Sprawy połączone C‑422/09, C‑425/09 i C‑426/09

Vassiliki Stylianou Vandorou i in.

przeciwko

Ypourgos Ethnikis Paideias kai Thriskevmaton

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożone przez Symvoulio tis Epikrateias)

Artykuły 39 WE i 43 WE – Dyrektywa 89/48/WE – Uznawanie dyplomów – Pojęcie doświadczenia zawodowego

Streszczenie wyroku

Swobodny przepływ osób – Swoboda przedsiębiorczości – Pracownicy – Uznawanie dyplomów i dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji – Dyrektywa 89/48 – Regulowana działalność zawodowa – Doświadczenie zawodowe – Pojęcie

(art. 39 WE, 43 WE; dyrektywa Rady 89/48, art. 1 lit. e), art. 4 ust. 1 lit. b))

Stosując ewentualne środki wyrównawcze, mające na celu uzupełnienie zasadniczych różnic między wykształceniem uzyskanym przez wnioskodawcę a wykształceniem wymaganym w przyjmującym państwie członkowskim, organ krajowy zajmujący się uznawaniem kwalifikacji zawodowych uzyskanych w innych państwach członkowskich ma na podstawie art. 39 WE i 43 WE obowiązek wzięcia pod uwagę całości praktycznego doświadczenia, które może całkowicie lub częściowo zniwelować wspomniane różnice.

W istocie chociaż doświadczenie uzyskane przez skarżących przed otrzymaniem dyplomu, na którego podstawie uzyskują oni prawo do wykonywania ich zawodu w państwie członkowskim nie może obejmować wykonywania regulowanej działalności zawodowej a z art. 4 ust. 1 lit. b) akapit drugi dyrektywy 89/48, w sprawie ogólnego systemu uznawania dyplomów ukończenia studiów wyższych, przyznawanych po ukończeniu kształcenia i szkolenia zawodowego, trwających co najmniej trzy lata, nie wynika jakikolwiek obowiązek uwzględnienia praktycznego doświadczenia, które nie stanowi doświadczenia zawodowego w rozumieniu art. 1 lit. e) tejże dyrektywy, to jednak środki podejmowane w ramach stosowania prawa Unii powinny być zgodne z ogólnymi zasadami tego prawa, a w szczególności z zasadą proporcjonalności. W tym względzie pominięcie przez właściwe organy krajowe zajmujące się uznawaniem tytułów zawodowych uzyskanych w innym państwie członkowskim wiedzy i kwalifikacji, które mają znaczenie dla sprawy, a zostały wcześniej zdobyte przez wnioskodawcę dążącego do wykonywania na terytorium krajowym zawodu, którego podjęcie zależy zgodnie z prawem krajowym od posiadania dyplomu bądź kwalifikacji zawodowych, może stanowić nieuzasadnioną przeszkodę dla skutecznego wykonywania podstawowych swobód zagwarantowanych w art. 39 WE i 43 WE. Do właściwych organów należy ustalenie, jaką dokładnie wartość należy przypisać doświadczeniu zawodowemu użytecznemu przy wykonywaniu zawodu, w odniesieniu do którego zwrócono się o wydanie zezwolenia, co powinno być ustalane w świetle zadań wykonywanych w konkretnym przypadku, wiedzy, która została zdobyta i zastosowana w ramach wykonywania tych zadań, a także odpowiedzialności powierzonej danej osobie zainteresowanej oraz stopnia niezależności, który został jej przyznany.

(por. pkt 61, 64-66, 69, 72; sentencja)

WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)

z dnia 2 grudnia 2010 r.(*)

Artykuły 39 WE i 43 WE – Dyrektywa 89/48/WE – Uznawanie dyplomów – Pojęcie doświadczenia zawodowego

W sprawach połączonych C‑422/09, C‑425/09 i C‑426/09

mających za przedmiot wnioski o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożone przez Symvoulio tis Epikrateias (Grecja) postanowieniami z dnia 12 maja 2009 r., które wpłynęły do Trybunału w dniu 28 października 2009 r., w postępowaniach:

Vassiliki Stylianou Vandorou (C‑422/09),

Vassilios Alexandrou Giankoulis (C‑425/09),

Ioannis Georgiou Askoxilakis (C‑426/09)

przeciwko

Ypourgos Ethnikis Paideias kai Thriskevmaton,

TRYBUNAŁ (ósma izba),

w składzie: K. Schiemann (sprawozdawca), prezes izby, L. Bay Larsen i C. Toader, sędziowie,

rzecznik generalny: P. Mengozzi,

sekretarz: K. Malacek, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 23 września 2010 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu rządu greckiego przez E. Skandalou, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez G. Zavvosa oraz H. Støvlbæka, działających w charakterze pełnomocników,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 1 lit. e) i art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy Rady 89/48/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie ogólnego systemu uznawania dyplomów ukończenia studiów wyższych, przyznawanych po ukończeniu kształcenia i szkolenia zawodowego, trwających co najmniej trzy lata (Dz.U. 1989, L 19, s. 16), ze zmianami wprowadzonymi dyrektywą 2001/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dnia 14 maja 2001 r. (Dz.U. L 206, s. 1) (zwanej dalej „dyrektywą 89/48”).

2        Wnioski te zostały przedstawione w ramach sporów pomiędzy V.S. Vandorou, V.A. Giankoulisem i I.G. Askoxilakisem a Ypourgos Ethnikis Paideias kai Thriskevmaton (ministrem edukacji narodowej i wyznań religijnych) w przedmiocie określonych decyzji Symvoulio Anagnorisis Epangelmatikis Isotimias Titlon Tritovathmias Ekpaidefsis (rady do spraw uznawania równoważności kwalifikacji zawodowych wynikających z dyplomów ukończenia studiów wyższych, zwanej dalej „Saeitte”). Wspomnianymi decyzjami Saeitte uzależniła prawo skarżących w postępowaniach przed sądem odsyłającym do wykonywania na terytorium Grecji ich zawodów, które mają oni prawo wykonywać w innych państwach członkowskich, od zastosowania środków wyrównawczych polegających na przystąpieniu do testu umiejętności lub odbyciu stażu adaptacyjnego.

 Ramy prawne

 Uregulowania Unii

3        Z motywów trzeciego i czwartego dyrektywy 89/48 wynika, że ma ona na celu wprowadzenie ogólnego systemu uznawania dyplomów zmierzającego do ułatwienia obywatelom europejskim wykonywania tych wszystkich rodzajów działalności zawodowej, które w przyjmującym państwie członkowskim są warunkowane zakończeniem kształcenia i szkolenia odbywanego po ukończeniu szkoły średniej, pod warunkiem że obywatele ci posiadają dyplom przygotowujący ich do wykonywania tych rodzajów działalności, przyznany w wyniku ukończenia studiów trwających co najmniej trzy lata i wydany w innym państwie członkowskim.

