EUR-Lex Access to European Union law

Back to EUR-Lex homepage

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

Document 62013CC0562

Opinia rzecznika generalnego Bot przedstawione w dniu 4 września 2014 r.
Centre public d'action sociale d'Ottignies-Louvain-La-Neuve przeciwko Moussa Abdida.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Cour du travail de Bruxelles - Belgia.
Odesłanie prejudycjalne - Karta praw podstawowych Unii Europejskiej - Artykuł 19 ust. 2 i art. 47 - Dyrektywa 2004/83/WE - Minimalne normy dotyczące warunków przyznania statusu uchodźcy lub statusu ochrony uzupełniającej - Osoba kwalifikująca się do ochrony uzupełniającej - Artykuł 15 lit. b) - Tortury lub niehumanitarne lub poniżające traktowanie lub karanie wnioskodawcy w państwie pochodzenia - Artykuł 3 - Bardziej korzystne przepisy - Wnioskodawca cierpiący na poważną chorobę - Brak odpowiedniego leczenia dostępnego w państwie pochodzenia - Dyrektywa 2008/115/WE - Powrót nielegalnie przebywających obywateli państwa trzeciego - Artykuł 13 - Sądowy środek odwoławczy o skutku zawieszającym - Artykuł 14 - Gwarancje w oczekiwaniu na powrót - Podstawowe warunki bytowe.
Sprawa C-562/13.

Court reports – general

ECLI identifier: ECLI:EU:C:2014:2167

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

YVES’A BOTA

przedstawiona w dniu 4 września 2014 r. ( 1 )

Sprawa C‑562/13

Centre public d’action sociale d’Ottignies-Louvain-La-Neuve

przeciwko

Moussie Abdidzie

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez cour du travail de Bruxelles (Belgia)]

„Odesłanie prejudycjalne — Wspólny europejski system azylowy — Dyrektywa 2003/9/WE — Minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl w państwach członkowskich — Dyrektywa 2004/83/WE — Minimalne normy dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców — Osoba kwalifikująca się do ochrony uzupełniającej — Arykuł 2 lit. e) — Rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy — Artykuł 15 lit. b) — Niehumanitarne lub poniżające traktowanie — Dyrektywa 2005/85/WE — Normy minimalne dotyczące procedury nadawania i pozbawiania statusu uchodźcy w państwach członkowskich — Dyrektywa 2008/115/WE — Wspólne normy i procedury dotyczące powrotu obywateli państw trzecich niemających prawa pobytu — Artykuł 13 ust. 2 — Skutek zawieszający odwołania — Artykuł 14 ust. 1 — Gwarancje w okresie oczekiwania na powrót — Karta praw podstawowych Unii Europejskiej — Odmowa państwa członkowskiego przyznania poważnie choremu obywatelowi państwa trzeciego zgody na pobyt z przyczyn medycznych wraz z obowiązkiem opuszczenia terytorium — Brak środka zaskarżenia zawieszającego z mocy prawa wykonanie nakazu wydalenia — Brak zaspokojenia elementarnych potrzeb innych niż medyczne — Przyznanie pilnej pomocy medycznej”

1. 

Niniejsze odesłanie prejudycjalne dotyczy gwarancji proceduralnych i korzyści socjalnych, jakie państwo członkowskie jest zobowiązane przyznać obywatelowi państwa trzeciego, którego stan zdrowia wymaga opieki lekarskiej, w sytuacji gdy oczekuje on na orzeczenie dotyczące zgodności z prawem decyzji w sprawie oddalenia jego wniosku o legalizację pobytu z powodów medycznych oraz nakazu opuszczenia terytorium.

2. 

W szczególności sąd odsyłający zwraca się w istocie do Trybunału z pytaniem, czy uregulowanie krajowe, które z jednej strony wyklucza istnienie środka odwoławczego zawieszającego z mocy prawa wykonanie nakazu wydalenia, a z drugiej strony ogranicza w czasie trwania spornej procedury zaspokojenie podstawowych potrzeb osoby zainteresowanej do pilnej pomocy medycznej jest zgodne z dyrektywami: 2003/9/WE ( 2 ), 2004/83 ( 3 ) i 2005/85/WE ( 4 ) – które ustanawiają wspólny europejski system azylowy – oraz Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej ( 5 ).

3. 

Rozpatrywane odesłanie prejudycjalne zostało skierowane w ramach sporu pomiędzy centre public d’action sociale d’Ottignies-Louvain-la-Neuve (zwanym dalej „CPAS”) a M. Abdidą, obywatelem nigeryjskim cierpiącym na AIDS. W wyniku decyzji, w której państwo belgijskie oddaliło jego wniosek o zezwolenie na pobyt z przyczyn zdrowotnych i wydało nakaz opuszczenia terytorium, wnioskodawca został wykreślony z rejestru, do którego wpisanie pozwalało mu na nieodpłatne zaspokojenie elementarnych potrzeb. Ponadto nie mógł on skorzystać ze środka odwoławczego zawieszającego z mocy prawa wykonanie nakazu wydalenia w toku postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności tej decyzji.

4. 

Rzeczone odesłanie prejudycjalne obejmuje zasadniczo trzy pytania.

5. 

Po pierwsze, czy obywatel państwa trzeciego, który cierpi na poważną chorobę i co do którego w przypadku wydalenia go do państwa jego pochodzenia, istnieje poważne ryzyko, iż zostanie on poddany niehumanitarnemu lub poniżającemu traktowaniu ze względu na brak odpowiedniego leczenia w jego państwie, może być uznany za „osobę kwalifikującą się do ochrony uzupełniającej” w rozumieniu art. 2 lit. e) dyrektywy 2004/83?

6. 

Pytanie to jest identyczne z pytaniem przedstawionym przez Cour constitutionnelle (belgijski trybunał konstytucyjny) w ramach sprawy M’Bodj, zawisłej przed Trybunałem, w której przedstawiłem opinię w dniu 17 lipca 2014 r. ( 6 ).

7. 

Po drugie, czy zaskarżenie decyzji odmawiającej zezwolenia na pobyt z przyczyn medycznych i nakazującej opuszczenie przez zainteresowanego terytorium kraju powinno mieć z mocy prawa skutek zawieszający w świetle praw zagwarantowanych mu w dyrektywach 2003/9, 2004/83 i 2005/85 oraz w karcie?

8. 

Po trzecie i na podstawie tych samych aktów, czy państwa członkowskie są zobowiązane do zaspokojenia elementarnych potrzeb innych niż medyczne zainteresowanego do czasu rozstrzygnięcia w sprawie zgodności z prawem decyzji o wydaleniu, w sytuacji gdy CPAS, tak jak w niniejszej sprawie, ograniczył pomoc społeczną do przyznania pilnej pomocy medycznej?

9. 

W niniejszej opinii będę bronił stanowiska, iż żaden z aktów regulujących wspólny europejski system azylowy, a mianowicie dyrektywy 2003/9, 2004/83 i 2005/85, nie ma zastosowania do wniosku o legalizację pobytu z przyczyn medycznych opartego na art. 9b loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers (ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. o prawie wjazdu na terytorium, pobytu, osiedlenia się i o wydalaniu cudzoziemców), ponieważ wniosek ten nie dotyczy uzupełniającej formy ochrony międzynarodowej.

10. 

Następnie przedstawię przyczyny, dla których analizę zagadnienia, czy w okolicznościach takich, jak występujące w postępowaniu głównym, brak środka odwoławczego zawieszającego z mocy prawa wykonanie nakazu wydalenia oraz brak zaspokojenia elementanych potrzeb zainteresowanego są zgodne z prawami przysługującymi migrantom w Unii Europejskiej, będę przeprowadzał z uwzględnieniem przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich ( 7 ) z jednej strony oraz praw podstawowych proklamowanych w karcie, z drugiej strony.

11. 

W tej kwestii zaproponuję Trybunałowi, aby orzekł, iż prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem wymagane w art. 13 ust. 1 dyrektywy 2008/115 i ustanowione w art. 47 ust. 1 karty obejmuje istnienie środka zaskarżenia mającego skutek zawieszający z mocy prawa, w sytuacji gdy wykonanie decyzji o wydaleniu może, ze względu na stan zdrowia zainteresowanego, narażać go na niehumanitarne lub poniżające traktowanie, niezgodnie z art. 4 karty.

12. 

Wyjaśnię również, z jakich przyczyn, w takiej sytuacji, cel art. 14 dyrektywy 2008/115, jak również poszanowanie praw podstawowych, a w szczególności wymogów wynikających z art. 1–4 oraz 35 karty, wymagają ze strony państw członkowskich, aby w sposób wystarczający zaspokajały, w czasie całego okresu spornego postępowania, podstawowe potrzeby wnioskodawcy w taki sposób, aby zapewnić mu utrzymanie, jak również poziom życia godny i odpowiedni do jego stanu zdrowia, umożliwiający mu w szczególności posiadanie zakwaterowania i, jeśli zachodzi taka potrzeba, uwzględniający jego szczególne potrzeby.

I – Ramy prawne

A – Prawo Unii

1. Wspólny europejski system azylowy

13.

Na wspólny europejski system azylowy składają się trzy akty: dyrektywy 2003/9, 2004/83 i 2005/85.

a) Dyrektywa 2003/9

14.

W dyrektywie 2003/9 ustanowiono minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl w państwach członkowskich.

15.

W art. 3 ust. 1 stwierdzono, że dyrektywę „stosuje się do wszystkich obywateli państw trzecich i bezpaństwowców, którzy składają wniosek o udzielenie azylu na granicy lub na terytorium państwa członkowskiego, tak długo, jak posiadają oni zezwolenie na pozostanie na jego terytorium jako osoby ubiegające się o azyl […]”.

16.

Niemniej jednak i zgodnie z art. 3 ust. 4 „[p]aństwa członkowskie mogą podjąć decyzję o stosowaniu niniejszej dyrektywy w związku z procedurami podejmowania decyzji w sprawie wniosków o ochronie innego rodzaju niż wynikająca z [k]onwencji genewskiej dla obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców, którzy nie są uchodźcami”.

17.

W rozdziale II dyrektywa ta ustanawia minimalne wymagania dotyczące przyjmowania, które państwa członkowskie są zobowiązane zagwarantować osobom ubiegającym się o azyl w celu zapewnienia im poziomu życia odpowiedniego do ich stanu zdrowia i utrzymania.

18.

W art. 7–10 i 15 dyrektywy 2003/9 prawodawca Unii przewiduje gwarancje dotyczące w szczególności pobytu i swobody przemieszcznia się wnioskodawców, utrzymania jedności rodziny, profilaktycznych badań medycznych oraz opieki zdrowotnej, jak również dostępu do szkolnictwa oraz nauki i kształcenia małoletnich.

19.

W rozdziale IV, a w szczególności w art. 17–20, dyrektywa 2003/9 ustanawia przepisy szczególne dotyczące osób wymagających szczególnego traktowania.

b) Dyrektywa 2004/83

20.

Celem dyrektywy 2004/83 jest określenie wspólnych dla wszystkich państw członkowskich podstawowych kryteriów dotyczących warunków, które muszą spełnić obywatele państw trzecich w celu skorzystania z ochrony międzynarodowej ( 8 ) oraz określenie treści tej ochrony ( 9 ). To w tych ramach dyrektywa 2004/83 określa w art. 2 lit. c) i e) osoby, które kwalifikują się do uzyskania statusu uchodźcy i statusu ochrony uzupełniającej, ustala w rozdziałach II, III i V podstawowe kryteria, które dana osoba powinna spełnić, i ustanawia w rozdziale VII prawa wiążące się z każdym z tych statusów.

21.

W ramach wspólnego europejskiego systemu azylowego ochrona uzupełniająca jest komplementarna w stosunku do zasad dotyczących statusu uchodźcy określonych w konwencji dotyczącej statusu uchodźców ( 10 ).

22.

Chodzi tu o ochronę międzynarodową, która zgodnie z art. 2 lit. e) dyrektywy 2004/83 odnosi się do „obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który nie kwalifikuje się jako uchodźca, lecz w odniesieniu do którego istnieją istotne podstawy, aby uważać, iż jeśli taka osoba wróci do swojego kraju pochodzenia […], może napotkać rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy, jak określono w art. 15 […], oraz która jest niezdolna do wykorzystania lub, ze względu na takie ryzyko, nie chce wykorzystać ochrony takiego państwa”.

23.

Zgodnie z art. 18 wspomnianej dyrektywy „państwa członkowskie przyznają status ochrony uzupełniającej obywatelowi państwa trzeciego […], który kwalifikuje się do ochrony uzupełniającej, zgodnie z rozdziałami II i V”.

24.

Rozdział II wspomnianej dyrektywy dotyczy „oceniania wniosków o udzielenie międzynarodowej ochrony”. Artykuł 6 dyrektywy zatytułowany „Podmioty dopuszczające się prześladowań lub wyrządzające poważną krzywdę” stanowi, co następuje:

„Podmiotami dopuszczającymi się prześladowań lub wyrządzającymi poważną krzywdę są:

a)

państwo;

b)

partie lub organizacje kontrolujące państwo lub znaczącą część jego terytorium;

c)

podmioty niebędące państwami, jeśli można wykazać, że podmioty wskazane w lit. a) i b), w tym także organizacje międzynarodowe, nie są w stanie lub nie chcą zapewnić ochrony przeciwko prześladowaniom lub poważnym krzywdom, tak jak określono w art. 7”.

25.

