych terminów zwolnienia (zob. podobnie wyroki: Abbey National, C‑169/04, EU:C:2006:289, pkt 38, 39; JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, C‑363/05, EU:C:2007:391, pkt 19, 20; Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 16, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 40).

31

Artykuł 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy pozostawia zaś w kompetencji państw członkowskich uprawnienie do zdefiniowania pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych” (zob. wyroki: Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 16, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 40).

32

Takie uprawnienie do zdefiniowania przyznane państwom członkowskim jest jednak ograniczone zakazem zmiany znaczenia terminów zwolnienia użytych przez prawodawcę Unii. Państwo członkowskie nie może w szczególności wyróżnić spośród specjalnych funduszy inwestycyjnych tych, które korzystają ze zwolnienia, i tych, którym ono nie przysługuje, gdyż oznaczałoby to zaprzeczenie samej istocie pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych”. Omawiany przepis pozwala więc jedynie zdefiniować w prawie wewnętrznym fundusze odpowiadające pojęciu „specjalnych funduszy inwestycyjnych” (zob. podobnie wyroki: JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, C‑363/05, EU:C:2007:391, pkt 41–43; Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 17, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 41).

33

Uprawnienie przyznane państwom członkowskim do określenia definicji pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych” musi być ponadto wykonywane z poszanowaniem celów szóstej dyrektywy oraz zasady neutralności podatkowej właściwej wspólnemu systemowi podatku VAT (zob. podobnie wyroki: JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, C‑363/05, EU:C:2007:391, pkt 22, 43; Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 18, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 42).

34

W tej kwestii należy zauważyć, że celem zwolnienia od opodatkowania transakcji związanych z zarządzaniem specjalnymi funduszami inwestycyjnymi jest między innymi ułatwienie inwestorom inwestowania w papiery wartościowe za pośrednictwem przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, bez ponoszenia kosztów podatku VAT, i zapewnienie w ten sposób neutralności podatkowej wspólnego systemu podatku VAT w kwestii wyboru między bezpośrednim inwestowaniem w papiery wartościowe a inwestowaniem w nie za pośrednictwem przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania (zob. wyroki: JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, C‑363/05, EU:C:2007:391, pkt 45; Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 19, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 43).

35

Do celów stosowania szóstej dyrektywy należy zatem stwierdzić, czy spółki wykazujące cechy charakterystyczne, takie jak cechy wykazywane przez spółki w postępowaniu głównym, które zostały utworzone przez wielu inwestorów wyłącznie w celu zainwestowania zgromadzonego majątku w nieruchomości, można uznać za „specjalny fundusz inwestycyjny” w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 tej dyrektywy.

36

Należy przypomnieć, że fundusze będące przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w papiery wartościowe w rozumieniu dyrektywy UCITS stanowią specjalne fundusze inwestycyjne (zob. podobnie w szczególności wyroki: Deutsche Bank, C‑44/11, EU:C:2012:484, pkt 32; Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 23, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 46). Jak wynika z art. 1 ust. 2 tej dyrektywy, przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w papiery wartościowe są przedsiębiorstwa, których jedynym celem jest zbiorowe inwestowanie w zbywalne papiery wartościowe lub inne płynne aktywa finansowe kapitału pochodzącego od obywateli i które działają na zasadzie dywersyfikacji ryzyka i których jednostki uczestnictwa są, na żądanie ich posiadaczy, odkupywane lub umarzane bezpośrednio lub pośrednio z aktywów tych przedsiębiorstw.

37

Ponadto za specjalne fundusze inwestycyjne należy również uznać fundusze, które nie są przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w rozumieniu dyrektywy UCITS, lecz wykazują cechy identyczne z tymi przedsiębiorstwami i dokonują takich samych transakcji lub w każdym razie są na tyle podobne, że znajdują się z nimi w konkurencji (zob. podobnie wyroki: Abbey National, C‑169/04,EU:C:2006:289, pkt 53–56; JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, C‑363/05, EU:C:2007:391, pkt 48–51; Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 24, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 47).