4        Artykuł 1 dyrektywy 89/48 stanowi:

„Do celów niniejszej dyrektywy stosowane są następujące definicje:

a)      »dyplom«: każdy dyplom, świadectwo lub inny dokument potwierdzający posiadanie kwalifikacji lub każdy zestaw takich dyplomów, świadectw lub innych dokumentów:

–        który został wydany przez właściwe władze w państwie członkowskim, wyznaczone zgodnie z jego przepisami ustawowymi, wykonawczymi lub administracyjnymi,

–        który wskazuje, iż jego posiadacz pomyślnie ukończył naukę w szkolnictwie pomaturalnym trwającą co najmniej trzy lata lub jednakowy okres przy niepełnym wymiarze godzin, na uniwersytecie lub w instytucji szkolnictwa wyższego, bądź też instytucji o zbliżonym poziomie oraz, w razie konieczności, pomyślnie ukończył szkolenie zawodowe, wymagane jako uzupełnienie kształcenia po szkole średniej, oraz

–        który wskazuje, że jego posiadacz ma kwalifikacje zawodowe wymagane do podjęcia i wykonywania danego zawodu regulowanego w tym państwie członkowskim,

zakładając, że kształcenie i szkolenie, o których mowa w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie potwierdzającym posiadanie kwalifikacji, odbyły się głównie na terenie Wspólnoty, albo że posiadacz dyplomu ma trzyletnie doświadczenie zawodowe, poświadczone przez państwo członkowskie, w którym uznano dyplom, świadectwo lub inny dokument potwierdzający posiadanie kwalifikacji, pochodzące z państw trzecich.

[…]

[…]

c)      »zawód regulowany«: regulowana działalność zawodowa bądź zespół regulowanych działalności zawodowych, które tworzą ten zawód w państwie członkowskim;

d)      »regulowana działalność zawodowa«: działalność zawodowa lub jeden z jej trybów, których podjęcie lub wykonywanie na terenie państwa członkowskiego wymaga, bezpośrednio lub pośrednio, na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, posiadania dyplomu. Tryb wykonywania regulowanej działalności zawodowej tworzą w szczególności:

–        wykonywanie działalności w zakresie tytułu zawodowego w stopniu, do jakiego tytuł ten przysługuje posiadaczom dyplomu, którego uzyskanie jest regulowane przepisami ustawowymi, wykonawczymi lub administracyjnymi,

–        wykonywanie działalności zawodowej w zakresie opieki zdrowotnej w stopniu, do jakiego wynagrodzenie i/lub zwroty za tę działalność uzależnione są, na mocy krajowych przepisów sektora zabezpieczenia społecznego, od posiadania dyplomu.

[…]

e)      »doświadczenie zawodowe«: faktyczne i zgodne z prawem wykonywanie danego zawodu w państwie członkowskim;

f)      »staż adaptacyjny«: wykonywanie zawodu regulowanego w przyjmującym państwie członkowskim pod nadzorem wykwalifikowanego przedstawiciela tego zawodu. W okresie nadzorowanej praktyki powinna istnieć możliwość odbycia dalszego szkolenia. Okres nadzorowanej praktyki jest oceniany. […]

g)      »test umiejętności«: test ograniczony do sprawdzenia poziomu wiedzy zawodowej wnioskodawcy, sporządzony przez właściwe [organy] przyjmującego państwa członkowskiego; celem testu jest ocena możliwości wykonywania przez wnioskodawcę zawodu regulowanego w państwie członkowskim.

Aby umożliwić przeprowadzenie tego testu, właściwe [organy] sporządzają listę przedmiotów, opierając się na porównaniu kształcenia i szkoleń wymaganych w ich państwie członkowskim z kształceniem i szkoleniami odbytymi przez wnioskodawcę, których nie obejmuje dyplom lub inny dokument potwierdzający kwalifikacje posiadane przez wnioskodawcę.

Jeżeli wnioskodawca jest wykwalifikowanym pracownikiem w państwie członkowskim, z którego pochodzi lub przybywa, fakt ten musi być uwzględniony w teście umiejętności. Obejmuje on przedmioty wybrane z listy, których znajomość jest niezbędnym warunkiem do wykonywania zawodu na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego. Test może również obejmować znajomość zasad etyki zawodowej w zakresie działalności, o której mowa, w przyjmującym państwie członkowskim. Szczegółowe [warunki] testu umiejętności są określane przez właściwe [organy] tego państwa z [poszanowaniem przepisów] prawa Wspólnoty.

[…]”.

5        Zgodnie z art. 2 akapit pierwszy dyrektywy 89/48 znajduje ona zastosowanie wobec każdego obywatela państwa członkowskiego, który zamierza wykonywać zawód regulowany w przyjmującym państwie członkowskim, zarówno jako osoba pracująca na własny rachunek, jak też jako pracownik najemny.

6        Artykuł 3 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 89/48 stanowi:

„W przypadku gdy w przyjmującym państwie członkowskim podjęcie lub wykonywanie zawodu regulowanego uzależnione jest od posiadania dyplomu, [właściwy organ] nie mo[że], powołując się na podstawę braku odpowiednich kwalifikacji, odmówić prawa obywatelowi państwa członkowskiego do podjęcia lub wykonywania tego zawodu na tych samych warunkach, które są stosowane wobec własnych obywateli:

a)      jeżeli wnioskodawca posiada dyplom wymagany w innym państwie członkowskim w celu podjęcia lub wykonywania tego samego zawodu na jego terytorium, a dyplom ten został wydany w danym państwie członkowskim, […]”.

7        Zgodnie z art. 4 dyrektywy 89/48:

„1.      Niezależnie od postanowień art. 3 przyjmujące państwo członkowskie może również wymagać od wnioskodawcy:

a)      przedłożenia dowodu o doświadczeniu zawodowym, jeśli okres trwania kształcenia i szkolenia, który wnioskodawca podał w swoim wniosku, jak stanowi art. 3 lit. a) oraz lit. b), jest przynajmniej o rok krótszy od tego, który jest wymagany w przyjmującym państwie członkowskim. […]

[…]

b)      odbycia stażu adaptacyjnego o długości nieprzekraczającej trzech lat lub przystąpienie do testu umiejętności:

–        jeżeli materiał objęty programem kształcenia i szkolenia, które wnioskodawca odbył zgodnie z art. 3 lit. a) oraz b), znacznie różni się od tego, którego opanowanie jest warunkiem otrzymania dyplomu wymaganego w przyjmującym państwie członkowskim, albo

[…]

Jeśli przyjmujące państwo członkowskie zamierza wymagać, aby składający wniosek przebył okres adaptacyjny lub przystąpił do testu sprawdzającego, musi najpierw zbadać, czy wiedza zdobyta przez osobę składającą wniosek w trakcie nabywania przez nią doświadczenia zawodowego jest na takim poziomie, że całkowicie lub częściowo uzupełnia istotne różnice, określone w akapicie pierwszym.

