1

W swojej skardze Komisja Wspólnot Europejskich wnosi do Trybunału o stwierdzenie, że utrzymując w mocy przepisy art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428 z dnia 29 grudnia 1990 r. (dodatek zwyczajny do GURI nr 10 z dnia 12 stycznia 1991 r., zwanej dalej „ustawą nr 428/1990”) w odniesieniu do „trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 akapit piąty lit. c) ustawy nr 675 z dnia 12 sierpnia 1977 r. (GURI nr 243 z dnia 7 września 1977 r., zwanej dalej „ustawą nr 675/1977”) w taki sposób, że prawa przyznane pracownikom w art. 3 i 4 dyrektywy Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz.U. L 82 s. 16) nie podlegają ochronie w przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, co do którego stwierdzono, iż znajduje się ono w trudnej sytuacji ekonomicznej, Republika Włoska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy tej dyrektywy.

2

Artykuł 3 dyrektywy 2001/23 stanowi:

„1.   Prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie przejęcia, przechodzą, w wyniku tego przejęcia, na przejmującego.

Państwa członkowskie mogą ustalić, że po dacie przejęcia zbywający i przejmujący są wspólnie odpowiedzialni za zobowiązania, które powstały przed dniem przejęcia, wynikające z umowy o pracę lub o stosunku pracy istniejących w chwili przejęcia.

2.   Państwa członkowskie mogą przyjąć odpowiednie środki, aby zapewnić, że zbywający powiadomi przejmującego o wszystkich prawach i obowiązkach, które przeniesione zostaną na przejmującego na podstawie niniejszego artykułu, o ile te prawa i obowiązki były znane lub powinny być znane zbywającemu w chwili przejęcia. […]

3.   Po dokonaniu przejęcia przejmujący w dalszym ciągu przestrzega zasad i warunków ustanowionych we wszystkich układach zbiorowych, na takich samych zasadach, jakie stosowane były w ramach tych układów, w stosunku do zbywającego, do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia układów zbiorowych lub do czasu wejścia w życie lub zastosowania innych układów zbiorowych.

Państwa członkowskie mogą ograniczyć okres przestrzegania tych zasad i warunków z zastrzeżeniem, że nie będzie on trwał krócej niż jeden rok.

3

Zgodnie z art. 4 dyrektywy 2001/23:

„1.   Przejęcie przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu nie stanowi samo w sobie podstawy do zwolnienia, czy to przez zbywającego czy przejmującego. Postanowienie to nie stoi na przeszkodzie zwolnieniom z powodów ekonomicznych, technicznych lub organizacyjnych, powodujących zmiany w stanie zatrudnienia.

[…]”.

4

Zgodnie z art. 5 dyrektywy 2001/23:

„1.   O ile państwa członkowskie nie ustalą inaczej, art. 3 i 4 nie mają zastosowania do jakiegokolwiek przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu, jeżeli wobec zbywającego prowadzone jest postępowanie upadłościowe lub inne podobne postępowanie, wszczęte w celu likwidacji aktywów zbywającego i jeżeli znajduje się on pod nadzorem właściwego organu publicznego (którym może być likwidator, upoważniony przez właściwy organ publiczny).

2.   Jeżeli art. 3 i 4 mają zastosowanie w przypadku przejęcia w trakcie postępowania upadłościowego, wszczętego w stosunku do zbywającego (bez względu na to, czy postępowanie takie zostało wszczęte w celu likwidacji aktywów zbywającego) i takie postępowanie podlega nadzorowi właściwego organu publicznego (którym może być likwidator, wyznaczony na podstawie prawa krajowego), państwo członkowskie może ustalić, że:

3.   Państwo członkowskie może zastosować ust. 2 lit. b) do każdego przejęcia, w przypadku gdy zbywający znajduje się w stanie poważnego kryzysu ekonomicznego, określanego przez przepisy krajowe, z zastrzeżeniem, że stan taki zostanie ogłoszony przez właściwy organ publiczny i podlega sądowemu nadzorowi, pod warunkiem iż takie przepisy istniały już w krajowym ustawodawstwie w dniu 17 lipca 1998 r.

[…]”.

