EUR-Lex Přístup k právu Evropské unie
Tento dokument je výňatkem z internetových stránek EUR-Lex
Dokument 62009CC0083
Opinion of Mr Advocate General Jääskinen delivered on 25 November 2010. # European Commission v Kronoply GmbH & Co. KG and Kronotex GmbH & Co. KG. # Appeal - State aid - Article 88(2) and (3) EC - Regulation (EC) No 659/1999 - Decision not to raise any objections - Action for annulment - Conditions for admissibility - Pleas in law that may be relied upon in an action for annulment - Notion of ‘interested party’ - Competitive link - Assignment - Market for supply. # Case C-83/09 P.
Opinia rzecznika generalnego Jääskinen przedstawione w dniu 25 listopada 2010 r.
Komisja Europejska przeciwko Kronoply GmbH & Co. KG i Kronotex GmbH & Co. KG.
Odwołanie - Pomoc państwa - Artykuł 88 ust. 2 i 3 WE - Rozporządzenie (WE) nr 659/1999 - Decyzja o niewnoszeniu zastrzeżeń - Skarga o stwierdzenie nieważności - Przesłanki dopuszczalności - Dopuszczalne podstawy stwierdzenia nieważności - Pojęcie strony zainteresowanej - Stosunek konkurencji - Wpływ - Rynek zaopatrzenia.
Sprawa C-83/09 P.
Opinia rzecznika generalnego Jääskinen przedstawione w dniu 25 listopada 2010 r.
Komisja Europejska przeciwko Kronoply GmbH & Co. KG i Kronotex GmbH & Co. KG.
Odwołanie - Pomoc państwa - Artykuł 88 ust. 2 i 3 WE - Rozporządzenie (WE) nr 659/1999 - Decyzja o niewnoszeniu zastrzeżeń - Skarga o stwierdzenie nieważności - Przesłanki dopuszczalności - Dopuszczalne podstawy stwierdzenia nieważności - Pojęcie strony zainteresowanej - Stosunek konkurencji - Wpływ - Rynek zaopatrzenia.
Sprawa C-83/09 P.
Identifikátor ECLI: ECLI:EU:C:2010:715
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
NIILA JÄÄSKINENA
przedstawiona w dniu 25 listopada 2010 r.(1)
Sprawa C‑83/09 P
Komisja Europejska
przeciwko
Kronoply GmbH & Co. KG,
Kronotex GmbH & Co. KG
Odwołanie – Pomoc państwa – Skarga o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji o niewnoszeniu zastrzeżeń na podstawie art. 88 ust. 3 WE – Przesłanki dopuszczalności – Pojęcie zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE
1. W swoim odwołaniu Komisja Wspólnot Europejskich wnosi o uchylenie wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 10 grudnia 2008 r. w sprawie T‑388/02 Kronoply i Kronotex przeciwko Komisji (zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), w którym to wyroku Sąd uznał za dopuszczalną wniesioną przez Kronoply GmbH & Co. KG (zwaną dalej „Kronoply”) i Kronotex GmbH & Co. KG (zwaną dalej „Kronotex”) skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2002) 2018 wersja ostateczna z dnia 19 czerwca 2002 r. o niewnoszeniu zastrzeżeń wobec pomocy przyznanej Zellstoff Stendal GmbH przez władze niemieckie na budowę fabryki celulozy (zwanej dalej „sporną decyzją”). Komisja wnosi także o uznanie za niedopuszczalną skargi o stwierdzenie nieważności spornej decyzji wniesionej do Sądu.
2. W ramach niniejszej sprawy Komisja zwraca się do Trybunału o odejście od aktualnie obowiązującego orzecznictwa, zwanego „Cook i Matra”(2), dotyczącego przesłanek dopuszczalności skarg wnoszonych na decyzje Komisji wydawanych w ramach postępowania w sprawie kontroli pomocy państwa na podstawie art. 88 ust. 3 WE(3).
3. Nawet jeśli opowiadam się za skuteczną ochroną uprawnień procesowych zainteresowanych stron w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE, proponuję w tym względzie, by Trybunał doprecyzował orzecznictwo Cook i Matra w celu wyjaśnienia procedury, mając jednocześnie na uwadze wymóg pewności prawa rządzący wymiarem sprawiedliwości.
I – Okoliczności faktyczne, przebieg postępowania i zaskarżony wyrok
A – Okoliczności powstania sporu i sporna decyzja
4. Kronoply i Kronotex, spółki prawa niemieckiego, wytwarzają materiały z drewna w swoich zakładach produkcyjnych w Heiligengrabe, na terytorium kraju związkowego Brandenburgii (Niemcy).
5. Pismem z dnia 9 kwietnia 2002 r. władze niemieckie zgłosiły Komisji plan przyznania pomocy państwa na rzecz Zellstoff Stendal GmbH (zwanej dalej „ZSG”) mającej na celu sfinansowanie budowy zakładu produkcyjnego wytwarzającego wysokiej jakości celulozę oraz utworzenie przedsiębiorstwa zaopatrzenia w drewno oraz przedsiębiorstwa logistycznego w Arneburg, na terytorium kraju związkowego Saksonia‑Anhalt (Niemcy).
6. Pismem z dnia 19 czerwca 2002 r. Komisja wydała sporną decyzję. W dniu 28 września 2002 r. Komisja, zgodnie z art. 26 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 93 traktatu WE (Dz.U. L 83, s. 1), opublikowała w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich skrócone zawiadomienie w przedmiocie spornej decyzji(4).
7. Mając na uwadze brak nadwyżek mocy produkcyjnych w tym sektorze oraz liczbę miejsc pracy, które zostaną utworzone bezpośrednio (580 bezpośrednich miejsc pracy w fabryce celulozy) i pośrednio (ok. 1000 pośrednich miejsc pracy we wspomnianym regionie lub w sąsiednich strefach), Komisja postanowiła zatwierdzić zgłoszone środki, na które składały się bezzwrotna pożyczka, podatkowa ulga inwestycyjna i poręczenie.
B – W przedmiocie zaskarżonego wyroku
8. Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 23 grudnia 2002 r. Kronoply i Kronotex wniosły skargę o stwierdzenie nieważności spornej decyzji.
9. Odrębnym pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 25 lutego 2003 r. Komisja podniosła zarzut niedopuszczalności oparty na dwóch zarzutach: po pierwsze, że skarga została wniesiona po terminie i po drugie, że skarżące nie miały legitymacji procesowej. Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2005 r. Sąd zdecydował, że zarzut niedopuszczalności zostanie rozpatrzony w wyroku.
10. W zaskarżonym wyroku Sąd oddalił zarzut niedopuszczalności oparty na wniesieniu skargi po terminie, uwzględniając jednak zarzut odmawiający skarżącym spółkom legitymacji procesowej do kwestionowania zasadności spornej decyzji. Sąd uznał natomiast za dopuszczalne żądanie skarżących zmierzające do zapewnienia ochrony gwarancji procesowych, uznając je jednak za niezasadne.
11. Po pierwsze, w pkt 57–59 zaskarżonego wyroku Sąd podkreślił, że w przypadku przeprowadzanej przez Komisję kontroli zgodności pomocy państwa ze wspólnym rynkiem należy wprowadzić rozróżnienie między etapem wstępnym postępowania i formalnym postępowaniem wyjaśniającym. Po drugie, Sąd przywołał w pkt 60 i 61 wspomnianego wyroku orzecznictwo, zgodnie z którym skargę zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE wniesioną na decyzję Komisji o niewnoszeniu zastrzeżeń po zakończeniu etapu wstępnego należy uznać za dopuszczalną w zakresie, w jakim zmierza ona do zapewnienia ochrony gwarancji procesowych, które przysługują jej na mocy tego postanowienia.
12. Stwierdziwszy natomiast w pkt 62 zaskarżonego wyroku, że w przypadku kwestionowania zasadności spornej decyzji skarżący powinien wykazać swój szczególny status w rozumieniu orzecznictwa w sprawie Plaumann przeciwko Komisji(5), Sąd orzekł w pkt 63 tego wyroku, że w swojej skardze skarżące zakwestionowały zarówno odmowę wszczęcia przez Komisję formalnego postępowania wyjaśniającego, jak i zasadność spornej decyzji. Sąd przystąpił następnie do rozpoznawania kwestii legitymacji procesowej skarżących.
13. Co się tyczy możliwości kwestionowania przez skarżących zasadności spornej decyzji, Sąd odmówił skarżącym legitymacji procesowej, gdyż nie udowodniły one, że mają szczególny status w rozumieniu ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji, i w konsekwencji, w pkt 64–69 zaskarżonego wyroku, Sąd oddalił tę część skargi z uwagi na jej niedopuszczalność.
14. Jeśli chodzi o legitymację procesową w celu zapewnienia ochrony gwarancji procesowych, Sąd uznał w pkt 77 zaskarżonego wyroku, że skarżące wykazały w sposób wymagany prawem stosunek konkurencji i ryzyko zmiany ich pozycji na rynku, by uznać je za zainteresowane strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE; w konsekwencji Sąd uznał ich skargę za dopuszczalną w zakresie, w jakim zmierzała ona do zapewnienia ochrony ich uprawnień procesowych.
15. Na tej podstawie Sąd przystąpił do rozpoznania każdego zarzutu podniesionego przez skarżące.
16. Stwierdziwszy w pkt 80 zaskarżonego wyroku, że wyłącznie zarzut drugi dotyczy braku wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, Sąd orzekł w pkt 81–83 tego wyroku, że nawet jeśli z orzecznictwa wynika, iż nie jest on władny dokonywać interpretacji zarzutów zmierzających wyłącznie do zakwestionowania zasadności decyzji jako mających w rzeczywistości na celu zapewnienie ochrony uprawnień procesowych, to może on jednak zbadać, czy argumenty merytoryczne nie zawierają informacji na poparcie zarzutu wskazującego na istnienie poważnych trudności mających uzasadniać wszczęcie postępowania, o którym mowa w art. 88 ust. 2 WE. W konsekwencji Sąd uznał zarzuty pierwszy i drugi za dopuszczalne, jednocześnie odrzucając zarzut trzeci jako niedopuszczalny. Sąd stwierdził wreszcie, że Komisja słusznie nie wszczęła formalnego postępowania wyjaśniającego.
II – W przedmiocie odwołania głównego
A – W przedmiocie odwołania Komisji
17. Na poparcie swego odwołania Komisja podnosi trzy zarzuty.
18. W zarzucie pierwszym opartym na naruszeniu art. 88 WE i art. 230 akapit czwarty WE Komisja zarzuca Sądowi, że oparł się na orzecznictwie, które jest sprzeczne ze wspomnianymi postanowieniami traktatu. Komisja twierdzi bowiem, że Sąd błędnie zinterpretował jej rozumowanie dotyczące zasady wyrażonej w pkt 60 zaskarżonego wyroku, zgodnie z którą w sytuacji, gdy Komisja bez wszczynania formalnego postępowania wyjaśniającego stwierdza zgodność pomocy ze wspólnym rynkiem w decyzji wydanej na podstawie art. 88 ust. 3 WE, gwarancje procesowe przewidziane w art. 88 ust. 2 WE wchodzą w grę wyłącznie wtedy, gdy osoby z nich korzystające mogą zakwestionować tę decyzję przed sądem wspólnotowym(6).
19. W zarzucie drugim opartym na wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia przy interpretacji zarzutów skarżących Komisja krytykuje podejście Sądu prowadzące według niej do zatarcia różnicy między zarzutami dotyczącymi uprawnień procesowych oraz zarzutami materialnymi, które mogą być podnoszone wyłącznie przez zainteresowane strony, których prawa zostały naruszone przez decyzję Komisji w odczuwalny sposób. Interpretacja, której dokonał Sąd w pkt 82 i 83 zaskarżonego wyroku, prowadzi do rozszerzenia pojęcia legitymacji procesowej.
20. W zarzucie trzecim opartym na naruszeniu prawa przy interpretacji pojęcia zainteresowanej strony Komisja zarzuca Sądowi, iż odszedł od zwyczajowej praktyki, uznając, że konkurentom beneficjenta pomocy działającym wyłącznie na rynku zaopatrzenia w surowce należy przyznać status zainteresowanych stron w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE.
III – W przedmiocie odpowiedzi na odwołanie przedłożonej przez ZSG
21. Odwołanie Komisji jest popierane przez ZSG, która w dniu 23 lutego 2009 r. przedłożyła odpowiedź na odwołanie, przedstawiając własne argumenty, które jednakowoż w większości są zbieżne z zarzutami Komisji.
22. ZSG wnosi do Trybunału, po pierwsze, o uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim uznano w nim za dopuszczalną skargę wniesioną przez Kronoply i Kronotex, a po drugie, o odrzucenie w całości skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez Kronoply i Kronotex jako niedopuszczalnej.
23. Pragnę zauważyć, że ZSG wyraźnie wskazuje w swojej odpowiedzi, iż ogranicza się do przedstawienia pewnej liczby uzupełniających uwag w przedmiocie głównych zarzutów podniesionych przez Komisję. W konsekwencji Trybunał będzie musiał dokonać spośród argumentów przedstawionych przez ZSG selekcji tych argumentów, które mogą zawierać zarzuty stanowiące odwołanie wzajemne.
24. Przypominam w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem z art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że występujący przed Sądem interwenienci są traktowani jak strony przed tym sądem. W związku z tym w przypadku wniesienia odwołania od wyroku Sądu stosuje się do nich art. 115 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem, co oznacza, że nie muszą oni występować do Trybunału z nowym wnioskiem o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta zgodnie z art. 93 i 123 tegoż regulaminu postępowania(7).
25. W związku z tym art. 40 akapit czwarty statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie stoi na przeszkodzie temu, by interwenient powołał inne argumenty niż te, które podnosi strona, do której się przyłączył, pod warunkiem że interwencja ma na celu poparcie żądań tej strony(8). Interwenientowi, któremu zgodnie z art. 115 regulaminu postępowania przed Trybunałem przysługuje prawo do przedstawienia odpowiedzi na odwołanie, powinna bowiem, w braku wyraźnego ograniczenia, móc podnieść zarzuty dotyczące wszystkich kwestii prawnych, które stanowią podstawę zaskarżonego wyroku(9).
26. Nic nie stoi w konsekwencji na przeszkodzie temu, by pewne argumenty wysuwane przez ZSG mogły zostać uznane za zarzuty odwołania wzajemnego.
IV – Uwagi ogólne w przedmiocie charakteru prawa przysługującego zainteresowanym stronom na podstawie art. 88 ust. 2 WE
27. Zanim przystąpię do analizy zarzutów podniesionych w odwołaniu, chciałbym przypomnieć kilka istotnych reguł systemu kontroli pomocy państwa ustanowionego przez traktat WE.
28. Artykuł 88 WE przewiduje specjalną procedurę w celu stałego badania i kontroli pomocy państwa przez Komisję. Nowa pomoc, którą państwa członkowskie zamierzają przyznać, podlega postępowaniu wstępnemu, bez którego przeprowadzenia żadna pomoc nie może zostać uznana za przyznaną zgodnie z prawem. Zgodnie z art. 88 ust. 3 zdanie ostatnie WE plany przyznania lub zmiany pomocy muszą zostać zgłoszone Komisji przed ich wprowadzeniem w życie. Komisja przystępuje wówczas do pierwszego badania planowanej pomocy. Jeśli po przeprowadzeniu tego badania Komisja poweźmie wątpliwość co do zgodności tego planu ze wspólnym rynkiem, bezzwłocznie wszczyna ona postępowanie, o którym mowa w art. 88 ust. 2 akapit pierwszy WE(10).
29. Jak zauważył rzecznik generalny P. Mengozzi w sprawie British Aggregates przeciwko Komisji, decyzje wydawane bez wszczynania formalnego postępowania wyjaśniającego są poprzedzone krótkim badaniem ograniczonym w czasie i w większości przypadków są aktami wydanymi w ramach dialogu wyłącznie pomiędzy Komisją a zainteresowanym państwem członkowskim. Zgodnie z zamierzeniem prawodawcy pozwalają one Komisji na uniknięcie przeciągającego się kompletnego postępowania dowodowego, w przypadku gdy już prima facie brak pomocy lub jej zgodność ze wspólnym rynkiem są oczywiste(11).
30. Należy podkreślić, że przy dokonywaniu oceny Komisja jest zobowiązana do przestrzegania wymogów odnoszących się do, po pierwsze, ograniczenia jej uprawnień do rozstrzygnięcia kwestii zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem wyłącznie do środków, które nie nasuwają poważnych trudności, wobec czego kryterium to ma charakter wyłączny(12). Po drugie, w sytuacji gdy Komisja napotka poważne trudności, nie dysponuje ona żadnymi uprawnieniami dyskrecjonalnymi w zakresie wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego(13). Po trzecie, pojęcie poważnych trudności ma charakter obiektywny(14).
31. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Komisja nie może zatem poprzestać na wstępnym badaniu, o którym mowa w art. 88 ust. 3 WE, w celu wydania korzystnej decyzji w sprawie pomocy, chyba że po pierwszym badaniu dojdzie do przekonania, iż pomoc ta jest zgodna z traktatem. Jeśli natomiast to pierwsze badanie prowadzi Komisję do odmiennego przekonania lub jeśli nawet nie pozwala ono na wyjaśnienie wszystkich wątpliwości powstałych w czasie badania zgodności tej pomocy ze wspólnym rynkiem, Komisja ma obowiązek zebrania wszelkich niezbędnych opinii i wszczęcia w tym celu postępowania, o którym mowa w art. 88 ust. 2 WE(15).
32. Tylko w ramach tego drugiego postępowania, które ma na celu umożliwić Komisji uzyskanie pełnych informacji dotyczących wszystkich danych w sprawie, traktat nakłada na Komisję obowiązek wezwania zainteresowanych stron do przedstawienia uwag(16).
33. Pragnę podkreślić w tym względzie, że charakter prawa do przedstawienia uwag przysługującego na podstawie art. 88 ust. 2 WE nie powinien być mylony z prawem do bycia wysłuchanym, interpretowanym jako prawo do obrony sensu stricto.
34. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (zwana dalej „kartą praw podstawowych”) pośród istotnych elementów zasady dobrej administracji wymienia bowiem prawo każdej osoby do bycia wysłuchaną, zanim zostaną wobec niej podjęte indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na jej sytuację, prawo dostępu każdej osoby do akt dotyczącej jej sprawy oraz obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji(17).
35. A zatem poszanowanie prawa do bycia wysłuchanym w każdym postępowaniu wszczętym przeciwko danej osobie, mogącym doprowadzić do wydania niekorzystnego dla niej aktu, stanowi podstawową zasadę prawa wspólnotowego, której przestrzeganie powinno być zagwarantowane nawet w przypadku braku jakichkolwiek uregulowań proceduralnych(18).
36. Jeżeli jednak jedynym adresatem decyzji wydanej przez Komisję na podstawie art. 88 ust. 2 WE jest państwo członkowskie(19), wspomniana zasada powinna być wąsko interpretowana, by mogła ona zostać zastosowana przez Komisję w ramach formalnego postępowania wyjaśniającego.
37. Należy bowiem zauważyć, że chociaż art. 88 ust. 2 WE upoważnia zainteresowane strony do przedstawienia uwag, postanowienie to jest interpretowane w orzecznictwie w ten sposób, że zainteresowane strony mają jedynie prawo do włączenia się do postępowania administracyjnego we właściwym zakresie, przy uwzględnieniu okoliczności danego przypadku(20).
38. W niniejszej sprawie koniecznie należy podkreślić, że art. 88 ust. 2 WE przyznaje jedynie prawo do przedstawienia uwag, nie zaś prawo do obrony(21).
39. Z orzecznictwa jasno wynika, że zainteresowane strony inne niż państwo członkowskie odpowiedzialne za przyznanie pomocy nie mogą rościć sobie prawa do kontradyktoryjnej debaty z Komisją, takiej jak debata otwarta w stosunku do danego państwa(22). Jak zatem orzekł Trybunał w wyroku w sprawie SFEI i in., „z jednej strony, obowiązek zgłoszenia i uprzedni zakaz wdrażania planowanej pomocy przewidziane w art. 93 ust. 3 są skierowane do państwa członkowskiego. Z drugiej strony, państwo to jest również adresatem decyzji, w której Komisja stwierdza niezgodność pomocy ze wspólnym rynkiem i wzywa to państwo do jej wycofania w określonym przez nią terminie”(23).
40. Nie można bowiem zapominać o okoliczności, że postępowanie w sprawie kontroli pomocy państwa ma charakter administracyjny, który pozbawiony jest elementów parasądowych.
V – W przedmiocie pierwszego zarzutu odwołania
A – Argumenty Komisji
41. W swoim zarzucie pierwszym Komisja podnosi, że Sąd, rozpatrując kwestię legitymacji procesowej skarżących, oparł się na orzecznictwie, które jest sprzeczne z art. 88 WE i art. 230 akapit czwarty WE, jako że przyznaje ono skarżącym dostęp do Trybunału, które mimo że nie spełniają przesłanek dopuszczalności wymaganych w art. 230 akapit czwarty WE, kwestionują decyzję wydaną na podstawie art. 88 WE, powołując się na ochronę uprawnień procesowych rzekomo przewidzianych w art. 88 ust. 2 WE.
42. Podkreśliwszy różnicę, jaka występuje między postępowaniami przewidzianymi w art. 88 ust. 2 i 3 WE, Komisja stwierdziła, że zainteresowane strony mogą przedstawiać swoje argumenty jedynie na podstawie art. 88 ust. 2 WE.
43. Komisja twierdzi ponadto, że w świetle traktatu nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustanowienia szczególnej ochrony prawnej, która uzasadniałaby odstępstwo od art. 230 akapit czwarty WE, aby uczynić zadość zasadzie zgodności z prawem działań Komisji i zagwarantować pełną ochronę sądową w przypadku wydania decyzji w sprawie zgodności ze wspólnym rynkiem bez wszczynania formalnego postępowania wyjaśniającego. Wykazując bowiem związek przyczynowo‑skutkowy między bezczynnością Komisji (brak wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego) i zarzucaną niezgodnością z prawem jej decyzji, kontrola sądowa takiej decyzji jest zagwarantowana jedynie w przypadku, gdy skarżący spełnia wspomniane przesłanki dopuszczalności.
44. Komisja twierdzi wreszcie, że z zaskarżonego wyroku, a w szczególności z jego pkt 70 wynika, iż Sąd broni tezy, zgodnie z którą legitymacja procesowa w celu zapewnienia ochrony uprawnień procesowych nie wymaga, by sporna decyzja dotyczyła skarżącego indywidualnie i bezpośrednio. Aby móc obronić tego rodzaju stanowisko, należałoby udowodnić, że art. 88 ust. 2 WE nie tylko reguluje obowiązek prawny Komisji, ale także przyznaje uprawnienie zainteresowanym stronom.
45. Z jednej strony art. 88 ust. 2 WE jest postanowieniem o charakterze administracyjnoprawnym, które reguluje szczególną procedurę w sprawie kontroli pomocy państwa, nie zaś warunki dostępu do Trybunału. Z drugiej strony absurdalne byłoby twierdzenie, że prawodawca wspólnotowy, który wyraźnie ustanowił w art. 230 akapit czwarty WE przesłanki dopuszczalności, przewidział od nich odstępstwo w sposób dorozumiany w art. 88 WE.
B – Dopuszczalność skargi w dziedzinie pomocy państwa oraz wprowadzenie rozwiązania Cook i Matra
46. Tytułem wstępu(24) wystarczy przypomnieć, że zgodnie z art. 230 akapit czwarty WE osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę na decyzję skierowaną do innej osoby wyłącznie wtedy, gdy dana decyzja dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie(25).
47. Co się tyczy pierwszej z tak sformułowanych przesłanek, w świetle utrwalonego orzecznictwa okoliczność, by środek dotyczył jednostki bezpośrednio, wymaga, by dany środek wspólnotowy wpływał bezpośrednio na jej sytuację prawną i nie pozostawiał żadnego zakresu uznania adresatom tego środka, którzy są zobowiązani do jego wprowadzenia w życie, jako że powinno ono nastąpić w sposób wyłącznie automatyczny i wynikać z samego aktu wspólnotowego bez potrzeby stosowania przepisów pośrednich(26).
48. Jeśli chodzi o drugą przesłankę przewidzianą w art. 230 WE, zakres zwrotu „dotyczy indywidualnie” został określony przez Trybunał w wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji(27), z którego wynika, że osoby fizyczne i prawne inne niż adresaci zaskarżonej decyzji mogą utrzymywać, iż decyzja ta dotyczy ich indywidualnie tylko wtedy, gdy ma ona wpływ na ich sytuację ze względu na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia je od wszelkich innych osób(28).
49. Bezsporne jest, że w dziedzinie pomocy państwa Trybunał wprowadził szczególne rozwiązania dotyczące dopuszczalności skarg osób trzecich, mając na uwadze szczególny charakter procedury mającej zastosowanie w tej dziedzinie. Ogólnie rzecz biorąc, przesłanki dopuszczalności w tej dziedzinie różnią się zależnie od tego, czy zaskarżona decyzja została wydana po zakończeniu etapu wstępnego postępowania, czy też po zakończeniu formalnego postępowania wyjaśniającego.
50. Co się tyczy skarg o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji o niewszczynaniu formalnego postępowania wyjaśniającego, podejście Trybunału, uznawane w doktrynie za liberalne, skupia się na zapewnieniu ochrony uprawnień procesowych zainteresowanych stron w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE, czyli stron, które miałyby możliwość przedstawienia uwag w ramach postępowania wszczętego na podstawie art. 88 ust. 2 WE, lecz które zostały pozbawione tej możliwości w następstwie wydania przez Komisję ostatecznej decyzji na podstawie art. 88 ust. 3 WE.
51. W wyroku w sprawie Cook przeciwko Komisji(29), uwzględniającym argumenty przedstawione przez rzecznika generalnego G. Tesaura(30), zamiast zastosować kryteria ustalone w wyroku w sprawie Cofaz i in. przeciwko Komisji(31), Trybunał uznał za dopuszczalną skargę konkurenta, podnosząc pojęcie zainteresowanej osoby trzeciej w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE do rangi reguły orzeczniczej mającej zastosowanie w kontekście decyzji Komisji wydanej na podstawie art. 88 ust. 3 WE, a następnie potwierdził to podejście miesiąc później w wyroku w sprawie Matra przeciwko Komisji(32).
52. Zgodnie z orzecznictwem Cook i Matra, w sytuacji gdy bez wszczynania postępowania przewidzianego w art. 93 ust. 2 traktatu EWG (obecnie art. 88 ust. 2 WE) Komisja stwierdza na podstawie art. 88 ust. 3 WE, że zgłoszony środek nie stanowi pomocy państwa lub że stanowi pomoc zgodną ze wspólnym rynkiem, osoby, przedsiębiorstwa lub związki, na których interesy może mieć ewentualnie wpływ przyznanie pomocy, w szczególności przedsiębiorstwa konkurencyjne i organizacje zawodowe, które jako zainteresowane strony korzystają z gwarancji procesowych, w przypadku gdy wszczęte zostaje postępowanie przewidziane w art. 88 ust. 2 WE, muszą zostać uznane za uprawnione do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności decyzji zawierającej takie stwierdzenie.
53. Dopuszczalność skargi, zgodnie z doktryną Cook i Matra, zależy zatem z jednej strony od charakteru podnoszonych zarzutów, z drugiej zaś od statusu skarżącego. Przy badaniu przesłanek dopuszczalności wprowadza się rozróżnienie między stronami, które kwestionują istotę decyzji Komisji, oraz stronami, które powołują się na ochronę swoich uprawnień procesowych. Od czasu wydania wyroku w sprawie Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum to całkiem jasne rozróżnienie określa mający zastosowanie test(33).
54. Rozwiązanie przyjęte przez Trybunał w ww. wyrokach: w sprawie Cook przeciwko Komisji i w sprawie Matra przeciwko Komisji nie ma pełnego poparcia w doktrynie, więc warto zaprezentować tu podstawowe argumenty w toczącej się w tym zakresie debacie(34).
55. Niektórzy podnoszą, że w ww. wyroku w sprawie Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum Trybunał wykroczył poza sugestie, jakie rzecznik generalny F.G. Jacobs przedstawił w sprawie Unión de Pequeños Agricultores przeciwko Radzie(35), aby złagodzić warunki dostępu osób fizycznych i prawnych do Trybunału(36).
56. Wskutek ww. wyroków: w sprawie Cook przeciwko Komisji i w sprawie Matra przeciwko Komisji rozszerzona została bowiem kategoria osób uprawnionych do zaskarżenia decyzji Komisji w porównaniu z kategorią osób, które mogą kwestionować tę decyzję na podstawie art. 88 ust. 2 WE. W ten sposób wszystkie zainteresowane strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE są uznawane za osoby, których decyzja Komisji o niewszczynaniu formalnego postępowania wyjaśniającego „dotyczy indywidualnie”(37). Sąd orzekł nawet jasno, że okoliczność, iż strony miały możliwość podniesienia swych argumentów już w trakcie wstępnego postępowania wyjaśniającego prowadzonego na podstawie art. 88 ust. 3 WE, nie może ich pozbawić prawa do poszanowania gwarancji proceduralnych, które zostało im wyraźnie przyznane w art. 88 ust. 2 WE(38).
57. Niemniej w kontekście decyzji wydanej na podstawie art. 88 ust. 2 WE bezsporne jest, że do potwierdzenia dopuszczalności skargi nie wystarcza sama okoliczność, iż skarżące mogą zostać uznane za „zainteresowane strony”, gdyż samo takie uznanie nie przyznaje im automatycznie legitymacji procesowej. Przeciwnie, aby móc zakwestionować decyzję Komisji zamykającą formalne postępowanie wyjaśniające, zgodnie z ww. orzecznictwem w sprawie Plaumann przeciwko Komisji strony te powinny posiadać szczególny status, na który w szczególności składa się dowód na istotną zmianę ich pozycji konkurencyjnej wskutek pomocy, która została zatwierdzona decyzją Komisji.
58. Z powyższego wynika, że w świetle aktualnego stanu orzecznictwa skarżące mają legitymację procesową w zakresie, w jakim zmierzają do zapewnienia ochrony uprawnień procesowych wynikających z art. 88 ust. 2 WE, przy czym nie muszą one wykazywać, że ich pozycja na rozpatrywanym rynku została istotnie zmieniona wskutek wydania spornej decyzji(39).
59. Wielu rzeczników generalnych poddało już poważnej krytyce skutki orzecznictwa Cook i Matra.
60. I tak, rzecznik generalny F.G. Jacobs uznał orzecznictwo wynikające z ww. wyroków: w sprawie Cook przeciwko Komisji i w sprawie Matra przeciwko Komisji za niezadowalające, złożone i ewidentnie nielogiczne i niespójne(40). Podkreśliwszy mylący charakter połączenia kryteriów legitymacji procesowej na podstawie art. 88 ust. 2 WE i art. 88 ust. 3 WE, zakwestionował on również samo istnienie odstępstwa od art. 230 akapit czwarty WE. Rzecznik generalny zaproponował w konsekwencji, by we wszystkich przypadkach, w których skarżący kwestionuje decyzję wydaną na podstawie art. 88 ust. 3 WE, stosować kryterium występowania bezpośredniego i indywidualnego interesu, niezależnie od zarzutów, na których skarga została oparta, interpretując jednak kryterium występowania indywidualnego interesu nie tak wąsko jak w ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji(41).
61. Mając na uwadze charakter aktów wydawanych na podstawie art. 88 ust. 3 WE, rzecznik generalny P. Mengozzi(42) zastanawiał się z kolei, czy nie byłoby bardziej stosowne, by dokonywana przez sąd wspólnotowy kontrola tych aktów ograniczała się w każdym wypadku, a więc niezależnie od podstaw legitymacji procesowej skarżącego, do weryfikacji warunków uzasadniających odmowę wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, czyli do stwierdzenia, że nie występują poważne wątpliwości co do tego, że środek nie stanowi pomocy lub że w każdym razie jest on zgodny ze wspólnym rynkiem. Tym samym w razie stwierdzenia nieważności orzeczenie w przedmiocie „kwestii merytorycznoprawnych” nastąpiłoby w momencie badania ewentualnej skargi wniesionej na końcową decyzję Komisji wydaną po przeprowadzeniu wspomnianego wyżej postępowania.
62. Wprowadzone przez sąd wspólnotowy rozróżnienie w odniesieniu do przesłanek dopuszczalności skargi wniesionej na decyzję wydaną na podstawie art. 88 ust. 3 WE spotkało się również z krytyką rzecznika generalnego Y. Bota(43). Według niego orzecznictwo Cook i Matra prowadzi do ograniczenia praw przysługujących zainteresowanym stronom w ramach postępowania w sprawie kontroli pomocy państwa. Podkreśliwszy sztuczny charakter konstrukcji opracowanej w obowiązującym orzecznictwie, rzecznik generalny Y. Bot stwierdził, że cel, do którego dąży skarżący, jest taki sam, bez względu na to, czy powołuje się on na ochronę swych uprawnień procesowych, czy też kwestionuje zasadność decyzji dotyczącej oceny pomocy, gdyż w obu przypadkach skarżący zmierza do spowodowania wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego. W konsekwencji zaproponował on, by Trybunał uznał, że w przypadku gdy jakaś osoba kwestionuje zasadność oceny Komisji przyjętej po zakończeniu badania wstępnego, siłą rzeczy osoba ta kwestionuje brak wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego i zmierza w konsekwencji do wymuszenia poszanowania swych uprawnień procesowych(44).
63. Rzecznik generalna E. Sharpston skrytykowała wreszcie w sprawie 3F przeciwko Komisji(45) formalistyczne podejście niekorzystne dla skarżącego, który przedstawił uwagi pomocnicze dotyczące treści kwestionowanych środków.
C – W przedmiocie ważności orzecznictwa Cook i Matra
64. Po pierwsze, należy, według mnie, wyjść z założenia, że traktat wyraźnie przyznaje zainteresowanym stronom prawo do przedstawienia uwag w ramach formalnego postępowania wyjaśniającego.
65. Zainteresowana strona powinna mieć możliwość skutecznego przedstawienia swego stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia dla sprawy faktów i okoliczności będących przedmiotem badania przez Komisję wtedy, gdy strona ta uważa, że Komisja wydała decyzję o niewnoszeniu zastrzeżeń na podstawie art. 88 ust. 3 WE bez pełnej znajomości wszystkich danych, które mogły prowadzić do trudności w ocenie danego środka.
66. Uważam zatem, że chodzi tu o autonomiczne prawo procesowe, które wymaga szczególnej ochrony sądowej i które nie powinno zostać unicestwione z powodu braku legitymacji procesowej do kwestionowania zasadności decyzji.
67. Ta legitymacja procesowa nie może jednak wystarczać do kwestionowania zasadności decyzji jako takiej. W tym celu stronie musi przysługiwać szczególny status w rozumieniu ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji.
68. Po drugie, w opinii przedstawionej w ww. sprawie British Aggregates przeciwko Komisji rzecznik generalny P. Mengozzi zauważył, że orzecznictwo Cook i Matra, które jest szczególnie skomplikowane i raczej formalistyczne, można wyjaśnić potrzebą zapewnienia, że w przypadku gdy skarga zostaje wniesiona przez osobę, która powołuje się jedynie na status zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE, dokonywana przez sąd wspólnotowy kontrola zaskarżonej decyzji nie wykracza poza to, co jest konieczne do zagwarantowania poszanowania uprawnień procesowych przyznanych w tym postanowieniu(46).
69. W każdym razie nieodzowne jest – moim zdaniem – przyjęcie założenia, że postępowanie przeprowadzane przez Komisję ma charakter administracyjny, aby odróżnić kwestię locus standi w celu zakwestionowania zgodności z prawem aktu prawa Unii od kwestii uprawnień procesowych, które przysługują przed organem administracyjnym.
70. Chciałbym bowiem zauważyć, że art. 88 ust. 2 WE ustanawia przepis europejskiego postępowania administracyjnego, podczas gdy art. 230 WE zawiera przepis europejskiego administracyjnego postępowania spornego.
71. Należy w tym względzie podkreślić znaczenie zasady dobrej administracji. Zasada ta, która powstała jako twór orzecznictwa i która została niedawno usankcjonowana w art. 41 karty praw podstawowych, stanowi ogólną zasadę prawa wspólnotowego(47).
72. Ponieważ wspomniana zasada wymaga starannego i bezstronnego badania(48), uważam, że prawo do domagania się wszczęcia postępowania, o którym mowa w art. 88 ust. 2 WE, w celu wymuszenia poszanowania uprawnień procesowych wynika z ciążącego na Komisji obowiązku wydania decyzji na podstawie art. 88 ust. 3 WE, jeżeli nie występują poważne trudności.
73. Trybunał orzekł niedawno, że udział w procesie decyzyjnym w sprawach dotyczących środowiska naturalnego w okolicznościach przewidzianych w dyrektywie 85/337/EWG(49) różni się od odwołania do sądu i ma inny cel niż to odwołanie, które w razie potrzeby może zostać wniesione od decyzji podjętej w wyniku tego procesu. Udział ten pozostaje zatem bez wpływu na warunki wniesienia odwołania(50). Nie chcąc zrównywać prawa do udziału w postępowaniu przewidzianym w art. 88 ust. 2 WE z prawem do uczestniczenia w postępowaniu administracyjnym dotyczącym kwestii środowiska naturalnego, pragnę podkreślić, że to ostatnie ma szerszy zakres niż prawo do podnoszenia argumentów merytorycznoprawnych.
74. Po trzecie, pragnę zauważyć, że stosowanie ww. orzecznictwa Matra przeciwko Komisji nie niesie ze sobą ryzyka rozszerzenia uprawnień procesowych, które traktat i prawo wtórne przyznają zainteresowanym stronom w ramach postępowania w sprawie kontroli pomocy państwa.
75. Przeciwnie, chodzi tu o potwierdzenie prawa wyraźnie przyznanego przez traktat w ramach postępowania, w którym pojęcie zainteresowanej strony znajduje pełne zastosowanie. A zatem celem wspomnianego orzecznictwa Matra przeciwko Komisji jest potwierdzenie prawa przyznanego w ramach formalnego postępowania wyjaśniającego, nie zaś uznanie nowego prawa w ramach postępowania wstępnego.
76. Ponadto, jak wynika ze wspomnianego orzecznictwa, charakter prawa wynikającego z art. 88 ust. 2 WE jest ograniczony okolicznością, że prawo to jest związane z udziałem w postępowaniu wyjaśniającym i w żaden sposób nie przyznaje zainteresowanym stronom statusu, który mógłby naruszyć przesłanki z art. 230 akapit czwarty WE.
77. Po czwarte, krytyka doktryny oraz sugestie kilku rzeczników generalnych skłaniają mnie do uznania, że nadszedł czas, by Trybunał, zachowując przewodnią ideę ochrony sądowej praw zainteresowanych stron w ramach formalnego postępowania wyjaśniającego, objaśnił ostatecznie przepisy regulujące dopuszczalność skarg na decyzje Komisji wydawane na podstawie art. 88 ust. 3 WE.
78. Nie ulega wątpliwości, że przepisy regulujące legitymację procesową osób fizycznych i prawnych, które pragną zakwestionować decyzje wydawane przez Komisję na podstawie art. 88 ust. 3 WE, są obecnie niejasne i mylące. Wydaje mi się bowiem, że w chwili obecnej zarówno strony, jak i Sąd, mając do czynienia z mieszanką zarzutów, nie potrafią jednoznacznie określić, które z nich dotyczą ochrony uprawnień procesowych, a które dotyczą istoty sprawy.
79. Wiele przykładów zaczerpniętych z orzecznictwa świadczy o niepewności co do wyniku badania i co do sposobu postępowania(51). Co więcej, ostatnie wyroki Sądu, np. te wydane w sprawach: Kronoply(52), Deutsche Post i DHL International przeciwko Komisji(53) i Scheucher‑Fleisch i in. przeciwko Komisji(54) wzbudziły wątpliwości w doktrynie co do poszanowania pewności prawa, w sytuacji gdy Sąd skłania się do wyboru spośród argumentów merytorycznych tych argumentów, które w jego opinii dotyczą zarzutów odnoszących się do zapewnienia ochrony uprawnień procesowych(55). Komisja w swoim odwołaniu twierdzi ponadto, że tego rodzaju podejście prowadzi do naruszenia jej prawa do obrony oraz zasady równości broni.
80. Chciałbym w tym względzie zauważyć, że zgodnie z orzecznictwem przywołanym w pkt 30 i 31 niniejszej opinii Komisja może uznać pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem wyłącznie wtedy, gdy nie ma żadnych wątpliwości co do tej zgodności. Skarżący powinien zatem spróbować wykazać, że Komisja podczas przeprowadzania oceny danych środków napotkała poważne trudności. Celem skarżącego, który kwestionuje decyzję Komisji wydaną po zakończeniu wstępnego postępowania wyjaśniającego, jest bowiem doprowadzenie do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego na podstawie art. 88 ust. 2 WE. Nawet jeżeli celem skarżącego może być doprowadzenie do stwierdzenia nieważności decyzji Komisji co do istoty, zgodnie z logiką procesową skarżący dąży do wymuszenia na Komisji przeprowadzenia dokładniejszego badania, które może doprowadzić do zmiany jej oceny.
81. Przyznaję, że zastosowanie w praktyce pojęcia poważnych trudności jest skomplikowane, a nawet sztuczne, z uwagi na to, że w rzeczywistości chodzi o ustalenie, czy Komisja podjęłaby inną decyzję na podstawie formalnego postępowania wyjaśniającego. W każdym razie nie ulega wątpliwości, że ogólna systematyka przepisów regulujących kontrolę pomocy państwa niepodważalnie charakteryzuje się pewnym formalizmem. Formalizm ten, który spotkał się z krytyką w doktrynie(56) i który znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Cook i Matra, może paradoksalnie przyczynić się do wyjaśnienia przepisów mających zastosowanie i wzmocnienia pewności prawa wśród jego podmiotów przy formułowaniu zarzutów przed sądem Unii.
82. Moim zdaniem podniesiony przed Sądem zarzut, który ma na celu zapewnienie ochrony uprawnień procesowych, powinien mieć charakter wyraźnie proceduralny, co oznacza, że postępowanie, o którym mowa w art. 88 ust. 2 WE, powinno było zostać wszczęte, lecz argumenty wysunięte na jego poparcie mogą obejmować okoliczności faktyczne i wskazówki, które powinny były wzbudzić u Komisji poważne wątpliwości. Elementy te mają oczywiście charakter materialnoprawny, gdyż stanowią one istotę postępowania administracyjnego. Test ustanowiony w ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji znajduje pełne zastosowanie w sytuacji, gdy skarżący domaga się stwierdzenia nieważności decyzji z tego powodu, że dany środek stanowi bezprawnie przyznaną pomoc lub pomoc niezgodną ze wspólnym rynkiem.
83. To właśnie ku takiemu rozwiązaniu skłonił się Trybunał w wyroku w sprawie 3F przeciwko Komisji(57). Trybunał orzekł bowiem, że „[j]ak wynika z art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 659/1999, decyzja Komisji o niewnoszeniu zastrzeżeń może być wydana, jeśli Komisja uzna, że zgłoszony środek nie budzi żadnych wątpliwości co do zgodności ze wspólnym rynkiem. Jeżeli skarżący wnosi o stwierdzenie nieważności takiej decyzji, kwestionuje on zasadniczo fakt, że decyzja w sprawie pomocy państwa została wydana bez wszczynania przez Komisję formalnego postępowania wyjaśniającego, naruszając w ten sposób prawa proceduralne skarżącego. Ażeby skarga skarżącego była skuteczna, może on spróbować wykazać, że zgodność ze wspólnym rynkiem spornego środka powinna była wzbudzić wątpliwości. Wykorzystanie tych argumentów nie wpływa jednak na zmianę przedmiotu skargi ani na zmianę warunków dopuszczalności”.
84. Uważam wreszcie, że z konstytucyjnego punktu widzenia jedynie prawodawca może odmówić jednostkom ochrony sądowej, która powstała jako twór orzecznictwa, w sytuacji gdy sąd najwyższy otworzył im tę drogę, wykraczając poza brzmienie aktu prawnego. Trybunał powinien zatem dołożyć starań, by wyjaśnić zasady stosowania tego przyznanego w jego orzecznictwie prawa, nie może on jednak sam zablokować takiej drogi. Jedynie prawodawca Unii może zamknąć furtkę uchyloną przez orzecznictwo Cook i Matra.
85. Mając na uwadze powyższe rozważania, Trybunał dysponuje kilkoma opcjami, które pozwolą na uporządkowanie sytuacji wynikającej z orzecznictwa Cook i Matra.
86. Co się tyczy testu dopuszczalności, jaki należy stosować, Trybunał może wyraźnie orzec, że niezależnie od charakteru zarzutu wymagana jest jedna jedyna przesłanka, którą należy wybrać między sztywną formułą wynikającą z ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji albo dużo bardziej elastycznym testem zainteresowanej strony(58). W przypadku zastosowania ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji rozwiązanie, zgodnie z którym zainteresowanym stronom w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE przysługuje legitymacja procesowa do występowania przeciwko decyzjom Komisji wydanym na podstawie art. 88 ust. 3 WE, byłoby po prostu nieważne.
87. Co się tyczy charakteru przedstawianych zarzutów, Trybunał mógłby porzucić rozróżnienie na zarzuty procesowe i zarzuty materialne.
88. Jeśli chodzi o krąg potencjalnych skarżących, Trybunał mógłby ograniczyć zakres pojęcia zainteresowanej strony w taki sposób, by wykluczyć ryzyko wzrostu liczby postępowań wszczynanych na podstawie art. 88 ust. 3 WE.
D – W przedmiocie zaskarżonego wyroku
89. W niniejszej sprawie Sąd zwrócił najpierw uwagę w pkt 57–59 zaskarżonego wyroku na różnicę między etapem wstępnym postępowania i formalnym postępowaniem wyjaśniającym, która charakteryzuje przeprowadzaną przez Komisję kontrolę zgodności pomocy państwa ze wspólnym rynkiem, a następnie podkreślił w pkt 60 tego wyroku, że skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji o niewnoszeniu zastrzeżeń wydanej po zakończeniu etapu wstępnego wniesioną przez zainteresowaną stronę w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE należy uznać za dopuszczalną w zakresie, w jakim w skardze tej zmierza ona do zapewnienia ochrony uprawnień procesowych, które przysługują jej na podstawie tego postanowienia.
90. Po sprecyzowaniu w pkt 62 zaskarżonego wyroku, że status zainteresowanej strony może jednak stanowić podstawę legitymacji procesowej jedynie do wniesienia skargi zmierzającej do zapewnienia ochrony uprawnień procesowych, z uwagi na okoliczność, że aby skarżący mógł zakwestionować zasadność decyzji, musi on spełniać przesłanki określone w ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji, Sąd stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie skarżące kwestionują w swoich zarzutach podnoszonych zarówno odmowę wszczęcia przez Komisję formalnego postępowania wyjaśniającego, jak i zasadność spornej decyzji.
91. Ponieważ uważam, że rozwiązanie przyjęte przez Trybunał w ww. wyrokach: w sprawie Cook przeciwko Komisji i w sprawie Matra przeciwko Komisji jest zgodne z prawem w zakresie, w jakim dotyczy ono uznania konieczności ochrony uprawnień procesowych, proponuję, by Trybunał oddalił zarzut pierwszy Komisji z tego względu, że rozumowanie Sądu stanowi prawidłowe zastosowanie wspomnianego orzecznictwa. Natomiast oczywiste jest, że gdyby Trybunał postanowił odejść od omawianego orzecznictwa, rozumowanie Sądu byłoby niezgodne z prawem.
92. Podniesione w odwołaniu zarzuty drugi i trzeci powinny zostać rozpatrzone wyłącznie w razie utrzymania w mocy orzecznictwa Cook i Matra. W przeciwnym wypadku, gdyby zarzut pierwszy został uwzględniony, należałoby uchylić zaskarżony wyrok, zaś Trybunał mógłby wypowiedzieć się w kwestii dopuszczalności skargi wniesionej przez Kronoply i Kronotex.
VI – W przedmiocie zarzutu drugiego
A – Argumenty Komisji
93. Komisja, popierana przez ZSG, zarzuca Sądowi, że pomimo stwierdzenia w pkt 81 zaskarżonego wyroku, iż nie jest on władny dokonywać interpretacji zarzutów skarżących w celu ustalenia, w jakim stopniu kwestionują one zasadność spornej decyzji oraz w jakim stopniu zmierzają one do zapewnienia ochrony swoich uprawnień procesowych, dokonał właśnie takiej interpretacji w pkt 82 zaskarżonego wyroku.
94. Komisja przytacza w tym względzie wyrok w sprawie Stadtwerke Schwäbisch Hall i in. przeciwko Komisji(59), z którego jasno wynika, że Sąd nie jest uprawniony do zmiany kwalifikacji przedmiotu skargi, co uczynił w pkt 51 zaskarżonego wyroku. Czyniąc tak, Sąd z jednej strony przekroczył swe kompetencje, ponieważ jest on związany skargą w takim brzmieniu, jakie wynika z przedstawionych mu pism procesowych. Tego rodzaju podejście prowadziłoby z drugiej strony do uprzywilejowania skarżących, a tym samym do naruszenia zasady równości broni stron w postępowaniu przed Sądem.
95. Komisja podkreśla w szczególności, mając na względzie pkt 83 zaskarżonego wyroku, że intencją Sądu było uwzględnienie wszystkich zarzutów, co skutkowało zatarciem różnicy między powołaniem się na uprawnienia procesowe i powołaniem się na zarzuty materialne.
96. ZSG dodaje, że postępując w ten sposób, Sąd błędnie uprzedza badanie, jakiemu poddałby decyzję Komisji wydaną po zakończeniu formalnego postępowania wyjaśniającego.
B – W przedmiocie zaskarżonego wyroku i problematyki zmiany kwalifikacji pierwotnej skargi w postępowaniu w pierwszej instancji
97. Na wstępie, jak przypomniał rzecznik generalny P. Mengozzi w opinii przedstawionej w sprawie British Aggregates przeciwko Komisji, należy podkreślić, że Trybunał wyklucza wszelką możliwość naprawienia braku zarzutów opartych wyraźnie na naruszeniu gwarancji procesowych przyznanych w art. 88 ust. 2 WE bądź na naruszeniu obowiązku wszczęcia przez Komisję formalnego postępowania wyjaśniającego. Ponadto Trybunał wyklucza praktycznie także możliwość naprawienia braku powołania się na te zarzuty poprzez zmianę kwalifikacji zarzutów, które zostały wyraźnie podniesione(60).
98. I tak Trybunał uznał, że Sąd dopuścił się naruszenia prawa, dokonując zmiany kwalifikacji samego przedmiotu wniesionej do niego skargi, co doprowadziło go do błędnego uznania, że skarżące dążyły do zapewnienia ochrony gwarancji procesowych, które w ich opinii im przysługiwały, mimo że przedstawione przed Sądem żądania i wszystkie zarzuty podniesione na ich poparcie zmierzały do stwierdzenia nieważności spornej decyzji co do jej istoty(61).
99. Reinterpretacja skargi w sposób, który prowadzi do zmiany kwalifikacji jej przedmiotu, została skrytykowana przez Trybunał w wyroku w sprawie Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum. Trybunał uznał bowiem za pozbawione obiektywnej podstawy ustalenia Sądu, według których nawet w przypadku braku zarzutu opartego wyraźnie na naruszeniu przez Komisję obowiązku wszczęcia postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE – mając na uwadze zarzuty nieważności podniesione na poparcie skargi – należy ją interpretować w ten sposób, iż zarzuca się w niej Komisji, że pomimo poważnych trudności w ocenie zgodności rozpatrywanej pomocy ze wspólnym rynkiem nie wszczęła formalnego postępowania wyjaśniającego przewidzianego w tym postanowieniu oraz że zmierza ona ostatecznie do zagwarantowania przyznanych w nim uprawnień procesowych(62).
100. W rozpatrywanej sprawie Sąd, słusznie przypomniawszy orzecznictwo odnoszące się do rozpatrywania skargi przez Sąd, orzekł w pkt 82 zaskarżonego wyroku, że tego rodzaju ograniczenie jego uprawnienia do dokonywania interpretacji zarzutów nie skutkuje uniemożliwieniem mu zbadania argumentów merytorycznych przedstawionych przez skarżącego w celu sprawdzenia, czy zawierają one także elementy na poparcie zarzutu, który został również sformułowany przez skarżącego i w którym on wyraźnie podniósł istnienie poważnych trudności, jakie uzasadniałyby wszczęcie postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE.
101. Ponadto w pkt 83 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że aby móc wypowiedzieć się w przedmiocie dopuszczalności zarzutu drugiego, należy rozpatrzyć wszystkie pozostałe zarzuty wysuwane przez skarżące przeciwko spornej decyzji, w celu dokonania oceny, czy argumenty przedstawione w ramach zarzutów pierwszego i trzeciego mogą zostać powiązane z zarzutem opartym na naruszeniu gwarancji procesowych w zakresie, w jakim miały one wykazać istnienie poważnych trudności, które zobowiązywałyby Komisję do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego.
102. Tymczasem samo przez się rozumie się, że tak czyniąc, Sąd próbował znaleźć we wszystkich pozostałych podniesionych przed nim zarzutach, w których kwestionowana była zasadność spornej decyzji, elementy mogące uzasadnić zarzut oparty na naruszeniu gwarancji procesowych.
103. Chociaż sposób postępowania w niniejszej sprawie nie jest taki sam jak ten, którego dotyczy ww. wyrok w sprawie Stadtwerke Schwäbisch Hall i in. przeciwko Komisji, wydaje się, że zasługuje on na krytykę i może według mnie stanowić naruszenie prawa w świetle wyżej wspomnianego orzecznictwa(63).
104. Pragnę zauważyć w tym względzie, że zgodnie z klasycznym orzecznictwem sąd wspólnotowy powinien interpretować zarzuty skarżącego raczej w oparciu o ich istotę niż w oparciu o ich kwalifikację(64), oraz że Sąd zastosował już to podejście w celu zbadania, czy skarżący przedstawia również elementy na poparcie zarzutu, w którym powołuje się na występowanie poważnych trudności, które uzasadniałyby wszczęcie postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE(65).
105. Prawdą jest, że Sąd ma obowiązek stosowania znanej paremii „podaj mi fakty, a podam ci prawo”(66). Zastanawiam się jednak, czy strona, która powołała się na swój status zainteresowanej strony oraz na naruszenie jej uprawnień procesowych, może ograniczyć się do przedstawienia skrótowego opisu błędnych jej zdaniem ustaleń faktycznych dokonanych przez Komisję, nie wyjaśniając jednak, dlaczego i w jakim zakresie ustalenia te mogą uzasadniać, poza niezgodnością z prawem zaskarżonej decyzji, występowanie poważnych trudności w rozumieniu utrwalonego orzecznictwa. W rozpatrywanej sprawie Sąd zbadał, czy argumenty przedstawione w ramach zarzutu trzeciego skargi mogą zostać powiązane z zarzutem opartym na naruszeniu gwarancji procesowych, chociaż treści zarzutu drugiego nie można interpretować w ten sposób, że odnosi się ona nie tylko do zarzutu pierwszego, ale również do zarzutu trzeciego skargi wniesionej do Sądu.
106. Chciałbym podkreślić, że w ramach stosowania orzecznictwa Cook i Matra należy dokonać wyraźnego rozróżnienia między z jednej strony prawem przyznanym zainteresowanym stronom, to jest możliwością przedstawienia zarzutu zmierzającego do zapewnienia ochrony uprawnień procesowych oraz z drugiej strony ochroną sądową ex officio, czyli spoczywającym na Sądzie obowiązku dołożenia starań, by wśród argumentów faktycznych, których celem jest zakwestionowanie zasadności spornej decyzji, odnaleźć elementy, które mogą również uzasadniać zarzut oparty na uprawnieniu procesowym uznanym przez orzecznictwo. Wydaje mi się oczywiste, że Trybunał nie przyznał zainteresowanym stronom w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE tak ukształtowanego instrumentu ochrony sądowej.
107. W takim przypadku sąd powinien zatem orzec tylko w przedmiocie wniosku stron, które powinny określić ramy sporu, i jasno ustalić argumenty faktyczne mające na celu wykazanie istnienia poważnych trudności w ramach stosowania art. 88 ust. 3 WE uzasadniających wszczęcie przez Komisję formalnego postępowania wyjaśniającego. Sąd nie powinien wstępować w miejsce stron i poszukiwać w skardze elementów mogących uzasadniać zarzut oparty na naruszeniu uprawnień procesowych.
108. W konsekwencji uważam, że to na skarżącym spoczywa obowiązek wyraźnego sformułowania zarzutu „procesowego” i wyjaśnienie charakteru poważnych trudności, które mogły uzasadniać wszczęcie przez Komisję formalnego postępowania wyjaśniającego, jak również przedstawienie okoliczności faktycznych stanowiących elementy materialnoprawne.
109. Należy wreszcie podkreślić, że w kilku niedawnych sprawach Sąd również dokonał reinterpretacji zarzutów. Trybunał musi w związku z tym udzielić jasnej odpowiedzi, czy tego rodzaju podejście jest zgodne z prawem(67).
110. Mając na uwadze powyższe rozważania, należy stwierdzić, że Sąd naruszył prawo, i tym samym uwzględnić zarzut drugi Komisji.
VII – W przedmiocie zarzutu trzeciego
A – Argumenty Komisji
111. W zarzucie trzecim opartym na naruszeniu prawa przy interpretacji pojęcia zainteresowanej strony Komisja zarzuca Sądowi, iż odszedł od zwyczajowej praktyki, uznając, że konkurentom beneficjenta pomocy działającym wyłącznie na rynku zaopatrzenia w surowce należy przyznać status zainteresowanych stron w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE.
112. Interpretacja, za jaką Sąd opowiada się w zaskarżonym wyroku, prowadzi według Komisji do wprowadzenia, za pośrednictwem pojęcia zainteresowanej strony, rodzaju skargi powszechnej na decyzje w sprawie pomocy państwa. Komisja podkreśla, że okoliczność przyznania prawa do wniesienia skargi domniemanym konkurentom działającym na rynkach innych niż te, na których działa przedsiębiorstwo będące beneficjentem pomocy, może prowadzić do nadmiernego wzrostu liczby sporów wspólnotowych.
113. ZSG precyzuje w tym względzie, że do swojej działalności potrzebuje głównie celulozy, ale że w swojej produkcji używa także innych materiałów. Jako że za zainteresowane strony należałoby również uznać konsumentów wody lub elektryczności, skutkiem zaskarżonego wyroku byłoby nieproporcjonalne rozszerzenie kręgu przedsiębiorstw mogących kwestionować decyzję w sprawie pomocy państwa. W związku z tym pojęcie to należy ograniczyć do bezpośrednich konkurentów beneficjenta pomocy państwa działających na tym samym rynku, na którym prowadzi działalność ów beneficjent.
B – Ocena
1. W przedmiocie pojęcia zainteresowanej strony
114. Pojęcie „zainteresowanych” podmiotów(68) stanowi przedmiot wykładni, która ewoluuje w orzecznictwie Trybunału. W szczególności w dziedzinie konkurencji zainteresowanym stronom przyznano dość szerokie możliwości kwestionowania decyzji Komisji(69).
115. Na wstępie należy przywołać wyrok w sprawach połączonych Eridania i in. przeciwko Komisji(70), w którym Trybunał orzekł, że sama okoliczność, iż dany akt jest w stanie wywrzeć wpływ na stosunki konkurencji panujące na rynku właściwym, nie może wystarczyć do uznania, że dotyczy on bezpośrednio i indywidualnie każdego podmiotu gospodarczego znajdującego się w jakimkolwiek stosunku konkurencji do adresata tego aktu. W związku z tym jedynie istnienie szczególnych okoliczności może uprawniać jednostkę, która podnosi, że akt wpływa na jej pozycję na rynku, do wniesienia skargi na podstawie art. 173 traktatu EWG (obecnie, po zmianie, art. 230 WE).
116. Pojęcie zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE zostało sprecyzowane w wyroku w sprawie Intermills przeciwko Komisji(71). Obecnie bezsporne jest, że zainteresowanymi stronami w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE, które zgodnie z art. 230 akapit czwarty WE mogą wnieść skargę o stwierdzenie nieważności z powodu naruszenia ich uprawnień procesowych, są osoby, przedsiębiorstwa oraz stowarzyszenia, na których interesy może mieć ewentualnie wpływ przyznanie pomocy, czyli w szczególności przedsiębiorstwa konkurujące z beneficjentami tej pomocy oraz organizacje zawodowe(72).
117. Trybunał nadał zatem pojęciu zainteresowanych stron w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE bardzo szeroki zakres. Z tego wynika, że każde przedsiębiorstwo powołujące się na stosunek konkurencji, choćby potencjalny, może zostać uznane za „zainteresowaną stronę” w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE i skorzystać z tego tytułu z gwarancji procesowych, które pozwalają mu na przedstawienie uwag(73).
118. Orzecznictwo wynikające z ww. wyroku w sprawie Intermills przeciwko Komisji zostało potwierdzone w art. 1 lit. h) rozporządzenia nr 659/1999(74).
119. Warto podkreślić, że orzecznictwo w pewien sposób ogranicza zakres pojęcia zainteresowanej strony; i tak, by przyznać osobie fizycznej lub prawnej status zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE(75), powinna ona umieć wykazać swój uzasadniony interes w tym, aby dane środki pomocy zostały lub nie zostały wprowadzone w życie lub aby zostały utrzymane w mocy, w sytuacji gdy już zostały przyznane. W przypadku przedsiębiorstwa tego rodzaju uzasadniony interes może w szczególności polegać na ochronie jego pozycji konkurencyjnej na rynku, o ile została ona naruszona wskutek środków pomocy(76).
120. Według Sądu przyznanie statusu zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE wszystkim osobom mającym w odniesieniu do kwestionowanych środków pomocy państwa całkiem ogólny lub pośredni interes, stanowiłoby interpretację ewidentnie niezgodną z postanowieniami art. 88 ust. 2 WE i skutkowałoby pozbawieniem zwrotu „dotyczy indywidualnie” w rozumieniu art. 230 akapit czwarty WE wszelkiego znaczenia prawnego w przypadku skarg o stwierdzenie nieważności wnoszonych na decyzje wydane na podstawie art. 88 ust. 3 WE(77), poprzez przekształcenie tego środka zaskarżenia w pewien rodzaj skargi powszechnej (actio popularis).
121. Chciałbym jednak zauważyć, że w ww. wyroku w sprawie Waterleiding Maatschappij przeciwko Komisji, milcząco potwierdzonym w wyroku w sprawie BP Chemicals przeciwko Komisji(78), Sąd opowiada się za szeroką wykładnią pojęcia zainteresowanej strony, w odróżnieniu od wyroku w sprawie Kahn Scheepvaart przeciwko Komisji(79), w którym stwierdzono niedopuszczalność skargi z powodu generalnego charakteru środka zatwierdzonego przez Komisję. Wspomniany generalny charakter nie stanowi już obecnie przeszkody na drodze ku temu, by zainteresowane podmioty gospodarcze w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE zostały uznane za uprawnione do zaskarżenia decyzji Komisji zatwierdzającej, bez wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, środki pomocy przewidziane w uregulowaniu krajowym.
122. Co się tyczy niedawnego orzecznictwa, Sąd stwierdził, że aby uznać skarżącego za stronę zainteresowaną w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE, nie jest konieczne, aby musiał on dowieść istnienia konkretnego i bezpośredniego stosunku konkurencji z każdym beneficjentem kwestionowanej pomocy. Wystarczy bowiem, że wykaże on istnienie takiego stosunku konkurencji z beneficjentami pomocy(80). A zatem za stronę zainteresowaną w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE należy uznać nawet przyszłego lub wręcz potencjalnego konkurenta beneficjenta kwestionowanej pomocy(81).
123. Wreszcie, jeśli chodzi o orzecznictwo Trybunału, w wyroku w sprawie 3F przeciwko Komisji stwierdził on, że organizacje reprezentujące pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach będących beneficjentami pomocy mogą zostać uznane za zainteresowane strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE(82).
2. W przedmiocie zaskarżonego wyroku
124. Na wstępie chciałbym zauważyć, że odpowiedź na ten zarzut jest uzależniona od odpowiedzi udzielonej na zarzut pierwszy.
125. A zatem gdyby Trybunał przychylił się do opinii, zgodnie z którą orzecznictwo Cook i Matra powinno zostać unieważnione – opinii, której nie podzielam – automatycznie prowadziłoby to do przyjęcia węższej definicji strony mającej legitymację procesową. Koncepcja, według której zainteresowane strony muszą uczynić zadość klasycznym kryteriom wynikającym z ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji i spełnić wymogi art. 230 WE, aby móc bronić swych uprawnień procesowych, znacznie zawęziłaby krąg skarżących, których skarga byłaby dopuszczalna.
126. W odwrotnym przypadku nie uważam, by analiza Sądu pozostawała w sprzeczności z linią orzeczniczą przyjętą przez Trybunał w odniesieniu do pojęcia zainteresowanej strony. Wydaje mi się raczej, że rozumowanie Sądu stanowi swego rodzaju naturalne i logiczne rozwinięcie stanowiska szeroko popieranego w orzecznictwie Trybunału, które, jak wynika z jego treści, wydaje się logiczne z punktu widzenia rzeczywistości gospodarczej.
127. Stwierdziwszy w pkt 74 zaskarżonego wyroku, że na rynkach wyższego lub niższego szczebla mogą wystąpić znaczące skutki dla konkurencji oraz że w związku z tym pozycja przedsiębiorstw działających na tych rynkach może uleć zmianie, Sąd przedstawił w pkt 75 i 76 tego wyroku okoliczności faktyczne, które skłoniły go do uznania, że możliwa jest zmiana pozycji Kronoply i Kronotexu na rynku. Sąd orzekł w konsekwencji, że sytuacja skarżących jest objęta zakresem pojęcia zainteresowanej strony, zaś ich skarga, w której zmierzają one do zapewnienia ochrony uprawnień procesowych, jest dopuszczalna.
128. Chociaż Trybunał bezsprzecznie poszedł bardzo daleko, jeśli chodzi o definicję pojęcia zainteresowanej strony, okoliczność, że Sąd uwzględnił w rozpatrywanej sprawie rynek wyższego szczebla, nie wydaje mi się na pierwszy rzut oka zupełnie pozbawiona podstaw.
129. Logika leżąca u podstaw tego podejścia opiera się bowiem na zwrocie „osoby, której akt dotyczy ewentualnie”. W konsekwencji nie można wykluczyć, że rynki surowców mogą odgrywać rolę w ramach takiej analizy w sektorach gospodarki, w których rentowność działalności zależy od ciągłego zaopatrzenia na odległość. Co się tyczy sektora leśnictwa, producent celulozy prowadzi działalność na wielu rynkach zarówno wyższego, jak i niższego szczebla. W sektorze tym zaopatrzenie w drewno w decydującym stopniu zależy od odległości, a także od dostępu do źródeł stabilnej energii po atrakcyjnej cenie.
130. Wydaje mi się, że uzasadnienie przyjętego przez Sąd podejścia można odnaleźć w pkt 75 zaskarżonego wyroku, z którego wynika, że skarżące i beneficjent pomocy nie są wprawdzie ani rzeczywistymi, ani potencjalnymi konkurentami na tych samych rynkach produktowych, ale że w swoich procesach produkcyjnych wykorzystują te same surowce, które nie występują w nieograniczonych ilościach w regionie, którego dotyczy omawiany projekt inwestycyjny. Ponieważ tego rodzaju dostępność powinno się oceniać, mając na uwadze odpowiednie strefy zaopatrzenia poszczególnych podmiotów gospodarczych mających siedzibę w tym regionie oraz koszty transportu tych surowców, należy uznać, że istnieje stosunek konkurencji między skarżącymi a ZSG.
131. Chciałbym mimo to przedstawić kilka uwag dotyczących skutków takiej oceny Sądu.
132. Uznawszy, że skarżące i beneficjent pomocy nie są ani rzeczywistymi, ani potencjalnymi konkurentami na tych samych rynkach produktowych, Sąd dostrzegł jednak stosunek konkurencji w dostępie do surowców. Sąd opowiedział się zatem za konkurencją nie na etapie sprzedaży produktów, lecz na etapie ich zakupu.
133. Takie rozszerzenie ewentualnego stosunku konkurencji prowadzi jednak jednoznacznie do rozszerzenia legitymacji procesowej na podstawie art. 88 ust. 3 WE. Należy zatem określić zakres pojęcia konkurencji w orzecznictwie odnoszącym się do zainteresowanych stron w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE, czyli: czy chodzi tu o konkurencję bezpośrednią, czy pośrednią, a także czy należy uwzględnić jedynie konkurencję na rynku, którego dotyczy dany środek.
134. Orzecznictwo nie dostarcza zbyt wielu wyjaśnień w odniesieniu do wspomnianej problematyki. Wynika z niego, że Sąd nie jest zobowiązany do żądania, by strona, która powołuje się na status zainteresowanej strony na rozpatrywanym rynku dowiodła, że jej pozycja na nim została istotnie zmieniona wskutek wydania spornej decyzji(83). Ponadto orzecznictwo Sądu skłania się raczej ku konkurencji potencjalnej(84).
135. Wystarczy w ogólny sposób wskazać, że konkurencja bezpośrednia występuje, gdy przedsiębiorstwa prowadzą działalność na tym samym rynku, zaś sprzedawane produkty konkurują ze sobą(85). Jednakże bezpośredni stosunek konkurencji może również istnieć między nabywcami, co wyjaśnia istnienie karteli zakupowych(86). Konkurencja pośrednia polega na konkurencji ze strony przedsiębiorstw, które prowadzą działalność na odrębnych rynkach, nawet jeśli chodzi o sąsiadujące ze sobą rynki(87). Ponadto wzięcie pod uwagę konkurencji w bardziej globalnym ujęciu może znaleźć uzasadnienie także w sytuacji, gdy Komisja, w celu oceny pozycji konkurencyjnej zajmowanej przez przedsiębiorstwo, może stanąć przed koniecznością uwzględnienia „efektu portfela”(88).
136. W każdym razie wydaje mi się, że przy badaniu pojęcia zainteresowanej strony różnica między rynkami sprzedaży i rynkami zakupu nie ma z punktu widzenia konkurencji fundamentalnego znaczenia(89). Konkurencja może istnieć na rynku zakupu produktów (nabywcy konkurujący na rynku wyższego szczebla)(90). Tego rodzaju przykłady, w szczególności na rynku drewna, można odnaleźć w amerykańskim i fińskim prawie konkurencji(91).
137. Bezpośredni stosunek konkurencji stanowi bowiem inną problematykę niż bezpośredni skutek środka mogącego stanowić pomoc państwa. Nabywcy są bezpośrednimi konkurentami innych nabywców, zaś sprzedawcy są bezpośrednimi konkurentami innych sprzedawców. Nabywcy/sprzedawcy produktu A mogą być pośrednimi konkurentami nabywców/sprzedawców produktu B, jeśli produkty A i B są zamienne.
138. W świetle przytoczonego powyżej orzecznictwa należy podkreślić, że pojęcie zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE nie ogranicza się do konkurentów, lecz może także ewentualnie obejmować szereg organizacji lub jednostek publicznoprawnych, które mogą być zainteresowanymi osobami w rozumieniu procedury administracyjnej, nawet jeżeli nie mają one materialnej legitymacji procesowej.
139. W związku z powyższym, biorąc pod uwagę aktualny stan orzecznictwa, uważam, że zarzut Komisji mógłby zostać uwzględniony wyłącznie wtedy, gdyby Trybunał zdecydował się na węższą wykładnię pojęcia zainteresowanej strony.
140. Mając na uwadze powyższe rozważania oraz to, że Komisja nie zarzuca Sądowi przeinaczenia okoliczności faktycznych w celu ustalenia, iż między skarżącymi i spółką będącą beneficjentem pomocy istnieje stosunek konkurencji, proponuję, by Trybunał oddalił zarzut trzeci jako bezzasadny.
VIII – W przedmiocie odpowiedzi na odwołanie przedstawionej przez ZSG
141. W swojej odpowiedzi na odwołanie poza kilkoma uwagami o charakterze ogólnym ZSG podniosła na poparcie żądań Komisji argumenty, które można uznać za samodzielne zarzuty, jednak moim zdaniem są one częściowo niedopuszczalne, a częściowo odnoszą się do tej samej problematyki, którą poruszyła już Komisja.
142. W tym względzie w myśl utrwalonego orzecznictwa z art. 225 WE, art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości oraz z art. 112 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Trybunałem wynika, że odwołanie musi dokładnie wskazywać zakwestionowane części wyroku, do którego uchylenia zmierza, oraz zawierać argumenty prawne, które konkretnie uzasadniają to żądanie(92).
143. Odwołanie polegające jedynie na powtórzeniu lub dosłownym zacytowaniu zarzutów i argumentów przedstawionych przed Sądem nie odpowiada zatem wymogom uzasadnienia wynikającym z powyższych przepisów. Odwołanie takie stanowi w rzeczywistości wniosek o ponowne zbadanie skargi wniesionej do Sądu, co nie należy do kompetencji Trybunału(93).
144. Jednakże w sytuacji gdy wnoszący odwołanie kwestionuje interpretację lub zastosowanie przez Sąd prawa wspólnotowego, kwestie prawne badane w pierwszej instancji mogą zostać ponownie poruszone w postępowaniu odwoławczym. Gdyby wnoszący odwołanie nie mógł z tego powodu oprzeć odwołania na zarzutach i argumentach podniesionych już przed Sądem, postępowanie odwoławcze pozbawione byłoby częściowo sensu(94).
145. A zatem, po pierwsze, jeśli o chodzi o argumenty dotyczące braku legitymacji procesowej skarżących, ponieważ nie były one osobami, których decyzja dotyczy indywidualnie w rozumieniu art. 230 akapit czwarty WE, chciałbym zauważyć, że wspomniana problematyka była przedmiotem zarzutu niedopuszczalności podniesionego przez Komisję i popieranego przez ZSG. W szczególności z pkt 37 zaskarżonego wyroku wynika, że strony te wspólnie powołały się na zastosowanie kryteriów wynikających z ww. wyroku w sprawie Plaumann przeciwko Komisji, na co Sąd udzielił jasnej odpowiedzi, stwierdzając w pkt 69 zaskarżonego wyroku, że skarga Kronoply i Kronotexu jest niedopuszczalna w części zawierającej argumenty merytoryczne. W związku z tym argumentację dotyczącą legitymacji procesowej należy uznać za niedopuszczalną.
146. Co się tyczy rozszerzonej wykładni pojęcia konkurentów w celu ustalenia zakresu pojęcia zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE, mając na uwadze rozważania dotyczące zarzutu trzeciego Komisji, nie należy jej rozpatrywać.
147. Po drugie, podnosząc, że Sąd nie ograniczył się do oceny uprawnień procesowych, ZSG zarzuca Sądowi, iż zakwalifikował skargę, w której kwestionowana jest zasadność spornej decyzji, jako skargę zmierzającą do zapewnienia ochrony uprawnień procesowych. ZSG twierdzi wreszcie, że zgodnie z orzecznictwem Cook i Matra należy zastosować wąską wykładnię.
148. Jako że wspomniana problematyka została już poruszona w ramach badania zarzutu drugiego, które doprowadziło do stwierdzenia naruszenia prawa przez Sąd, uważam, że samodzielne badanie tej problematyki nie jest konieczne.
IX – W przedmiocie orzeczenia o kosztach
149. W żądaniach zawartych w odwołaniu Komisja wnosi do Trybunału o obciążenie Kronoply i Kronotexu kosztami postępowania. ZSG wnosi z kolei o solidarne obciążenie Kronoply i Kronotexu kosztami.
150. Chciałbym zatem uczynić jedną uwagę w kwestii orzeczenia o kosztach w przypadku odwołania wniesionego przez instytucję, która wygrała już sprawę co do istoty w pierwszej instancji i której odwołanie jest skierowane wyłącznie przeciwko części zaskarżonego wyroku odnoszącej się do niedopuszczalności skargi. Zastanawiam się bowiem w tych szczególnych okolicznościach nad stopniem ochrony sądowej przysługującej przed Trybunałem stronie, której zarzuty materialne nie zostały uwzględnione w pierwszej instancji i która nie chce uczestniczyć w postępowaniu odwoławczym.
151. W niniejszym przypadku zgodnie z sentencją zaskarżonego wyroku Kronoply i Kronotex poza własnymi kosztami zostały obciążone kosztami poniesionymi przez Komisję oraz kosztami poniesionymi przez dwie pozostałe strony uczestniczące w postępowaniu.
152. Tymczasem w następstwie odwołania Komisji Kronoply i Kronotex z urzędu stały się uczestnikami postępowania przed Trybunałem, którego wynik zmierza wyłącznie do wyjaśnienia lub zmiany orzecznictwa dotyczącego dopuszczalności skarg w zakresie pomocy państwa, nie zaś do zakwestionowania sentencji zaskarżonego wyroku.
153. W konsekwencji, w przypadku gdy jak w niniejszej sprawie, Komisja działa „w interesie prawa”, wydaje mi się słuszne zwolnienie przez Trybunał strony, która z własnej inicjatywy nie wszczęła postępowania odwoławczego ani w jego trakcie nie przedstawiła uwag, z kosztów Komisji i pozostałych stron postępowania odwoławczego niezależnie od jego końcowego wyniku.
154. Takie rozwiązanie, które można wyprowadzić z brzmienia art. 69 § 3 regulaminu postępowania przed Trybunałem, lepiej odpowiada wymogom prawa do rzetelnego procesu.
X – Wnioski
155. Mając na uwadze całość powyższych rozważań oraz moją propozycję, by Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdził orzecznictwo wynikające z wyroków: z dnia 19 maja 1993 r. w sprawie C‑198/91 Cook przeciwko Komisji i z dnia 15 czerwca 1993 r. w sprawie C‑225/91 Matra przeciwko Komisji:
156. Proponuję oddalić zarzuty pierwszy i trzeci odwołania Komisji Wspólnot Europejskich.
Niemniej jednak proponuję, by Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uwzględnił zarzut drugi odwołania Komisji i uchylił wyrok Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 10 grudnia 2008 r. w sprawie T‑388/02 Kronoply i Kronotex przeciwko Komisji w części, w której uznał on za dopuszczalny zarzut drugi, w którym skarżące domagały się ochrony swoich gwarancji procesowych, chociaż skarżące nie wskazały jasno i w sposób zgodny z utrwalonym orzecznictwem powodów, dla których Komisja Wspólnot Europejskich powinna była ich zdaniem wszcząć formalne postępowanie wyjaśniające w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE. Ponieważ można przyjąć, że skarżące nie wniosły skargi, którą można by uznać za dopuszczalną z tytułu ochrony ich uprawnień procesowych, wydaje mi się, iż Trybunał jest uprawniony do wydania ostatecznego orzeczenia w sprawie. Ze względów ekonomii procesowej proponuję zatem, by uznać skargę wniesioną w pierwszej instancji za niedopuszczalną, bez przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Unii Europejskiej.
W odniesieniu do kosztów proponuję, by Komisja Europejska i Zellstoff Stendal GmbH pokryły własne koszty.
1 – Język oryginału: francuski.
2 – Wyroki: z dnia 19 maja 1993 r. w sprawie C‑198/91 Cook przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2487; z dnia 15 czerwca 1993 r. w sprawie C‑225/91 Matra przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3203; a także z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719.
3 – Ponieważ zaskarżony wyrok został wydany w dniu 10 grudnia 2008 r., odesłania do postanowień traktatu WE zachowują numerację mającą zastosowanie przed wejściem w życie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
4 – Dz.U. C 232, s. 2.
5 – Wyrok z dnia 15 lipca 1963 r. w sprawie 25/62, Rec. s. 197.
6 – Komisja ma na myśli orzecznictwo Cook i Matra, a także ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, oraz krytykuje pkt 60 zaskarżonego wyroku.
7 – Wyrok z dnia 11 lutego 1999 r. w sprawie C‑390/95 P Antillean Rice Mills i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑769, pkt 20.
8 – Wyrok z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑245/92 P Chemie Linz przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4643.
9 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Antillean Rice Mills i in. przeciwko Komisji, pkt 21, 22.
10 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 35, 36.
11 – Opinia rzecznika generalnego P. Mengozziego w sprawie C‑487/06 P (wyrok z dnia 22 grudnia 2008 r.), Zb.Orz. s. I‑10505, pkt 74.
12 – Zgodnie z orzecznictwem Sądu Komisja nie może odmówić wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego z powodu innych okoliczności, takich jak interes osób trzecich, względy ekonomii procesowej czy jakiekolwiek inne względy celowości administracyjnej (wyrok Sądu z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie T‑73/98 Prayon‑Rupel przeciwko Komisji, Rec. s. II‑867, pkt 44).
13 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Prayon‑Rupel przeciwko Komisji, pkt 45.
14 – Zobacz wyrok z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie C‑431/07 P Bouygues i Bouygues Télécom przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑2665, pkt 61, 63.
15 – Zobacz w szczególności wyrok z dnia 20 marca 1984 r. w sprawie 84/82 Niemcy przeciwko Komisji, Rec. s. 1451, pkt 13; ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 39; wyrok z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie C‑521/06 P Athinaïki Techniki przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5829, pkt 34; ww. wyrok w sprawie Bouygues i Bouygues Télécom przeciwko Komisji, pkt 61; ww. wyrok w sprawie Prayon‑Rupel przeciwko Komisji, pkt 42; a także wyrok Sądu z dnia 18 września 1995 r. w sprawie T‑49/93 SIDE przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2501, pkt 58.
16 – Wyżej wymienione wyroki: w sprawie Cook przeciwko Komisji, pkt 22; w sprawie Matra przeciwko Komisji, pkt 16; wyrok z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie C‑78/03 P Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, Zb.Orz. s. I‑10737, pkt 34; a także ww. wyrok w sprawie Athinaïki Techniki przeciwko Komisji, pkt 34, 35 i przytoczone tam orzecznictwo.
17 – Karta proklamowana w Nicei w dniu 7 grudnia 2000 r. (Dz.U. C 364, s. 1). Zgodnie z art. 41 ust. 1 karty, zatytułowanym „Prawo do dobrej administracji”, „[k]ażdy ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii”.
18 – Wyroki: z dnia 24 października 1996 r. w sprawie C‑32/95 P Komisja przeciwko Lisrestal i in., Rec. s. I‑5373, pkt 21; a także z dnia 29 czerwca 2010 r. w sprawie C‑441/07 P Komisja przeciwko Alrosa, Zb.Orz. s. I‑5949.
19 – Zobacz tytułem przykładu pkt 81 opinii rzecznika generalnego Y. Bota w sprawach połączonych C‑75/05 P i C‑80/05 P Niemcy i in. przeciwko Kronofrance (wyrok z dnia 11 września 2008 r.), Zb.Orz. s. I‑6619.
20 – Wyroki Sądu: z dnia 25 czerwca 1998 r. w sprawach połączonych T‑371/94 i T‑394/94 British Airways i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2405, pkt 60; z dnia 6 marca 2003 r. w sprawach połączonych T‑228/99 i T‑233/99 Westdeutsche Landesbank Girozentrale i Land Nordrhein‑Westfalen przeciwko Komisji, Rec. s. II‑435, pkt 125; z dnia 12 września 2007 r. w sprawie T‑68/03 Olympiaki Aeroporia Ypiresies przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2911, pkt 42; a także z dnia 26 czerwca 2008 r. w sprawie T‑442/03 SIC przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1161, pkt 222–225.
21 – Zobacz w szczególności ww. wyrok w sprawie Olympiaki Aeroporia Ypiresies przeciwko Komisji, pkt 43. W odróżnieniu od zainteresowanych stron państwo członkowskie ma w ramach tego postępowania swoje własne pełne prawo do obrony, którego naruszenie może doprowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji Komisji, jeżeli zostanie ustalone, że w braku takiej nieprawidłowości postępowanie mogło zakończyć się innym wynikiem. Zobacz opinia rzecznika generalnego P. Mengozziego w sprawie C‑290/07 P Komisja przeciwko Scott (wyrok z dnia 2 września 2010 r.), Zb.Orz. s. I‑7763, pkt 53–56
22 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 59; wyrok z dnia 24 września 2002 r. w sprawach połączonych C‑74/00 P i C‑75/00 P Falck i Acciaierie di Bolzano przeciwko Komisji, Rec. s. I‑7869, pkt 82; a także wyrok Sądu z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie T‑62/08 ThyssenKrupp Acciai Speciali Terni przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II-3229, pkt 162.
23 – Wyrok z dnia 11 lipca 1996 r. w sprawie C‑39/94, Rec. s. I‑3547, pkt 73.
24 – Pragnę zauważyć, że zmiany wprowadzone przez traktat z Lizbony nie miały wpływu na rozpatrywanie niniejszej sprawy.
25 – Wyrok z dnia 17 września 2009 r. w sprawie C‑519/07 P Komisja przeciwko Koninklijke FrieslandCampina, Zb.Orz. s. I‑8495, pkt 47–54.
26 – Wyrok z dnia 5 maja 1998 r. w sprawie C‑386/96 P Dreyfus przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2309, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo; a także ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Koninklijke FrieslandCampina, pkt 47–54.
27 – Wyżej wymieniony wyrok został później potwierdzony przez utrwalone orzecznictwo. Zobacz wyrok z dnia 19 października 2000 r. w sprawach połączonych C‑15/98 i C‑105/99 Włochy i Sardegna Lines przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8855, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo; a także ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, pkt 33.
28 – Wyrok z dnia 22 czerwca 2006 r. w sprawach połączonych C‑182/03 i C‑217/03 Belgia i Forum 187 przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5479, pkt 59.
29 – Wyżej wymieniony wyrok.
30 – Opinia rzecznika generalnego G. Tesaura w sprawie Cook przeciwko Komisji.
31 – Test przewidujący kryterium pozwalające ustalić, czy dany akt „dotyczy istotnie” strony. Zobacz wyrok z dnia 28 stycznia 1986 r. w sprawie 169/84, Rec. s. 391.
32 – Wyżej wymieniony wyrok.
33 – Wyżej wymieniony wyrok, w którym Trybunał podjął próbę wyjaśnienia rozwiązania przyjętego w orzecznictwie Cook i Matra.
34 – Ogólne omówienie tej problematyki można znaleźć w J. Winter, The rights of complainants in State aid cases: judicial review of Commission decisions adopted under article 88 (ex 93) EC, w: Common Market Law Review, 1999, No 36.
35 – Wyrok z dnia 25 lipca 2002 r. w sprawie C‑50/00 P, Rec. s. I‑6677.
36 – Zobacz M. Honoré, The standing of third parties in State aid cases: the lessons to be drawn from the judgement case C‑78/03 P, Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum v. Commission, w: European state aid law quarterly, ESTAL, Vol. 5(2006), No 2, s. 269‑284, w szczególności s. 274.
37 – Zobacz np. ww. wyroki: w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 41; w sprawie Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, pkt 35; a także w sprawie British Aggregates przeciwko Komisji, pkt 28. Zobacz wyroki Sądu: z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie T‑69/96 Hamburger Hafen‑ und Lagerhaus i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1037, pkt 37; z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie T‑158/99 Thermenhotel Stoiser Franz i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1, pkt 73.
38 – Wyrok Sądu z dnia 12 lutego 2008 r. w sprawie T‑289/03 BUPA i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑81, pkt 76.
39 – Zobacz ww. wyrok w sprawie Niemcy przeciwko Kronofrance, pkt 44.
40 – Wyżej wymieniona opinia w sprawie Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, pkt 138.
41 – Ibidem, pkt 139, 141.
42 – Zobacz ww. opinia w sprawie British Aggregates przeciwko Komisji, pkt 75.
43 – Wyżej wymieniona opinia w sprawie Niemcy przeciwko Kronofrance, pkt 106, 109.
44 – Ibidem, pkt 104 i nast.
45 – Opinia rzecznika generalnego E. Sharpston w sprawie C‑319/07 P (wyrok z dnia 9 lipca 2009 r.), Zb.Orz. s. I‑5963, pkt 39–43.
46 – Według rzecznika generalnego P. Mengozziego miałoby to miejsce w sytuacji, gdyby sąd nie ograniczał się do zbadania, czy istniały okoliczności uzasadniające odmowę wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, czyli czy nie wystąpiły poważne trudności w zakwalifikowaniu środka jako pomocy lub w ocenie jego zgodności ze wspólnym rynkiem, lecz stwierdzałby istnienie pomocy (lub jej elementów, które zdaniem Komisji nie występowały) bądź też stwierdzałby brak warunków, na które Komisja powołuje się w celu uznania pomocy za zgodną z traktatem. Taka sytuacja pozwoliłaby bowiem skarżącemu nie tylko uzyskać ewentualne wszczęcie formalnego postępowania wyjaśniającego, ale również związać Komisję ustaleniami poczynionymi przez sąd wspólnotowy i przesądzić przynajmniej w części o treści decyzji, która zostaje wydana po zakończeniu tego postępowania, czyli aktu, którego skarżący nie mógłby zaskarżyć jedynie na podstawie przysługującego mu statusu zainteresowanej strony w rozumieniu art. 88 ust. 2 WE (pkt 71 opinii).
47 – Zobacz tekst objaśnień dotyczących pełnego tekstu karty praw podstawowych: http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/04473_fr.pdf. Zobacz ww. opinia w sprawie Komisja przeciwko Scott, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo, a także wyrok z dnia 22 lutego 2005 r. w sprawie C‑141/02 P Komisja przeciwko max.mobil, Zb.Orz. s. I‑1283, pkt 72. Zobacz również wyroki: z dnia 19 października 1983 r. w sprawie 179/82 Lucchini Siderurgica przeciwko Komisji, Rec. s. 3083, pkt 27; z dnia 31 marca 1992 r. w sprawie C‑255/90 P Burban przeciwko Parlamentowi, Rec. s. I‑2253.
48 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 62; a także wyrok Sądu z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie T‑54/99 max.mobil przeciwko Komisji, Rec. s. II‑313, pkt 48.
49 – Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz.U. L 175, s. 40), zmieniona dyrektywą 2003/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. (Dz.U. L 156, s. 17).
50 – Wyrok z dnia 15 października 2009 r. w sprawie C‑263/08 Djurgården‑Lilla Värtans Miljöskyddsförening, Zb.Orz. s. I‑9967, pkt 38.
51 – Zobacz analiza porównawcza spraw w M. Honoré, op.cit., s. 275 i nast.
52 – Zaskarżony wyrok.
53 – Wyrok Sądu z dnia 10 lutego 2009 r. w sprawie T‑388/03, Zb.Orz. s. II‑199, będący przedmiotem postępowania odwoławczego w sprawie C‑148/09 P Belgia przeciwko Deutsche Post i in., zawisłego przed Trybunałem.
54 – Wyrok Sądu z dnia 18 listopada 2009 r. w sprawie T‑375/04, Zb.Orz. s. II‑4155.
55 – A. Maitrepierre, Aides d’Etat – Qualité et intérêt à agir: Le TPICE admet la recevabilité d’un recours mixte contre une décision de la Commission de ne pas soulever d’objections à l’encontre d’une prétendue mesure d’aide d’Etat, dès lors que les requérantes ont la qualité de concurrentes directes du bénéficiaire de cette mesure (Deutsche Post AG – DHL), Concurrences, n° 2‑2009, n° 25983, s. 154, 155; H. Peytz, T. Mygind, Direct Action in State Aid Cases – Tightropes and Legal Protection, ESTAL, 2/2010, pkt 331 i nast.
56 – Zobacz ww. opinia w sprawie Komisja przeciwko Scott, pkt 55.
57 – Wyżej wymieniony wyrok, pkt 35. Zobacz w tym względzie L. Haasbeek, A Step in the Right Direction, ESTAL, 1/2010, s. 147.
58 – J.L. Buendia Sierra, Standing before the Community Courts in the context of State aid litigation, ESTAL, November 2007, s. 11.
59 – Wyrok z dnia 29 listopada 2007 r. w sprawie C‑176/06 P.
60 – Wyżej wymieniona opinia, pkt 70.
61 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Stadtwerke Schwabisch Hall i in. przeciwko Komisji, pkt 25.
62 – Wyżej wymieniony wyrok, pkt 44, 45.
63 – Naruszenie wyroku w sprawie Stadtwerke Schwäbisch Hall i in. przeciwko Komisji z jednej strony oraz orzecznictwa Cook i Matra z drugiej strony.
64 – Wyrok z dnia 15 grudnia 1961 r. w sprawach połączonych 19/60, 21/60, 2/61 i 3/61 Fives Lille Cail i in. przeciwko Wysokiej Władzy, Rec. s. 559, 588.
65 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Thermenhotel Stoiser Franz i in. przeciwko Komisji, pkt 148, 155, 161, 167; a także wyrok Sądu z dnia 20 września 2007 r. w sprawie T‑254/05 Fachvereinigung Mineralfaserindustrie przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑124.
66 – Paremia „da mihi factum, dabo tibi ius”, zgodnie z którą sąd powinien zastosować te przepisy prawa, które są odpowiednie do okoliczności faktycznych przedstawionych przez strony. Paremia ta wynika z ogólnej zasady „iura novit curia” obowiązującej w prawie kontynentalnym. Zobacz pkt 33 opinii rzecznika generalnego F.G. Jacobsa w sprawach połączonych C‑430/93 i C‑431/93 van Schijndel i van Veen (wyrok z dnia 14 grudnia 1995 r.), Rec. s. I‑4705.
67 – Wyżej wymienione wyroki: w sprawie Scheucher‑Fleisch i in. przeciwko Komisji; w sprawie Deutsche Post i DHL International przeciwko Komisji.
68 – W odniesieniu do roli zainteresowanych stron w ramach postępowań administracyjnych wszczynanych na podstawie art. 88 ust. 2 WE zob. art. 20 rozporządzenia nr 659/1999 oraz wyrok z dnia 12 lipca 1973 r. w sprawie 70/72 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. s. 813, pkt 19; ww. wyrok w sprawie Niemcy przeciwko Komisji, pkt 13; ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 59; a także wyrok z dnia 6 października 2005 r. w sprawie C‑276/03 P Scott przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8437, pkt 34.
69 – Na temat ewolucji dotyczącej art. 81 WE i 82 WE zob. Kapteyn & VerLoren van Themaat, The Law of the European Union and the European Communities, Kluwer 2008, s. 462.
70 – Wyrok z dnia 10 grudnia 1969 r. w sprawach połączonych 10/68 i 18/68, Rec. s. 459, pkt 7.
71 – Wyrok z dnia 14 listopada 1984 r. w sprawie 323/82, Rec. s. 3809.
72 – Wyżej wymienione wyroki: w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 41; a także w sprawie Komisja przeciwko Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum, pkt 36.
73 – Zobacz ww. opinia w sprawie Niemcy i in. przeciwko Kronofrance, pkt 89.
74 – Wspomniane rozporządzenie stanowi, że pojęcie zainteresowanej strony oznacza „którekolwiek państwo członkowskie oraz jakiekolwiek osoby, przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, na których interesy może mieć wpływ przyznanie pomocy, w szczególności beneficjentów pomocy, konkurujące ze sobą przedsiębiorstwa lub stowarzyszenia handlowe”.
75 – Wyżej wymienione wyroki: w sprawie Cook przeciwko Komisji, pkt 23; w sprawie Matra przeciwko Komisji, pkt 17; w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 47; a także wyrok Sądu z dnia 15 września 1998 r. w sprawie T‑95/96 Gestevisión Telecinco przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3407, pkt 64.
76 – Zobacz podobnie ww. wyroki: w sprawie Cook przeciwko Komisji, pkt 25; w sprawie Matra przeciwko Komisji, pkt 19; w sprawie Gestevisión Telecinco przeciwko Komisji, pkt 66.
77 – Wyrok Sądu z dnia 16 września 1998 r. w sprawie T‑188/95 Waterleiding Maatschappij przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3713, pkt 68; a także postanowienie z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie T‑41/01 Pérez Escolar przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2157, pkt 36.
78 – Wyrok Sądu z dnia 27 września 2000 r. w sprawie T‑184/97, Rec. s. II‑3145, pkt 33–40.
79 – Wyrok Sądu z dnia 5 czerwca 1996 r. w sprawie T‑389/94, Rec. s. II‑477.
80 – Wyrok Sądu z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie T‑167/04 Asklepios Kliniken przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2379, pkt 55.
81 – Ibidem, pkt 50.
82 – Wyżej wymieniony wyrok, pkt 70.
83 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Niemcy i in. przeciwko Kronofrance, pkt 44, w którym Trybunał orzekł, że Sąd nie był w żaden sposób – biorąc pod uwagę w szczególności ww. wyroki w sprawie Cook przeciwko Komisji oraz w sprawie Matra przeciwko Komisji – zobowiązany do żądania, aby dowiedziono, że pozycja Kronofrance na rozpatrywanym rynku została istotnie zmieniona wskutek wydania spornej decyzji. Zobacz C. Quigley, European State Aid Law and Policy, Oxford, Hart Publishing 2009, s. 522.
84 – Wyrok Sądu z dnia 10 maja 2006 r. w sprawie T‑395/04 Air One przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1343; ww. wyrok w sprawie Asklepios Kliniken przeciwko Komisji.
85 – Zobacz w odniesieniu do stosunku konkurencji w ramach decyzji wydanej na podstawie art. 88 ust. 2 WE opinia rzecznika generalnego J. Kokott w sprawie C‑260/05 P Sniace przeciwko Komisji (wyrok z dnia 22 listopada 2007 r.), Zb.Orz. s. I‑10005, pkt 34 i nast.
86 – „Ceny zakupu lub sprzedaży” są bowiem wymienione w art. 81 ust. 1 WE i w art. 82 ust. 2 WE jako przedmiot ograniczeń konkurencji.
87 – Zobacz opinia rzecznika generalnego A. Tizzana w sprawie C‑12/03 P Komisja przeciwko Tetra Laval (wyrok z dnia 15 lutego 2005 r.), Zb.Orz. s. I‑987, pkt 152.
88 – Wyrok Sądu z dnia 3 kwietnia 2003 r. w sprawie T‑114/02 BaByliss przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1279, pkt 343, zgodnie z którym „[…] w celu dokonania oceny pozycji konkurencyjnej zajmowanej przez przedsiębiorstwo Komisja może stanąć przed koniecznością uwzględnienia portfela znaków towarowych będącego w posiadaniu tego przedsiębiorstwa bądź okoliczności, że posiada ono znaczne udziały rynkowe na licznych właściwych rynkach produktowych (zwanej dalej »efektem portfela«)”.
89 – Dla przykładu nadużycie pozycji dominującej na rynku surowców, czyli „upstream monopoly” zostało uznane przez Trybunał w latach 70. Zobacz wyrok z dnia 6 marca 1974 r. w sprawach połączonych 6/73 i 7/73 Istituto Chemioterapico Italiano i Commercial Solvents przeciwko Komisji, Rec. s. 223, zgodnie z którym „[n]adużycie pozycji dominującej na rynku surowców może mieć konsekwencje i ograniczać konkurencję na rynku, na którym sprzedawane są produkty pochodne, które to konsekwencje należy uwzględnić przy ocenie skutków naruszenia, nawet jeśli rynek produktów pochodnych nie stanowi rynku samego w sobie”.
90 – Zobacz wyrok Sądu z dnia 8 października 2002 r. w sprawach połączonych T‑185/00, T‑216/00, T‑299/00 i T‑300/00 M6 przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3805, pkt 63: „[j]eśli chodzi o wpływ systemu Eurowizji na konkurencję, z zaskarżonej decyzji wynika (pkt 71–80), że istnieją dwa rodzaje ograniczeń. Z jednej strony wspólne nabywanie praw telewizyjnych do wydarzeń sportowych, ich podział i wymiana sygnału ograniczają lub nawet eliminują konkurencję między członkami EBU [Europejskiej Unii Nadawców], którzy konkurują ze sobą zarówno na rynku wyższego szczebla, czyli rynku nabywania praw, jak i na rynku niższego szczebla, czyli rynku retransmisji telewizyjnej wydarzeń sportowych. Z drugiej strony system ten powoduje ograniczenia konkurencji w odniesieniu do osób trzecich, gdyż prawa te, jak wyjaśniono w pkt 75 zaskarżonej decyzji, są zasadniczo sprzedawane na wyłączność, co oznacza, że podmioty niebędące członkami EBU nie mają zasadniczo do nich dostępu”.
91 – Jeśli chodzi o Republikę Finlandii, zob. wyrok Korkein hallinto‑oikeus (naczelnego sądu administracyjnego) z dnia 20 grudnia 2001 r. (KHO 20.12.2001/3179) dotyczący kartelu zakupu drewna między trzema dużymi przedsiębiorstwami przemysłu leśnego. Kartel tego samego rodzaju był przedmiotem oceny markkinaoikeus (sądu ds. konkurencji) z dnia 3 grudnia 2009 r. (MAO: 614/09). Jeśli chodzi o prawo amerykańskie, zob. wyrok U.S. Supreme Court (sądu najwyższego) z dnia 20 lutego 2007 r. Weyerhaeuser Co. przeciwko Ross‑Simmons Hardwood Lumber Co., nr 05‑381. Komentarz dostępny jest na stronie internetowej U.S. Supreme Court: http://www.oyez.org/cases/2000‑2009/2006/2006_05_381, a także na: http://www.calt.iastate.edu/predatorybuying.html.
92 – Zobacz w szczególności wyrok z dnia 19 stycznia 2006 r. w sprawie C‑240/03 P Comunità montana della Valnerina przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑731, pkt 105.
93 – Ibidem, pkt 106.
94 – Wyżej wymieniony wyrok w sprawie British Aggregates przeciwko Komisji, pkt 121 i nast.