Korzystając z tej możliwości, przyjmujące państwo członkowskie musi udzielić wnioskodawcy prawa wyboru między stażem adaptacyjnym a testem umiejętności. Odstępując od tej zasady dla grup zawodów, których wykonywanie wymaga dokładnej znajomości prawa krajowego i w odniesieniu do których udzielanie porad i/lub pomocy związanej z prawem krajowym jest zasadniczą i trwałą cechą działalności zawodowej, przyjmujące państwo członkowskie może wskazać staż adaptacyjny lub test umiejętności. […]

2.      Jednakże przyjmujące państwo członkowskie nie może stosować przepisów ust. 1 lit. a) oraz b) łącznie”.

 Uregulowania krajowe

 Środki transpozycji dyrektywy 89/48 do prawa krajowego

8        Dekret prezydenta nr 165/2000 z dnia 23 czerwca 2000 r. (FEK A’ 149/28.6.2000), zmieniony dekretami prezydenta nr 373/2001 z dnia 22 października 2001 r. (FEK A’ 251) i nr 385/2002 z dnia 23 grudnia 2002 r. (FEK A’ 334, zwany dalej „dekretem nr 165/2000”), dokonał transpozycji dyrektywy 89/48 do greckiego porządku prawnego.

9        W tym względzie art. 2 ust. 5 i 7, art. 3, art. 4 ust. 1 lit. a) oraz art. 5 dekretu nr 165/2000 powielają treść przytoczonych powyżej art. 1 lit. e) i g), art. 2 akapit pierwszy, art. 3 akapit pierwszy lit. a) oraz art. 4 dyrektywy 89/48.

10      Ponadto art. 10 dekretu nr 165/2000 przewiduje utworzenie Saeitte, będącego organem kolegialnym w ramach ministerstwa edukacji powszechnej i wyznań religijnych, która na mocy art. 11 tego dekretu rozstrzyga wnioski o uznanie dyplomów ukończenia szkoły wyższej objętych zakresem stosowania dyrektywy 89/48.

 Zawody inżyniera mechanika i inżyniera telekomunikacji

11      W Grecji zawody inżyniera mechanika i inżyniera telekomunikacji są zawodami regulowanymi, których wykonywanie jest zastrzeżone dla osób zapisanych do Techniko Epimelitirio tis Elladas (greckiej izby technicznej, zwanej dalej „TEE”).

12      Artykuł 2 ust. 1 dekretu prezydenta z dnia 27 listopada i z dnia 14 grudnia 1926 r. w sprawie ujednolicenia przepisów i tekstów prawnych odnoszących się do składu TEE (FEK A’ 430), zmienionego ustawą nr 1486/1984 (FEK A’ 161) oraz dekretem prezydenta nr 512/1991 z dnia 30 listopada i z dnia 12 grudnia 1991 r. (FEK A’ 190, zwanego dalej „dekretem TEE”) stanowi, że obowiązek wpisu do rejestru członków TEE obejmuje obywateli państw członkowskich, „jeżeli uzyskali dyplom ukończenia narodowej metsowiańskiej politechniki, politechnik krajowych lub równoważnych szkół zagranicznych, po uzyskaniu zezwolenia na wykonywanie zawodu”.

13      Osoby wykonujące zawód są podzielone na dziewięć specjalności wymienionych w art. 2 ust. 5 wspomnianego dekretu, do których zalicza się specjalność inżyniera mechanika, ale nie inżyniera telekomunikacji.

14      Zgodnie z art. 2 ust. 6 dekretu TEE specjalizacje, które nie zostały wymienione w art. 2 ust. 5 dekretu, zostają zaklasyfikowane w oparciu o najbliższą im specjalność. Niezależnie od tego członek TEE, który został w ten sposób przyporządkowany, korzysta z praw zawodowych związanych ze specjalnością lub jedynie ze specjalizacją wspomnianą w zezwoleniu na wykonywanie zawodu zgodnie z definicjami zawartymi w obowiązujących przepisach.

15      Artykuł 4 ust. 3 dekretu TEE stanowi między innymi, że TEE przeprowadza egzaminy, wydaje zezwolenia na wykonywanie zawodu inżyniera zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz prowadzi rejestry inżynierów.

16      W tym kontekście w art. 1 i 4 ustawy nr 1225/1981 z dni 30 i 31 grudnia 1981 r. (FEK B’ 713) przyznano TEE właściwość do wydawania inżynierom posiadającym dyplomy ukończenia szkół wyższych w Grecji oraz równoważnych szkół wyższych za granicą zezwoleń na wykonywanie zawodu w Grecji. Zgodnie z art. 1 ust. 3 tej ustawy powyższe postanowienia znajdują zastosowanie również w przypadku posiadaczy dyplomów inżynierii wydanych przez zagraniczne szkoły wyższe oferujące specjalizacje, które nie odpowiadają specjalizacjom posiadaczy dyplomów inżynierii wydanych przez państwowe szkoły wyższe.

17      Na podstawie ustawy nr 1225/1981 minister robót publicznych oraz minister edukacji narodowej i wyznań religijnych wydali międzyresortowe zarządzenie nr ED 5/4/339 z dnia 14 września 1984 r. i z dnia 5 października 1984 r. określające procedurę wydawania przez TEE zezwoleń na wykonywanie zawodu inżyniera.

 Postępowania przed sądem krajowymi i pytania prejudycjalne

 Sprawa C‑422/09 (Vandorou)

18      W okresie od września 1994 r. do lutego 1997 r. V.S. Vandorou odbyła studia policencjackie na London Guildhall University (uniwersytecie Guildhall w Londynie) (Zjednoczone Królestwo) i po pomyślnym przejściu egzaminów uzyskała tytuł „Master of Business Administration”. W trakcie studiów V.S. Vandorou pracowała na terytorium Zjednoczonego Królestwa, a mianowicie w spółce Elf Oil Ltd. (zwanej dalej „Elf Oil”).

19      W dniu 15 sierpnia 1997 r. V.S. Vandorou zapisała się do Association of Chartered Certified Accountants (zrzeszenia księgowych zaprzysiężonych w Zjednoczonym Królestwie, zwanego dalej „ACCA”). Po pomyślnym przejściu cyklu egzaminów i odbyciu wymaganej praktyki zawodowej w sektorze księgowości/controllingu, która została zatwierdzona stała się ona oficjalnym członkiem tej organizacji zawodowej w dniu 17 kwietnia 2000 r. i uzyskała tytuł zawodowy „Chartered Certified Accountant” (audytor/księgowy zaprzysiężony). W okresie pomiędzy przytoczonymi datami V.S. Vandorou pracowała na terytorium Grecji w Pricewaterhouse Coopers, spółce akcyjnej zajmującej się audytem (zwanej dalej „Pricewaterhouse Coopers”).

20      W dniu 10 kwietnia 2002 r. V.S. Vandorou zażądała, aby Saeitte uznało, że przysługuje jej prawo do wykonywania zawodu księgowej w Grecji.

21      Przedstawiła ona zaświadczenia wskazujące na to, że przysługuje jej prawo do wykonywania zawodu „Chartered Certified Accountant” w Zjednoczonym Królestwie i zawierającego opis czynności służbowych wiążących się z tym zawodem. Zwróciła ona ponadto uwagę na doświadczenie zawodowe zdobyte w Elf Oil i w Pricewaterhouse Coopers oraz przedstawiła odnośne zaświadczenia wystawione przez te spółki.