5

Artykuł 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 stanowi:

„5.   Jeśli przejęcie dotyczy przedsiębiorstw lub jednostek produkcyjnych, których trudną sytuację ekonomiczną stwierdził CIPI (międzyministerialny komitet w zakresie koordynacji polityki przemysłowej), zgodnie z art. 2 akapit piąty lit. c) ustawy nr 675 z dnia 12 sierpnia 1977 r. […] pracownicy, których stosunek pracy trwa nadal w odniesieniu do przejmującego, nie są objęci zakresem stosowania art. 2112 kodeksu cywilnego, chyba że w porozumieniu ustanowione zostały bardziej korzystne warunki. Porozumienie to może ponadto stanowić, że przejęcie nie dotyczy personelu nadliczbowego i że personel ten pozostaje w całości lub w części u zbywającego.

6.   Pracownicy, którzy nie zostają zatrudnieni przez przejmującego, przez dzierżawcę ani przez nowego zarządcę mają prawo pierwszeństwa zatrudnienia u nich przez okres 1 roku od daty przejęcia lub przez dłuższy okres ustanowiony w drodze układu zbiorowego. Artykułu 2112 kodeksu cywilnego nie stosuje się do tych pracowników z prawem pierwszeństwa, jeśli zostali oni zatrudnieni przez przejmującego, dzierżawcę lub nowego zarządcę po przejęciu przedsiębiorstwa”.

6

Zgodnie z ustawą nr 675/1977 stwierdzenie, że przedsiębiorstwo znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu art. 2 akapit piąty lit. c) tej ustawy, pozwala na to, aby Cassa integrazione guadagni straordinaria (kasa świadczeń związanych z bezrobociem nadzwyczajnym, zwana dalej „CIGS”) przejęła tymczasowo koszty wynagrodzenia wszystkich pracowników lub ich części.

7

Artykuł 2112 kodeksu cywilnego w brzmieniu zmienionym decreto legislativo nr 18 z dnia 2 lutego 2001 r. (GURI nr 43 z dnia 21 lutego 2001 r., zwanego dalej: „kodeksem cywilnym”) stanowi:

„1.   W przypadku przejęcia przedsiębiorstwa przejmujący staje się z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy, a pracownicy zachowują wszelkie prawa z nich wynikające.

2.   Zbywający i przejmujący są solidarnie zobowiązani w odniesieniu do wszelkich praw nabytych przez pracownika w chwili przejęcia. […]

3.   Na przejmującym ciąży obowiązek świadczeń o charakterze gospodarczym i świadczeń o charakterze regulacyjnym przewidzianych w krajowych i terytorialnych układach zbiorowych oraz w regulaminach przedsiębiorstwa, obowiązujących w dniu przejęcia aż do utraty przez nie tej mocy, chyba że regulacje te zostają zastąpione innymi regulacjami znajdującymi zastosowanie w przedsiębiorstwie przejmującego. Zastąpienie to będzie miało miejsce tylko w stosunku do regulacji zbiorowych tego samego stopnia.

4.   Niezależnie od możliwości wykonania przez pracownika prawa do rozwiązania stosunku pracy z przedsiębiorstwem w rozumieniu przepisów stosujących się w dziedzinie wypowiedzenia stosunku pracy, przejęcie przedsiębiorstwa nie stanowi samo w sobie podstawy do wypowiedzenia stosunku pracy. […]

[…]”.

8

W wezwaniu do usunięcia uchybienia z dnia 10 kwietnia 2006 r. Komisja zwróciła uwagę władz włoskich na okoliczność, że art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 może naruszać dyrektywę 2001/23 z tego względu, że pracownicy przedsiębiorstwa objętego zakresem systemu CIGS, którzy zostali przejęci przez nabywcę przedsiębiorstwa, nie mają możliwości skorzystania z praw, które gwarantuje im art. 2112 kodeksu cywilnego, bez uszczerbku dla korzyści, które ewentualnie zawarte są w zakładowym układzie zbiorowym.

9

W piśmie z dnia 8 sierpnia 2006 r. Republika Włoska zakwestionowała twierdzenie o uchybieniu ciążącym na niej zobowiązaniom, podnosząc że art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 jest zgodny z dyrektywą 2001/23.

10

Pismem z dnia 23 marca 2007 r. Komisja wystosowała do Republiki Włoskiej uzasadnioną opinię, w której stwierdzała, że państwo to uchybiło zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy dyrektywy 2001/23, i jednocześnie wezwała ją do podjęcia takich środków, które wymagane są w celu zastosowania się do uzasadnionej opinii w terminie dwóch miesięcy od jej doręczenia. Republika Włoska udzieliła odpowiedzi na tę opinię pismem z dnia 29 maja 2007 r., podtrzymując zasadniczo swoje wcześniejsze argumenty.