Rozdział V dyrektywy 2004/83 odnosi się do „kwalifikacji dla ochrony uzupełniającej”. Artykuł 15 definiuje pojęcie „poważnej krzywdy” w następujący sposób:

„Poważna krzywda obejmuje:

a)

karę śmierci lub egzekucję; lub

b)

tortury lub nieludzkie lub poniżające traktowanie lub karanie wnioskodawcy w kraju jego pochodzenia; lub

c)

poważne i zindywidualizowane zagrożenie życia ludności cywilnej lub poszczególnych osób, wynikające z przemocy o charakterze niedyskryminującym, w sytuacjach międzynarodowych lub wewnętrznych konfliktów zbrojnych”.

26.

Ponadto w ramach rozdziału VII tej dyrektywy, dotyczącego „zagadnień objętych międzynarodową ochroną”, prawodawca Unii uściśla w art. 28 i 29, iż objęcie ochroną międzynarodową, niezależnie od tego, czy chodzi o status uchodźcy czy status ochrony uzupełniającej, wymaga ze strony państw członkowskich zapewnienia wnioskodawcy takiej samej opieki społecznej i takich samych warunków dostępu do opieki zdrowotnej, które przysługują obywatelom danego państwa. Państwa członkowskie mogą jednak dokonać rozróżnienia pomiędzy tymi dwoma statusami, ponieważ przepisy te pozwalają im ograniczyć pomoc socjalną przyznaną beneficjentom statusu ochrony uzupełniającej do świadczeń podstawowych ( 11 ).

27.

Wreszcie należy zauważyć, iż dyrektywa 2004/83 ustanawia normy minimalne. Zgodnie z motywem 8 i art. 3 tej dyrektywy, państwa członkowskie mogą wprowadzić lub utrzymywać bardziej korzystne normy dla określania, kto kwalifikuje się jako uchodźca lub osoba podlegająca ochronie uzupełniającej w zakresie, w jakim normy te są zgodne ze wspomnianą dyrektywą.

28.

Niemniej jednak prawodawca Unii precyzuje w motywie 9 dyrektywy 2004/83, iż „obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, którzy są uprawnieni do przebywania na terytoriach państw członkowskich z powodów niewywołanych potrzebą zapewnienia międzynarodowej ochrony, ale na dyskrecjonalnej podstawie ze względów współczucia lub powodów humanitarnych, są wyłączeni z zakresu obowiązywania niniejszej dyrektywy”.

c) Dyrektywa 2005/85

29.

Dyrektywa 2005/85 określa zasady proceduralne dotyczące badania wniosku o objęcie ochroną międzynarodową. Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy jej celem jest ustanowienie minimalnych norm, wspólnych dla wszystkich państw członkowskich, dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy. W rozdziałach II i III dyrektywa ta uściśla prawa i obowiązki proceduralne wiążące wnioskodawcę oraz państwo członkowskie w zakresie oceny wniosku o przyznanie ochrony międzynarodowej.

30.

Zakres zastosowania wspomnianej dyrektywy określony jest w jej art. 3, jak następuje:

„1.   Niniejszą dyrektywę stosuje się do wszystkich wniosków o udzielenie azylu złożonych na terytorium, w tym na granicy lub w strefach tranzytowych państwa członkowskiego, oraz do cofania statusu uchodźcy.

[…]

3.   W przypadku gdy państwa członkowskie stosują lub wprowadzają procedurę, na mocy której wnioski o udzielenie azylu są rozpatrywane zarówno jako wnioski na podstawie Konwencji Genewskiej, jak i jako wnioski o inne rodzaje ochrony międzynarodowej ze względu na okoliczności określone w art. 15 dyrektywy 2004/83/WE, stosują one niniejszą dyrektywę przez cały czas trwania procedury.

4.   Ponadto państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o stosowaniu przepisów niniejszej dyrektywy w procedurach dotyczących decyzji w sprawie wniosków o jakiekolwiek rodzaje ochrony międzynarodowej”.

31.

Artykuł 39 wspomnianej dyrektywy zatytułowany „Prawo do skutecznego środka odwoławczego” stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają, aby osoby ubiegające się o azyl miały prawo do skutecznego środka odwoławczego przed sądem lub trybunałem w następujących sytuacjach:

a)

decyzji podjętej w sprawie ich wniosków o udzielenie azylu […].

[…]

3.   Państwa członkowskie ustanawiają, w stosownych przypadkach, zgodnie ze swoimi zobowiązaniami międzynarodowymi zasady odnoszące się do:

a)

kwestii, czy środek odwoławczy na mocy ust. 1 skutkuje zezwoleniem wnioskodawcy na pozostanie w danym państwie członkowskim w oczekiwaniu na wynik zastosowania tego środka;

b)

możliwości ustanowienia środków odwoławczych lub ochronnych, w przypadku gdy środek odwoławczy na mocy ust. 1 nie skutkuje zezwoleniem wnioskodawcy na pozostanie w danym państwie członkowskim w oczekiwaniu na wynik zastosowania tego środka. Państwa członkowskie mogą również ustanowić środek odwoławczy z urzędu […]”.

2. Powrót obywateli państw trzecich przebywających nielegalnie

32.

Zasady dotyczące wydalania obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających są uregulowane w dyrektywie 2008/115.

33.

Zgodnie z art. 2 dyrektywy ma ona zastosowanie do obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium państwa członkowskiego.

34.

Jej celem jest wdrożenie skutecznej polityki wydalania i repatriacji, opartej na wspólnych normach i gwarancjach prawnych, aby osoby, które mają być wydalone, były traktowane w sposób ludzki oraz z pełnym poszanowaniem ich praw podstawowych. jak również ich godności ( 12 ).

35.

W tym zakresie art. 13 ust. 1 i 2 dyrektywy 2008/115 zapewnia danemu obywatelowi gwarancje proceduralne w ramach odwołania wniesionego od decyzji nakazującej powrót.

36.

Przepis ten brzmi następująco:

„1.

Dany obywatel państwa trzeciego otrzymuje możliwość skorzystania ze skutecznych środków odwoławczych, aby zaskarżyć decyzje dotyczące powrotu […].

2.

Organ lub podmiot, o którym mowa w ust. 1, jest właściwy w sprawie ponownego rozpatrzenia decyzji dotyczących powrotu […], i może między innymi tymczasowo zawiesić ich wykonanie, chyba że takie tymczasowe zawieszenie ma już zastosowanie na mocy prawa krajowego”.

37.

Z kolei art. 14 tej dyrektywy ustanawia prawa gospodarcze i społeczne, które przysługują migrującemu w okresie oczekiwania na wydalenie.

38.

Artykuł 14 ust. 1 ma następujące brzmienie:

„Z wyłączeniem sytuacji, objętych art. 16 i 17, państwa członkowskie zapewniają, by następujące zasady były brane pod uwagę, tak dalece jak to możliwe, w odniesieniu do obywateli państw trzecich w okresie przed upływem terminu dobrowolnego wyjazdu, wyznaczonego zgodnie z art. 7 oraz przed upływem okresu, na jaki wstrzymano wydalenie, zgodnie z art. 9:

a)

utrzymana jest jedność rodziny w odniesieniu do członków rodziny znajdujących się na terytorium państw członkowskich;

b)

zapewniona jest opieka zdrowotna w nagłych wypadkach oraz leczenie chorób w podstawowym zakresie;

c)

małoletnim zapewniony jest dostęp do podstawowego systemu edukacji w zależności od długości ich pobytu;

d)

uwzględnione są szczególne potrzeby osób wymagających szczególnego traktowania”.

B – Ustawodawstwo belgijskie

1. Ustawa z dnia 15 grudnia 1980 r. w sprawie wjazdu na terytorium, pobytu, osiedlania się i wydalania cudzoziemców

39.

Loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers (ustawa z dnia 15 grudnia 1980 r. w sprawie wjazdu na terytorium, pobytu, osiedlania się i wydalania cudzoziemców) ( 13 ) ma na celu transpozycję dyrektywy 2004/83 do belgijskiego porządku prawnego.

a) Przepisy materialne i proceduralne dotyczące udzielenia zezwolenia na pobyt z przyczyn medycznych

40.

Artykuł 9b wspomnianej ustawy precyzuje warunki udzielenia zezwolenia na pobyt z przyczyn medycznych. Artykuł 9b ust. 1 ma następujące brzmienie:

„Cudzoziemiec przebywający w Belgii, który wykaże swoją tożsamość zgodnie z § 2 i który cierpi na chorobę stanowiącą rzeczywiste ryzyko dla jego życia lub nienaruszalności cielesnej lub rzeczywiste ryzyko niehumanitarnego lub poniżającego traktowania, w przypadku gdy w jego kraju pochodzenia lub w państwie, w którym przebywa, nie ma odpowiedniego leczenia, może zwrócić się do ministra lub upoważnionej przez niego osoby z wnioskiem o udzielenie mu zezwolenia na pobyt w królestwie.

Wniosek powinien zostać przesłany listem poleconym do ministra lub upoważnionej przez niego osoby oraz zawierać adres rzeczywistego miejsca zamieszkania cudzoziemca w Belgii.

Cudzoziemiec przekazuje wraz z wnioskiem wszystkie potrzebne aktualne informacje dotyczące swojej choroby oraz możliwości i dostępności odpowiedniego leczenia w państwie swojego pochodzenia lub państwie, w którym przebywa.

Przekazuje on standardowe zaświadczenie lekarskie przewidziane przez króla w drodze zarządzenia rady ministrów. Zaświadczenie to, wydane nie wcześniej niż na trzy miesiące przed złożeniem wniosku, zawiera informacje na temat choroby, jej stopnia ciężkości i leczenia uważanego za konieczne.

Oceny ryzyka określonego w akapicie pierwszym, możliwości leczenia, jego dostępności w jego kraju pochodzenia lub w państwie, w którym on przebywa, oraz choroby, jej stopnia ciężkości i leczenia uważanego za konieczne wskazanych w zaświadczeniu lekarskim dokonuje lekarz będący urzędnikiem lub lekarz wyznaczony przez ministra lub upoważnioną przez niego osobę, który wydaje opinię w tym zakresie. Lekarz ten może, jeśli uważa to za konieczne, zbadać cudzoziemca i zlecić dodatkową opinię specjalisty.

[…]”.

41.

W przypadku, w którym zezwolenie na pobyt z przyczyn medycznych zostało przyznane, właściwe władze krajowe udzielają wnioskodawcy dokument pobytowy na czas określony, wynoszący rok, który to okres może jednak ulec przedłużeniu. Wnioskodawcy przysługuje wówczas prawo do pomocy społecznej udzielanej przez CPAS, który może opłacić, jeśli zachodzi taka potrzeba, składkę wnioskodawcy na ubezpieczenie od choroby i niepełnosprawności, jak również koszty leczenia. Po upływie lat pięciu wnioskodawca może uzyskać dokument pobytowy na czas nieokreślony, co umożliwia mu korzystanie z takich samych praw, jakie przysługują obywatelom krajowym.

42.

W przypadku gdy wniosek o takie zezwolenie na pobyt został oddalony, właściwe władze krajowe doręczają wnioskodawcy nakaz opuszczenia terytorium, ponieważ pobyt na terytorium belgijskim staje się nielegalny. Pomoc społeczna zostaje wówczas ograniczona do pilnej pomocy medycznej. W świetle orzecznictwa Cour constitutionnelle ta pomoc lekarska może obejmować usługi medyczne zarówno prewencyjne, jak i lecznicze w celu uniknięcia zagrożenia życia lub integralności fizycznej osób cierpiących na poważną chorobę ( 14 ).

43.

Wnioskodawca może wnieść do Conseil du contentieux des étrangers (rady ds. spornych z udziałem cudzoziemców) skargę o stwierdzenie nieważności decyzji o odmowie zezwolenia na pobyt, co nie zawiesza wykonania środka wydaleniowego.

44.

Artykuł 39/82 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. stanowi, iż wraz ze skargą może być złożony wniosek o zawieszenie środka, który można wnieść bądź to w drodze zwykłego postępowania lub w drodze postępowania w wyjątkowo pilnych przypadkach, w ramach którego wykonanie środka zostaje zawieszone.

45.

Przepis ten ma następujące brzmienie:

„1.

W przypadku gdy na podstawie art. 39/2 może zostać stwierdzona nieważność aktu organu administracji, Conseil jest wyłącznie właściwa do orzeczenia zawieszenia jego wykonania.

Zawieszenie zostaje zarządzone po wysłuchaniu stron lub ich prawidłowym wezwaniu, w drodze umotywowanego orzeczenia prezesa danej izby bądź wyznaczonego przez niego sędziego ds. spornych z udziałem cudzoziemców.

W wyjątkowo pilnych przypadkach zawieszenie może zostać orzeczone tymczasowo, bez wysłuchania stron lub niektórych spośród nich.

Jeżeli skarżący wnosi o zawieszenie wykonania, może on złożyć wniosek o zawieszenie w trybie wyjątkowo pilnym bądź o zawieszenie zwykłe. Pod rygorem niedopuszczalności skarżący nie może ani równocześnie, ani w późniejszym czasie skorzystać po raz kolejny z procedury przewidzianej w akapicie trzecim ani po raz kolejny złożyć wniosku o zawieszenie skargi, o której mowa w § 3.