22      Aktem nr 80 z dnia 23 marca 2004 r. (zwanym dalej „pierwszym z zaskarżonych aktów”) Saeitte uznała najpierw, że zawód księgowego jest zawodem regulowanym zarówno w Grecji, jak i w Zjednoczonym Królestwie i że V.S. Vandorou, będącą posiadaczką tytułu zawodowego „Chartered Certified Accountant” wydanego przez brytyjską organizację zawodową ACCA powinno się uważać za posiadaczkę dyplomu księgowości w rozumieniu dyrektywy 89/48 i dekretu nr 165/2000. Saeitte stwierdziła następnie, że niezbędne jest poddanie się przez V.S. Vandorou środkom wyrównawczym „ze względu na zasadnicze różnice w programie jej studiów w porównaniu z kształceniem księgowych w Grecji”. W efekcie Saeitte podjęła decyzje o powołaniu trzyosobowej komisji mającej na celu dokładne określenie wspomnianych powyżej środków, które miały zostać zastosowane wobec skarżącej.

23      W oparciu o decyzje wspomnianej trzyosobowej komisji aktem nr 89 z dnia 25 października 2004 r. (zwanym dalej „drugim z zaskarżonych aktów”) Saeitte zobowiązała V.S. Vandorou tytułem środka wyrównawczego mającego doprowadzić do uznania jej prawa do wykonywania w Grecji zawodu księgowego, do przystąpienia do testu umiejętności z zakresu prawa krajowego a w szczególności prawa spółek, prawa handlowego, prawa pracy i prawa podatkowego z uwagi na to, że zawód księgowego wymaga dokładnej znajomości prawa krajowego. Na podstawie art. 5 dekretu prezydenta nr 165/2000 mającego na celu transpozycję art. 4 ust. 1 lit. b) akapit trzeci dyrektywy 89/48 Saeitte uściśliła ponadto, że V.S. Vandorou nie ma prawa wyboru między testem umiejętności i stażem adaptacyjnym z tego względu, że zawód księgowego jest zawodem, „którego wykonywanie wymaga dokładnej znajomości prawa krajowego i w odniesieniu do którego udzielanie porad i/lub pomocy związanej z prawem krajowym jest zasadniczą i trwałą cechą działalności zawodowej”.

24      Saeitte stwierdziła wreszcie, że doświadczenie zawodowe, które V.S. Vandorou uzyskała w Grecji w ramach pracy w Pricewaterhouse Coopers, nie może zostać uwzględnione. Warunki wymienione w art. 2 ust. 5 dekretu nr 165/2000, który tak jak art. 1 lit. e) dyrektywy 89/48 definiuje pojęcie doświadczenia zawodowego jako „faktyczne i zgodne z prawem wykonywanie danego zawodu w państwie członkowskim”, nie zostały bowiem spełnione z uwagi na to, że V.S. Vandorou nie była posiadaczką zezwolenia na wykonywanie zawodu księgowej w Grecji w okresie, w którym wspomniane doświadczenie zostało uzyskane.

25      W konsekwencji V.S. Vandorou wniosła do Symvoulio tis Epikrateias dwie skargi na odpowiednio pierwszy i drugi z zaskarżonych aktów.

26      Jeżeli chodzi o skargę na pierwszy z zaskarżonych aktów Symvoulio tis Epikrateias uznała, że należy stwierdzić nieważność tego aktu z tego względu, że nie został on w wystarczającym stopniu uzasadniony w zakresie, w jakim nakłada na V.S. Vandorou obowiązek poddania się środkom wyrównawczym. Saeitte ograniczyła się bowiem do powołania się w sposób ogólny i nieokreślony na „zasadnicze różnice w programie studiów”, podczas gdy powinna była odnieść się w sposób specyficzny i konkretny do przedmiotów, które obejmował program kształcenia V.S. Vandorou, i przedmiotów, które obejmował program stanowiący podstawę odnośnego greckiego dyplomu, zidentyfikować różnice między tymi przedmiotami i wreszcie wydać całkowicie i szczegółowo uzasadnioną decyzję dotyczącą zasadniczego charakteru tych różnic.

27      Jeżeli chodzi o skargę na drugi z zaskarżonych aktów, sąd odsyłający stwierdza, że ważność tego aktu zależy od ważności pierwszego z nich i dlatego stwierdzenie nieważności pierwszego z aktów powinno wywoływać skutek w postaci stwierdzenia nieważności drugiego.

28      Jednakże Symvoulio tis Epikrateias uważa, iż w tym względzie należy zbadać również ten zarzut nieważności, zgodnie z którym uzasadnienie drugiego z zaskarżonych aktów narusza prawo, ponieważ w akcie tym Saeitte uznała, że dla celu oceny, czy V.S. Vandorou powinna poddać się środkom wyrównawczym, nie należy brać pod uwagę doświadczenia zawodowego uzyskanego przez nią w Grecji. Zdaniem sądu odsyłającego zbadanie tego zarzutu okazuje się niezbędne, aby – poprzez wskazanie kwestii, które organ krajowy powinien zgłębić po stwierdzeniu nieważności zaskarżonych aktów – precyzyjnie określić obowiązki tego organu na etapie dostosowywania się przezeń do orzeczenia sądowego o stwierdzeniu nieważności i w ten sposób zapewnić V.S. Vandorou – mając również na uwadze zasadę ekonomiki procesowej – pełną i skuteczną ochronę sądową.

29      W tych okolicznościach Symvoulio tis Epikrateias postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 89/48 […] jako »doświadczenie zawodowe«, które bierze pod uwagę właściwy organ krajowy przy ocenie, czy uzyskane przez osobę zainteresowaną kwalifikacje mogą w całości lub w części uzupełnić zasadnicze różnice pomiędzy przedmiotami wchodzącymi w zakres kształcenia odbytego przez tę osobę w państwie jej pochodzenia i przedmiotami odnoszącymi się do wymaganego w przyjmującym państwie członkowskim dyplomu należy również traktować doświadczenie charakteryzujące się wszystkimi następującymi cechami:

a)       zostało zdobyte przez osobę zainteresowaną po uzyskaniu przez nią dyplomu zapewniającego dostęp do określonego zawodu regulowanego w państwie członkowskim pochodzenia;

b)      zostało zdobyte poprzez wykonywanie w przyjmującym państwie członkowskim działalności zawodowej, która co prawda nie pokrywa się z zawodem regulowanym, którego prawo wykonywania w przyjmującym państwie członkowskim odnosi się do wniosku przedstawionego przez osobę zainteresowaną na podstawie dyrektywy 89/48 […] (który to zawód nie może być zgodnie z prawem wykonywany w przyjmującym państwie członkowskim przed uwzględnieniem jej wniosku), ale zgodnie z merytoryczną oceną przeprowadzoną przez organ krajowy właściwy do rozpoznania wniosku stanowi działalność zawodową, która zdaje się związana z rzeczonym zawodem regulowanym oraz

c)       zgodnie z merytoryczną oceną rzeczonego organu krajowego zostało uznane za doświadczenie, które może – z uwagi na wspomniany związek – przynajmniej częściowo uzupełnić zasadnicze różnice pomiędzy wiadomościami, które osoba zainteresowana zdobyła w trakcie kształcenia w państwie członkowskim jej pochodzenia i tymi, które związane są z odnośnym dyplomem przyjmującego państwa członkowskiego?”.