11

W tych okolicznościach Komisja postanowiła wnieść niniejszą skargę.

12

Na wstępie należy wyjaśnić, że w skardze Komisja utrzymuje, iż art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 nie jest zgodny z dyrektywą 2001/23, ponieważ nie gwarantuje pracownikom zastosowania względem nich art. 2112 kodeksu cywilnego, w ramach którego transponowane zostały, zawarte w art. 3 i 4 tej dyrektywy, gwarancje na wypadek przejęcia przedsiębiorstwa, którego trudną sytuację ekonomiczną stwierdzono.

13

W następstwie pewnych wyjaśnień złożonych przez Republikę Włoską i pytania skierowanego przez Trybunał Komisja porzuciła w replice i podczas rozprawy zarzut odnoszący się do niezgodności wspomnianego art. 47 ust. 5 i 6 z art. 3 ust. 1 akapit drugi i art. 3 ust. 2 dyrektywy 2001/23.

14

Komisja podnosi, że poprzez wyłączenie stosowania art. 2112 kodeksu cywilnego do przejęcia przedsiębiorstw, których trudną sytuację ekonomiczną stwierdzono, pracownicy przedsiębiorstwa stanowiącego przedmiot przejęcia tracą prawo do uznania ich stażu pracy, wynagrodzenia i kwalifikacji zawodowych, a także prawo do świadczeń związanych z wiekiem wynikających z systemu obowiązkowych zabezpieczeń społecznych, o których mowa w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2001/23.Tracą oni także korzyść polegającą na zachowaniu przez okres przynajmniej jednego roku warunków pracy ustanowionych w drodze układu zbiorowego, która to korzyść gwarantowana jest przez art. 3 ust. 3 wspomnianej dyrektywy.

15

Komisja zauważa, że art. 3 ust. 4 dyrektywy 2001/23 zezwala na niestosowanie art. 3 ust. 1 i 3 do świadczeń związanych z wiekiem, inwalidztwem lub dla pozostających przy życiu członków rodziny niewchodzących w zakres systemu obowiązkowych zabezpieczeń społecznych, ale w takim wypadku państwa członkowskie muszą przyjąć takie środki, które są niezbędne dla ochrony interesów pracowników. Jednakże, w przypadku rozpatrywanych przepisów włoskich, nie ma to miejsca.

16

Ponadto art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 nie jest zgodny z art. 4 dyrektywy 2001/23, który chociaż zakazuje wypowiadania stosunków pracy uzasadnionego wyłącznie przejęciem przedsiębiorstwa, to nie stoi na przeszkodzie wypowiadaniu stosunków pracy uzasadnionemu względami gospodarczymi, technicznymi lub organizacyjnymi, wywołującymi zmiany w stanie zatrudnienia. Komisja zauważa też, iż okoliczność stwierdzenia, że przedsiębiorstwo znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej nie powoduje w sposób automatyczny i systematyczny zmian w stanie zatrudnienia w rozumieniu art. 4 dyrektywy 2001/23. Poza tym stwierdzenie trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa odnosi się wyłącznie do zbywającego, podczas gdy obowiązki wynikające z art. 4 dyrektywy 2001/23 stosują się także do przejmującego.

17

Zdaniem Komisji przejęcie przedsiębiorstwa, którego trudną sytuację ekonomiczną stwierdzono, nie jest przejęciem przedsiębiorstwa stanowiącego przedmiot postępowania wszczętego w celu likwidacji aktywów zbywającego i znajdującego się pod nadzorem właściwego organu publicznego. Bowiem ta sytuacja jest jedyną, którą dyrektywa 2001/23 wymienia w art. 5 ust. 1 i w której dozwolone jest niestosowanie art. 3 i 4 dyrektywy.

18

Artykuł 5 ust. 2 dyrektywy 2001/23 tym bardziej nie znajduje zastosowania do postępowania w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, ponieważ po pierwsze, zawartą w tym przepisie przesłanką jest zastosowanie art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23 i po drugie, wspomniany art. 5 ust. 2 stosuje się tylko do sytuacji przejęcia przedsiębiorstwa dokonanego w ramach postępowania upadłościowego. Postępowanie, którego dotyczy niniejsza sprawa, nie może zostać z nim zrównane, jeśli wziąć pod uwagę tezy Trybunału zawarte w wyroku z dnia 7 grudnia 1995 r. w sprawie C-472/93 Spano i in., Rec. s. I-4321.