W drodze odstępstwa od akapitu czwartego i bez uszczerbku dla § 3 oddalenie wniosku o zawieszenie w trybie wyjątkowo pilnym nie stoi na przeszkodzie, aby skarżący złożył w późniejszym czasie wniosek o zawieszenie w ramach zwykłej procedury, w sytuacji gdy ten wniosek o zawieszenie w trybie wyjątkowo pilnym został oddalony na tej podstawie, iż występowanie wyjątkowo pilnego przypadku nie zostało w sposób wystarczający udowodnione.

2.

Zawieszenie wykonania może zostać zarządzone jedynie wówczas, gdy zostaną przedstawione poważne względy mogące uzasadniać stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu i pod warunkiem, że niezwłoczne wykonanie aktu może spowodować poważną, trudną do naprawienia krzywdę.

[…]

3.

Oprócz wyjątkowo pilnych przypadków wniosek o zawieszenie i skargę o stwierdzenie nieważności należy złożyć w tym samym piśmie.

W nagłówku pisma należy wskazać, iż została wniesiona bądź skarga o stwierdzenie nieważności, bądż wniosek o zawieszenie i skarga o stwierdzenie nieważności. W razie niespełnienia tego wymogu formalnego pismo zostanie potraktowane jako wyłącznie skarga o stwierdzenie nieważności.

W razie wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności póżniejszy wniosek o zawieszenie jest niedopuszczalny, niemniej jednak wnioskodawca jest uprawniony do wniesienia, w sposób przewidziany powyżej, nowej skargi o stwierdzenie nieważności wraz z wnioskiem o zawieszenie, o ile termin do wniesienia skargi jeszcze nie upłynął.

[…]

4.

[…]

Jeżeli w stosunku do cudzoziemca został wydany nakaz wydalenia lub zawrócenia na granicy, którego wykonanie ma wkrótce nastąpić, a nie wniósł on jeszcze wniosku o zawieszenie, może on złożyć wniosek o zawieszenie w trybie wyjątkowo pilnym. […] Jeżeli nie zostanie wydana decyzja o zawieszeniu, przymusowe wykonanie tego środka jest ponownie możliwe”.

46.

Na podstawie art. 39/84 tej ustawy Conseil du contentieux des étrangers jest wyłącznie właściwa do zarządzenia wszelkich niezbędnych środków koniecznych dla ochrony interesów stron lub osób, które mają interes w rozstrzygnięciu sprawy, z wyjątkiem środków, które dotyczą praw obywatelskich.

47.

Artykuł 39/85 wspomnianej ustawy reguluje z kolei badanie środków tymczasowych, objętych wnioskiem w trybie wyjątkowo pilnym. Stanowi on, co następuje:

„Jeżeli w stosunku do cudzoziemca zostaje zastosowany środek polegający na wydaleniu lub zawróceniu na granicy, którego wykonanie ma wkrótce nastąpić, cudzoziemiec, który złożył już wniosek o zawieszenie, może, pod warunkiem, iż Conseil nie rozstrzygnęła jeszcze tego wniosku, złożyć w drodze środków tymczasowych w rozumieniu art. 39/84 wniosek o rozpoznanie przez Conseil wniosku o zawieszenie w najkrótszym możliwym terminie.

Wniosek o zastosowanie środków tymczasowych oraz wniosek o zawieszenie są rozpoznawane łącznie […].

[…]

Od daty otrzymania wniosku o zastosowanie środków tymczasowych nie jest dopuszczalne wykonanie decyzji o wydaleniu lub zawróceniu na granicy do czasu rozstrzygnięcia przez Conseil w przedmiocie wniosku lub jego odrzucenia […] Jeżeli nie została udzielona zgoda na zawieszenie, przymusowe wykonanie środka jest ponownie możliwe.

[…]”.

48.

Zarówno wniosek o zawieszenie w trybie wyjątkowo pilnym, jak i wniosek o zastosowanie środków tymczasowych ze względu na wyjątkowo pilny charakter sprawy wymagają wykazania przez wnioskodawcę nieuniknionego wystąpienia poważnej krzywdy, a w szczególności istnienia środka przymusu mającego na celu zobowiązanie go do opuszczenia terytorium belgijskiego.

b) Przepisy dotyczące nadania statusu ochrony uzupełniającej

49.

Artykuł 48/4 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. precyzuje z kolei warunki konieczne do uzyskania statusu ochrony uzupełniającej ( 15 ). Przepis ten dokonuje transpozycji art. 2 lit. e), art. 15 oraz 17 dyrektywy 2004/83 i stanowi, co następuje:

„1.   Status ochrony uzupełniającej przyznaje się cudzoziemcowi, który nie może zostać uznany za uchodźcę i nie może zostać objęty zakresem stosowania art. 9b, w odniesieniu do którego istnieją zasadne podstawy, aby uznać, iż jeśli wróci on do swojego państwa pochodzenia, a w przypadku bezpaństwowca – do państwa poprzedniego miejsca zwykłego pobytu, mógłby on napotkać rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy, o której mowa w § 2, i który nie może lub, z uwagi na to ryzyko, nie chce skorzystać z ochrony tego państwa, o ile nie mają do niego zastosowania klauzule wyłączające przewidziane w art. 55/4.

2.   Za poważną krzywdę uznaje się:

a)

karę śmierci lub egzekucję; lub

b)

tortury lub nieludzkie lub poniżające traktowanie lub karanie wnioskodawcy w kraju jego pochodzenia; lub

c)

poważne indywidualne zagrożenie życia lub fizycznej integralności osoby cywilnej wynikające z przemocy nieselektywnej w sytuacjach międzynarodowych lub wewnętrznych konfliktów zbrojnych”.

50.

W sytuacji gdy wniosek o objęcie ochroną międzynarodową zostanie oddalony, wnioskodawca może wnieść skargę do Conseil du contentieux des étrangers. W świetle art. 39/70 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. wniesienie tej skargi ma skutek zawieszający: bez zgody wnioskodawcy żaden środek polegający na wydaleniu z terytorium lub zawróceniu na granicy nie może być wykonany w sposób przymusowy w stosunku do niego w okresie przewidzianym na wniesienie skargi oraz w okresie jej rozpoznawania. Ponadto wnioskodawca zachowuje prawo do pomocy socjalnej przyznanej przez CPAS. Pokrywa ona całość elementarnych potrzeb wnioskodawcy, czyli opiekę medyczną, pomoc socjalną, zakwaterowanie, wyżywienie, jak również kształcenie dzieci.

2. Ustawa organiczna o publicznych centrach opieki społecznej z dnia 8 lipca 1976 r.

51.

Loi organique des centres publics d’action sociale (ustawa organiczna o publicznych centrach opieki społecznej) z dnia 8 lipca 1976 r. przewiduje w art. 1 prawo do pomocy socjalnej każdego obywatela w celu umożliwienia mu życia w godziwych warunkach.

52.

Zgodnie z art. 57 tej ustawy zadaniem CPAS jest zapewnienie osobom i rodzinom pomocy należnej im od społeczeństwa. CPAS zapewnia nie tylko opiekę paliatywną bądź leczniczą, ale również pomoc profilaktyczną. Pomoc ta może mieć charakter finansowy, socjalny, medyczny lub psychologiczny.

53.

Artykuł 57 ust. 2 akapit pierwszy rzeczonej ustawy wprowadza jednak odstępstwo od tej zasady, ponieważ pozwala CPAS na ograniczenie jego funkcji tylko do przyznania pilnej pomocy medycznej cudzoziemcom, którzy przebywają na terytorium nielegalnie.

54.

Arrêté royal du 12 décembre 1996 relatif à l’aide médicale d’urgence octroyée par les centres publics d’aide sociale aux étrangers qui séjournent illégalement dans le Royaume (dekret królewski z dnia 12 grudnia 1996 r. w sprawie pilnej pomocy medycznej udzielanej przez publiczne centra pomocy socjalnej cudzoziemcom nielegalnie przebywającym w królestwie) ( 16 ) wskazuje, iż pilna pomoc medyczna, o której mowa w art. 57 ust. 2 akapit pierwszy ustawy z dnia 8 lipca 1976 r., dotyczy pomocy, która ma charakter wyłącznie medyczny i której pilny charakter jest potwierdzony zaświadczeniem lekarskim. Pomoc ta nie może stanowić pomocy finansowej, zapewnienia zakwaterowania lub innej pomocy o charakterze socjalnym.

II – Okoliczności faktyczne w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne

55.

W dniu 15 kwietnia 2009 r. M. Abdida wystąpił z wnioskiem o zezwolenie na pobyt z przyczyn medycznych na podstawie art. 9b ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. W dniu 4 grudnia 2009 r. wniosek ten został uznany za dopuszczalny i M. Abdida z tego względu skorzystał z pomocy społecznej udzielonej przez CPAS.

56.

W dniu 6 czerwca 2011 r. właściwe władze krajowe oddaliły jednak ten wniosek, na tej podstawie, iż państwo pochodzenia wnioskodawcy posiada infrastrukturę medyczną pozwalającą leczyć osoby chore na AIDS. Decyzja ta razem z nakazem opuszczenia terytorium została doręczona M. Abdidzie w dniu 29 czerwca 2011 r. Pismo zawierało wyjaśnienie, zgodnie z którym wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności i wniosku o zawieszenie nie skutkuje zawieszeniem wykonania środka.

57.

W dniu 7 lipca 2011 r. M. Abdida wniósł od tej decyzji odwołanie do Conseil du contentieux des étrangers. W dniu 13 lipca 2011 r. CPAS wydał decyzję o cofnięciu pomocy socjalnej dotychczas udzielonej wnioskodawcy i odmówił udzielenia pilnej pomocy medycznej. CPAS zmienił jednak tę decyzję w dniu 27 lipca 2011 r., przyznając M. Abdidzie pilną pomoc medyczną.

58.

W dniu 5 sierpnia 2011 r. M. Abdida zaskarżył decyzję CPAS do tribunal du travail de Nivelles (sądu pracy w Nivelles). Wyrokiem z dnia 9 września 2011 r. sąd ten zobowiązał CPAS do udzielenia pomocy społecznej w wysokości równej zasiłkowi integracyjnemu, w kwocie przyznawanej osobom żyjącym samotnie, twierdząc w szczególności, iż prawo do pomocy społecznej jest niezbędnym warunkiem skutecznego skorzystania ze środka prawnego, a zatem pomoc społeczna, z której korzysta M. Abdida, powinna być utrzymana w okresie oczekiwania na wydanie decyzji rozstrzygającej w sprawie oddalenia wniosku o zezwolenie na pobyt.

59.

W dniu 7 października 2011 r. CPAS wniósł apelację od tego wyroku do cour du travail de Bruxelles.

60.

Sąd ten stwierdza, iż na podstawie ustawodawstwa krajowego M. Abdida nie posiada prawa do wniesienia środka zawieszającego wykonanie decyzji o wydaleniu i jest on pozbawiony, w okresie oczekiwania na rozstrzygnięcie w sprawie skargi, wszelkiej pomocy socjalnej, z wyjątkiem pilnej pomocy medycznej. Sąd ten ponadto stwierdza, iż występuje różnica w traktowaniu osoby, która występuje z wnioskiem o nadanie statusu ochrony uzupełniającej na podstawie art. 48/4 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. i osoby, która wnosi o udzielenie zezwolenia na pobyt z przyczyn medycznych na podstawie art. 9b wspomnianej ustawy. Cour constitutionnelle dopuścił jednak to zróżnicowanie w traktowaniu.

61.

W tych okolicznościach cour du travail de Bruxelles postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)

Czy dyrektywy 2004/83[…], 2005/85[…] oraz 2003/9[…] należy interpretować w ten sposób, iż nakładają one na państwo członkowskie obowiązek:

przyjęcia mającego zawieszający skutek środka zaskarżenia decyzji administracyjnej odmawiającej zezwolenia na pobyt lub ochrony uzupełniającej i nakazującej opuszczenie terytorium;

zapewnienia zaspokojenia, w ramach swego systemu pomocy socjalnej lub przyjmowania [osób wnioskujących o status uchodźcy], do chwili wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie wniesionego od tej decyzji administracyjnej środka zaskarżenia, podstawowych potrzeb wnioskującego innych niż medyczne,

na mocy którego cudzoziemiec, który »cierpi na taką chorobę, która stanowi realne zagrożenie dla jego życia lub integralności fizycznej lub realne zagrożenie poddania nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, jeżeli nie istnieje żadne odpowiednie leczenie w kraju jego pochodzenia« ma prawo do ochrony uzupełniającej w rozumieniu art. 15 lit. b) dyrektywy 2004/83[…]?

2)

W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej, czy[karta], jej art. 1–3 (dotyczące godności człowieka, prawa do życia i integralności), art. 4 (ustanawiający zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania), art. 19 ust. 2 (ustanawiający zakaz wydalenia do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko poddania nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu), art. 20 i 21 (dotyczące równości wobec prawa i niedyskryminacji w porównaniu z innymi osobami wnioskującymi o ochronę uzupełniającą) i/lub art. 47 (dotyczący prawa do skutecznego środka prawnego) nakładają na państwo członkowskie, które dokonuje transpozycji dyrektyw 2004/83 […], 2005/85[…] i 2003/9 […] obowiązek ustanowienia środka zaskarżenia o charakterze zawieszającym i zaspokojenie elementarnych potrzeb, o których mowa w pytaniu pierwszym powyżej?”.

62.

Uwagi zostały przedstawione przez strony w postępowaniu głównym, jak również przez rządy belgijski, francuski, Zjednoczonego Królestwa oraz przez Komisję Europejską.

III – Moja analiza

A – W przedmiocie pytania pierwszego

63.

Pierwsze pytanie, które kieruje do Trybunału sąd odsyłający, dotyczy gwarancji o charakterze proceduralnym oraz korzyści socjalnych, jakie państwo członkowskie jest zobowiązane przyznać w ramach procedury dotyczącej nadania statusu ochrony uzupełniającej.

64.

Jak podniosły rządy belgijski i francuski oraz Komisja w swoich uwagach, to pytanie opiera się na założeniu, iż pozwolenie na pobyt udzielone obywatelowi państwa trzeciego ze względu na jego stan zdrowia i oparte na art. 9b ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. stanowi uzupełniającą formę ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. e) dyrektywy 2004/83.

65.

Tymczasem, z przyczyn, które zostały wskazane w pkt 40–70 mojej opinii wydanej w sprawie M’Bodj i której główne założenia zostaną tutaj przedstawione, założenie to jest w moim przekonaniu błędne ( 17 ).

66.

Uważam bowiem, iż obywatel państwa trzeciego, który cierpi na poważną chorobę i w przypadku jego odesłania do kraju pochodzenia istnieje poważne ryzyko poddania go niehumanitarnemu lub poniżającemu traktowaniu ze względu na brak odpowiedniego leczenia w jego państwie, nie może być uważany za „osobę kwalifikującą się do ochrony uzupełniającej” w rozumieniu art. 2 lit. e) dyrektywy 2004/83. O ile, w szczególnych okolicznościach, cierpienie związane z chorobą może stanowić niehumanitarne lub poniżające traktowanie, o tyle nie zostaje w tym przypadku spełnione, moim zdaniem, jedno z podstawowych kryteriów wymaganych dla przyznania ochrony uzupełniającej, to znaczy identyfikacja podmiotu, który miałby dokonać naruszenia i przeciwko któremu zostaje zapewniona ochrona.

67.

W rezultacie uważam, iż zezwolenie na pobyt udzielone na podstawie art. 9b ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. nie może być uznane za uzupełniającą formę ochrony międzynarodowej i nie znajdują do tego zezwolenia zastosowania akty ustanawiające wspólny europejski system azylowy.

68.

Nie można też nie zauważyć, iż wspólny europejski system azylowy opiera się na konieczności zapewnienia jednostkom, które obawiają się prześladowań z powodów rasowych, religijnych, narodowościowych, przekonań politycznych lub członkostwa w określonej grupie społecznej czy też doznania poważnej krzywdy w ich państwie pochodzenia, ochrony, której ich państwo nie może lub już nie może zagwarantować, ponieważ działa z zamiarem popełnienia tych czynów bądź też jest wobec nich bezczynne.

69.

System mający na celu objęcie ochroną międzynarodową przez państwo członkowskie, niezależnie od tego, czy chodzi o status uchodźcy, czy też status ochrony uzupełniającej, zmierza zatem do osiągnięcia określonego celu i ustanawia mechanizm szczególnej ochrony ( 18 ) zakładający spełnienie dwóch podstawowych przesłanek. Pierwsza przesłanka to istnienie ryzyka prześladowań lub doznania poważnej krzywdy, których ofiarą byłby wnioskodawca w razie powrotu do swojego państwa pochodzenia. Druga przesłanka to odpowiedzialność bezpośrednia lub pośrednia tego państwa za zaistnienie tego ryzyka. Skorzystanie ze statusu uchodźcy lub statusu ochrony uzupełniającej jest zatem ograniczone do przypadków, w których władze publiczne państwa pochodzenia nie podjęły działań w celu zapewnienia tej ochrony, ponieważ same dopuszczają się prześladowań bądź zachęcają lub tolerują prześladowania prowadzone przez grupy zmilitaryzowane lub inne grupy prywatne.

70.

Te dwie przesłanki są decydujące dla celów przyznania ochrony międzynarodowej, ponieważ obejmują one element obawy jednostki i wyjaśniają przyczyny, dla których jednostka nie jest w stanie lub odmawia wystąpienia o ochronę w państwie pochodzenia.

71.

Jeśli chodzi o ochronę uzupełniającą, te dwie przesłanki wynikają w sposób wyraźny z brzmienia art. 2 lit. e) dyrektywy. Ustawodawca unijny precyzuje bowiem w sposób jednoznaczny, iż „osobą kwalifikującą się do ochrony uzupełniającej” jest osoba, która w razie powrotu do swojego państwa pochodzenia może napotkać rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy, o której mowa w art. 15 dyrektywy, ale która również nie może lub nie chce, ze względu na takie ryzyko, korzystać z ochrony tego państwa.

72.

Ponadto art. 15 dyrektywy definiuje pojęcie „poważnej krzywdy” jako czyny lub okoliczności, za które władze publiczne państwa pochodzenia są bezpośrednio lub pośrednio odpowiedzialne.

73.

W istocie art. 15 dyrektywy 2004/83 należy analizować w związku z art. 6 dyrektywy.

74.

Artykuł 15 tej dyrektywy definiuje trzy rodzaje poważnej krzywdy, w tym przewidziane w art. 15 lit. b) nieludzkie lub poniżające traktowanie, któremu wnioskodawca zostaje poddany w swoim państwie pochodzenia. Ustawodawca definiuje w tym przypadku element materialny poważnej krzywdy. Chodzi o karę śmierci lub egzekucję, tortury lub nieludzkie lub poniżające traktowanie, jakiemu poddany jest zainteresowany w państwie swojego pochodzenia, oraz poważne zagrożenie dla jego życia lub dla jego osoby w wyniku przemocy nieselektywnej w sytuacji wewnętrznego lub międzynarodowego konfliktu zbrojnego. Akty te same w sobie zakładają po stronie ich sprawcy zamiar umyślny zadawania fizycznego lub psychicznego cierpienia o szczególnym natężeniu intensywności.

75.

Artykuł 6 wspomnianej dyrektywy definiuje z kolei element podmiotowy, ponieważ określa „podmioty wyrządzające poważną krzywdę”. Prawodawca Unii ogranicza zatem w sposób wyraźny zakres naruszeń, o których mowa w art. 15 dyrektywy 2004/83, do naruszeń popełnionych bądź przez państwo, przez partie lub organizacje kontrolujące państwo lub znaczną część jego terytorium, bądź przez podmioty niebędące państwami, jeśli może zostać wykazane, iż państwo, partie lub organizacje, które kontrolują państwo, nie są w stanie lub nie chcą zapewnić ochrony przeciwko prześladowaniom lub poważnym krzywdom.

76.

Aby dana osoba mogła być uznana za kwalifikującą się do ochrony uzupełniającej, nie wystarcza zatem udowodnienie, iż napotyka ona ryzyko narażenia na niehumanitarne lub poniżające traktowanie w przypadku powrotu do swojego państwa pochodzenia. Należy dodatkowo wykazać, iż ryzyko to wynika z czynników, które można bezpośrednio lub pośrednio przypisać władzom publicznym tego państwa, a więc bądź to zagrożenie dla wnioskodawcy pochodzi od władz państwa jego pochodzenia lub jest tolerowane przez te władze, bądź zagrożenie pochodzi od niezależnych grup, wobec których władze państwa pochodzenia nie są w stanie zapewnić skutecznej ochrony swoim obywatelom.

77.

Tymczasem, jak podnosi w swoich uwagach rząd francuski, w przypadku osoby, której stan zdrowia wymaga opieki lekarskiej i która nie mogłaby skorzystać z odpowiedniego traktowania w państwie pochodzenia, nieludzkie lub poniżające traktowanie, na które jest ona narażona w przypadku powrotu do tego państwa nie wynika z celowego działania lub zaniechania władz publicznych lub niezależnych organów państwa. Innymi słowy, w takim przypadku brakuje jednej z koniecznych przesłanek zakwalifikowania tej osoby do ochrony uzupełniającej, o której mowa w art. 6 dyrektywy 2004/83, a mianowicie bezpośredniej lub pośredniej odpowiedzialności władz publicznych państwa pochodzenia za wyrządzenie poważnej krzywdy, przed czym zostaje ustanowiona ochrona.

78.

W takim przypadku ochrona zapewniona przez państwo członkowskie nie odpowiada potrzebom ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. a) tej dyrektywy i nie może zatem mieścić się w ramach wspólnego europejskiego systemu azylowego.

79.

Zgodnie z brzmieniem art. 2 lit. g) in fine wspomnianej dyrektywy ( 19 ) chodzi o „inny rodzaj ochrony”, który nie mieści się w zakresie stosowania tej dyrektywy. Ta ochrona jest udzielana z innej przyczyny, w sposób uznaniowy ze względów współczucia bądź też jest podyktowana względami humanitarnymi, z poszanowaniem art. 3 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ( 20 ) oraz art. 4 i art. 19 ust. 2 karty. W tym ostatnim przypadku wykonanie nakazu wydalenia wnioskodawcy przez przyjmujące państwo członkowskie w powiązaniu z brakiem odpowiedniej opieki medycznej w państwie pochodzenia może stanowić niehumanitarne traktowanie.

80.

Tymczasem prawodawca Unii w sposób wyraźny zmierzał do wykluczenia sytuacji opartych na względach humanitarnych z zakresu stosowania dyrektywy 2004/83.

81.

W istocie prawodawca ten w sposób wyraźny w ramach motywu 9 dyrektywy 2004/83 określa, iż „obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, którzy są uprawnieni do przebywania na terytoriach państw członkowskich z powodów niewywołanych potrzebą zapewnienia międzynarodowej ochrony, ale na dyskrecjonalnej podstawie ze względów współczucia lub powodów humanitarnych, są wyłączeni z zakresu obowiązywania niniejszej dyrektywy” ( 21 ).

82.

Interesujące jest ponadto zapoznanie się z pracami przygotowawczymi do tej dyrektywy, dotyczącymi redakcji art. 15 lit. b) ( 22 ), w których prawodawca Unii stwierdza, co następuje:

„Gdyby natomiast lit. b) miała obejmować całe orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[ ( 23 )] dotyczące art. 3 EKPC, należałoby włączyć także sprawy oparte wyłącznie na względach humanitarnych, takie jak sprawa D przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (1997), znana także jako sprawa Saint-Kitts[ ( 24 )].

W sprawie Saint-Kitts, jakkolwiek brak dostępu do rozwiniętego systemu ochrony zdrowia oraz brak pomocnego otoczenia nie są same w sobie uważane za torturę czy nieludzkie lub poniżające traktowanie, to jednak wydalenie do tego państwa stanowiące zagrożenie dla życia zainteresowanej osoby, zostało w ten sposób opisane.

W konsekwencji, w celu uniknięcia spraw opartych na względach humanitarnych w systemie ochrony uzupełniającej, co nigdy nie było celem tej dyrektywy, prezydencja proponuje ograniczenie zakresu stosowania lit. b) stwierdzając, iż w państwie pochodzenia musi panować rzeczywiste ryzyko tortur, czy nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania” ( 25 ).

83.

O ile, jak orzekł Trybunał w wyroku Elgafaji ( 26 ), art. 15 lit. b) dyrektywy „jest odpowiednikiem art. 3 EKPC” ( 27 ), o tyle prawodawca Unii ograniczył jednak zakres stosowania do traktowania „mającego miejsce w stosunku do wnioskodawcy w państwie jego pochodzenia” ( 28 ), co zakłada bezpośrednią lub pośrednią odpowiedzialność władz tego państwa. System ochrony międzynarodowej, a w szczególności status ochrony uzupełniającej stanowi zatem charakterystyczny i szczególny środek ochrony ( 29 ), odmienny od zobowiązań ciążących na państwach-stronach EKPC na podstawie art. 3 tej konwencji.

84.

W świetle tych uwag uważam zatem, iż obywatel państwa trzeciego, który cierpi na poważną chorobę i w stosunku do którego w razie jego powrotu do państwa pochodzenia zachodzi rzeczywiste zagrożenie poddania niehumanitarnemu lub poniżającemu traktowaniu ze względu na brak odpowiedniej opieki lekarskiej w jego państwie, nie może być uznany za „osobę kwalifikującą się do ochrony uzupełniającej” w rozumieniu art. 2 lit. e) dyrektywy 2004/83.

85.

W rezultacie wniosek złożony na podstawie art. 9b ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. i dotyczący udzielenia pozwolenia na pobyt z przyczyn medycznych nie mieści się w zakresie stosowania dyrektywy 2004/83.

86.

Nie mieści się on tym bardziej w zakresie stosowania dwóch innych aktów ustanawiających wspólny europejski system azylowy, czyli dyrektyw 2003/9 i 2005/85.

87.

W istocie materialne warunki przyjmowania, które przewiduje prawodawca Unii w dyrektywie 2003/9, dotyczą, zgodnie z art. 3 tej dyrektywy osób ubiegających się o azyl lub, jeżeli państwo członkowskie tak postanowiło, osób ubiegających się o inną formę ochrony.

88.

Podobnie gwarancje proceduralne zapewnione przez prawodawcę Unii w dyrektywie 2005/85 dotyczą, zgodnie z art. 3 tej dyrektywy, wniosków o azyl, jak również decyzji w sprawie pozbawienia statusu uchodźcy i, jeżeli państwo członkowskie tak zdecydowało, wszelkich innych wniosków w sprawie przyznania innego rodzaju ochrony międzynarodowej.

89.

Tymczasem, jak wynika z akt sprawy, Królestwo Belgii nie miało zamiaru zapewnić stosowania tych aktów do osób występujących z wnioskiem na podstawie art. 9b ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r.

90.

Jestem więc zdania, iż gwarancje o charakterze proceduralnym i korzyści socjalne przewidziane przez prawodawcę Unii w ramach dyrektyw 2003/9, 2004/83 i 2005/85 nie mają zastosowania do sytuacji, jaka występuje w tej sprawie.

91.

W świetle tych okoliczności uważam zatem, iż wykładni dyrektyw 2003/9, 2004/83 oraz 2005/85 należy dokonać w ten sposób, iż gwarancje o charakterze proceduralnym i przywileje socjalne określone w tych aktach przez prawodawcę Unii nie mają zastosowania do wniosku o zezwolenie na pobyt z przyczyn medycznych złożonego na podstawie art. 9b ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r.

B – W przedmiocie pytania drugiego

92.

Drugie pytanie sądu odsyłającego zmierza w istocie do ustalenia przez Trybunał zgodności regulacji krajowej, która nie przewiduje środka zawieszającego z mocy prawa decyzję o wydaleniu w przypadku decyzji odmawiających zezwolenia na pobyt z przyczyn medycznych, z jednej strony, oraz ogranicza zaspokojenie podstawowych potrzeb wnioskodawcy jedynie do pilnej pomocy medycznej przez cały okres trwania spornego postępowania, z drugiej strony, z prawami podstawowymi ustanowionymi przez kartę oraz zobowiązaniami ciążącymi na państwach członkowskich w świetle dyrektyw 2003/9, 2004/83 i 2005/85.

1. Uwagi wstępne

93.

Tytułem wstępu należy stwierdzić, iż pytanie skierowane przez sąd odsyłający do Trybunału wymaga wzięcia pod uwagę innych przepisów prawa aniżeli przepisy w sposób bezpośredni wskazane w postanowieniu odsyłającym ( 30 ).

94.

Cour du travail de Bruxelles koncentruje bowiem to drugie pytanie na prawach i gwarancjach proceduralnych przyznanych osobie występującej z wnioskiem o ochronę międzynarodową na podstawie dyrektyw 2003/9, 2004/83 i 2005/85, jak również karty, a w szczególności na wymaganiach wynikających z: art. 1–4, które ustanawiają zasadę godności ludzkiej, jak również prawo do życia, do integralności fizycznej i zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania, art. 19 ust. 2, który ustanawia zasadę non-refoulement, art. 20 i 21, które ustanawiają zasady równości i niedyskryminacji i wreszcie art. 47, który gwarantuje prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem.

95.

Tymczasem z przyczyn, które zostały przedstawione, należy wykluczyć zastosowanie aktów ustanawiających wspólny europejski system azylowy do sytuacji takiej, jak występująca w postępowaniu głównym. W rezultacie niewłaściwe jest, moim zdaniem, badanie pytania przedstawionego przez sąd odsyłający w oparciu o dyrektywy 2003/9, 2004/83 i 2005/85.

96.

Należy natomiast, w moim przekonaniu, przywołać zasady postępowania mające zastosowanie do powrotu obywateli państw trzecich niemających prawa pobytu przewidziane w dyrektywie 2008/115. Zgodnie z art. 1 i 13 dyrektywa ta ma na celu określenie wspólnych norm i procedur dla wszystkich państw członkowskich w odniesieniu w szczególności do środków odwoławczych wniesionych od decyzji nakazujących powrót i precyzuje w rozdziale III gwarancje proceduralne, które muszą być zapewnione obywatelowi państwa trzeciego przebywającemu nielegalnie.

97.

Zostało bowiem ustalone w niniejszej sprawie, iż przez cały okres trwania postępowania przed Conseil du contentieux des étrangers, pobyt M. Abdidy jest uważany przez właściwe władze krajowe za nielegalny. Mieści się on zatem w zakresie zastosowania dyrektywy 2008/115, który został określony w art. 2 tej dyrektywy.

98.

Ponadto jestem zdania, iż decyzja, w drodze której władze krajowe oddaliły wniosek o zezwolenia na pobyt złożony przez M. Abdidę i nakazały, zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. jego wydalenie z terytorium, stanowi „decyzję nakazującą powrót” w rozumieniu art. 3 pkt 4 wspomnianej dyrektywy ( 31 ). W drodze tej decyzji władze belgijskie uznały bowiem pobyt M. Abdidy na terytorium belgijskim za nielegalny i nałożyły na niego zobowiązanie do powrotu. Decyzja ta jest niczym innym jak tylko zastosowaniem art. 6 ust. 1 dyrektywy 2008/115, która zobowiązuje państwa członkowskie do wydania decyzji nakazującej powrót w stosunku do każdego obywatela państwa trzeciego nielegalnie przebywającego na ich terytorium.

99.

W takim przypadku, objętym prawem Unii, państwa członkowskie są więc zobowiązane, zgodnie z art. 51 ust. 1 karty, do stosowania praw podstawowych zagwarantowanych w porządku prawnym Unii. Jak wskazał Trybunał w wyrokach Åkerberg Fransson ( 32 ) oraz Pfleger i in. ( 33 ), stosowanie prawa Unii oznacza więc w takich okolicznościach zastosowanie praw podstawowych chronionych na mocy karty.

100.

A zatem to w świetle przepisów dyrektywy 2008/115 z jednej strony, a praw podstawowych proklamowanych w karcie, z drugiej strony, należy zbadać, czy w takich okolicznościach jak okoliczności, jakie legły u podstaw postępowania głównego, brak środka zaskarżenia zawieszającego wykonanie nakazu wydalenia oraz brak zaspokojenia elementarnych potrzeb wnioskodawcy innych aniżeli medyczne nie narusza praw, które przysługują mu w Unii.

2. Moja analiza

a) W przedmiocie istnienia środka zaskarżenia mającego skutek zawieszający z mocy prawa

101.

Artykuł 13 ust. 1 dyrektywy, zatytułowany „Środki odwoławcze”, zapewnia zainteresowanemu obywatelowi prawo skorzystania ze skutecznych środków odwoławczych w celu zaskarżenia decyzji dotyczącej powrotu.

102.

Zgodnie z art. 13 ust. 2 tej dyrektywy właściwe władze krajowe mogą zatem tymczasowo zawiesić wykonanie zaskarżonej decyzji. W takim przypadku zawieszenie to pociąga za sobą, zgodnie z art. 9 tej dyrektywy, wstrzymanie wydalenia.

103.

Należy zatem stwierdzić, iż odmiennie niż w projekcie dyrektywy, który opracowała Komisja, przepis ten nie zobowiązuje państw członkowskich do zapewnienia zawieszającego skutku środka odwoławczego, w przypadku gdy ten środek został wniesiony od decyzji dotyczącej powrotu ( 34 ), gdyż przyjęcie takiego rozwiązania jest jedynie ich uprawnieniem.

104.

W okolicznościach takich, jak występujące w sporze w postępowaniu głównym, sądzę jednak, iż cel dyrektywy 2008/113, jak również poszanowanie praw podstawowych, a w szczególności zasad wynikających z art. 1–4, art. 19 ust. 2 i art. 47 karty, wymagają zapewnienia, aby wnioskodawca mógł skorzystać ze środka odwoławczego zawieszającego z mocy prawa wykonanie nakazu wydalenia.

105.

Cel art. 13 dyrektywy 2008/115 wynika bowiem w sposób wyraźny z przewodniej zasady wyrażonej przez prawodawcę Unii w art. 1 tej dyrektywy, która ma na celu zagwarantowanie, z poszanowaniem praw podstawowych zainteresowanych osób, skutecznej ochrony ich interesów, a w szczególności ich powrót do kraju w humanitarnych i godziwych warunkach ( 35 ).

106.

Cel tego przepisu może być zatem określony jedynie w sposób zgodny i spójny z prawami ustanowionymi w art. 1–4 karty, które gwarantują poszanowanie godności ludzkiej, jak również prawo do życia i integralności fizycznej osoby i zakazują niehumanitarnego lub poniżającego traktowania. Wykładni tego celu należy również dokonywać zgodnie z zasadą non-refoulement, o której mowa w art. 19 ust. 2 karty. Wreszcie cel ten powinien zapewnić poszanowanie zasady równego traktowania i niedyskryminacji, które zostały proklamowane w art. 20 i 21 karty, oraz gwarantować prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, które jest ustanowione w art. 47 wspomnianej karty. Te odniesienia z całą pewnością mieszczą się w odniesieniach do praw podstawowych, o których mowa w art. 1 dyrektywy 2008/115.

107.

W rezultacie art. 13 tej dyrektywy, a ogólniej, przepisy szczególne regulujące gwarancje proceduralne przysługujące danym obywatelom w ramach postępowania odwoławczego, mogą być stosowane w konkretnym przypadku i zgodnie z tymi przepisami jedynie wówczas, gdy zapewniają one poszanowanie tych wartości.

108.

Z kolei skuteczność środka odwoławczego, o którym mowa w art. 13 ust. 1 wspomnianej dyrektywy i ustanowiona w art. 47 karty wymaga, moim zdaniem, aby, w sytuacji takiej, jak występująca w postępowaniu głównym, w której wykonanie decyzji dotyczącej powrotu może narazić zainteresowanego na niehumanitarne lub poniżające traktowanie, sprzecznie z art. 4 karty, ten środek miał skutek zawieszający z mocy prawa.

109.

Po pierwsze, w takiej sytuacji państwo członkowskie jest zobowiązane do poszanowania zasady non-refoulement, zgodnie z zobowiązaniami, które na nim ciążą na podstawie art. 5 dyrektywy 2008/115 i art. 19 ust. 2 karty, który to przepis przewiduje, przypomnijmy, iż „nikt nie może być usunięty z terytorium państwa, wydalony lub wydany w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być poddany karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”. Poszanowanie tego przepisu wymaga w rezultacie automatycznego zawieszenia wykonania decyzji dotyczącej powrotu w okresie badania przez właściwy organ krajowy zgodności z prawem tej decyzji, jak również zarzutów podniesionych przez wnioskodawcę w zakresie istnienia ryzyka traktowania sprzecznego z art. 4 karty.

110.

Po drugie, z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, iż prawo do skutecznego środka odwoławczego, ustanowione w art. 13 EKPC wymaga, aby cudzoziemiec, w stosunku do którego został wydany nakaz wydalenia, mógł skorzystać ze środka odwoławczego zawieszającego z mocy prawa, w przypadku gdy podnosi on „uzasadniony zarzut”, iż wydalenie naraziłoby go na nieludzkie lub poniżające traktowanie, sprzecznie z art. 3 EKPC ( 36 ). W istocie ETPC stoi na stanowisku, iż w takiej sytuacji wykonanie nakazu wydalenia, którego zgodność z prawem jest przedmiotem zaskarżenia, może spowodować nieodwracalną szkodę, której wyrządzeniu należy przeciwdziałać, zawieszając wykonanie tego środka. A zatem ETPC uważa, iż cudzoziemiec, który cierpi na poważną chorobę i który nie może być leczony w państwie pochodzenia, podnosi taki właśnie zarzut. ETPC twierdzi ponadto, iż skuteczność środka odwoławczego oznacza zarówno wymagania dotyczące jakości, jak i szybkości ( 37 ).

111.

To zgodnie z tym orzecznictwem Królestwo Belgii zostało skazane w drodze wyroku z dnia 27 lutego 2014 r. ( 38 ). Sprawa ta dotyczyła obywatelki nigeryjskiej cierpiącej na AIDS, w stosunku do której władze wydały nakaz wydalenia. Podnosiła ona, iż wydalenie do jej państwa pochodzenia naraża ją na traktowanie sprzeczne z art. 3 EKPC i podnosiła brak skutecznego środka odwoławczego w rozumieniu art. 13 tej konwencji.

112.

Po zbadaniu mających zastosowanie w sprawie przepisów proceduralnych ETPC orzekł, iż dostępne środki odwoławcze od nakazu wydalenia wydanego w wyniku oddalenia wniosku o zezwolenie na pobyt na podstawie art. 9b ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. nie są wystarczające dla zapewnienia poszanowania art. 13 w związku z art. 3 EKPC.

113.

Europejski Trybunał Praw Człowieka przede wszystkim stwierdził, iż w świetle mającego zastosowanie ustawodawstwa krajowego taki środek odwoławczy nie zawiesza wykonania nakazu wydalenia ( 39 ).

114.

ETPC następnie odniósł się do procedur szczególnych przewidzianych w art. od 39/82 do 39/85 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. i mających na celu zawieszenie wykonania nakazu wydalenia.

115.

Pierwsza możliwość odwołania polega na wniesieniu w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia decyzji skargi o stwierdzenie nieważności wraz z wnioskiem o zawieszenie w trybie zwykłym, a następnie, w sytuacji gdy do wnioskodawcy ma zastosowanie środek przymusu, wniosku o zastosowanie środków tymczasowych w trybie wyjątkowo pilnym. Druga możliwość polega na wystąpieniu z wnioskiem o zawieszenie w trybie wyjątkowo pilnym w przypadku zastosowania wobec wnioskodawcy środka przymusu ( 40 ).

116.

ETPC uznał te procedury za „słabo funkcjonujące” i „zbyt skomplikowane”, aby mogły one spełnić przesłanki pozostawania w dyspozycji oraz dostępności środków odwoławczych, wymagane w świetle art. 13 w związku z art. 3 EKPC ( 41 ).

117.

ETPC przede wszystkim orzekł, iż ten system ma na celu zobowiązanie wnioskodawcy, który zaskarża nakaz wydalenia i podnosi, że zachodzi pilna potrzeba wystąpienia z wnioskiem o zawieszenie wykonania nakazu, do złożenia środka o charakterze „zachowawczym”, w tym przypadku, wniosku o zawieszenie wydalenia w trybie zwykłym. Zdaniem ETPC ten środek, który nie wywołuje skutku zawieszającego, powinien zatem być wniesiony jedynie w celu zachowania prawa wnioskodawcy do działania w trybie pilnym w razie, gdy ujawni się rzeczywista pilna potrzeba, to znaczy zastosowanie środka przymusu. W odniesieniu do przypadku, w którym wnioskodawca nie wniósł tego środka o charakterze zachowawczym na początku postępowania, a pilna potrzeba zaistniała później, ETPC orzekł, iż wnioskodawca był definitywnie pozbawiony możliwości wnioskowania o zawieszenie nakazu wydalenia ( 42 ). Jeśli chodzi o przepisy dotyczące wniosków o zawieszenie składanych w wyjątkowo pilnych przypadkach, ETPC dodał, iż przepisy te „zmuszają wnioskodawców, którzy i tak znajdują się w niekorzystnym położeniu, do działania na nowo in extremis w chwili przymusowego wykonania środka” ( 43 ).

118.

To w wyniku tych rozważań ETPC doszedł do wniosku, iż skarżącemu nie przysługiwał skuteczny środek odwoławczy, ponieważ środek ten nie miał skutku zawieszającego i nie pozwalał na skuteczne zbadanie podniesionych zarzutów naruszenia art. 3 EKPC ( 44 ).

119.

W niniejszej sprawie, w szczególności w uwagach przedstawionych na rozprawie, rząd belgijski przedstawił postępowanie, które wydaje mi się rzeczywiście skomplikowane do przeprowadzenia wobec pilnego charakteru sprawy i powagi sytuacji oraz w niewielkim stopniu dostępne dla osób migrujących, do których ma ono zastosowanie ( 45 ). Skuteczność środka odwoławczego powinna bowiem być oceniana odrębnie dla każdego przypadku i w świetle okoliczności, jakie występują w danej sprawie. A zatem należy wziąć pod uwagę zły stan psychiczny, w jakim imigranci mogą się znajdować, i trudności, jakie mogą napotykać na przykład ze względu na ich poziom znajomości języka, aby zaznajomić się z procedurami, które należy podjąć przed ich wydaleniem z terytorium; wielu spośród nich nie posiada w toku tej procedury środków, aby skorzystać z pomocy prawnej.

120.

Na rozprawie rząd belgijski przedstawił argumenty na obronę braku środka odwoławczego zawieszającego z mocy prawa, wskazując, iż w praktyce wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności do Conseil du contentieux des étrangers prowadzi do faktycznego zawieszenia decyzji o wydaleniu, ponieważ krajowe władze belgijskie tolerują nielegalny pobyt wnioskodawcy na terytorium w okresie rozpoznania skargi.

121.

O ile taka sytuacja jest w praktyce identyczna z sytuacją, w której środek odwoławczy zawieszałby w sposób wyraźny wykonanie decyzji dotyczącej wydalenia, o tyle występuje w niej wiele niedogodności.

122.

Po pierwsze, mimo tego faktycznego zawieszenia, wnioskodawca nie jest formalnie chroniony przed przymusowym wydaleniem, ponieważ zgodnie z art. 74/14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. ta ochrona jest przyznana wyłącznie na okres trzydziestu dni udzielonych na dobrowolne opuszczenie terytorium. Tymczasem ten termin szybko upływa i właściwe władze krajowe są uprawnione zatem do wykonania nakazu wydalenia w każdej chwili. Wiąże się z tym poważna trudność, w szczególności w sytuacji takiej, jak mająca miejsce w postępowaniu głównym, w której wykonanie decyzji o powrocie może narażać wnioskodawcę na nieludzkie lub poniżające traktowanie sprzecznie z art. 4 karty.

123.

Po drugie, mimo faktycznej tolerancji, której istnienie chcą udowodnić władze, w stosunku do wnioskodawcy może być zastosowana sankcja karna ze względu na jego nielegalny pobyt na terytorium. Nie jest on zatem w sposób formalny chroniony przeciwko ewentualnemu aresztowi.

124.

Po trzecie, w zakresie, w jakim wydalenie jest zawieszone w sposób formalny, zawieszeniu temu nie towarzyszą związane z nim prawa, a w szczególności gwarancje o charakterze ekonomicznym i społecznym, które ustawodawca nadaje w art. 14 dyrektywy 2008/115 obywatelom państw trzecich nielegalnie przebywającym, których wydalenie zostało formalnie wstrzymane. Wywołuje to inną trudność, w szczególności w sytuacji takiej, jak występująca w postępowaniu głównym w zakresie, w którym nakaz wydalenia dotyczy osoby poważnie chorej, która powinna móc skorzystać, jak każdy inny obywatel państwa trzeciego, którego wydalenie zostało formalnie wstrzymane, z zaspokojenia podstawowych potrzeb, czego wymaga jego stan zdrowia.

125.

Po czwarte, nie możemy nie wziąć pod uwagę wyjątkowo długich terminów, w jakich toczy się postępowanie w niniejszej sprawie; zostało ono bowiem wszczęte w dniu 7 lipca 2011 r. Oprócz utrudnień związanych z brakiem pewności co do statusu prawnego wnioskodawcy, jego szczególnie niepokojącej sytuacji materialnej, jak również powagi zarzutów, które podnosi on przed sądem, można sobie zadać pytanie, czy ze względu na okres trwania tego postępowania jest ono odpowiednie i zapewnia wszystkie gwarancje, które muszą towarzyszyć wniesieniu skutecznego środka odwoławczego.

126.

W świetle tych okoliczności i w takiej sytuacji, jaka występuje w postępowaniu przed sądem krajowym, w której decyzja nakazująca powrót może narażać wnioskodawcę na nieludzkie lub poniżające traktowanie, sprzeczne z art. 4 karty, wydaje mi się, iż wnioskodawcy nie przysługują prawa, które zostały mu nadane na podstawie karty, a w szczególności prawo do korzystania ze skutecznego środka prawnego przed sądem w rozumieniu art. 47 wspomnianej karty.

127.

W świetle całości tych rozważań sądzę w rezultacie, iż wykładni art. 13 ust. 1 i 2 dyrektywy 2008/115 należy dokonywać w ten sposób, iż przepis ten stoi na przeszkodzie krajowemu przepisowi proceduralnemu, który wyklucza istnienie środka odwoławczego o charakterze zawieszającym z mocy prawa, w przypadku gdy środek ten został wniesiony od decyzji nakazującej powrót, której wykonanie może narażać wnioskodawcę na niehumanitarne lub poniżające traktowanie sprzecznie z art. 4 karty i to ze względu na stan zdrowia wnioskodawcy.

b) W przedmiocie podstawowych potrzeb innych niż medyczne zainteresowanego

128.

Artykuł 14 dyrektywy 2008/115 analizowany w związku z motywem 12 tej dyrektywy, ustanawia gwarancje o charakterze ekonomicznym i społecznym, z których mogą skorzystać „obywatele państw trzecich, którzy przebywają nielegalnie, ale nie mogą jeszcze zostać wydaleni” w „oczekiwaniu na powrót”. A zatem przed upływem terminu dobrowolnego wyjazdu oraz przed upływem okresu, na jaki wstrzymano wydalenie, państwa członkowskie powinny zapewnić utrzymanie jedności rodziny, jak również opiekę zdrowotną w nagłych wypadkach oraz leczenie chorób w podstawowym zakresie. Państwa członkowskie powinny również zapewnić dostęp małoletnich do podstawowego systemu edukacji oraz uwzględnienie szczególnych potrzeb osób wymagających szczególnego traktowania. Ten przepis jest podobny do art. 5 dyrektywy 2008/115, który wymaga od państw członkowskich, aby wprowadzając w życie niniejszą dyrektywę, należycie uwzględniały sytuację zdrowotną, rodzinną i socjalną zainteresowanego, a w szczególności jego stan zdrowia.

129.

O ile prawodawca Unii wyraził w motywie 12 wspomnianej dyrektywy wolę, aby sytuacja tych osób migrujących została „uregulowana”, to jednak ten cel został, moim zdaniem, jedynie częściowo osiągnięty, a to z następujących przyczyn.

130.

Po pierwsze, jeżeli dokonamy analizy brzmienia art. 14 ust. 1 dyrektywy 2008/115, stwierdzimy, iż M. Abdida nie mieści się w zakresie stosowania tego przepisu i nie może zatem korzystać z gwarancji, które są w nim zapewnione. Termin 30 dni, który został mu udzielony, aby dobrowolnie opuścił terytorium, upłynął, a wykonanie nakazu wydalenia wydanego wobec niego nie zostało oficjalnie wstrzymane.

131.

Akt ten nie zapewnia zatem w sposób wyraźny gwarancji w takiej sytuacji, jaka występuje w postępowaniu głównym, w której wydalenie wnioskodawcy zostaje de facto zawieszone na czas trwania spornej procedury ( 46 ).

132.

Po drugie, należy podnieść, iż gwarancje przewidziane przez prawodawcę Unii we wspomnianym przepisie nie obejmują całości praw, a w szczególności praw, które wydają się być najistotniejsze w czasie, w którym wnioskodawca nie posiada już z pewnością źródeł dochodów i powinien być wydalony z terytorium, a więc możliwości zapewnienia sobie wyżywienia, ubrania i zakwaterowania.

133.

O ile powinna być utrzymana jedność rodziny, małoletnim zapewniony dostęp do podstawowego systemu edukacji, zapewniona opieka zdrowotna w nagłych wypadkach oraz leczenie chorób w podstawowym zakresie, jak również uwzględnione szczególne potrzeby osób wymagających szczególnego traktowania, to art. 14 ust. 1 tej dyrektywy nie zobowiązuje w sposób wyraźny państw członkowskich do pokrycia innych podstawowych potrzeb wnioskodawcy aniżeli jego potrzeby zdrowotne.

134.

Dyrektywa 2008/115 nie dokonuje zatem, choćby minimalnej harmonizacji przepisów regulujących zapewnienie przez państwa członkowskie podstawowych warunków bytowych tych migrantów. Dyrektywa ta różni się zatem w sposób bardzo wyraźny od dyrektywy 2003/9, w której prawodawca Unii zmierzał do zobowiązania państw członkowskich do zagwarantowania minimalnych warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl w okresie oczekiwania na wydanie decyzji, obejmujących całość ich najistotniejszych potrzeb.

135.

Stwierdzenie to może być oparte na samej lekturze motywu 12 dyrektywy 2008/115. Zgodnie bowiem z brzmieniem tego motywu prawodawca Unii precyzuje, iż „podstawowe warunki bytowe [obywateli państw trzecich, którzy przebywają nielegalnie, ale którzy nie mogą jeszcze zostać wydaleni] powinny zostać określone zgodnie z prawem krajowym” ( 47 ). Zastosowanie trybu warunkowego [we francuskiej wersji językowej] oraz wybór czasownika „określić” potwierdzają z całą pewnością wolę prawodawcy Unii, aby zapewnić państwom członkowskim szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych co do charakteru potrzeb, które chcą zaspokoić (choć jednak, moim zdaniem, definicja podstawowych warunków bytowych narzuca się sama przez się). Prawodawca Unii nie czyni jednak innej wzmianki na temat zaspokojenia tych potrzeb w pozostałej części tekstu tej dyrektywy.

136.

Taka redakcja odróżnia się od zaproponowanej przez Komisję w ramach jej projektu dyrektywy, w którym Komisja starała się zapewnić spójność gwarancji przyznanych migrantom nielegalnie przebywającym z gwarancjami przyznanymi w dyrektywie 2003/9.

137.

Motyw 8 projektu dyrektywy został sformułowany w następujący sposób:

„Należy uregulować sytuację tych osób, które przebywają w danym państwie nielegalnie, ale nie mogą (w danym czasie) zostać deportowane. Należy ustanowić minimalne normy dotyczące warunków pobytu tych osób, uwzględniając przepisy dyrektywy Rady 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiającej minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl” ( 48 ).

138.

W art. 13 projektu dyrektywy, określającym „Zabezpieczenia do czasu powrotu”, Komisja w sposób wyraźny odniosła się do rozdziałów II i IV dyrektywy 2003/9, które przewidują w sposób znacznie bardziej konkretny i precyzyjny warunki materialne przyjmowania, które państwa członkowskie powinny zapewnić osobom ubiegającym się o azyl w czasie oczekiwania na decyzję, aby zagwarantować im odpowiedni i godny poziom życia, z jednej strony, oraz zapewnić porównywalne warunki życia we wszystkich państwach członkowskich, z drugiej strony ( 49 ). Przepis ten stanowi, co następuje:

„Państwa członkowskie gwarantują obywatelowi państwa trzeciego, w przypadku którego wykonanie decyzji o powrocie zostało odroczone bądź który nie może zostać usunięty z przyczyn, o których jest mowa w art. 8 niniejszej dyrektywy, warunki pobytu nie mniej korzystne, niż zostało to określone w art. 7–10, art. 15 i art. 17–20 dyrektywy 2003/9/WE” ( 50 ).

139.

W czasie negocjacji z tych projektów tekstu zrezygnowano, a w szczególności z wszelkich wyraźnych odwołań do systemu ustanowionego w stosunku do osób ubiegających się o azyl w dyrektywie 2003/9. O ile nowy art. 14 dyrektywy 2008/115 przejmuje częściowo niektóre spośród gwarancji przewidzianych w dyrektywie 2003/9, to jednak pomija niektóre podstawowe elementy, a w szczególności gwarancję godnego i odpowiedniego poziomu życia.

140.

Wreszcie, na koniec, art. 14 dyrektywy 2008/115 został zredagowany w taki sposób, iż trudno jest ocenić zakres, formę i minimalny poziom usług, które mają być świadczone na rzecz wnioskodawcy.

141.

Przepis ten nie precyzuje bowiem, jakie przepisy państwa członkowskie są zobowiązane przyjąć, aby utrzymać jedność rodziny, oraz w jaki sposób należy zaspokoić potrzeby osób wymagających szczególnego traktowania, aby uwzględnić ich szczególne potrzeby. Podobnie niektóre wyrażenia, takie jak „leczenie chorób w podstawowym zakresie” są na tyle szerokie, iż mogą być różnie interpretowane i mieć odmienny zakres w państwach członkowskich.

142.

W świetle tych okoliczności i przeciwnie do celu określonego przez prawodawcę Unii w motywie 12 dyrektywy 2008/115, sytuacja tych „obywateli państw trzecich, którzy przebywają nielegalnie, ale nie mogą jeszcze zostać wydaleni”, nie może zostać uznana za „uregulowaną”.

143.

W swoim projekcie rezolucji w sprawie zmniejszenia nierówności zdrowotnych w Unii Europejskiej ( 51 ) Parlament zresztą stwierdził, iż nielegalnym migrantom nie zagwarantowano równego dostępu do opieki zdrowotnej zapewnionego na podstawie art. 35 karty ani w praktyce, ani w prawie. W rezultacie Parlament wezwał państwa członkowskie, aby zapewniły migrantom „bez papierów” możliwość korzystania – i aby rzeczywiście korzystali oni – z równego dostępu do opieki zdrowotnej, i zachęcił te państwa do dokonania oceny możliwości wspierania ze środków publicznych opieki zdrowotnej świadczonej nielegalnym migrantom przez stworzenie opartej na wspólnych zasadach definicji podstawowych świadczeń zdrowotnych przewidzianych w ich prawie krajowym, definiując ofertę podstawowej opieki opartej na ogólnych zasadach przewidzianych w ustawodawstwie krajowym.

144.

Wykraczając poza stwierdzenie dokonane przez Parlament, niniejsza sprawa ujawnia inne fakty, a mianowicie konkretną sytuację prawną i materialną, w której znajdują się imigranci oczekujący na wydalenie.

145.

W jaki sposób konkretnie M. Abdida, który znajduje się w krytycznym stanie zdrowia, ma pokrywać swoje najbardziej elementarne potrzeby po wniesieniu skargi do Conseil du contentieux des étrangers w dniu 7 lipca 2011 r. czyli w okresie trzech lat?

146.

M. Abdida przebywa nielegalnie na terytorium belgijskim od dnia 29 czerwca 2011 r., czyli od dnia, w którym władze doręczyły mu nakaz opuszczenia terytorium i został on wykreślony z rejestru cudzoziemców. Jednakże jego obecność na terytorium jest de facto tolerowana przez władze do czasu rozstrzygnięcia w przedmiocie zgodności z prawem zaskarżonej decyzji. Tymczasem, jak zostało to ukazane, ta procedura jest długotrwała, trwa wiele miesięcy, czy nawet wiele lat, a wnioskodawca nie tylko pozostaje w niepewności co do jego ewentualnego wydalenia, ale również nie jest chroniony przed ewentualnym aresztowaniem, choć nielegalny pobyt może stanowić podstawę do nałożenia sankcji karnej.

147.

Status ten wpływa w sposób oczywisty na poziom dostępu do zatrudnienia, zakwaterowania i świadczeń socjalnych i leczniczych, który w niniejszej sprawie jest niemal równy zeru. M. Abdida jest wykluczony z legalnego rynku pracy, co oznacza brak dochodów służących zaspokojeniu jego potrzeb, a w szczególności pozwalających na zakup wyżywienia, odzieży i zakwaterowanie. Napotyka on z pewnością na wielkie problemy z dostępem do zakwaterowania; wynajęcie mieszkania nielegalnemu migrantowi może zresztą podlegać karze. Ponadto, ma on jedynie częściowy dostęp do pomocy społecznej, ponieważ jest ona, zgodnie z mającym zastosowanie ustawodawstwem krajowym, ograniczona do pilnej pomocy medycznej.

148.

Taki stan rzeczy może, rzecz jasna, spowodować, iż wnioskodawca znajdzie się w ubóstwie i wpływa w sposób bezpośredni na poszanowanie praw podstawowych. W świetle utrwalonego orzecznictwa ETPC sąd ten stoi zresztą na stanowisku, iż brak środków w niektórych szczególnych okolicznościach może wywoływać ryzyko dla życia lub integralności fizycznej osoby, jak również ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania, zakazanego na podstawie art. 2 EKPC i 3 EKPC ( 52 ).

149.

W świetle przepisu art. 14 dyrektywy 2008/115 nie sądzę, aby spójnym było zobowiązanie państw członkowskich do zapewnienia pilnej opieki medycznej, jeżeli w okolicznościach takich, jak występujące w postępowaniu głównym, nie zostają pokryte najbardziej elementarne potrzeby wnioskodawcy. Podobnie nie jest spójne, moim zdaniem, zobowiązanie państw członkowskich do utrzymania jedności rodziny czy też zapewnienia dzieciom dostępu do podstawowego systemu edukacji, z którym to zobowiązaniem nie wiąże się obowiązek zapewnienia utrzymania tych osób oraz zapewnienia im humanitarnych i godziwych warunków życia.

150.

Nie wydaje mi się również sprawiedliwe i słuszne, aby obywatel państwa trzeciego, którego pobyt na terytorium jest w sposób faktyczny tolerowany w oczekiwaniu na rozpoznanie jego skargi, był traktowany w sposób mniej korzystny aniżeli osoba umieszczona w ośrodku detencyjnym na podstawie art. 15 dyrektywy 2008/115. O ile ta ostatnia osoba jest rzeczywiście pozbawiona możliwości swobodnego przemieszczania się, i to ze względu na swoje postępowanie, o tyle jest ona jednak umieszczona w wyspecjalizowanym ośrodku detencyjnym, który zaspokaja, co do zasady, całość podstawowych potrzeb, w tym zapewnia pomoc prawną, jak również opiekę socjalną i medyczną i to w okresie, który może trwać aż do osiemnastu miesięcy. Z kolei należy stwierdzić, iż w sytuacji takiej, jak w postępowaniu głównym, w której wnioskodawca również pozostaje „w oczekiwaniu na powrót”, pokrycie tych potrzeb nie zostaje zapewnione.

151.

Nie sądzę również, aby spójne było wymaganie od państw członkowskich, aby zapewniły skuteczność środka odwoławczego, a w szczególności, aby zagwarantowały środek odwoławczy zawieszający z mocy prawa wykonanie decyzji o wydaleniu, jeżeli migrant nie może w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie sądu zapewnić sobie, w sposób godny, wyżywienia, zakwaterowania i odzieży.

152.

Wreszcie nie należy tracić z pola widzenia, iż brak pokrycia najbardziej elementarnych potrzeb migrantów zwiększa ich marginalizację. A zatem okoliczność, iż obywatel państwa trzeciego oczekujący na wydalenie jest pozbawiony, w trakcie tak długiego okresu po wniesieniu środka odwoławczego, pokrycia najbardziej podstawowych potrzeb, może powodować, iż opuści on terytorium państwa przyjmującego, aby udać się do innego państwa członkowskiego, zwiększając tym samym zakres wtórnego przemieszczania się nielegalnych imigrantów i w rezultacie potajemną migrację w granicach Unii. Taka sytuacja może go również skłaniać nie do zachowań niezgodnych z prawem lub nielegalnych – ponieważ już się w takiej sytuacji znajduje – ale do przestępczości i to w celu uzyskania środków do zaspokojenia swoich potrzeb. W sposób wyraźny takie skutki są bardzo odległe od celu określonego w motywie 4 dyrektywy 2008/115, zgodnie z którym należy „ustalić jasne, przejrzyste i sprawiedliwe zasady, aby określić skuteczną politykę powrotów stanowiącą integralną część dobrze zarządzanej polityki migracyjnej ( 53 ).

153.

Stosowanie dyrektywy 2008/115 w sposób, który prowadzi do takich niespójności i takich nieprawidłowości, nie pozwala w sposób oczywisty zagwarantować jej pełnej skuteczności.

154.

Zakres gwarancji wynikający z art. 14 tej dyrektywy powinien zatem być interpretowany w świetle jej celu, jakim jest, przypomnijmy, określenie jasnych i sprawiedliwych zasad, aby określić politykę powrotów, która będzie nie tylko skuteczna, ale pozwoli również na zapewnienie, zgodnie z wiodącą zasadą wyrażoną przez prawodawcę w art. 1 wspomnianej dyrektywy, poszanowanie wartości ustanowionych w karcie.

155.

Z kolei poszanowanie godności ludzkiej, jak również praw: do życia, integralności i zdrowia ustanowionych odpowiednio w art. 1, 2, 3 i 35 ( 54 ) karty, ale również zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania, ustanowiony w art. 4 karty, stoją moim zdaniem na przeszkodzie temu, aby w takiej sytuacji, jaka ma miejsce w postępowaniu głównym, obywatel państwa trzeciego nielegalnie przebywający, którego wydalenie zostało w sposób faktyczny zawieszone, był pozbawiony, w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie jego skargi zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb.

156.

Zaspokojenie najbardziej elementarnych potrzeb jest, moim zdaniem, prawem podstawowym, na które nie może wpływać sytuacja prawna wnioskodawcy.

157.

O ile zakres tego zaspokojenia powinien być określony przez każde z państw członkowskich, i to ze względu na zakres uprawnień dyskrecjonalnych przyznanych im w dyrektywie 2008/115, o tyle wydaje się, że to pokrycie powinno być wystarczające, aby zagwarantować wnioskodawcy utrzymanie, jak również poziom życia godny i odpowiedni do stanu zdrowia, pozwalający mu w szczególności na zapewnienie zakwaterowania, z uwzględnieniem, w danym przypadku, szczególnych potrzeb ( 55 ).

158.

W świetle tych uwag uważam, iż wykładni art. 14 dyrektywy 2008/115 należy w rezultacie dokonać w ten sposób, iż przepis ten stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w odniesieniu do obywateli państw trzecich przebywających nielegalnie, którzy wnieśli środek odwoławczy od decyzji nakazującej powrót, ogranicza zaspokojenie ich podstawowych potrzeb wyłącznie do pilnej pomocy medycznej. W takiej sytuacji i podczas całego postępowania spornego państwo członkowskie jest zobowiązane do zagwarantowania wystarczającego zaspokojenia podstawowych potrzeb zainteresowanego w sposób gwarantujący jego utrzymanie, jak również godny i odpowiedni do jego stanu zdrowia poziom życia, pozwalający mu w szczególności na posiadanie zakwaterowania i uwzględniający, jeśli zachodzi taka potrzeba, szczególne potrzeby.

IV – Wnioski

159.

W świetle powyższych rozważań proponuję, by Trybunał udzielił cour du travail de Bruxelles następującej odpowiedzi:

1)

Wykładni dyrektywy Rady 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiającej minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl w państwach członkowskich, dyrektywy Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz zasięgu przyznawanej ochrony, jak również dyrektywy Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich należy dokonać w ten sposób, iż gwarancje o charakterze proceduralnym i przywileje socjalne określone w tych aktach przez prawodawcę Unii nie mają zastosowania do wniosku o zezwolenie na pobyt z przyczyn medycznych złożonego na podstawie art. 9b loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers. .

2)

Wykładni art. 13 ust. 1 i 2 dyrektywy Parlametu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich należy dokonywać w ten sposób, iż przepis ten stoi na przeszkodzie krajowemu przepisowi proceduralnemu, który wyklucza istnienie środka odwoławczego o charakterze zawieszającym z mocy prawa w przypadku, w którym środek ten został wniesiony od decyzji nakazującej powrót, której wykonanie może narażać wnioskodawcę na nieludzkie lub poniżające traktowanie sprzeczne z art. 4 karty, a to ze względu na stan zdrowia wnioskodawcy.

3)

Wykładni art. 14 dyrektywy 2008/115 należy dokonać w ten sposób, iż przepis ten stoi na przszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w odniesieniu do obywateli państw trzecich przebywających nielegalnie, którzy wnieśli środek odwoławczy od decyzji nakazującej powrót, ogranicza zaspokojenie ich podstawowych potrzeb wyłącznie do pilnej pomocy medycznej. W takiej sytuacji i podczas całego postępowania spornego państwo członkowskie jest zobowiązane do zagwarantowania wystarczającego zaspokojenia podstawowych potrzeb zainteresowanego w sposób gwarantujący jego utrzymanie, jak również godny i odpowiedni do jego stanu zdrowia poziom życia, pozwalający mu w szczególności na posiadanie zakwaterowania i uwzględniający, jeśli zachodzi taka potrzeba, szczególne potrzeby.


( 1 ) Język oryginału: francuski.

( 2 ) Dyrektywa Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiająca minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl w państwach członkowskich (Dz.U. L 31, s. 18). Dyrektywa ta została zastąpiona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/33/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia norm dotyczących przyjmowania wnioskodawców ubiegających się o ochronę międzynarodową (Dz.U. L 180, s. 96).

( 3 ) Dyrektywa Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako [osób], które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz zasięgu przyznawanej ochrony (Dz.U. L 304, s. 12; sprostowanie Dz.U. 2005, L 204, s. 24).

( 4 ) Dyrektywa Rady z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich (Dz.U. L 326, s. 13; sprostowanie Dz.U. 2006, L 236, s. 36).

( 5 ) Zwana dalej „kartą”.

( 6 ) Opinia w sprawie M’Bodj (C‑542/13, EU:C:2014:2113).

( 7 ) Dz.U. L 348, s. 98.

( 8 ) Zobacz art. 1 tej dyrektywy.

( 9 ) Zobacz moją opinię w sprawie M. (C‑277/11, EU:C:2012:253), pkt 19, która legła u podstaw wyroku M., C‑277/11, EU:C:2012:744, pkt 72.

( 10 ) Konwencja ta, podpisana w Genewie w dniu 28 lipca 1951 r. [Recueil des traités des Nations unies, vol. 189, s. 150, nr 2545 (1954)] weszła w życie w dniu 22 kwietnia 1954 r. Konwencja ta została uzupełniona protokołem dotyczącym statusu uchodźców z dnia 31 stycznia 1967 r., który wszedł w życie w dniu 4 października 1967 r.

( 11 ) W wyroku M. (EU:C:2012:744) Trybunał stwierdził, iż charakter praw związanych ze statusem uchodźcy i charakter praw związanych z ochroną uzupełniającą w istocie różnią się (pkt 92). Należy jednak zaznaczyć, iż dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony, która dokonuje „przekształcenia” dyrektywy 2004/83, eliminuje różnice istniejące pomiędzy poziomem ochrony przyznanym uchodźcom i beneficjentom ochrony uzupełniającej w odniesieniu do dostępu do opieki zdrowotnej (art. 30). Taka różnica nie została jednak wyeliminowana w odniesieniu do ochrony socjalnej (art. 29).

( 12 ) Zobacz art. 1, jak również motywy 2 i 11 wspomnianej dyrektywy.

( 13 ) Ustawa w brzmieniu zmienionym ustawą z dnia 15 września 2006 r. (zwana dalej „ustawą z dnia 15 grudnia 1980 r.”).

( 14 ) Zobacz wyrok Cour constitutionnelle nr 43/2013 z dnia 21 marca 2013 r., pkt B 13, s. 16.

( 15 ) Status ochrony uzupełniającej pozwala jego beneficjentowi na uzyskanie dokumentu pobytowego na okres roku, odnawialnego przez pięć lat. Po upływie tego okresu pięciu lat zainteresowany może uzyskać zezwolenie na pobyt na czas nieokreślony na podstawie art. 49/2 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r.

( 16 ) Moniteur belge z dnia 31 grudnia 1996 r., s. 32518, dekret zmieniony w dniu 13 stycznia 2003 r., Moniteur belge z dnia 17 stycznia 2003 r., s. 1553.

( 17 ) Jak wskazałem w pkt 34–37 opinii w sprawie M’Bodj (EU:C:2014:2113), organy krajowe nie zgadzają się ze sobą w kwestii, czy takie zezwolenie na pobyt jest objęte zakresem art. 15 lit. b) dyrektywy 2004/83.

( 18 ) Zobacz w tym zakresie wyrok Diakité, C‑285/12, EU:C:2014:39.

( 19 ) Podobnie jak wskazał Trybunał w wyroku B i D (C‑57/09 i C‑101/09, EU:C:2010:661), z art. 2 lit. g) in fine dyrektywy 2004/83 wynika, iż nie stoi ona na przeszkodzie temu, by dana osoba złożyła wniosek o udzielenie jej ochrony w ramach „innego rodzaju ochrony” będącego poza zakresem zastosowania dyrektywy (pkt 116).

( 20 ) Zwana dalej „EKPC”. Konwencja podpisana w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r.

( 21 ) Dyrektywa 2004/83, podobnie jak Konwencja genewska dotycząca statusu uchodźców z dnia 28 lipca 1951 r. opiera się na zasadzie, że przyjmujące państwa członkowskie mogą przyznać, zgodnie z ich prawami krajowymi, ochronę krajową wraz z prawami pozwalającymi osobie nieobjętejstatusem uchodźcy na mocy art. 12 ust. 2 tej dyrektywy na przebywanie na terytorium danego państwa członkowskiego.

( 22 ) Zobacz notę prezydencji Rady Unii Europejskiej skierowaną do komitetu strategicznego w sprawach imigracji, granic i azylu z dnia 25 września 2002 r. (12148/02), s. 6.

( 23 ) Zwany dalej „ETPC”.

( 24 ) Wyrok ETPC z dnia 2 maja 1997 r., Recueil des arrêts et décisions, 1997-III. W tej sprawie ETPC orzekł, iż wykonanie decyzji o wydaleniu osoby chorej na AIDS stanowiłoby w przypadku powrotu do państwa jej pochodzenia naruszenie art. 3 EKPC w zakresie, w jakim zachodziłoby w stosunku do tej osoby rzeczywiste ryzyko śmierci w okolicznościach szczególnie bolesnych. W tym wyroku ETPC uwzględnił okoliczność, iż zainteresowany znajdował się w zaawansowanym stadium choroby i nagłe pozbawienie go opieki medycznej w państwie przyjmującym, połączone z brakiem właściwego leczenia w państwie jego pochodzenia oraz z brakiem jakiegokolwiek wsparcia moralnego i opieki społecznej przyspieszyłoby śmierć zainteresowanego i naraziłoby go na wzmożone cierpienie fizyczne i psychiczne (§§ 42, 51–54). ETPC zapewnił zatem sobie wystarczającą elastyczność w stosowaniu art. 3 EKPC w sytuacjach, w których ryzyko, iż zainteresowany zostanie poddany zakazanemu traktowaniu w państwie przeznaczenia, wynika z czynników, za które władze publiczne tego państwa nie mogą być odpowiedzialne ani pośrednio, ani bezpośrednio, lub które, same w sobie, nie naruszają norm wynikających z tego przepisu. W takiej sytuacji, biorąc pod uwagę względy humanitarne uznane za nadrzędne, umawiające się państwa nie mogą zatem wykonać swojej decyzji o wydaleniu, i to pod groźbą pociągnięcia do odpowiedzialności na podstawie art. 3 EKPC.

( 25 ) Kursywa moja.

( 26 ) C‑465/07, EU:C:2009:94.

( 27 ) Ibidem, pkt 28.

( 28 ) J. McAdam, The Qualification Directive: An Overview, [w:] The Qualification Directive: Central Themes, Problem Issues, and Implementation in Selected Member States, Nijmegen, Wolf Legal Publishers 2007, s. 19.

( 29 ) Zobacz w tym zakresie wyrok Diakité, EU:C:2014:39, pkt 24.

( 30 ) Przypominam, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy z sądami krajowymi do Trybunału należy udzielenie sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. W tym zakresie Trybunał może powołać się na przepisy prawa Unii, do których nie odniósł się sędzia krajowy w swoich pytaniach prejudycjalnych w zakresie, w jakim te przepisy są konieczne do rozstrzygnięcia sprawy przed sądem krajowym, zob. w szczególności wyrok Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C‑157/10, EU:C:2011:813, pkt 18–20 i przytoczone tam orzecznictwo.

( 31 ) Zgodnie z brzmieniem tego przepisu „decyzja nakazująca powrót” oznacza „decyzję administracyjną lub orzeczenie sądowe, w których stwierdza się lub uznaje, że obywatel państwa trzeciego przebywa w państwie członkowskim nielegalnie, oraz nakłada się lub stwierdza zobowiązanie do powrotu”.

( 32 ) C‑617/10, EU:C:2013:105, pkt 21.

( 33 ) C‑390/12, EU:C:2014:281, pkt 34.

( 34 ) Zobacz art. 12 ust. 2 projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych norm i procedur dla państw członkowskich dotyczących powrotu nielegalnych imigrantów z państw trzecich COM(2005) 391 wersja ostateczna z dnia 1 września 2005 r. (zwany dalej „projektem dyrektywy”), który został sformułowany w następujący sposób: „Środek zaskarżenia albo ma skutek zawieszający, albo daje obywatelowi państwa trzeciego prawo do złożenia wniosku o zawieszenie wykonania decyzji o powrocie imigranta bądź nakazu deportacji, w którym to przypadku decyzja o powrocie imigranta bądź nakaz deportacji nie podlegają wykonaniu, dopóki nie zostaną potwierdzone [utrzymane w mocy] lub stanowią przedmiot zaskarżenia mającego skutek zawieszający” (kursywa moja).

( 35 ) Zobacz również motywy 2 i 11 wspomnianej dyrektywy.

( 36 ) Zobacz zasady ogólne dotyczące skuteczności środków odwoławczych i gwarancji, które są zobowiązane zapewnić umawiające się strony w przypadku wydalenia cudzoziemca w świetle art. 13 w związku z art. 3 EKPC wynikające z wyroków ETPC: M.S.S przeciwko Belgii i Grecji (wielka izba), (skarga nr 30696/0, §§ 286–293, EKPC 2011, jak również wyrok ETPC z dnia 2 lutego 2012 r. w sprawie I.M. przeciwko Francji (skarga nr 9152/09), §§ 127–135 oraz wyrok ETPC w sprawie De Souza Ribeiro przeciwko Francji (wielka izba) (skarga nr 22689/07), §§ 77–83, EKPC 2012.

( 37 ) Zobacz ww. wyrok ETPC w sprawie I.M. przeciwko Francji, §§ 132–134 i przytoczone tam orzecznictwo.

( 38 ) Wyrok z dnia 27 lutego 2014 r. w sprawie S.J. przeciwko Belgii (skarga nr 70055/10) Wyrok ten był przedmiotem odwołania do wielkiej izby.

( 39 ) Paragraf 95.

( 40 ) Paragrafy 96, 97.

( 41 ) Paragraf 103.

( 42 ) Idem.

( 43 ) Paragraf 104.

( 44 ) Paragraf 106.

( 45 ) Odsyłam do prezentacji artykułów od 39/82 do 39/85 ustawy z dnia 15 grudnia 1980 r. umieszczonej w pkt 44–47 niniejszej opinii.

( 46 ) W ramach prac przygotowawczych do przyjęcia dyrektywy Parlament Europejski sformułował jednak propozycję w tym zakresie. Zobacz poprawkę 53 do art. 13 ust. 1 w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego dotyczącym projektu dyrektywy (A6‑0339/2007).

( 47 ) Kursywa moja.

( 48 ) Kursywa moja.

( 49 ) Motywy 7 i 8 dyrektywy 2003/9.

( 50 ) Kursywa moja. Zwracam jednak uwagę, iż Komisja nie odniosła się w sposób wyraźny do art. 13 i 14 dyrektywy 2003/9, które gwarantują osobom ubiegającym się o azyl materialne warunki przyjmowania, zapewniając im odpowiedni poziom życia, jak również ich utrzymanie. Artykuł 13 ust. 2 tej dyrektywy zobowiązuje bowiem państwa członkowskie do ustanowienia warunków przyjmowania (pomoc materialna lub finansowa) pozwalających na zapewnienie „poziomu życia odpowiedniego dla stanu zdrowia wnioskodawców [w sprawie azylu]”. Z kolei art. 14 przewiduje, iż „w przypadku, gdy zakwaterowanie jest świadczone w naturze, powinno ono” przyjąć formę „ośrodków zakwaterowania, które gwarantują odpowiedni poziom życia” lub „domów prywatnych, […] mieszkań, […] hoteli lub […] innych lokali zaadaptowanych na potrzeby zakwaterowania wnioskodawców”.

( 51 ) Sprawozdanie z dnia 8 lutego 2011 r. w sprawie zmniejszania nierówności zdrowotnych w Unii Europejskiej [2010/2089(INI)], zob. w szczególności motyw AD i pkt 5.

( 52 ) Zobacz, jeśli chodzi o art. 2 EKPC, wyroki ETPC: z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Kutepov i Anikeyenko przeciwko Rosji (skarga nr 68029/01), § 62; z dnia 1 grudnia 2009 r. w sprawieHuc przeciwko Rumunii i Niemcom (skarga nr 7269/05, decyzja), § 59, jak również, jeśli chodzi o art. 3 EKPC, wyrok ETPC z dnia 23 kwietnia 2002 r. w sprawie Larioshina przeciwko Rosji (skarga nr 56869/00, decyzja); z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie Budina przeciwko Rosji (skarga nr 45603/05, decyzja).

( 53 ) Motyw 4 dyrektywy 2008/115. Kursywa moja.

( 54 ) Zgodnie z tym przepisem „[k]ażdy ma prawo dostępu do profilaktycznej opieki zdrowotnej i prawo do korzystania z leczenia na warunkach ustanowionych w ustawodawstwach i praktykach krajowych. Przy określaniu i urzeczywistnianiu wszystkich polityk i działań Unii zapewnia się wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego”.

( 55 ) Odnoszę się w tym zakresie do wyroku Saciri i in., C‑79/13, EU:C:2014:103, w którym Trybunał orzekał w zakresie materialnych warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl, a w szczególności w pkt 40.

Top