38

Należy stwierdzić, że spółki takie jak będące przedmiotem postępowania głównego, które zostały utworzone przez wielu inwestorów wyłącznie w celu zainwestowania zgromadzonego majątku w nieruchomości, nie mogą zostać uznane za przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w rozumieniu dyrektywy UCITS. Inwestycja składająca się wyłącznie z nieruchomości nie jest bowiem objęta dyrektywą UCITS, jako że zgodnie z jej art. 1 ust. 1 i 2 ma ona zastosowanie tylko do inwestycji w zbywalne papiery wartościowe.

39

Aby mogły zostać uznane za specjalne fundusze inwestycyjne zwolnione w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy, spółki takie jak będące przedmiotem postępowania głównego powinny w konsekwencji wykazywać cechy identyczne jak przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania takie jak zdefiniowane w dyrektywie UCITS i dokonywać tych samych transakcji, a w każdym razie być na tyle podobne, aby znajdować się z nimi w konkurencji.

40

W tym zakresie należy tytułem wstępu stwierdzić, że, jak przypomniała rzecznik generalna w pkt 22–29 opinii, zwolnienie, o którym mowa w art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy ma zastosowanie do przedsiębiorstw inwestycyjnych objętych szczególnym nadzorem na poziomie krajowym.

41

Jak wielokrotnie zauważał Trybunał w ramach interpretacji zwolnienia zarządzania specjalnymi funduszami inwestycyjnymi w rozumieniu tego przepisu, harmonizacja przepisów dotyczących podatku VAT jest wcześniejsza niż harmonizacja przepisów dotyczących zezwoleń i nadzoru nad funduszami inwestycyjnymi, a w szczególności niż dyrektywa UCITS (wyroki: Abbey National, C‑169/04, EU:C:2006:289, pkt 55, a także JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, C‑363/05, EU:C:2007:391, pkt 32).

42

Jak stwierdziła rzecznik generalna w pkt 21 opinii, początkowo państwa członkowskie określały jako fundusze inwestycyjne fundusze regulowane na poziomie krajowym i w konsekwencji podlegające przepisom dotyczącym zezwoleń i nadzoru, czyli zezwoleniom wydawanym przez władze publiczne i kontroli w szczególności w celu ochrony inwestorów. Odesłanie do prawa krajowego państw członkowskich w celu zdefiniowania pojęcia „specjalnych funduszy inwestycyjnych” pozwoliło zatem zastrzec dla inwestycji będących przedmiotem szczególnego nadzoru państwowego zwolnienie na postawie art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy.

43

Z motywów pierwszego i drugiego dyrektywy UCITS wynika, że ze względu na różnice ustawodawstw państw członkowskich dotyczące przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, w szczególności jeśli chodzi o obowiązki i środki kontroli nakładane na takie przedsiębiorstwa, prawodawca Unii postanowił skoordynować te ustawodawstwa w celu zbliżenia warunków konkurencji między tymi przedsiębiorstwami na poziomie Unii, a jednocześnie w celu zapewnienia bardziej skutecznej i bardziej jednolitej ochrony posiadaczy jednostek uczestnictwa oraz ułatwienia przedsiębiorstwom zbiorowego inwestowania znajdującym się w jednym z państw członkowskich wprowadzenia do obrotu swoich jednostek uczestnictwa w innych państwach członkowskich.

44

Uwzględniając te cele, dyrektywa UCITS ustanowiła dla przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania znajdujących się w państwach członkowskich minimalne wspólne zasady dotyczące udzielania zezwoleń, struktury, działalności oraz informacji, jakie są one obowiązane publikować.

45

Wprowadzenie na poziomie Unii przez dyrektywę UCITS pierwszych elementów regulacji nadzoru dla funduszy inwestycyjnych ograniczyło swobodę uznania państw członkowskich w zakresie zdefiniowania specjalnych funduszy inwestycyjnych w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy.

46

Koordynacja na poziomie Unii przepisów z dziedziny nadzoru nad inwestycjami wyparła zatem uprawnienie państw członkowskich do ustalenia definicji. Pojęcie „specjalnych funduszy inwestycyjnych” w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy jest więc określone zarówno przez prawo Unii, jak też przez prawo krajowe.

47

Trybunał orzekł bowiem, że za specjalne fundusze inwestycyjne zwolnione w rozumieniu tego przepisu należy również uznać fundusze, które po pierwsze wchodzą w zakres dyrektywy UCITS i w tych ramach podlegają szczególnemu nadzorowi państwowemu, a po drugie fundusze, które nie są przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w rozumieniu tej dyrektywy, lecz mają cechy identyczne z tymi przedsiębiorstwami i dokonują takich samych transakcji lub w każdym razie są na tyle podobne, że znajdują się z nimi w konkurencji (wyroki: Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 23, 24, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 46, 47).