19

Co więcej, art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23, zezwalający na stosowanie art. 5 ust. 2 lit. b) do przypadku przejęcia w sytuacji poważnego kryzysu gospodarczego także nie może znaleźć zastosowania, biorąc pod uwagę, że art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/23 umożliwia państwom członkowskim jedynie zezwolenie zbywającemu i przedstawicielom pracowników na dokonanie w określonych okolicznościach i za obopólną zgodą zmian w warunkach pracy ale nie umożliwia im wyłączenia stosowania art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23, tak jak czyni to art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/90.

20

Republika Włoska kwestionuje istnienie zarzucanego jej uchybienia, podnosząc w pierwszej kolejności, że w przypadku gdy dyrektywa 2001/23 ustanawia gwarancje o charakterze nieobowiązkowym, to Republice Włoskiej nie można zarzucić niestosowania art. 2112 kodeksu cywilnego. Taka sytuacja miałaby miejsce przykładowo w odniesieniu do świadczeń związanych z wiekiem, inwalidztwem lub dla pozostających przy życiu członków rodziny w ramach uzupełniającego zakładowego lub międzyzakładowego systemu ubezpieczeniowego, których przeniesienie wyłącza art. 3 ust. 4 lit. a) dyrektywy 2001/23, o ile państwa członkowskie nie postanowią inaczej.

21

W drugiej kolejności Republika Włoska utrzymuje, że w przypadku gdy dyrektywa 2001/23 ustanawia obowiązkowe gwarancje, czyli gwarancje zawarte w art. 3 ust.1 akapit pierwszy i art. 3 ust. 3 oraz w art. 4, przewiduje ona także w sposób wyraźny możliwość odstępstwa od nich ze względu na szczególne okoliczności.

22

Jeśli chodzi o gwarancję ustanowioną w art. 4 dyrektywy 2001/23, Republika Włoska zauważa, że postępowanie w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej zawsze odnosi się do szczególnych przypadków trudnej sytuacji przedsiębiorstwa mającej szczególne znaczenie w wymiarze społecznym z punktu widzenia zatrudnienia w skali lokalnej i stanu produkcji w danym sektorze gospodarczym, które to okoliczności są okolicznościami uzasadniającymi wypowiedzenie stosunków pracy.

23

Artykuł 5 ust. 2 i 3 dyrektywy 2001/23 stanowi odstępstwo od gwarancji przewidzianych w art. 3 ust. 1 i 3 tej dyrektywy, które znajduje zastosowanie w takim przypadku trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa jak ten, o którym mowa w ustawie nr 675/1977, ponieważ stwierdzenie trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa w rozumieniu tej ustawy zakłada, że znajduje się ono w stanie upadłości.

24

Artykuł 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/23, odnoszący się do postępowania upadłościowego względem zbywającego, niezależnie od tego, „czy postępowanie takie zostało wszczęte w celu likwidacji aktywów zbywającego”, stosuje się bowiem do postępowania w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej. W takim przypadku, nawet jeśli art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23 znajdują zastosowanie, to przepis ten przewiduje istotne odstępstwo pozwalające na nieprzeniesienie na przejmującego, mimo brzmienia przepisu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/23, zobowiązań zbywającego względem pracowników, pod warunkiem że w ramach tego postępowania zapewnia się poziom ochrony co najmniej równorzędny z poziomem gwarantowanym w przypadkach, do których odnosi się dyrektywa 80/987 ze zmianami wprowadzonymi przez Akt dotyczący warunków przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej. Mechanizm CIGS charakteryzuje się dłuższym okresem trwania i prowadzi, zgodnie z art. 47 ust. 6 ustawy nr 428/1990, do pierwszeństwa zatrudnienia przez przejmującego personelu nadliczbowego w stosunku do ewentualnego zatrudnienia innych osób, którego zamierza on dokonać w roku następującym po przejęciu przedsiębiorstwa.

