—

w imieniu M. Gottwald przez H. Fricka oraz T. Dietricha, Rechtsanwälte,

—

w imieniu rządu austriackiego przez E. Riedla oraz G. Eberharda, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez N. Yerrell, G. Brauna oraz D. Maidani, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 12 WE.

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się pomiędzy A. Gottwaldem a Bezirkshauptmannschaft Bregenz (okręgowym urzędem administracyjnym w Bregenz) w przedmiocie grzywny wymierzonej za brak uiszczenia drogowej opłaty czasowej.

3

Zgodnie z § 10 ust. 1 Bundesstraßen-Mautgesetz z 2002 r. (ustawy o pobieraniu opłat na drogach federalnych, zwanej dalej „Bundesstraßen-Mautgesetz”, BGBl. I, 109/2002), w wersji mającej zastosowanie w czasie, gdy miały okoliczności faktyczne sprawy w postępowaniu przed sądem krajowym (zwanej dalej „BStMG 2002”):

„Korzystanie z odcinków płatnej drogi przez jednośladowe pojazdy mechaniczne oraz wielośladowe pojazdy mechaniczne o maksymalnej dopuszczalnej wadze łącznej nieprzekraczającej 3,5 tony podlega opłacie czasowej”.

4

Paragraf 11 ust. 1 BStMG 2002 stanowi:

„Opłatę czasową należy uiścić przed skorzystaniem z odcinków płatnej drogi poprzez umieszczenie na pojeździe winiety”.

5

Paragraf 13 ust. 2 BStMG 2002, który reguluje procedurę dotyczącą nieodpłatnego przyznawania winiety rocznej obywatelom posiadającym legitymację osób niepełnosprawnych, ma następujące brzmienie:

„Bundesamt für Soziales und Behindertenwesen [(urząd federalny do spraw socjalnych oraz osób niepełnosprawnych)], na wniosek osób niepełnosprawnych mających miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu na terytorium kraju, na które zarejestrowany został przynajmniej jeden wielośladowy pojazd samochodowy o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony, o ile posiadają one legitymację inwalidzką na podstawie § 40 Bundesbehindertengesetz [(ustawy federalnej o osobach niepełnosprawnych)], w której wpisano trwałe, poważne trudności z poruszaniem się, brak możliwości korzystania z publicznych środków transportu z powodu trwałego uszkodzenia ciała albo ślepotę, nieodpłatnie udostępnia winietę roczną dla pojazdu samochodowego określonej kategorii”.

6

Zgodnie z § 20 ust. 1 BStMG 2002:

„Kierowcy pojazdów mechanicznych, którzy korzystają z odcinków płatnych dróg bez uiszczenia należnej opłaty czasowej, dopuszczają się wykroczenia administracyjnego i podlegają karze grzywny w wysokości od 400 EUR do 4000 EUR”.

7

A. Gottwald jest obywatelem niemieckim zamieszkałym w Hamburgu (Niemcy), który cierpi na całkowite porażenie kończyn dolnych z utratą funkcji poniżej czwartego kręgu. Z tego względu wydano mu w Niemczech legitymację inwalidzką.

8

W dniu 26 sierpnia 2006 r. A. Gottwald prowadził swój samochód na sieci płatnych autostrad austriackich celem udania się do miejsca, w którym zamierzał spędzić wakacje w Austrii. Tam został zatrzymany w celu przeprowadzenia kontroli drogowej, w wyniku której stwierdzono, że nie uiścił wcześniej opłaty czasowej poprzez zakup winiety umieszczanej na pojeździe.

9

Bezirkshauptmannschaft Bregenz decyzją z dnia 4 grudnia 2006 r., na którą A. Gottwald wniósł skargę do Unabhängiger Verwaltungssenat des Landes Vorarlberg, nałożył na niego grzywnę w wysokości 200 EUR.

10

W ramach swojej skargi A. Gottwald utrzymuje między innymi, że w związku z tym, że cierpi na porażenie kończyn, z którego to powodu wydano mu niemiecką legitymację inwalidzką, ma prawo w Austrii do nieodpłatnej winiety na podstawie § 13 ust. 2 BStMG 2002, z tego samego względu co osoby niepełnosprawne mające miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w Austrii.

11

W tych okolicznościach, powziąwszy wątpliwości co do zgodności z prawem warunków przyznania tej winiety w świetle prawa wspólnotowego, Unabhängiger Verwaltungssenat des Landes Vorarlberg postanowił zawiesić postępowanie i skierował do Trybunału Sprawiedliwości następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy art. 12 WE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on stosowaniu przepisu krajowego, który przewiduje, iż nieodpłatne udostępnienie rocznej winiety dla pojazdu w celu korzystania z płatnych dróg krajowych ogranicza się do tych osób z bliżej określoną niepełnosprawnością, które mają miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu na terytorium kraju?”.

12

Przez swoje pytanie sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy wykładni art. 12 WE należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, które ogranicza nieodpłatne przyznanie rocznej winiety osobom niepełnosprawnym mającym miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu na terytorium danego państwa członkowskiego.

13

Rząd austriacki kwestionuje dopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym ze względu na jego czysto hipotetyczny charakter i brak znaczenia dla celów rozwiązania sporu w postępowaniu przed sadem krajowym, ponieważ A. Gottwald nigdy nie złożył wniosku o uzyskanie w Austrii nieodpłatnej winiety.

14

Zdaniem władz austriackich pytanie prejudycjalne nie ma żadnego związku z przedmiotem sporu przed sądem krajowym, biorąc pod uwagę to, że nie dotyczy ono decyzji odmawiającej przyznania tej nieodpłatnej winiety w rozumieniu § 13 ust. 2 BStMG 2002, lecz wyłącznie kwestionowania przez A. Gottwalda kary nałożonej na niego na podstawie § 20 ust. 1 BStMG 2002 w związku z § 10 ust. 1 oraz § 11 ust. 1 tej ustawy za brak uiszczenia opłaty czasowej.

15

Tej argumentacji nie można jednak uwzględnić.

16

Należy przypomnieć, że — jak wynika z utrwalonego orzecznictwa — w ramach współpracy między Trybunałem a sądami krajowymi, o której mowa w art. 234 WE, to wyłącznie do sądów krajowych rozpatrujących sprawę, które winny wziąć odpowiedzialność za wydane następnie orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, z uwzględnieniem charakterystycznych elementów każdej sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego dla wydania przez nie wyroku, jak i wagi pytań, które stawiają Trybunałowi. W rezultacie, gdy pytania te dotyczą wykładni prawa wspólnotowego, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do orzekania (zob. w szczególności wyroki: z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C-379/98 PreussenElektra, Rec. s. I-2099, pkt 38; z dnia w sprawie C-18/01 Korhonen i in., Rec. s. I-5321, pkt 19; a także z dnia w sprawie C-295/05 Asemfo, Zb.Orz. s. I-2999, pkt 30).

17

Wynika stąd, że domniemanie istotności związane z pytaniami prejudycjalnymi przedkładanymi przez sądy krajowe może zostać obalone jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy oczywiste jest, że wnioskowana wykładnia przepisów prawa wspólnotowego, o które chodzi w pytaniach, nie ma żadnego związku z realiami bądź przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym (zob. w szczególności wyroki: z dnia 15 grudnia 1995 r. w sprawie C-415/93 Bosman, Rec. s. I-4921, pkt 61; a także z dnia w sprawie C-212/06 Gouvernement de la Communauté française i Gouvernement wallon, Zb.Orz. s. I-1683, pkt 29).

18

Tymczasem w tym przypadku, chociaż A. Gottwald nie sformułował żadnego wniosku o przyznanie nieodpłatnej winiety na podstawie § 13 ust. 2 BStMG 2002, nie można wykluczyć, że odpowiedź Trybunału może wywrzeć skuteczny wpływ na wynik postępowania przed sądem krajowym.

19

Z informacji przedstawionych przez rząd austriacki wynika bowiem, że podczas rozprawy sąd krajowy może obniżyć kwotę grzywny, jeśli stwierdzi, że skarżącemu w postępowaniu przed sądem krajowym przysługiwało prawo do nieodpłatnej winiety na mocy gwarantowanego w art. 12 WE prawa do niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową.

20

Tym samym, ewentualne orzeczenie Trybunału rozstrzygające w ten sposób, że wspomniane postanowienie traktatu WE sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, może stanowić okoliczność łagodzącą zezwalającą sądowi krajowemu na obniżenie kary nałożonej na A. Gottwalda.

21

W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że nie jest oczywiste, że przedłożone pytanie prejudycjalne nie ma znaczenia dla celów orzeczenia, które sąd krajowy ma obowiązek wydać.

22

W konsekwencji należy stwierdzić dopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

23

Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału status obywatela Unii powinien stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich, pozwalający tym spośród nich, którzy znajdują się w tej samej sytuacji, na korzystanie — z zastrzeżeniem wyjątków wyraźnie w tym względzie przewidzianych — z takiego samego traktowania z punktu widzenia prawa bez względu na ich przynależność państwową (wyroki: z dnia 15 marca 2005 r. w sprawie C-209/03 Bidar, Zb.Orz. s. I-2119, pkt 31; z dnia w sprawie C-403/03 Schempp, Zb.Orz. s. I-6421, pkt 15 i przytoczone tam orzecznictwo).

24

W szczególności Trybunał orzekł już, że każdy obywatel Unii ma prawo powołania się na art. 12 WE, zakazujący wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, we wszystkich sytuacjach, które mieszczą się w zakresie przedmiotowym stosowania prawa wspólnotowego (wyrok z dnia 12 maja 1998 r. w sprawie C-85/96 Martínez Sala, Rec. s. I-2691, pkt 62; ww. wyrok w sprawie Schempp, pkt 17).

25

Do sytuacji takich należą między innymi sytuacje będące konsekwencją korzystania ze swobody przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich zagwarantowanej przez art. 18 WE (wyrok z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C-148/02 Garcia Avello, Rec. s I-11613 pkt 24; ww. wyrok w sprawie Bidar, pkt 33; wyrok z dnia w sprawie C-158/07 Förster, Zb.Orz. s. I-8507, pkt 37).

26

W tych okolicznościach obywatel państwa członkowskiego, taki jak A. Gottwald, może w ramach korzystania ze swobody przemieszczania się i pobytu na obszarze wspólnotowym, celem spędzenia wakacji w innym państwie członkowskim, powoływać się na gwarantowane w art. 12 WE prawo niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową.

27

Poza tym, jak wynika z utrwalonej linii orzecznictwa, zasady równego traktowania obywateli i osób niebędących obywatelami zakazują nie tylko jawnej dyskryminacji opartej na przynależności państwowej, ale również wszelkich ukrytych form dyskryminacji, które przy zastosowaniu innych kryteriów identyfikacji prowadzą w rzeczywistości do tego samego skutku (zob. w szczególności wyroki: z dnia 23 stycznia 1997 r. w sprawie C-29/95 Pastoors i Trans-Cap, Rec. s. I-285, pkt 16; z dnia w sprawie C-224/00 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. I-2965, pkt 15; z dnia w sprawie C-28/04 Tod’s i Tod’s France, Zb.Orz. s. I-5781, pkt 19).

28

Tak jest między innymi w przypadku przepisu przewidującego rozróżnienie ze względu na kryterium miejsca zamieszkania lub pobytu, gdyż taki przepis może być wymierzony głównie w obywateli innego państwa członkowskiego, ponieważ osoby niezamieszkałe na terytorium krajowym, tak jak i nieprzebywające tam na stałe są najczęściej cudzoziemcami (zob. w szczególności podobnie wyroki: z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie C-224/97 Ciola, Rec. s. I-2517, pkt 14; z dnia w sprawie C-388/01 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. I-721, pkt 14).

29

Tymczasem w niniejszym przypadku sporne uregulowanie, rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, opiera się dokładnie na tego rodzaju kryterium, gdyż ogranicza możliwość korzystania z nieodpłatnej winiety rocznej jedynie do osób niepełnosprawnych mających miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w Austrii.

30

Takie dyskryminacyjne traktowanie może być z punktu widzenia prawa wspólnotowego uzasadnione jedynie wtedy, gdy jest oparte na obiektywnych względach niezwiązanych z przynależnością państwową osób, których dotyczy, i jest proporcjonalne do uzasadnionego celu realizowanego przez prawo krajowe (zob. w szczególności wyrok z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C-224/98 D’Hoop, Rec. s. I-6191, pkt 36; ww. wyroki: w sprawie Garcia Avello, pkt 31; w sprawie Bidar, pkt 54).

31

Co się tyczy warunku dotyczącego istnienia obiektywnych względów interesu ogólnego, rząd austriacki utrzymuje, że przepis rozpatrywany w postępowaniu przed sądem krajowym ma na celu wspieranie mobilności oraz integracji społecznej osób, które ze względu na swą niepełnosprawność nie mogą korzystać ze środków transportu publicznego, a w rezultacie są zależne od własnego pojazdu. Tym samym wspomniany przepis jest adresowany, jak wskazuje ważność rocznej winiety, do osób zmuszonych do korzystania z sieci dróg z pewną częstotliwością. Wymóg dotyczący miejsca zamieszkania lub miejsca stałego pobytu stanowi zatem wyraz pewnego stopnia integracji beneficjentów nieodpłatnej winiety ze społeczeństwem austriackim.

32

W tym względzie należy stwierdzić, że zarówno wspieranie mobilności oraz integracji osób niepełnosprawnych, jak i wola zapewnienia istnienia pewnego powiązania pomiędzy społeczeństwem danego państwa członkowskiego a beneficjentem świadczenia, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, mogą stanowić obiektywne względy interesu ogólnego, które mogą uzasadniać to, że wymogi przyznania takiego świadczenia są w stanie wpływać na swobodę przemieszczania się obywateli Unii (zob. analogicznie ww. wyrok w sprawie D’Hoop, pkt 38; wyroki: z dnia 26 października 2006 r. w sprawie C-192/05 Tas-Hagen i Tas, Zb.Orz. s. I-10451, pkt 35; a także z dnia w sprawie C-499/06 Nerkowska, Zb.Orz. s. I-3993, pkt 37).

33

Konieczne jest jeszcze, aby spełniony był wymóg proporcjonalności, przytoczony w pkt 30 niniejszego wyroku. Z orzecznictwa wynika, że środek jest proporcjonalny, gdy pozostając zdatnym do osiągnięcia zamierzonego celu, nie wykracza poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Tas-Hagen i Tas, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

34

Co się tyczy wymogu więzi beneficjenta świadczenia ze społeczeństwem danego państwa członkowskiego, to Trybunał orzekł już w odniesieniu do takiego świadczenia, które jak to będące przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym nie jest regulowane przez prawo wspólnotowe, że państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania, jeżeli chodzi o określenie kryteriów oceny tego rodzaju więzi (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Tas-Hagen i Tas, pkt 36).

35

Tym samym orzecznictwo dopuszcza w pewnych okolicznościach, by uregulowania krajowe mogły wymagać, celem ustalenia istnienia pewnego stopnia powiązania, by beneficjent rozpatrywanego świadczenia zamieszkiwał lub przebywał przez pewien okres w danym państwie członkowskim (zob. podobnie ww. wyroki: w sprawie Bidar, pkt 59; w sprawie Förster, pkt 50).

36

Jeśli chodzi o przepis, taki jak rozpatrywany w postępowaniu przed sądem krajowym, mający na celu ułatwienie regularnego przemieszczania się po terytorium austriackim osób niepełnosprawnych w celu ich zintegrowania ze społeczeństwem krajowym, to miejsce zamieszkania lub stałe miejsce pobytu wydają się kryteriami właściwymi dla ustalenia istnienia związku tych osób ze społeczeństwem danego państwa członkowskiego, mogącymi w szczególności odróżnić je, jak podniósł rzecznik generalny w pkt 71 swojej opinii, od innych kategorii użytkowników korzystających z sieci dróg tego państwa członkowskiego w sposób wyłącznie sporadyczny lub czasowy.

37

Ponadto należy podnieść, że w tym przypadku uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym nie uzależnia przyznania nieodpłatnej winiety rocznej od spełnienia żadnego dodatkowego warunku dotyczącego minimalnego okresu, podczas którego dana osoba powinna zamieszkiwać lub mieć miejsce stałego pobytu w Austrii.

38

Względy przedstawione powyżej co do proporcjonalności przesłanek miejsca zamieszkania i miejsca stałego pobytu do celu realizowanego przez uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym mają tym większe znaczenie, że jak wyjaśnił rząd austriacki podczas rozprawy, a inni zainteresowani, którzy przedłożyli Trybunałowi swoje uwagi, temu nie zaprzeczyli, wspomniane przesłanki są interpretowane w sposób rozszerzający, uwzględniający inne czynniki powiązania, pozwalające na ustalenie wystarczającego związku ze społeczeństwem austriackim celem przyznania nieodpłatnej winiety.

39

W szczególności, jak rząd ten uściślił podczas rozprawy, osobie niepełnosprawnej, która nie mając miejsca zamieszkania ani miejsca stałego pobytu w Austrii, udaje się regularnie do tego państwa ze względów zawodowych lub osobistych, również przysługuje prawo korzystania z nieodpłatnej winiety rocznej.

40

W tych okolicznościach należy stwierdzić, że uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym nie wychodzi poza to, co jest konieczne do osiągnięcia realizowanego przez nie celu.

41

W rezultacie na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć tak, że wykładni art. 12 WE należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten nie sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, które ogranicza przyznanie nieodpłatnej winiety rocznej do osób niepełnosprawnych mających miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu na terytorium danego państwa członkowskiego, włączając w to również osoby, które przyjeżdżają regularnie do tego państwa ze względów natury zawodowej lub osobistej.

42

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

Wykładni art. 12 WE należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten nie sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, które ogranicza przyznanie nieodpłatnej winiety rocznej do osób niepełnosprawnych mających miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu na terytorium danego państwa członkowskiego, włączając w to również osoby, które przyjeżdżają regularnie do tego państwa ze względów natury zawodowej lub osobistej.