48

Jak bowiem stwierdziła rzecznik generalna w pkt 27 opinii, tylko takie aktywa, które podlegają szczególnemu nadzorowi państwowemu, mogą podlegać takim samym warunkom konkurencji i przyciągać tę samą grupę inwestorów. Te inne rodzaje funduszy inwestycyjnych mogą zatem co do zasady korzystać ze zwolnienia przewidzianego w art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy, jeżeli państwa członkowskie również wobec nich przewidują szczególny nadzór państwowy.

49

Wynika z tego, że w odniesieniu do sprawy w postępowaniu głównym inwestycja złożona wyłącznie z nieruchomości, niepodlegająca zasadom nadzoru przewidzianym przez prawo Unii mające zastosowanie w 1996 r., czyli dyrektywę UCITS, nie może stanowić specjalnego funduszu inwestycyjnego w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy, chyba że prawo krajowe przewiduje szczególny nadzór państwowy dla takiego funduszu.

50

Ponieważ wyjaśnienia przedstawione przez sąd odsyłający nie pozwalają na ustalenie, czy ma to miejsce w sprawie w postępowaniu głównym, ocena taka należy do tego sądu.

51

Na wypadek, gdyby sąd odsyłający stwierdził, że te trzy spółki, którym A świadczyła różne usługi, podlegały szczególnemu nadzorowi państwowemu, należy jeszcze zbadać, czy spółki te wykazują inne cechy wymagane do uznania ich za specjalny fundusz inwestycyjny, który może być zwolniony w świetle celu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy i zasady neutralności podatkowej.

52

W tym względzie X i Komisja Europejska są zdania, że cechy spółek będących przedmiotem postępowania głównego odpowiadają cechom specjalnego funduszu inwestycyjnego takim, jakie wynikają z orzecznictwa Trybunału. Fundusz inwestycyjny byłby zatem podobny do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania takich jak zdefiniowane przez dyrektywę UCITS, gdyby określone osoby nabyły jednostki uczestnictwa w tym przedsiębiorstwie, jeżeli zwrot z inwestycji, jakich dokonały zależy od wyników inwestycji dokonanych przez zarządzających funduszami w czasie, gdy osoby te są posiadaczami tych jednostek i jeżeli uczestnicy mają prawo do zysków lub ponoszą ryzyko związane z zarządzaniem funduszem (zob. podobnie wyrok Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 27). Podobnie Trybunał orzekł, że fundusze emerytalne przedsiębiorstwa mogą być uważane za specjalne fundusze inwestycyjne, jeżeli są finansowane przez osobę, której emerytura będzie następnie wypłacana, jeżeli oszczędności są inwestowane zgodnie z zasadą dywersyfikacji ryzyka oraz jeżeli członkowie ponoszą ryzyko inwestycji (wyrok ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 59).

53

Wydaje się, że jest to przypadek spółek w postępowaniu głównym, biorąc pod uwagę wyjaśnienia sądu odsyłającego i informacje w aktach sprawy przedstawionych Trybunałowi.

54

Spółki te gromadzą kapitał pochodzący z różnych funduszy emerytalnych i mają za przedmiot nabywanie, posiadanie, zarządzanie i sprzedaż nieruchomości w celu osiągnięcia z tego możliwie wysokiego zysku. Spółki te wyemitowały świadectwa udziałowe, które przyznają ich posiadaczom prawo do proporcjonalnej części ich zysku w formie dywidend. Osoby, które posiadają te świadectwa udziałowe, mają również prawo do zysku danej spółki w wyniku zwiększenia wartości ich udziału. Ryzyko inwestycyjne jest ponoszone przez posiadaczy udziału. Inwestorzy, który zainwestowali majątek w kapitał jednej z tych spółek, ponoszą ryzyko, które jest związane z zarządzaniem zgromadzonymi w niej aktywami. Zysk tych inwestorów, w formie dywidend, zależy od zwrotu z aktywów danej spółki. Kapitał spółek w postępowaniu głównym jest otwarty dla różnych inwestorów, którzy mają możliwość przeniesienia swoich świadectw udziałowych na osoby trzecie, jeśli będzie to ich zamiarem. Ponadto nowi inwestorzy mogą dokonać subskrypcji i wnieść nowe kapitały do danej spółki.