25

Podobnie art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23, który poprzez odesłanie do art. 5 ust. 2 lit. b) zezwala na zmianę warunków pracy pracownika w celu utrzymania zatrudnienia przy jednoczesnym zapewnieniu przetrwania przedsiębiorstwa w sytuacji poważnego kryzysu gospodarczego, stanowi szczególne odstępstwo od gwarancji zawartej w art. 3 ust. 3 dyrektywy 2001/23, który stanowi zachowanie warunków pracy przez okres przynajmniej jednego roku. Artykuł 47 ust. 5 ustawy nr 428/90 ustanawia postępowanie pod każdym względem zgodne z postępowaniem wymaganym dla celów zastosowania odstępstwa z art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23. Bowiem sytuacja poważnego kryzysu gospodarczego zostaje stwierdzona przez władze publiczne, zapewnienie możliwości zatrudnienia jest wymagane, zawarcie porozumienia między przejmującym, zbywającym i przedstawicielami pracowników jest niezbędne oraz kontrola sądowa jest zapewniona o tyle, o ile — jeśli nie zastosowano się do przewidzianego postępowania, w szczególności w zakresie zawarcia porozumienia — strony mają prawo zwrócenia się do właściwego organu sądowego.

26

Republika Włoska twierdzi wreszcie, że taka wykładnia dyrektywy 2001/23, która prowadziłaby do uniemożliwienia zbywającemu zatrzymania nadliczbowych pracowników przedsiębiorstwa, mogłaby być dla nich mniej korzystna, czy to z powodu tego, że mogłoby to zniechęcić do nabycia przedsiębiorstwa potencjalnych przejmujących w sytuacji, gdy musieliby oni utrzymać nadliczbowy personel przejmowanego przedsiębiorstwa, czy też dlatego, że personel zostałby zwolniony i tracił w ten sposób wszelkie korzyści, które mógł ewentualnie uzyskać poprzez kontynuację stosunków pracy ze zbywającym.

27

Na wstępie należy zauważyć, że Republika Włoska nie kwestionuje tego, że art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 poprzez wyłączenie stosowania art. 2112 kodeksu cywilnego pozbawia przejmowanych pracowników, objętych systemem CIGS, w sytuacji stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, gwarancji, do których odnosi się niniejsza skarga. Podnosi ona jednocześnie, że wyłączenie to jest zgodne z dyrektywą 2001/23, ponieważ, po pierwsze w art. 3 ust. 4 dyrektywa ta ustanawia gwarancje nieobowiązkowe, a po drugie zezwala ona w sposób wyraźny na odstępstwo od obowiązkowych gwarancji zawartych w art. 3 ust. 1 akapit pierwszy i art. 3 ust. 3 oraz w art. 4.

28

W tych okolicznościach należy w pierwszej kolejności zbadać, czy art. 3 ust. 4 dyrektywy 2001/23 ustanawia gwarancje o charakterze nieobowiązkowym, których wyłączenie stosowania przez art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 jest uzasadnione.

29

W tym względzie należy zauważyć, że art. 3 ust. 4 dyrektywy 2001/23 ustanawia wyjątek od stosowania art. 3 ust. 1 i 3, które to ustępy nakładają na przejmującego obowiązek utrzymania w mocy praw i obowiązków wynikających dla zbywającego z umowy o pracę lub stosunku pracy, a także warunków pracy uzgodnionych w drodze układu zbiorowego aż do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia takiego układu czy też wejścia w życie lub zastosowania innego układu zbiorowego przez okres przynajmniej jednego roku.

30

Wyjątek ten dotyczy praw pracowników do świadczeń związanych z wiekiem, inwalidztwem lub dla pozostających przy życiu członków rodziny w ramach uzupełniającego zakładowego lub międzyzakładowego systemu ubezpieczeń społecznych istniejącego poza systemem ustawowych ubezpieczeń społecznych. Biorąc ponadto pod uwagę ogólny cel ochrony praw pracowniczych w sytuacji przejęcia przedsiębiorstwa, wytyczony dyrektywą, wyjątek ten należy interpretować w sposób ścisły (zob. analogicznie wyrok z dnia 4 czerwca 2002 r. w sprawie C-164/00 Beckmann, Rec. s. I-4893, pkt 29).

31

Należy poza tym zauważyć, że zgodnie z art. 3 ust. 4 lit. b) dyrektywy 2001/23, nawet jeśli państwa członkowskie stosują ten wyjątek, muszą one przyjąć środki niezbędne dla ochrony interesów pracowników w odniesieniu do praw nabytych lub w trakcie nabywania do świadczeń związanych z wiekiem, w tym do świadczeń dla pozostających przy życiu członków rodzin, w ramach systemu uzupełniającego, o którym mowa w lit. a) tego przepisu.