 Sprawa C‑425/09 (Giankoulis)

30      V.A. Giankoulis jest posiadaczem dyplomu wydanego przez wydział mechaniki w szkole techniki stosowanej wchodzącej w skład Technologiko Ekpaideftiko Idryma de Kavala (Grecja), a także świadectwa ukończenia studiów policencjackich („Master of Science”) w dziedzinie mechaniki systemów produkcyjnych wydanego przez instytut technologii w Cranfield (Zjednoczone Królestwo).

31      W dniu 17 kwietnia 1996 r. V.A. Giankoulis został zatrudniony przez spółkę Elliniki Viomichania Alouminiou AE (zwaną dalej „Elliniki Viomichania Alouminiou”). W spółce tej pracował do dnia 31 grudnia 1997 r. na stanowisku podinżyniera konserwacji w wydziale odlewnictwa i następnie do dnia 31 grudnia 2000 r. na stanowisku kierownika konserwacji mechanicznej odlewni.

32      Od dnia 12 lipca 2000 r. V.A. Giankoulis jest członkiem Institution of Mechanical Engineers (instytutu inżynierów mechaniki w Zjednoczonym Królestwie). Zgodnie z zaświadczeniem tej instytucji z dnia 8 listopada 2000 r. ma on prawo posługiwania się tytułem „Chartered Engineer”. Jego wpis do rejestru Chartered Engineers został dokonany z uwagi na jego kwalifikacje naukowe i doświadczenie zawodowe uzyskane w Grecji.

33      Od dnia 1 stycznia 2002 r. V.S. Giankoulis pracował w połączonym wydziale odlewnictwa i odlewów ciągłych Elliniki Viomichania Alouminiou na stanowisku podinżyniera konserwacji.

34      W dniu 9 marca 2001 r. V.A. Giankoulis zażądał, aby Saeitte uznało, że przysługuje mu prawo do wykonywania zawodu inżyniera mechaniki w Grecji. Oprócz dokumentów poświadczających odbycie studiów, o których mowa powyżej, V.A. Giankoulis przedstawił certyfikat wskazujący na doświadczenie zawodowe, które uzyskał w spółce Elliniki Viomichania Alouminiou.

35      Po wielu zebraniach, których wynikiem było wyłącznie wydawanie decyzji o odroczeniu zbadania wniosku, Saeitte w drodze aktu nr 42 z dnia 8 kwietnia 2002 r. (zwanego dalej „trzecim z zaskarżonych aktów”) uznała, że kształcenie odbyte przez V.A. Giankoulisa w Technologiko Ekpaideftiko Idryma w Kawali zasadniczo różni się od kształcenia oferowanego przez wydziały politechniczne w instytutach studiów wyższych w Grecji i że jego doświadczenie zawodowe uzyskane wyłącznie w Grecji nie ma związku z zawodem inżyniera mechaniki. Saeitte uznała ponadto, że dla celu zniwelowania tych zasadniczych różnic na V.A. Giankoulisa należało nałożyć środki wyrównawcze oraz powołać trzyosobową komisję, której celem byłoby dokładne określenie tychże środków.

36      Powołana w ten sposób komisja zaproponowała w protokole z dnia 12 listopada 2002 r., aby V.A. Giankoulis przystąpił do egzaminu lub odbył trzyletni staż w zakresie czterech grup tematycznych w celu dostosowania się do programów obejmujących podstawowe umiejętności inżyniera mechaniki oraz w zakresie siedmiu innych grup tematycznych w celu zapoznania się z dziedzinami, które wiążą się z zawodem inżyniera elektronika.

37      Po przyjęciu kolejnych dwóch decyzji o odroczeniu sprawy w dniu 21 września 2004 r. Saeitte wydała akt nr 87 (zwany dalej „czwartym z zaskarżonych aktów”) i zadecydowała o nieuwzględnieniu sprawozdania wyżej wymienionej komisji w zakresie dotyczącym środków wyrównawczych dotyczących zawodu inżyniera mechaniki. W ten sposób Saeitte zobowiązała V.A. Giankoulisa, aby w ramach środków wyrównawczych przystąpił do egzaminu lub odbył trzyletni nadzorowany staż w zakresie następujących przedmiotów należących do dziedziny inżynierii mechanicznej: „termotechnika – termodynamika – instalacje termiczne – lodówki – klimatyzacja – instalacje podnośne – instalacje hydrauliczne i stacje pompowe”.

38      W konsekwencji V.A. Giankoulis wniósł do Symvoulio tis Epikrateias skargę, żądając stwierdzenia nieważności między innymi trzeciego i czwartego z zaskarżonych aktów.

39      Jeżeli chodzi o trzeci z zaskarżonych aktów, Symvoulio tis Epikrateias uznała, że należy stwierdzić nieważność tego aktu z tego względu, że nie został on w wystarczającym stopniu uzasadniony w zakresie, w jakim nakłada na V.A. Giankoulisa obowiązek poddania się środkom wyrównawczym. Saeitte ograniczyła się bowiem do powołania się w sposób ogólny i nieokreślony na zasadnicze różnice w programie studiów V.A. Giankoulisa, podczas gdy powinna była odnieść się w sposób specyficzny i konkretny do przedmiotów, które obejmował jego program kształcenia i przedmiotów, które obejmował program prowadzący w Grecji do uzyskania dyplomu, pozwalającego na wykonywanie zgodnie z prawem działalności zawodowej inżyniera mechaniki, która ma charakter regulowany, zidentyfikować różnice między tymi przedmiotami i sformułować całkowicie i szczegółowo uzasadnione wnioski dotyczące zasadniczego charakteru tych różnic.

40      Jeżeli chodzi o czwarty z zaskarżonych aktów, sąd odsyłający stwierdza, że ważność tego aktu zależy od ważności trzeciego z zaskarżonych aktów i że dlatego stwierdzenie nieważności trzeciego z aktów powinno wywoływać skutek w postaci stwierdzenia nieważności czwartego.

41      Jednakże Symvoulio tis Epikrateias uważa, iż w tym względzie należy zbadać również zarzut mający na celu stwierdzenie nieważności, zgodnie z którym uzasadnienie czwartego z zaskarżonych aktów jest niezgodne z prawem, ponieważ przyjmując sprawozdanie trzyosobowej komisji, Saeitte uznała, w ramach nałożenia środków wyrównawczych, że nie należy brać pod uwagę doświadczenia zawodowego uzyskanego przez skarżącego w Grecji. Zdaniem sądu odsyłającego zbadanie tego zarzutu okazuje się niezbędne, aby – poprzez wskazanie kwestii, które organ krajowy powinien zgłębić po stwierdzeniu nieważności zaskarżonych aktów – precyzyjnie określić obowiązki tego organu na etapie dostosowywania się przezeń do orzeczenia sądowego o stwierdzeniu nieważności i w ten sposób zapewnić V.A. Giankoulisowi – mając również na uwadze zasadę ekonomiki procesowej – pełną i skuteczną ochronę sądową.

42      W ramach analizy tego zarzutu sądowi odsyłającemu nasuwają się wątpliwości w odniesieniu do kwestii, czy doświadczenie zawodowe, które V.A. Giankoulis uzyskał po otrzymaniu tytułu „Chartered Engineer” stanowi „doświadczenie zawodowe”, które należy brać pod uwagę przy stosowaniu art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 89/48.