55

Należy stwierdzić, że argument dotyczący braku dywersyfikacji ryzyka związanego z funduszem nieruchomości, wysunięty przez rząd szwedzki, nie może być przyjęty.

56

W tym względzie, jeśli chodzi o spółki będące przedmiotem postępowania głównego, z wyjaśnień przedstawionych na rozprawie i akt sprawy przedłożonych Trybunałowi wynika, że zgromadzony majątek jest inwestowany zgodnie z zasadą dywersyfikacji ryzyka. Majątek jest inwestowany w różne kategorie nieruchomości, zarówno mieszkalne jak i handlowe, a także w różnych regionach geograficznych.

57

Jak podkreśla Komisja, fakt, iż w niniejszej sprawie chodzi o inwestycje w nieruchomości, nie ma wpływu na charakter działalności trzech spółek będących przedmiotem postępowania głównego, czyli zbiorowe zarządzanie funduszami. Artykuł 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy odnosi się bowiem w sposób ogólny do „specjalnych funduszy inwestycyjnych”, nie powołując się na żadną określoną formę inwestycji ani nie dokonując rozróżnienia w zależności od aktywów, w jakie jest inwestowany majątek. Nic zatem nie wskazuje, aby przewidziane w tym przepisie zwolnienie przysługiwało tylko inwestycjom w papiery wartościowe, a inne formy inwestowania były wyłączone z owego zwolnienia. W rzeczywistości zarówno z kontekstu, jak i treści czy celu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy nie wynika, by zamiarem prawodawcy Unii było ograniczenie zastosowania tego przepisu jedynie do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania inwestujących w papiery wartościowe.

58

Sąd odsyłający zapytuje jednak, czy cel zwolnienia przewidzianego w tym przepisie, tak jak został on sformułowany przez Trybunał, może być osiągnięty, jeżeli chodzi o nieruchomości, podkreślając w szczególności, że orzecznictwo Trybunału dotyczące tego zwolnienia odnosi się tylko do inwestycji w papiery wartościowe.

59

W tym względzie należy stwierdzić, że, jak wskazuje X, okoliczność, iż istniejące orzecznictwo Trybunału odnosi się do sytuacji, w których zbiorowy majątek został zainwestowany w papiery wartościowe wynika z przedmiotu toczących się przed nim do tej pory postępowań, ponieważ nie zwracano się do niego o analizę faktów dotyczących inwestycji w inne aktywa.

60

Jak wskazują motyw szósty i art. 24 dyrektywy UCITS oraz jak wynika z art. 19 ust. 1 lit. e) tej dyrektywy w brzmieniu zmienionym dyrektywą 2001/108, niemającą zastosowania w dacie okoliczności faktycznych postępowania głównego, koordynacja przepisów z dziedziny nadzoru ma na celu objęcie nie tylko UCITS, ale także innych przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania (zob. podobnie wyrok JP Morgan Fleming Claverhouse Investment Trust i The Association of Investment Trust Companies, C‑363/05, EU:C:2007:391, pkt 32, 34). Inwestycje w papiery wartościowe stanowią zatem jedynie szczególną formę uregulowanej inwestycji.

61

Fakt, że dyrektywa 2011/61, która na poziomie Unii reprezentuje nowy etap harmonizacji w odniesieniu do szczególnego nadzoru państwowego mającego zastosowanie do inwestycji, ma zastosowanie także do funduszy nieruchomości, jak wskazuje w szczególności motyw 34 tej dyrektywy, wspiera taką interpretację.

62

W tym kontekście brak pozwolenia spółkom nieruchomościowym takim jak będące przedmiotem postępowania głównego na skorzystanie ze zwolnienia przewidzianego w art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy na tej podstawie, że zarządzanie majątkiem dotyczy nieruchomości, byłby sprzeczny z zasadą neutralności podatkowej.

63

W sytuacji bowiem, gdy inwestycje składające się z papierów wartościowych lub nieruchomości podlegają porównywalnemu szczególnemu nadzorowi państwowemu, istnieje bezpośrednia konkurencja pomiędzy tymi formami inwestowania. W tych dwóch wypadkach dla inwestora istotne są odsetki, jakie przynoszą mu inwestycje. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada neutralności podatkowej stoi na przeszkodzie odmiennemu traktowaniu na gruncie podatku VAT świadczenia usług podobnych, znajdujących się przez to w stosunku wzajemnej konkurencji (zob. wyrok Wheels Common Investment Fund Trustees i in., C‑424/11, EU:C:2013:144, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo).

64

Na pytanie pierwsze należy zatem odpowiedzieć, iż art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że spółki inwestycyjne takie jak spółki będące przedmiotem postępowania głównego, w których kapitał jest gromadzony przez wielu inwestorów, którzy ponoszą ryzyko związane z zarządzaniem zgromadzonymi w nich aktywami z zamiarem nabycia, posiadania, zarządzania i sprzedaży nieruchomości w celu osiągnięcia z tego zysku, który zostanie podzielony pomiędzy wszystkich uczestników w formie dywidendy, a ci ostatni także osiągają korzyść ze względu na wzrost wartości ich udziałów, mogą być uważane za „specjalne fundusze inwestycyjne” w rozumieniu tego przepisu, pod warunkiem że dane państwo członkowskie poddało te spółki szczególnemu nadzorowi państwowemu.

65

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zasadniczo dąży do ustalenia, czy art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że zawarte w tym przepisie pojęcie „zarządzania” obejmuje również faktyczną eksploatację nieruchomości specjalnego funduszu inwestycyjnego, którą powierzył on osobie trzeciej.

66

Z uzasadnienia postanowienia odsyłającego wynika, po pierwsze, że przez „osobę trzecią” należy rozumieć A, która przejęła wszystkie zadania zarządzania, w tym administrowanie w imieniu trzech spółek będących przedmiotem postępowania głównego, a po drugie, że faktyczna eksploatacja nieruchomości obejmuje w szczególności wynajem, zarządzanie istniejącymi stosunkami najmu, a także delegację na inne osoby trzecie i kontrolę środków utrzymania.

67

Należy zatem ustalić, czy zarządzanie w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy odnosi się wyłącznie do nabycia i sprzedaży danych nieruchomości, czy również do ich faktycznej eksploatacji.

68

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcia używane do opisania zwolnień wymienionych w art. 13 szóstej dyrektywy powinny być interpretowane w sposób ścisły. Jednakże interpretacja tych pojęć powinna być zgodna z celami, do jakich dążą owe zwolnienia oraz powinna spełniać wymogi zasady neutralności podatkowej, na której zasadza się wspólny system podatku VAT. Powyższa zasada ścisłej interpretacji nie oznacza więc, że pojęcia użyte w celu opisania zwolnień z art. 13 powinny być interpretowane w sposób, który uniemożliwiałby osiągnięcie zakładanych przez nie skutków (zob. w szczególności wyroki: Zimmermann, C‑174/11, EU:C:2012:716, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo, a także Mapfre asistencia i Mapfre warranty, C‑584/13, EU:C:2015:488, pkt 26).

69

Jak już bowiem stwierdził Trybunał, pojęcie „zarządzania” specjalnymi funduszami inwestycyjnymi, o którym mowa w art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy stanowi autonomiczne pojęcie prawa Unii, którego treść nie może być zmieniona przez państwa członkowskie (wyrok Abbey National, C‑169/04, EU:C:2006:289, pkt 43).

70

Pojęcie to nie zostało zdefiniowane przez prawodawcę Unii.

71

Trybunał wyjaśnił jednak, że objętymi zwolnieniem transakcjami zarządzania specjalnymi funduszami inwestycyjnymi są te, które są właściwe dla działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania (wyroki: Abbey National, C‑169/04, EU:C:2006:289, pkt 63; Deutsche Bank, C‑44/11, EU:C:2012:484, pkt 31, i ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 65). W szczególności w odniesieniu do usług zarządzania świadczonych przez podmiot zarządzający będący osobą trzecią Trybunał uznał, że czynności te powinny tworzyć odrębną całość, ocenianą globalnie, oraz stanowić elementy właściwe i istotne dla zarządzania specjalnymi funduszami inwestycyjnymi (wyrok ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 65).

72

Poza czynnościami polegającymi na zarządzaniu portfelem do szczególnych funkcji przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania należą funkcje administrowania samymi przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania, takie jak te wymienione w załączniku II do dyrektywy UCITS w rubryce „Administracja” (wyrok ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 66).

73

Trybunał orzekł bowiem, że nie tylko zarządzanie inwestycjami, wiążące się z wyborem i zbywaniem aktywów będących przedmiotem takiego zarządzania, lecz również usługi administracyjne i rachunkowe, takie jak obliczanie kwoty dochodów i ceny jednostek uczestnictwa lub udziałów funduszu, wycena aktywów, rachunkowość, przygotowywanie deklaracji w celu podziału dochodów, dostarczanie informacji i dokumentacji na temat rachunków okresowych i deklaracji podatkowych, statystyk i podatku VAT, a także opracowywanie prognoz przychodów wchodzą w zakres pojęcia „zarządzania” specjalnym funduszem inwestycyjnym w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy (zob. wyroki: Abbey National, C‑169/04, EU:C:2006:289, pkt 26, 63 i 64, a także ATP PensionService, C‑464/12, EU:C:2014:139, pkt 68).

74

Natomiast Trybunał orzekł już również, że funkcje depozytariusza przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, a także samo świadczenie usług o charakterze materialnym czy też technicznym, takie jak udostępnienie systemu informatycznego, nie są objęte zakresem art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy (wyrok Abbey National, C‑169/04, EU:C:2006:289, pkt 65, 71).

75

Rządy, które przedstawiły uwagi są zdania, że jeżeli spółki nieruchomościowe będące przedmiotem postępowania głównego należy uważać za specjalne fundusze inwestycyjne w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy, pojęcie „zarządzania” w rozumieniu tego przepisu obejmuje zarządzanie inwestycjami, w szczególności decyzje i doradztwo dotyczące kupna i sprzedaży papierów wartościowych, które stanowią inwestycje, a także usługi określone w załączniku II do dyrektywy UCITS w rubryce „Administracja”. Jednakże same usługi o charakterze materialnym czy też technicznym, takie jak udostępnianie systemu informatycznego lub faktyczna eksploatacja nieruchomości danej spółki nie wchodzą w zakres tego pojęcia.

76

X i Komisja twierdzą natomiast, że czynności, które są wykonywane przez A na korzyść jej trzech kontrahentów, takie jak opisane w pkt 19 niniejszego wyroku, wchodzą w zakres pojęcia „zarządzania” specjalnym funduszem inwestycyjnym. Wszystkie te czynności mają na celu optymalizację zarządzania nieruchomościami, jakie składają się na kapitał trzech spółek będących kontrahentami A, a w konsekwencji, wzrost wartości udziałów inwestorów w specjalnych funduszach inwestycyjnych.

77

W tym względzie należy stwierdzić, że szczególna działalność specjalnego funduszu inwestycyjnego polega na zbiorowym inwestowaniu zebranego kapitału (zob. podobnie wyrok GfBk, C‑275/11, EU:C:2013:141, pkt 22, 24). W zakresie, w jakim aktywa takiego funduszu składają się z nieruchomości, jego szczególna działalność obejmuje, po pierwsze, czynności dotyczące wyboru, kupna i sprzedaży nieruchomości, a po drugie, usługi administracyjne i rachunkowe, takie jak wymienione w pkt 73 niniejszego wyroku.

78

Natomiast faktyczna eksploatacja nieruchomości nie jest szczególna dla eksploatacji specjalnego funduszu inwestycyjnego, bowiem wykracza poza różne czynności związane ze zbiorowym inwestowaniem zebranego kapitału. W zakresie, w jakim faktyczna eksploatacja nieruchomości ma na celu zachowanie i zwiększenie zainwestowanego majątku, jej cel nie jest szczególny dla działalności specjalnego funduszu inwestycyjnego, lecz jest właściwy dla każdego rodzaju inwestycji.

79

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania na pytanie drugie należy odpowiedzieć, iż art. 13 część B lit. d) pkt 6 szóstej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że zawarte w tym przepisie pojęcie „zarządzania” nie obejmuje faktycznej eksploatacji nieruchomości specjalnego funduszu inwestycyjnego.

80

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje: