OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

PAOLA MENGOZZIEGO

przedstawiona w dniu 27 października 2011 r.(1)

Sprawa C‑495/10

Centre hospitalier universitaire de Besançon

przeciwko

Thomasowi Dutrueux,

Caisse primaire d’assurance maladie du Jura

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Conseil d’État (Francja)]

Harmonizacja ustawodawstw – Odpowiedzialność publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec ich pacjentów za wadliwość produktów – Ograniczenie zakresu odpowiedzialności usługodawcy

1.        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 i 13 dyrektywy Rady 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe (Dz.U. L 210, s. 29, zwanej dalej „dyrektywą 85/374”).

2.        Wniosek ten został złożony w ramach sporu dotyczącego odpowiedzialności centre hospitalier universitaire w Besançon (szpitala klinicznego w Besançon, zwanego dalej „CHU w Besançon”) za szkody wyrządzone pacjentowi w wyniku używania podgrzewanego materaca posiadającego wady.

I –    Ramy prawne

A –    Dyrektywa 85/374

3.        Motywy pierwszy, czwarty, trzynasty i osiemnasty dyrektywy 85/374 stanowią:

„zbliżanie ustawodawstw państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności producenta za szkody wyrządzone wadliwością jego produktów jest niezbędne, ponieważ istniejące rozbieżności mogą zakłócać konkurencję i wpływać na przepływ towarów wewnątrz wspólnego rynku oraz pociągać za sobą zróżnicowanie poziomu ochrony konsumenta przed szkodą na jego zdrowiu lub mieniu wyrządzoną przez produkt wadliwy;

[…]

ochrona konsumenta wymaga, żeby wszyscy producenci zaangażowani w proces produkcji ponosili odpowiedzialność w zakresie, w jakim ich produkt gotowy, część składowa lub jakikolwiek surowiec dostarczone przez nich były wadliwe; z tego samego powodu odpowiedzialność powinna obejmować importerów produktu do Wspólnoty oraz osoby, które przedstawiają się jako producenci przez umieszczenie nazwy, znaku handlowego lub innej wyróżniającej cechy na produkcie, lub osoby dostarczające produkt, którego producenta nie można ustalić;

[…]

w ramach systemów prawnych państw członkowskich stronie poszkodowanej może przysługiwać roszczenie o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności kontraktowej lub odpowiedzialności pozaumownej innej niż ta przewidziana w niniejszej dyrektywie; w zakresie w jakim przepisy te również służą także osiągnięciu celu, jakim jest skuteczna ochrona konsumentów, powinny one pozostać nienaruszone niniejszą dyrektywą; w zakresie w jakim skuteczna ochrona konsumentów w sektorze artykułów farmaceutycznych została już osiągnięta w państwie członkowskim poprzez specjalny system odpowiedzialności, roszczenia oparte na tym systemie powinny podobnie pozostać możliwe;

[…]

harmonizacja wynikająca z tego nie może być całkowita na obecnym etapie, ale otwiera drogę w kierunku większej harmonizacji […]”.

4.        Artykuł 1 dyrektywy 85/374 stanowi, że „[p]roducent jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez wadę w jego produkcie [jego produktu]”.

5.        Artykuł 3 wspomnianej dyrektywy brzmi następująco:

„1.      »Producent« oznacza producenta produktu gotowego, producenta każdego surowca lub producenta części składowej i każdą osobę, która przedstawia się jako producent, umieszczając swą nazwę, znak handlowy lub inną wyróżniającą cechę na produkcie.

2.      Bez uszczerbku dla odpowiedzialności producenta każda osoba, która przywozi produkt do Wspólnoty w celu sprzedaży, najmu, leasingu albo jakiejkolwiek formy dystrybucji w toku swej działalności gospodarczej, uważana jest w rozumieniu niniejszej dyrektywy za producenta i odpowiada jak producent.

3.      W przypadku gdy producenta produktu nie można zidentyfikować, każdy dostawca produktu będzie traktowany jak jego producent, chyba że poinformuje osobę poszkodowaną w rozsądnym terminie o tożsamości producenta lub osoby, która dostarczyła mu produkt. To samo stosuje się w przypadku produktu przywożonego, jeżeli brak na nim wskazania tożsamości importera, określonego w ust. 2, nawet jeżeli nazwa producenta jest wskazana”.

6.        Zgodnie z art. 13 dyrektywy 85/374:

„Niniejsza dyrektywa nie narusza uprawnień przysługujących osobie poszkodowanej z tytułu odpowiedzialności umownej lub pozaumownej lub szczególnego systemu odpowiedzialności istniejącego w chwili ogłoszenia dyrektywy”.

B –    Prawo krajowe

7.        Artykuły 1386-1–1386-18 kodeksu cywilnego wdrażają do prawa krajowego przepisy dyrektywy 85/374.

8.        Conseil d’État (Francja) wyjaśnia, że odpowiedzialność publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec ich pacjentów wynika z systemu odpowiedzialności regulowanego w głównej mierze przez zasady wynikające z orzecznictwa sądów administracyjnych.

9.        W myśl jednej z tych zasad, sformułowanej w orzeczeniu Conseil d’État z dnia 9 lipca 2003 r.(2), publiczny zakład szpitalny jest zobowiązany, nawet w przypadku braku winy z jego strony, do naprawienia szkody poniesionej przez pacjenta w wyniku wadliwości urządzenia lub produktu użytego w trakcie leczenia.

II – Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

10.      Pacjent, mający wówczas 13 lat, uległ poparzeniom podczas operacji chirurgicznej wykonanej w dniu 3 października 2000 r. w CHU w Besançon. Poparzenia spowodowane zostały przez podgrzewany materac z wadliwym systemem regulacji ciepła, na którym pacjent został położony.

11.      Wyrokiem z dnia 27 marca 2007 r. tribunal administratif de Besançon zobowiązał CHU w Besançon do naprawienia szkody. Po tym jak wyrokiem z dnia 26 lutego 2009 r. apelacja od tego wyroku została oddalona przez cour administative d’appel de Nancy, CHU w Besançon wniósł od tej decyzji skargę kasacyjną do Conseil d’État.

12.      Na poparcie skargi kasacyjnej CHU w Besançon stwierdza, że wyrok cour administrative d’appel jest sprzeczny dyrektywą 85/374. Wspomniana dyrektywa stoi na przeszkodzie pociągnięciu do odpowiedzialności publicznej służby szpitalnej, w przypadku braku winy z jej strony, za szkody wynikłe dla użytkowników z wadliwości wykorzystywanych przez nią produktów i urządzeń zdrowotnych. Odpowiedzialność ponieść powinien wyłącznie producent materaca, jeśli jest on należycie wskazany.

13.      Conseil d’État w orzeczeniu z dnia 9 lipca 2003 r. sformułował zasadę, zgodnie z którą publiczny zakład szpitalny jest zobowiązany, nawet w przypadku braku winy z jego strony, do naprawienia szkody poniesionej przez pacjenta w wyniku wadliwości urządzenia lub produktu użytego w trakcie leczenia. Ten specyficzny system odpowiedzialności pozaumownej wynika ze szczególnych stosunków, jakie powstają pomiędzy publiczną służbą zdrowia i osobami, którymi się ona zajmuje. Zdaniem Conseil d’État można uznać, że ten system odpowiedzialności opiera się na szczególnej podstawie, innej od podstawy systemu ustanowionego dyrektywą 85/374. W konsekwencji system odpowiedzialności publicznych zakładów opieki zdrowotnej nadal może znajdować zastosowanie zgodnie z art. 13 tej dyrektywy.

14.      Jeżeli jednak tak nie jest, sąd ten jest zdania, że rozstrzygnięcie sporu przed sądem krajowym zależy od ustalenia, czy system odpowiedzialności ustanowiony dyrektywą 85/374 dotyczy szkód, które podmiot używający wadliwego produktu może wyrządzić innej osobie w ramach świadczenia usług.

15.      W tych okolicznościach Conseil d’État postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy, zważywszy na postanowienie art. 13 dyrektywy [85/374], dyrektywa ta pozwala na ustanowienie systemu odpowiedzialności opartego na szczególnej sytuacji pacjentów publicznych zakładów opieki zdrowotnej, przyznającego pacjentom w szczególności prawo do uzyskania od tych zakładów, nawet w braku ich winy, naprawienia szkód spowodowanych wadliwością wykorzystywanych przez nie produktów i urządzeń, bez uszczerbku dla możliwości wniesienia przez zakład powództwa na podstawie gwarancji przeciwko producentowi?

2)      Czy dyrektywa [85/374] ogranicza możliwość określenia przez państwa członkowskie odpowiedzialności osób, które w ramach świadczenia usług wykorzystują wadliwe urządzenia lub produkty i w ten sposób powodują szkody u osób korzystających ze świadczenia?”.

III – Postępowanie przed Trybunałem

16.      Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony postanowieniem Conseil d’État z dnia 4 października 2010 r., wpłynął do Trybunału w dniu 15 października 2010 r.

17.      Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez CHU w Besançon, rządy francuski, niemiecki i grecki oraz Komisję.

18.      Z wyjątkiem rządu niemieckiego zainteresowane strony zostały wysłuchane na rozprawie, która odbyła się w dniu 20 września 2011 r.

IV – Ocena prawna

19.      Jak słusznie stwierdziły strony obecne na rozprawie, w pierwszej kolejności Trybunał powinien rozstrzygnąć drugie pytanie prejudycjalne, gdyż ma ono na celu ustalenie, czy omawiany w sprawie przed sądem krajowym system odpowiedzialności wchodzi w zakres stosowania dyrektywy 85/375. Udzielenie odpowiedzi negatywnej na to pytanie wpłynęłoby na bezzasadność badania pierwszego pytania prejudycjalnego, dotyczącego art. 13 dyrektywy 85/374, i wystarczałoby, aby sąd krajowy był w stanie rozstrzygnąć zawisły przed nim spór.

A –    W przedmiocie pytania drugiego

20.      Pytanie drugie, z którym zwrócił się sąd krajowy, dotyczy określenia zakresu stosowania dyrektywy 85/374. Do Trybunału należy w szczególności ustalenie, czy przedmiotowa dyrektywa ogranicza możliwość zastosowania krajowego systemu odpowiedzialności zakładów opieki zdrowotnej, które w ramach świadczenia usług wykorzystują wadliwe urządzenia lub produkty.

21.      W ujęciu bardziej ogólnym powstaje tutaj kwestia stosowania dyrektywy 85/374 do systemu odpowiedzialności usługodawcy za szkody wynikłe z używania wadliwego produktu w ramach świadczenia usług. Zastosowanie niniejszej dyrektywy do przypadku takiego usługodawcy, które uniemożliwia zastosowanie krajowego systemu odpowiedzialności, byłoby dopuszczalne przy założeniu dwóch hipotez.

22.      Zgodnie z pierwszą hipotezą dyrektywa 85/374 znajdowałaby zastosowanie do systemu odpowiedzialności usługodawcy, gdyż zostałby on uznany za „dostawcę” wadliwego produktu w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/375. Przepis ten stanowi, że „[w] przypadku gdy producenta produktu nie można zidentyfikować, każdy dostawca produktu będzie traktowany jak jego producent, chyba że poinformuje osobę poszkodowaną w rozsądnym terminie o tożsamości producenta lub osoby, która dostarczyła mu produkt”. Prawodawca nie zdefiniował pojęcia dostawcy, które mogłoby w takim wypadku objąć usługodawcę. Zgodnie z art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 usługodawca zostałby w takim przypadku uznany za „producenta” wadliwego produktu wykorzystywanego w ramach świadczenia usługi, chyba że poinformowałby on osobę poszkodowaną w rozsądnym terminie o tożsamości „producenta” lub własnego „dostawcy”.

23.      Zgodnie z drugą hipotezą dyrektywa 85/374 mogłaby być stosowana do systemu odpowiedzialności usługodawcy z uwagi na fakt, że wyłącza ona ten podmiot z enumeratywnego wykazu podmiotów odpowiedzialnych za wadliwość produktów, w zakres którego wyraźnie zostali włączeni jedynie „producent” i „dostawca”. W odróżnieniu od pierwszej hipotezy usługodawca nie jest uznawany za „producenta” wadliwego produktu, jeżeli nie można go zrównać z „dostawcą” danego produktu. Nie mógłby on więc ponosić odpowiedzialności za szkody spowodowane wadliwym produktem, nawet jeżeli nie wskazałby on tożsamości „producenta” lub osoby, która dostarczyła mu produkt wykorzystywany w ramach świadczenia usługi.

24.      Omówię kolejno te dwie sytuacje, to znaczy, po pierwsze, kwestię włączenia usługodawcy w zakres pojęcia „dostawcy” w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 (1), oraz po drugie, kwestię ustalenia wyczerpującego wykazu podmiotów odpowiedzialnych na mocy dyrektywy 85/374 (2).

1.      W przedmiocie uznania usługodawcy za „dostawcę” w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374

25.      Dyrektywa 85/374 nie zawiera definicji „dostawcy” wadliwego produktu w rozumieniu art. 3 ust. 3.

26.      Zdaniem rządu greckiego pojęcie dostawcy w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 oznacza osobę, która działa w sieci dystrybucji(3). W sprawie przed sądem krajowym na końcu łańcucha dystrybucji była więc dostawa wadliwych materacy dla CHU w Besançon. Dalsze wykorzystanie tego materaca przez CHU w ramach leczenia pacjentów nie wpisuje się w ten łańcuch. Rząd francuski uważa, że pojęcie dostawcy wskazuje na podmiot gospodarczy należący do łańcucha sprzedaży danego produktu(4). W trakcie rozprawy Komisja zajęła takie samo stanowisko.

27.      Niektóre elementy orzecznictwa Trybunału dotyczącego wykładni dyrektywy 85/374 pozwalają doprecyzować pojęcie dostawcy w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374. W wyroku w sprawie Skov i Bilka(5) Trybunał stwierdził, że „art. 1 i 3 dyrektywy […] określają tych spośród zaangażowanych zawodowo w proces produkcji i sprzedaży, którzy ponoszą odpowiedzialność ustanowioną na mocy dyrektywy”(6). W późniejszym wyroku Trybunał skrytykował przepisy duńskie, które uznawały odpowiedzialność „dostawców pośredniczących w ramach łańcucha dystrybucji”(7) na tych samych zasadach co odpowiedzialność producenta. Przy okazji badania pojęcia wprowadzania do obrotu wadliwego produktu Trybunał stwierdził ponadto, że „[z]asadniczo nie ma znaczenia w tym zakresie okoliczność, czy produkt jest sprzedawany bezpośrednio przez producenta użytkownikowi lub konsumentowi, czy też sprzedaż ta nastąpiła w ramach procesu dystrybucji obejmującego jeden lub więcej podmiotów gospodarczych, takiego jak ten, o którym mowa w art. 3 ust. 3 dyrektywy [85/374]”(8).

28.      Ponadto Trybunał stwierdził, że „producent […] został zdefiniowany w szczególności jako producent produktu gotowego. Wyłącznie w enumeratywnie wyliczonych przypadkach inna osoba może zostać uznana za producenta, a mianowicie wówczas, gdy osoba ta przedstawia się jako producent, umieszczając swą nazwę, znak handlowy lub inną wyróżniającą cechę na produkcie (art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374), gdy przywozi ona produkt do Wspólnoty (art. 3 ust. 2) lub jest dostawcą, który – w przypadku gdy nie można zidentyfikować producenta – nie poinformował w rozsądnym terminie osoby poszkodowanej o tożsamości producenta lub osoby, która dostarczyła mu produkt (art. 3 ust. 3)”(9). Przyjęcie bardzo szerokiej definicji pojęcia dostawcy byłoby sprzeczne z intencją stworzenia ograniczonego wykazu „producentów”.

29.      Trybunał nigdy bezpośrednio nie zdefiniował pojęcia dostawcy w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374. Niemniej jednak z wyżej wspomnianych wyroków wynika, że za dostawcę wadliwego produktu należy uznać podmiot pośredniczący w łańcuchu sprzedaży lub dystrybucji wadliwego produktu. Taka definicja powinna mieć charakter enumeratywny.

30.      Celem zdefiniowania pojęcia dostawcy w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 w ramach łańcucha sprzedaży lub dystrybucji wadliwego produktu użyteczne będzie odwołanie się do dyrektywy 2001/95/WE(10). Jak przypomina bowiem rząd francuski, określenie zakresu stosowania tej dyrektywy ma ewidentnie wpływ na określenie tegoż zakresu w odniesieniu do dyrektywy 85/374(11).

31.      Dyrektywa 2001/95 w motywie dziewiątym wyjaśnia, że „[…] bezpieczeństwo sprzętu używanego przez samych dostawców usług celem świadczenia usług na rzecz konsumentów […] należy […] rozważać w połączeniu z bezpieczeństwem świadczonej usługi […]”. Mając na uwadze związek pomiędzy tymi dwoma dyrektywami, można także uznać, zgodnie z dyrektywą 85/374, że używanie wadliwego produktu przez usługodawcę należy oceniać w połączeniu ze świadczoną usługą, w ramach której jest on używany. W konsekwencji usługodawcę należy odróżnić od „dostawcy” wadliwego produktu w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, ponieważ nie dostarczył on produktu, ale świadczył usługi, w ramach których używany był wadliwy produkt(12).

32.      W sprawie przed sądem krajowym jest bezsprzeczne, że wadliwy materac używany był w ramach świadczenia usługi opieki szpitalnej przez CHU w Besançon. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji przedstawionym na rozprawie, w tym przypadku chodzi nie o konsumenta, który chciał kupić materac, ale o pacjenta szpitala. Bezpieczeństwo wadliwego materaca należy zatem oceniać w związku z usługą opieki medycznej jako taką. Wobec tego nie można uznać CHU w Besançon za dystrybutora wadliwego materaca i nie może być ono utożsamiane z „dostawcą” w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, co jest sprzeczne z hipotezą pierwszą przedstawioną powyżej w pkt 22 niniejszej opinii.

2.      W przedmiocie wyczerpującego wykazu podmiotów odpowiedzialnych za wadliwość produktów zgodnie z dyrektywą 85/374

33.      System odpowiedzialności szpitali publicznych znajdujący zastosowanie do CHU w Besançon na podstawie wyroku Conseil d’État z dnia 9 lipca 2003 r. może wynikać z dyrektywy 85/374, nawet jeżeli szpitala tego nie można uznać za dostawcę w rozumieniu art. 3 ust. 3 tej dyrektywy, zgodnie z hipotezą drugiej sytuacji przedstawioną w pkt 23 niniejszej opinii. Można uznać, że system ustanowiony w tej dyrektywie reguluje odpowiedzialność za wadliwość produktów, obciążając nią jedynie osoby wyraźnie wskazane w dyrektywie 85/374. W konsekwencji jeżeli nie zostałoby uznane, że CHU w Besançon należy do kręgu podmiotów odpowiedzialnych wskazanych w art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374, wówczas nie byłoby możliwe obciążenie go odpowiedzialnością za szkodę. Jedynie „producent” lub ewentualnie „dostawca” wadliwego materaca byliby odpowiedzialni za szkody spowodowane wadliwym produktem używanym w ramach świadczenia usług.

34.      Wydaje się, że w szeregu wyroków Trybunał wypowiedział się właśnie w ten sposób, stwierdzając, że „określenie kręgu podmiotów ponoszących odpowiedzialność dokonane w […] art. 1 i 3 [dyrektywy 85/374] winno być traktowane jako wyczerpujące”(13).

35.      Jednakże uważna analiza orzecznictwa dotyczącego wykładni dyrektywy 85/374 wykazuje, że twierdzenie, zgodnie z którym nie można podnieść odpowiedzialności usługodawcy, jeżeli nie został on wskazany w dyrektywie 85/374, nie znajduje poparcia w orzecznictwie Trybunału (a). Z kolei niedawno wydany wyrok świadczy, że jest odwrotnie, czyli że nie można uznać tej dyrektywy za znajdującą zastosowanie do innych kwestii niż te, które ona wyraźnie porusza (b).

a)      W przedmiocie nieobecności w orzecznictwie kwestii stosowania dyrektywy 85/374 do systemu odpowiedzialności usługodawców

36.      Nie można uznać za abstrakcyjny kontekstu, w którym Trybunał przedstawił twierdzenie omówione w pkt 34 niniejszej opinii. Z kontekstu bowiem wynika, że w orzeczeniach zawierających rzeczone twierdzenie Trybunał celowo nie zajął stanowiska w przedmiocie ewentualnego rozszerzenia zakresu stosowania dyrektywy 85/374 o system odpowiedzialności usługodawców.

37.      Trybunał odniósł się do wyczerpującego określenia kręgu podmiotów ponoszących odpowiedzialność w dwóch odrębnych przypadkach. Po pierwsze, celem zbadania zakresu odpowiedzialności „dostawcy” w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374 potwierdzony został pomocniczy charakter jego odpowiedzialności względem „producenta”(14). Kwalifikacja „dostawcy” nie wywołała trudności, gdyż w tej sprawie rozpatrywany był przypadek właściciela sklepu, w którym wadliwy produkt został nabyty. Po drugie, Trybunał ponownie zastosował pojęcie wyczerpującego określenia kręgu podmiotów ponoszących odpowiedzialność, gdy pojawiła się kwestia ewentualnego zastąpienia jednego podmiotu przez drugi przy wniesieniu skargi przeciwko spółce błędnie uznanej za „producenta” wadliwego produktu(15). Nie ulega wątpliwości, że sprawy te dotyczyły systemu odpowiedzialności „producenta” lub „dostawcy” w rozumieniu art. 3 dyrektywy 85/374.

38.      Z wyjątkiem tych spraw Trybunał nigdy nie zajął stanowiska w przedmiocie rozszerzenia zakresu stosowania dyrektywy 85/374 o system odpowiedzialności usługodawców z uwagi na wadliwy produkt. W szczególności w wyroku w sprawie Veedfald, dotyczącym stosowania dyrektywy 85/374 w przypadku korzystania z wadliwego produktu w ramach świadczenia usługi, Trybunał wypowiedział się jedynie na temat odpowiedzialności „producenta” tego produktu w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 85/374(16).

39.      Ponadto warto zauważyć w tym względzie, że okoliczności w szczególności jednej ze spraw mogłyby pomóc Trybunałowi rozstrzygnąć to zagadnienie. W tym wyroku Trybunał skonfrontował się z sytuacją Gonzalez Sanchez, która twierdziła, że została zakażona wirusem zapalenia wątroby typu C przy pobieraniu krwi w placówce medycznej(17). Przy tej okazji Trybunał mógł doprecyzować, czy daną placówkę medyczną należało uznać za „dostawcę” wadliwego produktu w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374. Nie uznając tej placówki za „dostawcę”, Trybunał byłby mógł ustalić, czy zakres stosowania dyrektywy 85/374 obejmuje także system odpowiedzialności wspomnianej instytucji medycznej. Trybunał nie dostarczył jednak wyjaśnień na ten temat, gdyż zwrócono się do niego jedynie z pytaniem, czy „art. 13 dyrektywy [83/374] należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, aby prawa przyznane konsumentom na mocy ustawodawstwa państwa członkowskiego zostały ograniczone w następstwie transpozycji dyrektywy?”(18).

40.      Trybunał odpowiedział szczegółowo na to pytanie, potwierdzając, że „artykuł 13 dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że prawa przyznane na mocy ustawodawstwa państw członkowskich osobom poszkodowanym z tytułu szkody spowodowanej w następstwie używania wadliwego produktu, wynikające z systemu odpowiedzialności mającego taką samą podstawę co system ustanowiony w tej dyrektywie, mogą zostać ograniczone w następstwie transpozycji tej dyrektywy do porządku prawnego danego państwa”(19). Ewentualne prawa przyznane na mocy ustawodawstwa danego państwa członkowskiego osobom poszkodowanym z tytułu szkody spowodowanej używaniem wadliwego produktu mogą zostać ograniczone w następstwie transpozycji tej dyrektywy. Jeżeli bowiem prawo krajowe przewiduje inne przesłanki uznania odpowiedzialności „producenta” lub „dostawcy”, wynikające również z wadliwości produktu, wtedy przesłanki te nie mogą pozostać w mocy po wdrożeniu dyrektywy. W tym wyroku Trybunał nie wypowiedział się zatem na temat zakresu stosowania dyrektywy 85/374 i jego rozszerzenia na usługodawców.

b)      W przedmiocie niestosowania dyrektywy 85/374 do zagadnień, które nie są przez nią wyraźnie uregulowane

41.      Niedawno Trybunał stwierdził, rozpatrując kwestię odpowiedzialności wynikającej z wadliwości produktu, że dyrektywa 85/374 nie znajduje zastosowania do zagadnień, które nie są przez nią wyraźnie uregulowane. Przypadek ten leży u podstaw wyroku z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie Moteurs Leroy Somer(20). W tej sprawie w następstwie przegrzania się alternatora doszło do pożaru zespołu prądotwórczego szpitala. Wadliwy alternator spowodował szkodę na rzeczy przeznaczonej do użytku profesjonalnego i używanej zgodnie z przeznaczeniem. Trybunał uznał, że harmonizacja dokonana w drodze dyrektywy 85/374 nie obejmuje naprawiania tego rodzaju szkód. W konsekwencji dyrektywa ta nie stała na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie przewidziało w tym względzie inny system odpowiedzialności w porównaniu z systemem odpowiedzialności ustanowionym w tej dyrektywie.

42.      Takie stanowisko przyjęte przez Trybunał jest zgodne z motywem osiemnastym dyrektywy 85/374, który wyraźnie stanowi, że „harmonizacja wynikająca z [tej] dyrektywy nie może być całkowita na obecnym etapie, ale otwiera drogę w kierunku większej harmonizacji”(21). Celem dyrektywy 85/374 nie jest regulowanie w sposób wyczerpujący dziedziny odpowiedzialności za produkty wadliwe.

43.      Trybunał przyjął takie stanowisko, pomimo tego że wcześniej stwierdził, iż „art. 1 i 9 wymieniają […] w sposób wyczerpujący kategorie możliwych szkód”(22). W tym wyroku w sprawie Moteurs Leroy Somer Trybunał stwierdził, że „o ile bowiem dyrektywa 85/374 przeprowadza […] w dziedzinach, które reguluje, całkowitą harmonizację przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich(23), to z jej motywu osiemnastego wynika, że nie ma ona natomiast na celu przeprowadzenia w sposób wyczerpujący harmonizacji tych aspektów odpowiedzialności za produkty wadliwe, które wykraczają poza ten zakres”(24). Trybunał stwierdził, że „zarówno bowiem z treści jak i z systematyki dyrektywy 85/374 […] wynika, że naprawienie szkody na rzeczy przeznaczonej do profesjonalnego użytku i używanej zgodnie z tym przeznaczeniem nie wchodzi w zakres problematyki objętej regulacją dyrektywy”(25).W konsekwencji zakres stosowania dyrektywy 85/374 nie obejmuje szkód spowodowanych przez wadliwy produkt na rzeczy przeznaczonej do profesjonalnego użytku i używanej zgodnie z tym przeznaczeniem.

44.      Takie stanowisko przyjęte przez Trybunał w sprawie Moteurs Leroy Somer ma szczególne znaczenie na potrzeby udzielenia odpowiedzi dla sądu krajowego w świetle faktu, że w swoim wyroku w sprawie Veedfald Trybunał potwierdził brak zasad regulujących odpowiedzialność usługodawców za szkody spowodowane wadliwymi produktami(26). Trybunał w ten sposób uznał, że dyrektywą 85/374 prawodawca nie miał zamiaru ustanowić systemu odpowiedzialności znajdującego zastosowanie także do świadczenia usług. Łączna lektura tych dwóch wyroków prowadzi nieuchronnie do wniosku, że zakres stosowania dyrektywy 85/374 obejmuje jedynie odpowiedzialność „producenta” lub ewentualnie „dostawcy” wadliwego produktu w rozumieniu art. 3 tej dyrektywy, nawet jeżeli produkt ten spowodował szkodę, gdy był używany w ramach świadczenia usług. W konsekwencji harmonizacja dyrektywy 85/374 nie obejmuje systemu odpowiedzialności usługodawcy, co pozostaje w sprzeczności z drugą hipotezą omówioną w pkt 23 niniejszej opinii.

45.      Ponadto w wyroku w sprawie Moteurs Leroy Somer Trybunał stwierdził, że rozpatrywana tam szkoda „nie jest objęta zakresem pojęcia szkody w rozumieniu dyrektywy 85/374”(27), zamiast uznać, że szkoda ta objęta była tą dyrektywą i nie dawała prawa do odszkodowania, gdyż rzeczona dyrektywa przewidywała jedynie naprawienie szkody na rzeczy przeznaczonej do użytku prywatnego i używanej przez osobę poszkodowaną zgodnie z tym przeznaczeniem. Takie podejście Trybunału otwierało możliwość zapewnienia lepszego odszkodowania ofiarom szkód wywołanych wadliwymi produktami.

46.      Sprawa przed sądem krajowym dotyczy, podobnie, odpowiedzialności podmiotu niewymienionego w dyrektywie 85/374. Krajowy system odpowiedzialności pozostawia nienaruszony zharmonizowany dyrektywą system odpowiedzialności „producenta” i ewentualnie „dostawcy” wadliwego produktu. Jak wskazuje rząd niemiecki, ten krajowy system odpowiedzialności usługodawcy jest stosowany obok systemu odpowiedzialności ponoszonej przez „producenta” i „dostawcę”, o których mowa w dyrektywie 85/374. Rozszerzenie kategorii osób odpowiedzialnych względem pacjenta publicznego zakładu opieki zdrowotnej wzmacnia prawa pacjenta. Należy także zauważyć, że rozszerzenie tego rodzaju wpisuje się w linię i ducha skutecznej ochrony konsumentów realizowanej przez tą dyrektywę(28).

47.      W tym względzie warto zwrócić uwagę, że w przeciwieństwie do przedstawionych na piśmie uwag Komisja stwierdziła na rozprawie, że dyrektywa 85/374 nie ogranicza możliwości, aby państwa członkowskie ustaliły odpowiedzialność podmiotów korzystających z wadliwych urządzeń lub produktów w ramach świadczonej usługi. W sprawie przed sądem krajowym, jak słusznie zauważyła Komisja, jedynie zastosowanie krajowego systemu odpowiedzialności usługodawcy pozwala przyznać pacjentowi prawo do odszkodowania za oparzenia spowodowane przez wadliwy materac. Zważywszy bowiem, że szkoda nastąpiła podczas zabiegu chirurgicznego wykonanego w dniu 3 października 2000 r., powództwo przeciwko „producentowi” wadliwego materaca w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy uległo przedawnieniu(29).

48.      Zgodnie z linią orzeczniczą z wyroku w sprawie Moteurs Leroy Somer Trybunał powinien zatem uznać, że naprawienie przez usługodawcę szkody spowodowanej wadliwym produktem używanym w ramach świadczenia usług nie wchodzi w zakres regulowany przez dyrektywę 85/374. W konsekwencji dyrektywa ta nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie przewidziało w tym względzie system odpowiedzialności odmienny od systemu ustanowionego w dyrektywie, pozwalający na poniesienie odpowiedzialności przez CHU w Besançon jako podmiotu świadczącego usługę opieki szpitalnej, w ramach której używany był wadliwy materac.

3.      Wniosek częściowy

49.      Biorąc pod uwagę wszystkie omówione względy, proponuję, aby Trybunał na pytanie drugie, z którym zwrócił się sąd krajowy, odpowiedział w ten sposób, że dyrektywa 85/374 pozwala państwom członkowskim ustanowić odpowiedzialność podmiotów używających wadliwe urządzenia lub produkty w ramach świadczenia usług i wyrządzających w ten sposób szkody podmiotom korzystającym z usług, bez uszczerbku dla możliwości zastosowania względem producenta systemu przewidzianego na podstawie dyrektywy 85/374.

50.      Na wypadek gdyby Trybunał nie zgadzał się z tym wnioskiem i był zdania, że zakres stosowania dyrektywy 85/374 obejmuje system odpowiedzialności usługodawcy za używanie wadliwego produktu w ramach świadczenia usług, dokonam pomocniczo, aby lepiej wyjaśnić tę kwestię Trybunałowi, analizy pytania pierwszego, które dotyczy wykładni art. 13 dyrektywy 85/374.

B –    Pomocniczo – w przedmiocie pytania pierwszego

51.      Pytanie pierwsze postawione przez sąd krajowy dotyczy wykładni art. 13 dyrektywy 85/374, zgodnie z którym „[n]iniejsza dyrektywa nie narusza uprawnień przysługujących osobie poszkodowanej z tytułu odpowiedzialności kontraktowej lub niekontraktowej lub szczególnego systemu odpowiedzialności istniejącego w chwili ogłoszenia dyrektywy”. W niniejszym przypadku należy ustalić, czy dyrektywa 85/374 pozwala zastosować system odpowiedzialności oparty na szczególnej sytuacji pacjentów publicznego zakładu opieki zdrowotnej w odniesieniu do wadliwości produktów i urządzeń wykorzystywanych przez te zakłady.

52.      Trybunał dokonał następującej wykładni art. 13 dyrektywy 85/374: „system ustanowiony na mocy dyrektywy – który zgodnie z jej art. 4 pozwala poszkodowanemu żądać naprawienia szkody, jeśli wykaże on istnienie szkody, wady produktu oraz związku przyczynowego między nimi – nie wyłącza stosowania innych systemów odpowiedzialności umownej i pozaumownej, o ile opierają się one na innych podstawach, takich jak rękojmia za wady ukryte lub wina” (30).

53.      W konsekwencji dyrektywa 85/374 pozwala na zastosowanie szczególnego systemu odpowiedzialności obowiązującego w momencie notyfikacji danej dyrektywy oraz systemu odpowiedzialności umownej lub pozaumownej opierającego się na innych podstawach.

54.      Najpierw, co się tyczy szczególnego systemu odpowiedzialności obowiązującego w momencie notyfikacji dyrektywy 85/374 państwom członkowskim, to notyfikacja nastąpiła w dniu 30 lipca 1985 r. Tymczasem należy w tym względzie wskazać, że rozpatrywany w niniejszej sprawie system odpowiedzialności opiera się na zasadzie mającej źródło w orzecznictwie, która została potwierdzona przez Conseil d’État w orzeczeniu z dnia 9 lipca 2003 r. Zgodnie z uwagami na piśmie przedstawionymi przez rząd francuski wcześniejsze od tego wyroku orzecznictwo Conseil d’État wymagało istnienia winy, aby uznać odpowiedzialność publicznego zakładu opieki zdrowotnej(31). Zatem dopiero od wyroku z dnia 9 lipca 2003 r. publiczny zakład opieki zdrowotnej może ponieść odpowiedzialność, nawet w przypadku braku winy po jego stronie, za szkodliwe dla użytkowników skutki wadliwości produktu i urządzenia zdrowotnego wykorzystywanego w ramach zaleconych zabiegów. W konsekwencji nie można uznać, że ten system odpowiedzialności obowiązywał w dniu notyfikacji dyrektywy 85/374.

55.      Następnie, w odniesieniu do systemów odpowiedzialności umownej i pozaumownej opierających się na innych podstawach, należy ustalić, czy system odpowiedzialności publicznego zakładu opieki zdrowotnej opiera się na innej podstawie niż system ustanowiony dyrektywą 85/374.

56.      Zdaniem Trybunału w przeciwieństwie do systemu rękojmi za wady ukryte lub systemu odpowiedzialności opartego na winie dyrektywa 85/374 ustanawia system odpowiedzialności wynikający jedynie z wadliwości produktu. Dyrektywa 85/374 wyjaśnia, co w jej rozumieniu oznacza wadliwość; mianowicie „produkt jest wadliwy, jeżeli nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego osoba ma prawo oczekiwać”(32). Dla Trybunału pojęcie podstawy odnosi się jedynie do wadliwości produktu.

57.      Aby stwierdzić, że dany system odpowiedzialności opiera się na innej podstawie, Trybunał nie odniósł się bardziej ogólnie do przesłanek lub skutków systemu odpowiedzialności i nie zainteresował się kontekstem takiej odpowiedzialności. Wobec tego dyrektywę 85/374 należy interpretować w ten sposób, że wyklucza ona stosowanie systemu, którego przedmiot jest taki sam – czyli odpowiedzialność – i którego podstawa jest taka sama – czyli wadliwość produktu, który nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego dana osoba ma prawo oczekiwać.

58.      Zdaniem sądu krajowego można uznać, że omawiany system odpowiedzialności opiera się na innej podstawie, gdyż u podstaw tej odpowiedzialności leżą szczególne stosunki, jakie powstają pomiędzy publiczną służbą zdrowia i osobami, którymi się ona zajmuje. Zdaniem rządu niemieckiego różnica podstawy polega na określeniu kategorii podmiotów odpowiedzialnych przy odstąpieniu od stosowania dyrektywy 85/374. W ramach tych stanowisk pojęcie podstawy zdaje się być postrzegane w inny sposób niż podstawa, do której odnosi się Trybunał w swoim orzecznictwie dotyczącym wykładni dyrektywy 85/374. Istotne jest w tym względzie, że rząd francuski uważa za pozbawioną decydującego znaczenia okoliczność, czy omawiany system opiera się, czy też nie, na takiej samej podstawie niezawinionej odpowiedzialności.

59.      System odpowiedzialności, którego dotyczy sprawa przed sądem krajowym, jest oparty na wadliwości produktów i materiałów zdrowotnych. Oparcie systemu odpowiedzialności na wadliwości produktu oznacza, że podstawą tego systemu jest wadliwość produktu, który nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego dana osoba ma prawo oczekiwać. Nie można więc uznać, że ten system odpowiedzialności opiera się na innej podstawie niż system ustawiony dyrektywą 85/374.

60.      W konsekwencji jeżeli Trybunał miałby uznać, że zakres stosowania dyrektywy 85/374 obejmuje odpowiedzialność publicznych zakładów opieki zdrowotnej za wadliwość wykorzystywanych przez nie produktów i urządzeń, to w takiej sytuacji Trybunał musiałby przyznać, uwzględniając wykładnię art. 13, że dyrektywa 85/374 nie pozwala zastosować systemu odpowiedzialności opartego jedynie na wadliwości tych produktów i urządzeń.

V –    Wnioski

61.      W świetle głównej linii rozważań sugeruję, aby Trybunał odpowiedział na pytania przedłożone przez Conseil d’État w następujący sposób:

Dyrektywa Rady 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe pozwala państwom członkowskim ustanowić odpowiedzialność podmiotów używających wadliwe urządzenia lub produkty w ramach świadczenia usług i wyrządzających w ten sposób szkody podmiotom korzystającym z nich, bez uszczerbku dla możliwości zastosowania systemu przewidzianego na podstawie dyrektywy 85/374 względem producenta.

---

1 –      Język oryginału: francuski.

---

2 – Wyrok Conseil d’État nr 220437 z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie Assistance publique-Hôpitaux de Paris przeciwko Marzouk.

---

3 – Rząd grecki oparł się na rezolucji Rady z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zmian dyrektywy dotyczącej odpowiedzialności za produkty wadliwe (Dz.U. 2003, C 26, s. 2), której pkt 4 stanowi: „Rada zauważa, że termin »dostawca« w rozumieniu art. 3 ust. 3 oznacza osobę działającą w ramach sieci dystrybucji” [tłumaczenie nieoficjalne].

---

4 – Rząd francuski powołuje się na wyrok z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C‑402/03 Skov i Bilka, Zb.Orz. s. I‑199, pkt 28.

---

5 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Skov i Bilka.

---

6 – Ibidem, pkt 30.

---

7 – Wyrok z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie C‑327/05 Komisja przeciwko Danii, pkt 18.

---

8 – Wyrok z dnia 9 lutego 2006 r. w sprawie C‑127/04 O’Byrne, Zb.Orz. s. I‑1313, pkt 28.

---

9 – Ibidem, pkt 36, 37.

---

10 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/95/WE z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów (Dz.U. L 11, s. 4).

---

11 – Rząd francuski opiera się na dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/34/WE z dnia 10 maja 1999 r. zmieniającej dyrektywę 85/374/WE (Dz.U. L 141, s. 20), która włączyła w zakres stosowania dyrektywy 85/374 podstawowe produkty rolne. Dyrektywa 1999/34 uściśla w motywie pierwszym, że „bezpieczeństwo produktu i rekompensata za szkodę wyrządzoną przez produkty wadliwe są imperatywami społecznymi, które muszą być spełnione na rynku wewnętrznym; Wspólnota odpowiedziała na te wymogi dyrektywą [85/374] i dyrektywą 92/59/EWG [która została zastąpiona przez dyrektywę 2001/95] […]”.

---

12 – W wyroku z dnia 10 maja 2001 r. w sprawie C‑203/99 Veedfald, Rec. s. I‑3569 Trybunał uznał, że używanie produktu wadliwego w ramach świadczenia usług wchodzi w zakres stosowania dyrektywy i dokonał rozróżnienia pomiędzy wadliwością produktu a wadliwym świadczeniem samej usługi (pkt 12); jednak nie powstała tu kwestia kwalifikacji usługodawcy jako „dostawcy” w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374. W tej sprawie rozpatrywana była odpowiedzialność organów gminnych będących jednocześnie usługodawcą oraz producentem wadliwego produktu w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy. W konsekwencji wyrok ten nie stanowi precedensu sprzeciwiającego się wykluczeniu usługodawcy z zakresu pojęcia dostawcy wadliwego produktu w rozumieniu art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374.

---

13 – Zobacz ww. wyroki: w sprawie Skov i Bilka, pkt 33; a także w sprawie O’Byrne, pkt 35; zob. podobne sformułowanie w wyroku z dnia 2 grudnia 2009 r. w sprawie C‑358/08 Aventis Pasteur, Zb.Orz. s. I‑11305, pkt 36, zgodnie z którym „dokonane w art. 1 i 3 tej dyrektywy określenie kręgu osób odpowiedzialnych, przeciwko którym poszkodowany może wystąpić z powództwem na podstawie reżimu odpowiedzialności ustanowionego w dyrektywie, należy uznać za wyczerpujące”.

---

14 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Skov i Bilka, pkt 37.

---

15 – Zobacz ww. wyroki: w sprawie O’Byrne, pkt 39; w sprawie Aventis Pasteur, pkt 62–64.

---

16 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Veedfald.

---

17 – Wyrok z dnia 25 kwietnia 2002 r. w sprawie C‑183/00 González Sánchez, Rec. s. I‑3901.

---

18 – Ibidem, pkt 13.

---

19 – Ibidem, pkt 34.

---

20 – Wyrok z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie C‑285/08, Zb.Orz. s. I‑4733.

---

21 –      Zobacz motyw osiemnasty dyrektywy 85/374.

---

22 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Veedfald, pkt 32.

---

23 – Twierdzenie to pochodzi z trzech wyroków z dnia 25 kwietnia 2002 r.: w sprawie C‑52/00 Komisja przeciwko Francji, Rec. s. I‑3827, pkt 14–24; w sprawie C‑154/00 Komisja przeciwko Grecji, Rec. s. I‑3879, pkt 10–20; ww. wyrok w sprawie González Sánchez, pkt 23–32.

---

24 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Moteurs Leroy Somer, pkt 25.

---

25 – Ibidem, pkt 27.

---

26 – W wyżej wymienionym wyroku w sprawie Veedfald, pkt 12, Trybunał stwierdził: „dopóki nie zostaną przyjęte zasady regulujące świadczenie usług przez ustawodawcę wspólnotowego”.

---

27 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Moteurs Leroy Somer, pkt 17.

---

28 – Zobacz w szczególności motyw trzynasty dyrektywy, zgodnie z którym: „w ramach systemów prawnych państw członkowskich stronie poszkodowanej może przysługiwać roszczenie o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności kontraktowej lub odpowiedzialności pozaumownej innej niż ta przewidziana w niniejszej dyrektywie; w zakresie w jakim przepisy te również służą także osiągnięciu celu, jakim jest skuteczna ochrona konsumentów, powinny one pozostać nienaruszone niniejszą dyrektywą”.

---

29 – Artykuł 11 dyrektywy 85/374 stanowi, że: „prawa przyznane osobie poszkodowanej zgodnie z przepisami niniejszej dyrektywy wygasają po upływie okresu 10 lat od daty wprowadzenia przez producenta do obrotu produktu […]”.

---

30 – Wyżej wymienione wyroki: w sprawie Komisja przeciwko Francji, pkt 22; w sprawie Komisja przeciwko Grecji, pkt 18; w sprawie González Sánchez, pkt 31; w sprawie Skov i Bilka, pkt 47; w sprawie Moteurs Leroy Somer, pkt 23.

---

31 – Wyrok Conseil d’État nr 67255 z dnia 1 marca 1989 r. w sprawie Peyre.

---

32 – Artykuł 6 pkt 1 dyrektywy 85/374.