43      W tych okolicznościach Symvoulio tis Epikrateias postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy zawarte w art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 89/48 […] pojęcie doświadczenia zawodowego odpowiada pojęciu doświadczenia zawodowego, którego definicja zawarta jest w art. 1 lit. e) dyrektywy i może oznaczać doświadczenie, które spełnia łącznie następujące cechy:

a)      zostało zdobyte przez osobę zainteresowaną po uzyskaniu przez nią dyplomu gwarantującego jej dostęp do określonego zawodu regulowanego w państwie członkowskim pochodzenia;

b)      zostało zdobyte poprzez wykonywanie tego samego zawodu, do którego odnosi się wniosek złożony przez zainteresowanego na podstawie dyrektywy 89/48 […] (zob. pojęcia »the profession concerned«, »la profession concernée« i »der betreffende Beruf« użyte odpowiednio w wersjach językowych angielskiej, francuskiej i niemieckiej dyrektywy) oraz

c)      działalność zawodowa, o której mowa, była wykonywana zgodnie z prawem, to znaczy z poszanowaniem mających znaczenie przepisów państwa członkowskiego, w którym miała miejsce, co wyklucza wzięcie pod uwagę doświadczenia uzyskanego w tym właśnie zawodzie, które zdobyte zostało w przyjmującym państwie członkowskim przed uwzględnieniem wniosku, ponieważ przed uwzględnieniem wniosku zawód ten nie może być w przyjmującym państwie członkowskim wykonywany zgodnie z prawem (oczywiście z zastrzeżeniem stosowania art. 5 dyrektywy, który zezwala – w przypadku odbycia kształcenia zawodowego, które nie miało miejsca w państwie członkowskim pochodzenia – na wykonywanie zawodu w przyjmującym państwie członkowskim na określonych warunkach i pod nadzorem osoby posiadającej uprawnienia do jego wykonywania)?”.

 Sprawa C‑426/09 (Askoxilakis)

44      I.G. Askoxilakis jest posiadaczem dyplomu z dziedziny nauk fizycznych wydanego przez wydział nauk fizycznych uniwersytetu na Krecie (Grecja), a także dyplomu ukończenia specjalistycznych studiów policencjackich w dziedzinie inżynierii komunikacyjnej wydanego przez wydział inżynierii elektronicznej i informatycznej politechniki uniwersytetu w Monachium (Niemcy). Na podstawie tego ostatniego dyplomu ma on prawo do wykonywania w Niemczech regulowanej działalności zawodowej z dziedziny inżynierii komunikacyjnej.

45      W dniu 21 października 2003 r. I.G. Askoxilakis zażądał, aby Saeitte uznało, że przysługuje mu prawo do wykonywania zawodu inżyniera komunikacyjnego w Grecji. Oprócz dokumentów poświadczających odbycie studiów I.G. Askoxilakis przedstawił zaświadczenie wydane przez instytut informatyki wchodzący w skład zakładu technologii i badań (zwanego dalej „ETR”) wskazujące na okoliczność, że w okresie od dnia 1 sierpnia 2002 r. do dnia 28 lutego 2003 r. pracował na potrzeby programów badawczych tego instytutu i że od dnia 1 marca 2003 r. pracował jako wyspecjalizowany technik naukowy między innymi w laboratorium „telekomunikacja i sieci”. Na żądanie Saeitte I.G. Askoxilakis przedstawił ponadto drugie zaświadczenie wydane przez ETR, w którym zakres jego obowiązków pracowniczych we wspomnianym instytucie został opisany w sposób bardziej szczegółowy.

46      Aktem nr 87 z dnia 21 września 2004 r. (zwanym dalej „piątym z zaskarżonych aktów”) Saeitte zadecydowała o nałożeniu środków wyrównawczych na I.G. Askoxilakisa w celu uzupełnienia zasadniczych różnic między kształceniem, które odbył, a kształceniem oferowanym przez greckie politechniki w zakresie zawodu inżyniera informatyki, telekomunikacji i sieci na terytorium Grecji. Saeitte zadecydowała ponadto o powołaniu trzyosobowej komisji, której celem byłoby dokładne określenie tychże środków.

47      Powołana w ten sposób komisja zaproponowała w sprawozdaniu z dnia 10 lutego 2005 r. przystąpienie do testu umiejętności lub odbycie trzyletniego stażu adaptacyjnego w zakresie następujących dziedzin: „A. Projektowanie obwodów cyfrowych, elektrycznych i analogicznych. Analiza sieci; B. Dział komputerowy. Systemy mikrokomputerowe. Systemy funkcjonalne komputerów. Projektowanie i wykonywanie języków programowania. Algorytmy i złożoność. Struktury i bazy danych. Technologia programów; C. Sieci i telekomunikacja. Formatowanie. Wykrywanie. Ocena i rozpowszechnianie sygnałów. Łącza bezprzewodowe i ich rozpowszechnianie. Internet i jego zastosowanie”.

48      Aktem nr 96 z dnia 8 marca 2005 r. (zwanym dalej „szóstym z zaskarżonych aktów”) Saeitte zadecydowała o przyjęciu wspomnianego sprawozdania i o nałożeniu wyżej wymienionych środków wyrównawczych na I.G. Askoxilakisa, nie uwzględniając doświadczenia zawodowego, które ten uzyskał w ETR.

49      W konsekwencji I.G. Askoxilakis wniósł skargę między innymi na piąty i szósty z zaskarżonych aktów.

50      W pierwszej kolejności, jeżeli chodzi o piąty z zaskarżonych aktów Symvoulio tis Epikrateias uznała, że należy stwierdzić jego nieważność z tego względu, że nie został on w wystarczającym stopniu uzasadniony w zakresie, w jakim nakłada na I.G. Askoxilakisa obowiązek poddania się środkom wyrównawczym. Saeitte ograniczyła się bowiem do powołania się w sposób ogólny i nieokreślony na „zasadnicze różnice”, podczas gdy powinna była odnieść się w sposób specyficzny i konkretny do przedmiotów, które obejmował program kształcenia I.G. Askoxilakisa, i przedmiotów, które obejmował program prowadzący w Grecji do uzyskania dyplomu, pozwalającego na wykonywanie działalności zawodowej inżyniera telekomunikacji, a także powinna była zidentyfikować różnice między tymi przedmiotami i sformułować całkowicie i szczegółowo uzasadnione wnioski dotyczące zasadniczego charakteru tych różnic.

51      Jeżeli chodzi w drugiej kolejności o szósty z zaskarżonych aktów, Symvoulio tis Epikrateias stwierdził, że jego ważność zależy od ważności piątego z zaskarżonych aktów i że dlatego stwierdzenie nieważności piątego z aktów powinno wywoływać skutek w postaci stwierdzenia nieważności szóstego.

52      Jednakże Symvoulio tis Epikrateias uważa, iż w tym względzie należy zbadać również zarzut mający na celu stwierdzenie nieważności, zgodnie z którym uzasadnienie szóstego z zaskarżonych aktów jest niezgodne z prawem w zakresie, w jakim Saeitte nie uwzględniła doświadczenia zawodowego, które zostało wykazane przez I.G. Askoxilakisa. Zdaniem sądu odsyłającego, aby – poprzez wskazanie kwestii, które organ krajowy powinien zgłębić po stwierdzeniu nieważności zaskarżonych aktów – precyzyjnie określić obowiązki tego organu na etapie dostosowywania się przezeń do orzeczenia sądowego o stwierdzeniu nieważności i w ten sposób zapewnić I.G. Askoxilakisowi – mając również na uwadze zasadę ekonomiki procesowej – pełną i skuteczną ochronę sądową.

53      W ramach analizy tego zarzutu sądowi odsyłającemu nasuwają się wątpliwości w odniesieniu do kwestii, czy praca I.G. Askoxilakisa w ETR stanowi „doświadczenie zawodowe”, które należy brać pod uwagę przy stosowaniu art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 89/48.

54      W tych okolicznościach Symvoulio tis Epikrateias postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy zawarte w art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy 89/48 […] pojęcie doświadczenia zawodowego odpowiada pojęciu doświadczenia zawodowego, którego definicja zawarta jest w art. 1 lit. e) dyrektywy i może oznaczać doświadczenie, które spełnia łącznie następujące cechy:

a)       zostało zdobyte przez osobę zainteresowaną po uzyskaniu przez nią dyplomu gwarantującego jej dostęp do określonego zawodu regulowanego w państwie członkowskim pochodzenia;

b)      zostało zdobyte poprzez wykonywanie zawodu, do którego odnosi się wniosek złożony na podstawie dyrektywy 89/48 […] (zob. pojęcia »the profession concerned«, »la profession concernée« i »der betreffende Beruf« użyte odpowiednio w wersjach językowych angielskiej, francuskiej i niemieckiej dyrektywy) oraz

c)      działalność zawodowa, o której mowa, była wykonywana zgodnie z prawem, to znaczy z poszanowaniem mających znaczenie przepisów państwa członkowskiego, w którym miała miejsce, co wyklucza wzięcie pod uwagę doświadczenia uzyskanego w tym właśnie zawodzie, które zdobyte zostało w przyjmującym państwie członkowskim przed uwzględnieniem wniosku, ponieważ przed uwzględnieniem wniosku zawód ten nie może być w przyjmującym państwie członkowskim wykonywany zgodnie z prawem (oczywiście z zastrzeżeniem stosowania art. 5 dyrektywy, który zezwala – w przypadku odbycia kształcenia zawodowego, które nie miało miejsca w państwie członkowskim pochodzenia – na wykonywanie zawodu w przyjmującym państwie członkowskim na określonych warunkach i pod nadzorem osoby posiadającej uprawnienia do jego wykonywania)?”.

55      Na mocy postanowienia prezesa Trybunału z dnia 3 lutego 2009 r. sprawy C‑422/09, C‑425/09 i C‑426/09 zostały połączone do celów procedury pisemnej i ustnej, jak również do celów wydania wyroku.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

56      Z akt sprawy przekazanych Trybunałowi wynika, że wszyscy trzej skarżący w postępowaniach przed sądem odsyłającym dążą do wykonywania w Grecji zawodu regulowanego na podstawie zezwolenia na wykonywanie odpowiadającego mu zawodu regulowanego w innym państwie członkowskim. W przypadku każdego z trzech skarżących Saeitte stwierdziła, że zachodzą zasadnicze różnice pomiędzy wykształceniem przez nich uzyskanym a wykształceniem, które co do zasady należy uzyskać w celu wykonywania odnośnych zawodów w Grecji i w konsekwencji organ ten uznał, że niezbędne jest nałożenie środków wyrównawczych, przewidzianych w art. 4 dyrektywy 89/48.

57      W ramach ustalania zakresu tych środków wyrównawczych Saeitte uznała, że praktyczne doświadczenie uzyskane przez skarżących w postępowaniach przed sądem odsyłającym nie może zostać uwzględnione, przy czym nie badała kwestii, czy to doświadczenie mogło całkowicie lub częściowo uzupełnić wspomniane istotne różnice w wykształceniu.

58      W drodze przedstawionych pytań prejudycjalnych, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, w jakim zakresie organy krajowe zajmujące się uznawaniem kwalifikacji zawodowych uzyskanych w innych państwach członkowskich mają obowiązek uwzględnienia przy ewentualnym zastosowaniu środków wyrównawczych mających na celu uzupełnienie zasadniczych różnic między wykształceniem uzyskanym przez wnioskodawcę a wykształceniem wymaganym w przyjmującym państwie członkowskim praktycznego doświadczenia, które może całkowicie lub częściowo zniwelować wspomniane różnice.

59      W tym względzie należy na wstępie stwierdzić, że zgodnie z informacjami, które zostały dostarczone Trybunałowi, praktyczne doświadczenie uzyskane przez skarżących w postępowaniach przed sądem odsyłającym w ramach wykonywanej przez nich pracy nie może stanowić „doświadczenia zawodowego” w rozumieniu art. 1 lit. e) dyrektywy 89/48.

60      Wyrażenie to dotyczy bowiem, jak wynika z definicji zawartej w tym przepisie w związku z art. 1 lit. a), c) i d) tejże dyrektywy, wykonywania regulowanej działalności zawodowej, której podjęcie lub wykonywanie co do zasady wymaga, na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, posiadania „dyplomu” w rozumieniu wspomnianego art. 1 lit. a).

61      Tymczasem doświadczenie uzyskane przez skarżących w postępowaniach przed sądem odsyłającym przed otrzymaniem dyplomu, na którego podstawie uzyskują oni prawo do wykonywania rozpatrywanego zawodu w państwie członkowskim, nie może obejmować wykonywania takiej regulowanej działalności zawodowej. Odnosi się to w szczególności do doświadczenia zdobytego przez V.S. Vandorou w Elf Oil i w Pricewaterhouse Coopers przed uzyskaniem członkostwa w ACCA a także do doświadczenia zdobytego przez V.A. Giankoulisa w Elliniki Viomichania Alouminiou przed uzyskaniem członkostwa w instytucie inżynierów mechaniki w Zjednoczonym Królestwie.

62      Ponadto o wykonywaniu regulowanej działalności zawodowej nie można co do zasady mówić również w przypadku, gdy po uzyskaniu dyplomu, z którym wiąże się prawo do wykonywania rozpatrywanego zawodu w państwie członkowskim, dana osoba pracuje w innym państwie członkowskim, w którym nie uzyskała jeszcze zezwolenia na wykonywanie tego zawodu.

63      W efekcie doświadczenie zdobyte przez V.S. Vandorou w Pricewaterhouse Coopers po uzyskaniu członkostwa w ACCA, polegające na wykonywaniu pracy w Grecji, nie może zostać uznane za „doświadczenie zawodowe” w rozumieniu art. 1 lit. e) dyrektywy 89/48. To samo odnosi się do doświadczenia zdobytego przez V.A. Giankoulisa w Elliniki Viomichania Alouminiou po uzyskaniu członkostwa w instytucie inżynierów mechaniki w Zjednoczonym Królestwie oraz do doświadczenia uzyskanego przez I.G. Askoxilakisa w ETR.

64      W konsekwencji z art. 4 ust. 1 lit. b) akapit drugi dyrektywy 89/48 nie wynika jakikolwiek obowiązek uwzględnienia praktycznego doświadczenia takiego jak doświadczenie uzyskane przez skarżących w postępowaniach przed sądem odsyłającym, które nie stanowi „doświadczenia zawodowego” w rozumieniu art. 1 lit. e) tejże dyrektywy.

65      Należy jednak podkreślić, że środki podejmowane w ramach stosowania prawa Unii powinny być zgodne z ogólnymi zasadami tego prawa, a w szczególności z zasadą proporcjonalności. W tym względzie z orzecznictwa Trybunału wynika, że zakres art. 4 dyrektywy 89/48, zezwalającego wyraźnie na zastosowanie środków wyrównawczych, należy ograniczyć do sytuacji, gdy okazują się one proporcjonalne do pożądanego celu (zob. wyroki: z dnia 19 stycznia 2006 r. w sprawie C‑330/03 Colegio, Zb.Orz. s. I–801, pkt 24; z dnia 17 kwietnia 2008 r. w sprawie C‑197/06 Van Leuken, Zb.Orz. s. I‑2627, pkt 39).

66      Ponadto, jak już uściślił Trybunał, pominięcie przez właściwe organy krajowe zajmujące się uznawaniem tytułów zawodowych uzyskanych w innym państwie członkowskim wiedzy i kwalifikacji, które mają znaczenie dla sprawy, a zostały wcześniej zdobyte przez wnioskodawcę dążącego do wykonywania na terytorium krajowym zawodu, którego podjęcie zależy zgodnie z prawem krajowym od posiadania dyplomu bądź kwalifikacji zawodowych, może stanowić nieuzasadnioną przeszkodę dla skutecznego wykonywania podstawowych swobód zagwarantowanych w art. 39 WE i 43 WE (zob. podobnie wyroki: z dnia 7 maja 1991 r. w sprawie C‑340/89 Vlassopoulou, Rec. s. I‑2357, pkt 15; z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑234/97 Fernández de Bobadilla, Rec. s. I‑4773, pkt 33).

67      Przed zastosowaniem środków wyrównawczych mających na celu uzupełnienie różnic między wykształceniem oferowanym w państwie członkowskim pochodzenia wnioskodawcy a wykształceniem oferowanym w przyjmującym państwie członkowskim wnioskodawcy na właściwych organach krajowych spoczywa zatem obowiązek oceny, czy wiedza zdobyta przez wnioskodawcę, obejmująca również wiedzę uzyskaną w przyjmującym państwie członkowskim w ramach doświadczenia praktycznego, może zostać uwzględniona dla celów stwierdzenia posiadania wymaganej przez to państwo wiedzy (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Vlassopoulou, pkt 20; ww. wyrok w sprawie Fernández de Bobadilla, pkt 33; wyroki: z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie C‑313/01 Morgenbesser, Rec. s. I‑13467, pkt 62; z dnia 10 grudnia 2009 r. w sprawie C‑345/08 Peśla, Zb.Orz. s. I‑11677, pkt 41).

68      Z jednej strony doświadczenie uzyskane w trakcie wykonywania rozpatrywanego zawodu regulowanego w państwie członkowskim pochodzenia najczęściej będzie miało największe znaczenie w ramach takiej oceny, co całkowicie uzasadnia wyraźne ustanowienie zawartego w art. 4 ust. 1 lit. b) akapit drugi dyrektywy 89/48 obowiązku wzięcia pod uwagę takiego doświadczenia przez właściwe organy w przyjmującym państwie członkowskim.

69      Z drugiej strony z tego względu, że wszelkie doświadczenie praktyczne wynikające z wykonywania podobnej działalności może prowadzić do wzbogacenia wiedzy wnioskodawcy, do właściwych organów należy wzięcie pod uwagę wszelkiego doświadczenia zawodowego użytecznego przy wykonywaniu zawodu, w odniesieniu do którego zwrócono się o wydanie zezwolenia. Do właściwych organów należy ustalenie, jaką dokładnie wartość należy przypisać takim doświadczeniom, co powinno być ustalane w świetle zadań wykonywanych w konkretnym przypadku, wiedzy, która została zdobyta i zastosowana w ramach wykonywania tych zadań, a także odpowiedzialności powierzonej danej osobie zainteresowanej oraz stopnia niezależności, który został jej przyznany.

70      W tym kontekście należy zauważyć, że najczęściej wykonywanie działalności związanych z zawodem regulowanym pod nadzorem osoby posiadającej uprawnienia do jego wykonywania w przyjmującym państwie członkowskim co prawda nie stanowi samo w sobie wykonywania rozpatrywanego zawodu regulowanego we wspomnianym państwie członkowskim, ale prowadzi do uzyskania przez osobę zainteresowaną odpowiedniej wiedzy o określonej wartości. Chociaż, jak utrzymuje również Komisja Europejska, nie można postawić znaku równości między doświadczeniem zgodnym z prawem i z nim niezgodnym, to – wbrew obawom wyrażonym przez rząd grecki podczas rozprawy – wykonywania działalności zawodowej, która jest w ten sposób nadzorowana, nie można uważać za niezgodne z prawem, ponieważ w takich warunkach osoba zainteresowana sama nie wykonuje zawodu regulowanego.

71      Należy dodać, że obowiązek wzięcia pod uwagę całości mającego znaczenie doświadczenia uzyskanego przez wnioskodawcę nadal istnieje, mimo przyjęcia dyrektyw dotyczących wzajemnego uznawania dyplomów (zob. podobnie wyroki: z dnia 14 września 2000 r. w sprawie C‑238/98 Hocsman, Rec. s. I‑6623, pkt 23, 31; z dnia 16 maja 2002 r. w sprawie C‑232/99 Komisja przeciwko Hiszpanii, Rec. s. I‑4235, pkt 22; a także ww. wyrok w sprawie Morgenbesser, pkt 58).

72      W świetle powyższych rozważań na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, że, stosując ewentualne środki wyrównawcze, mające na celu uzupełnienie zasadniczych różnic między wykształceniem uzyskanym przez wnioskodawcę a wykształceniem wymaganym w przyjmującym państwie członkowskim, organ krajowy zajmujący się uznawaniem kwalifikacji zawodowych uzyskanych w innych państwach członkowskich ma na podstawie art. 39 WE i 43 WE obowiązek wzięcia pod uwagę całości praktycznego doświadczenia, które może całkowicie lub częściowo zniwelować wspomniane różnice.

 W przedmiocie kosztów

73      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:

Stosując ewentualne środki wyrównawcze, mające na celu uzupełnienie zasadniczych różnic między wykształceniem uzyskanym przez wnioskodawcę a wykształceniem wymaganym w przyjmującym państwie członkowskim, organ krajowy zajmujący się uznawaniem kwalifikacji zawodowych uzyskanych w innych państwach członkowskich ma na podstawie art. 39 WE i 43 WE obowiązek wzięcia pod uwagę całości praktycznego doświadczenia, które może całkowicie lub częściowo zniwelować wspomniane różnice.

Podpisy

---

** Język postępowania: grecki.