32

Z tego wynika, że zakładając, że wyłączenie obowiązku przeniesienia praw do świadczeń związanych z wiekiem, inwalidztwem czy dla pozostających przy życiu członków rodzin w ramach systemów uzupełniających, o których mowa w art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 jest zgodne z art. 3 ust. 4 lit. a) dyrektywy 2001/23, należy jednak stwierdzić, że argumentacja Republiki Włoskiej polegająca na twierdzeniu, iż wyłączenie stosowania art. 2112 kodeksu cywilnego względem przejmowanych pracowników w trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa jest zgodne z art. 3 ust. 4 dyrektywy 2001/23, opiera się na błędnej i niepełnej interpretacji tegoż art. 3 ust. 4. Z jednej bowiem strony tylko świadczenia przyznane poza obowiązkowym systemem ubezpieczenia społecznego, które wymienione są wyczerpująco w art. 3 ust. 4 lit. a) dyrektywy 2001/23, mogą zostać wyłączone z zakresu obowiązku przeniesienia praw pracowników. Z drugiej strony temu wyłączeniu z zakresu obowiązku przeniesienia towarzyszyć musi przyjęcie przez państwo członkowskie środków niezbędnych dla ochrony interesów pracowników, zgodnie z art. 3 ust. 4 lit. b) wspomnianej dyrektywy w zakresie praw do świadczeń związanych z wiekiem w ramach systemów uzupełniających, o których mowa w art. 3 ust. 4 lit. a), czego Republika Włoska nie wykazuje w żaden sposób.

33

W rezultacie argumenty Republiki Włoskiej polegające na twierdzeniu, że art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 jest zgodny z art. 3 ust. 4 dyrektywy 2001/23, nie mogą zostać uwzględnione.

34

W drugiej kolejności należy sprawdzić, czy wyłączenie stosowania art. 3 ust. 1 i 3 oraz art. 4 dyrektywy 2001/23 przez art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 jest zgodne z przepisami dyrektywy w zakresie, w jakim ustanawia ona w sposób wyraźny odstępstwa od przewidzianych w niej obowiązkowych gwarancji.

35

Jeśli chodzi, po pierwsze, o argument Republiki Włoskiej, zgodnie z którym zawarte w art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/23 przesłanki uzasadniające wypowiedzenie stosunku pracy w sytuacji przejęcia przedsiębiorstwa są spełnione w szczególnym przypadku trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 2 ust. 5 lit. c) ustawy nr 675/1977, należy przypomnieć, że art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/23 roztacza ochronę nad prawami pracowników przed wypowiedzeniem stosunku pracy, których jedynym uzasadnieniem jest przejęcie przedsiębiorstwa, zarówno w stosunku do zbywającego, jak i przejmującego, lecz nie stoi na przeszkodzie zwolnieniom ze względów gospodarczych, technicznych lub organizacyjnych, które powodują zmiany w stanie zatrudnienia.

36

Tymczasem należy stwierdzić, że okoliczność uznania trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy nr 675/1977 nie musi zawsze i koniecznie prowadzić do zmian w stanie zatrudnienia w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/23. Poza tym należy zauważyć, że względy uzasadniające zwolnienie mogą, zgodnie z rozpatrywanymi przepisami włoskimi, znajdować zastosowanie jedynie w szczególnym przypadku trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, co Republika Włoska sama przyznaje. Tym samym postępowanie w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa nie stanowi zawsze i koniecznie względu gospodarczego, technicznego lub organizacyjnego, który powoduje zmiany w stanie zatrudnienia w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/23.

37

Jeśli chodzi, po drugie, o argument Republiki Włoskiej, odnoszący się do podnoszonego zastosowania odstępstwa przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/23 do postępowania w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej, którego dotyczy art. 47 ust. 6 ustawy nr 428/1990, z brzmienia pierwszego z tych przepisów wynika, że w sytuacji gdy art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23 stosują się do przejęcia przedsiębiorstwa w trakcie postępowania upadłościowego, wszczętego względem zbywającego i pod warunkiem że postępowanie to znajduje się pod nadzorem właściwego organu publicznego, państwa członkowskie mogą, pomimo brzmienia art. 3 ust. 1 wspomnianej dyrektywy, postanowić, że określone zobowiązania zbywającego nie podlegają przejęciu na warunkach ustanowionych w art. 5 ust. 2 lit. a).

38

Artykuł 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/23 zezwala zatem państwom członkowskim na niestosowanie w określonych okolicznościach pewnych gwarancji zawartych w art. 3 i 4 wspomnianej dyrektywy do przejęcia przedsiębiorstwa, jeśli wszczęte zostało postępowanie upadłościowe, które znajduje się pod nadzorem właściwego organu publicznego. Tymczasem Trybunał stwierdził, w ramach postępowania w sprawie wydania orzeczenia prejudycjalnego dotyczącego kwestii, czy dyrektywę Rady 77/187/EWG z dnia 14 lutego 1977 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich, odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz.U. L 61, s. 26), będącą poprzedniczką dyrektywy 2001/23, stosuje się do przejęcia przedsiębiorstwa stanowiącego przedmiot postępowania w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej, że postępowanie to zmierza głównie do utrzymania działalności przedsiębiorstwa w celu jego późniejszego uzdrowienia, nie wiąże się z kontrolą sądową ani z wprowadzeniem zarządu komisarycznego majątkiem przedsiębiorstwa i nie obejmuje także zawieszenia wypłat (ww. wyrok w sprawie Spano i in., pkt 28, 29). Należy ponadto zauważyć, że CIPI ogranicza się do stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, a stwierdzenie to zezwala na czasowe przejęcie przez CIGS kosztów wynagrodzeń wszystkich lub niektórych pracowników przedsiębiorstwa.

39

Wynika z tego, w odniesieniu do tych okoliczności, że nie można uważać, iż postępowanie w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej zmierza do celów, które są analogiczne do celów, do których zmierza się w ramach postępowania upadłościowego, określonego w art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/23, ani że znajduje się ono pod nadzorem właściwego organu publicznego, tak jak stanowi ten przepis.

40

W rezultacie brak jest przesłanek zastosowania art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/23 do postępowania stanowiącego przedmiot skargi w sprawie uchybienia, a przedstawione w tym względzie przez Republikę Włoską argumenty nie mogą zostać uwzględnione.

41

Dodatkowo, nawet gdyby, jak utrzymuje Republika Włoska, art. 5 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/23 stosował się do postępowania w sprawie stwierdzenia trudnej sytuacji ekonomicznej, faktem jest, że podstawową przesłanką tego przepisu jest zastosowanie art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23. Tymczasem art. 47 ust. 6 ustawy nr 428/1990, wręcz przeciwnie, przewiduje wyłączenie ich stosowania.

42

Taka wykładnia znajduje ponadto potwierdzenie w systematyce art. 5 dyrektywy 2001/23. W zakresie bowiem, w jakim zamiarem prawodawcy wspólnotowego było wyłączenie stosowania art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23, przewidział on takie wyłączenie w sposób wyraźny, co wynika z brzmienia art. 5 ust. 1 dyrektywy, zgodnie z którym art. 3 i 4 nie stosuje się do przejęcia przedsiębiorstwa stanowiącego przedmiot postępowania upadłościowego lub innego podobnego postępowania, wszczętego w celu likwidacji aktywów zbywającego, chyba że państwa członkowskie ustalą inaczej.

43

Jeśli chodzi po trzecie, o argument Republiki Włoskiej odnoszący się do podnoszonej zgodności art. 47 ust. 5 ustawy nr 428/1990 z art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23, należy zauważyć, że przepis ten zezwala państwom członkowskim na ustanowienie, że warunki pracy mogą zostać zmienione zgodnie z art. 5 ust. 2 lit. b) w przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, gdy zbywający znajduje się w sytuacji poważnego kryzysu gospodarczego, pod warunkiem że sytuacja ta zostanie stwierdzona przez właściwy organ publiczny, a stwierdzenie to podlegać będzie kontroli sądowej.

44

Wynika z tego, że jeśli sytuację przedsiębiorstwa, którego trudną sytuację ekonomiczną stwierdzono, można uważać za znajdowanie się w poważnym kryzysie gospodarczym, to art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23 upoważnia państwa członkowskie do ustanowienia, że warunki pracy mogą zostać zmienione w celu utrzymania zatrudnienia przy jednoczesnym zapewnieniu przetrwania przedsiębiorstwa bez pozbawienia pracowników w ten sposób praw zagwarantowanych im przez art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23.

45

Tymczasem bezsporne jest, że art. 47 ust. 5 ustawy nr 428/1990 w sytuacji przejęcia przedsiębiorstwa, którego trudną sytuację ekonomiczną stwierdzono, po prostu pozbawia pracowników gwarancji ustanowionych w art. 3 i 4 dyrektywy 2001/23 i nie ogranicza się zatem do wprowadzenia zmian warunków pracy, tak jak zezwala na to art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23.

46

W przeciwieństwie do tego, co utrzymuje Republika Włoska, zmiana warunków pracy na podstawie art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23 nie może stanowić szczególnego odstępstwa od gwarancji przewidzianej w art. 3 ust. 3 wspomnianej dyrektywy, w którym zapewnia się zachowanie warunków pracy ustanowionych w drodze układu zbiorowego przez okres przynajmniej jednego roku od daty przejęcia przedsiębiorstwa. Ponieważ przepisy dyrektywy 2001/23 należy uważać za bezwzględnie obowiązujące w takim znaczeniu, że nie jest dozwolone odstąpienie od nich w sposób niekorzystny dla pracowników, prawa i obowiązki wynikające dla zbywającego z układu zbiorowego, pozostającego w mocy w chwili przejęcia przedsiębiorstwa, podlegają całkowitemu przeniesieniu, którego podstawą jest sam fakt przejęcia (zob. wyrok z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie C-499/04 Werhof, Zb.Orz. s. I-2397, pkt 26 i 27). Wynika z tego, że przesłanką dozwolonego przez art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23 wprowadzenia zmian warunków pracy jest uprzednie przeniesienie praw pracowniczych na przejmującego.

47

Ponadto zastosowanie art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/23 uwarunkowane jest wszczęciem rozpatrywanego postępowania, które podlega kontroli sądowej. Republika Włoska wskazała w tym względzie, że strony mają prawo zwrócenia się do właściwego organu sądowego w sytuacji niezastosowania się do przewidzianej procedury. Prawa tego nie można uważać za kontrolę sądową, o której mowa w tym przepisie, gdyż jednym z jego elementów jest stała kontrola przedsiębiorstwa, co do którego stwierdzono, iż znajduje się ono w sytuacji poważnego kryzysu gospodarczego, przeprowadzana przez właściwy sąd.

48

Poza tym, jeśli chodzi o argument Republiki Włoskiej, zgodnie z którym dyrektywa 2001/23 skutkuje uniemożliwieniem utrzymania przez zbywającego nadliczbowych pracowników przedsiębiorstwa, co jest dla nich mniej korzystne, należy przypomnieć, że Trybunał stwierdził w tym względzie, że nie można uważać, iż przepis taki jak art. 47 ust. 5 ustawy nr 428/1990, prowadzący do pozbawienia pracowników przedsiębiorstwa gwarancji przyznanych im przez dyrektywę 2001/23, stanowi dla pracowników bardziej korzystny przepis w rozumieniu art. 8 tej dyrektywy (ww. wyrok w sprawie Spano i in., pkt 33).

49

Wynika z tego, że argumentacji Republiki Włoskiej, zgodnie z którą wyłącznie przez art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 stosowania gwarancji ustanowionych w art. 3 ust. 1 i 3 oraz w art. 4 dyrektywy 2001/23 nie można uwzględnić.

50

Mając na uwadze powyższe rozważania, skargę Komisji należy uznać za uzasadnioną.

51

W rezultacie należy stwierdzić, że utrzymując w mocy przepisy art. 47 ust. 5 i 6 ustawy nr 428/1990 w odniesieniu do przypadków „trudnej sytuacji ekonomicznej” przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 2 akapit piąty lit. c) ustawy nr 675/1977 w taki sposób, że prawa przyznane pracownikom w art. 3 ust. 1, 3 i 4 oraz w art. 4 dyrektywy 2001/23 nie są gwarantowane w przypadkach przejęcia przedsiębiorstwa, którego trudną sytuację ekonomiczną stwierdzono, Republika Włoska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy tej dyrektywy.

52

Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie Republiki Włoskiej kosztami postępowania, a Republika Włoska przegrała sprawę, należy obciążyć ją kosztami postępowania.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: